ŚREDNIOWIECZE
Średniowiecze postrzegano jako barbarzyński, mroczny okres zacofania, kryzys w dziejach kultury
europejskiej. Dziś jednak docenia się dorobek tej tysiącletniej epoki podczas, które umocniła się
duchowa jedność Zachodu i wykrystalizowała uniwersalna kultura oparta na filarach starożytności i
chrześcijaństwa. Nazwa epoki została wymyślona przez włoskich humanistów renesansowych “wieki
średnie”, podkreśla pośredni charakter epoki (czas upadku kultury i sztuki, w porównaniu z antykiem i
następującym renesansem).
1. Ramy czasowe:
- Europa: od V do XV wieku (upadek cesarstwa zachodniorzymskiego 476 r. - zdobycie
Konstantynopola przez Turków 1453 r./ wynalezienie druku 1450/ odkrycie Ameryki 1492)
- Polska: od X do XV wieku (przyjęcie chrztu przez Mieszka I 966 r.)
2. Kluczowe pojęcia:
-teocentryzm: w centrum zainteresowania znajdował się Bóg, Bóg jako najwyższa wartość,
kierowanie ku Bogu wszystkie myśli i działania, religijność przenikała każdą dziedzinę życia,
memento mori - pamiętaj o śmierci (życie ziemskie jest zaledwie wstępem do wieczności)
-dualizm: świat podzielony na dwie przeciwstawne sfery: sacrum (wieczną, boską, duchową,
dobrą) i profanum (doczesną, ludzką, materialną, złą), dotyczy również człowieka (wieczna dusza
i śmiertelne ciało)
-uniwersalizm: wszędzie tam gdzie docierało chrześcijaństwo kultura podlegała ujednoliceniu,
łacina, zbliżone wzorce postępowania, systemy szkolnictwa, papież i cesarz (jedna religia + jeden
język + wspólne wzorce)
-feudalizm: społeczeństwo zhierarchizowane, duchowieństwo, rycerstwo, chłopstwo (symbole
epoki krzyż i miecz)
-historiografia: zaczęto opisywać dzieje państw
-scholastyka: dziedzina, która chce wytłumaczyć prawdy wiary na rozumowanie
-anonimowość: człowiek jest anonimowy w swoich dziełach, oddanie dzieła Bogowi
-asceza: dobrowolne umartwianie ciala, rezygnowanie z ziemskich przyjemnosci, zapracowanie
na zycie w niebie
-hagiografia: żywoty świętych, legendy
-pareneza: porady w jaki sposób kierować swoim życiem
-fuga mundi: ucieczka od świata, izolacja, która ma być jednym z elementów ascezy
-trubadur/ truwer: francuscy artyści
-święty graal: kielich użyty przez Jezusa podczas ostatniej wieczerzy
-ubi sunt: motyw przemijania
-styl romański: ciężka bryła, mury, małe okna
-styl gotycki: ostre łuki, sklepienia krzyżowe
-pieta: w sztukach plastycznych przedstawienie opłakującej Matki Bożej trzymającej na kolanach
ciało Jezusa Chrystusa
-misterium: jeden z podstawowych rodzajów średniowiecznego dramatu liturgicznego oraz
opartego na jego podstawie widowiska
-moralitet: gatunek o tematyce religijnej
