ŚREDNIOWIECZE (EPOKA LITERACKA) - Notatki z języka polskiego, Notatki z Język polski

Pobierz ŚREDNIOWIECZE (EPOKA LITERACKA) - Notatki z języka polskiego i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity! ŚREDNIOWIECZE (V-XV w.) Pochodzi od łacińskich określeń medium aevum - ,,wiek średni”, media tempora - ,,średnie czasy” Tak określali pisarze XV i XVI w. epokę oddzielającą starożytność od renesansu CECHY: - Teocentryzm – podporządkowanie wszelkich ziemskich spraw Bogu - Uniwersalizm – oparty na wspólnej religii – chrześcijaństwo, wspólnej władzy kościelnej, języku – łacina - Hierarchiczność – cały byt ma uporządkowaną strukturę, opartą na wyższości jednych elementów nad innymi - Idea pośrednictwa – oddalone elementy struktury bytu potrzebują do wzajemnego porozumiewania się pośredników, np. Modlitwy do Boga zanoszone przez Matkę Boską - Symbolem epoki był krzyż (potęga kościoła, wyprawy krzyżowe, teocentryzm) oraz miecz (stan rycerski, wojny w obronie ojczyzny i wiary) WZORCE OSOBOWE: RYCERZ I WŁADCA Pieśń o Rolandzie - Anonimowy utwór z końca XI w., opisujący walki Karola Wielkiego z Saracenami (muzułmanami), którzy opanowali niemal cały Półwysep Iberyjski. W drodze powrotnej do Hiszpanii hrabia Roland, dowodzący tylną strażą króla, wpada w zasadzkę zdrajcy Ganelona. Bohater nie chce wezwać posiłków, decyduje się wtedy, gdy zostaje z garstką rycerzy. Rany i wyczerpany umiera. Król wraca na pole bitwy, rozprawia się z Saracenami i odszukuje ciało Rolanda. Po powrocie do Francji wymierza sprawiedliwość zdrajcy Ganelonowi. Król Karol - ideał władcy: - jego władza pochodzi od Boga - obrońca wiary, pobożny - świetny wódz - rozsądny, mądry, sprawiedliwy - rozważny, otacza się mądrymi doradcami i liczy się z ich zdaniem - dba o swoich rycerzy, jest hojny, potrafi ich docenić i pomścić Królowi poświęcono wiele utworów. Od jego imienia pochodzi słowo ,,król” Roland - ideał rycerza: - pochodzi z wysokiego rodu - silny, waleczny, dumy, świetnie wyszkolony, sprawny - wierny królowi, lojalny i pobożny - kieruje się honorem i kodeksem rycerskim - dba o swoje imię - umiera w chwale po stoczonej bitwie KRONIKA GALLA ANONIMA (1113-1116 r.) Dzieło niedokończone KRONIKA – epicki gatunek historiograficzny charakterystyczny dla średniowiecza, w którym autor przedstawia dzieje narodu Obejmuje okres od czasów legendarnych do śmierci Bolesława Krzywoustego. Jest panegirykiem - utworem pochwalnym na jego cześć. 1. Składa się z 3 części – w każdej z nich wierszowany wstęp, listy, mowy i 1 wiersz 2. Łączy cechy kroniki i gatunku zwanego gestami (opowieści o czynach) 3. Jest pierwszym dziełem opisującym dzieje Polski! 4. Napisana po łacinie przez nieznanego autora, nazywanego Gallem 5. Powstała na zamówienie dworu Bolesława 6. Ma układ chronologiczny, ale nie zawiera ani jednej daty rocznej PORTRETY WŁADCÓW W KRONICE POLSKIEJ: Bolesław Chrobry - potężny władca, zadziwia samego cesarza Ottona I. Doprowadził państwo do rozkwitu, walczy z poganami (Pomorzanami), a na łozu śmierci wyraża troskę o przyszłe losy Polski. Bolesław Krzywousty - znakomity wódz, sprawny i silny WZORCE OSOBOWE: ŚWIĘTY I ASCETA Święty Aleksy - ideał ascezy biernej: Aleksy pochodzi z wysokiego rzymskiego rodu. Z wolą ojca żeni się z cesarską córką Famijaną, w noc poślubną uświadamia sobie powołanie do ascetycznego życia, zostawia żonę, rozdaje bogactwa i opuszcza Rzym, Żyje anonimowo jako żebrak pod kościołem, ale opuszcza miasto, kiedy wokół jego zaczynają dziać się cuda (Matka Boża schodzi z obrazu i nakazuje klucznikowi wpuścić ascetę do kościoła, by nie marzł). Tuła się po świecie, zamierza płynąć do Syrii, ale statek w cudowny sposób zawraca do Rzymu. Spędza 16 lat przed schodami pałacu swego ojca, znosząc cierpienia i upokorzenia. Przed śmiercią opisuje swój żywot, a jego smierci towarzyszą cuda. Postawa św. Aleksego: Ubóstwo, umartwianie ciała w celu doskonalenia ducha, wyrzeczenie się rodziny i rzeczy materialnych, odwrócenie się od ludzi DANTE ALIGHIERI (1265-1321) Włoski przedstawiciel średniowiecza. Prowadził działalność polityczną, za co został wygnany z kraju. Jest uważany za prekursora renesansu Najsłynniejsze utwory: Vita nuova, Boska komedia BOSKA KOMEDIA Komedia ( w średniowieczu termin oznaczał utwór o szczęśliwym zakończeniu) Przymiotnik ,,boska” dodano dwa wieki później, dla podkreślenia doskonałości dzieła GATUNEK: poemat epicki napisany trójwersową strofą - tercyną (aba bcb cdc), podzielony na 3 części - (1. Piekło, 2. Czyściec, 3. Raj) każda z nich złożona z 33 pieśni + jedna wstępna. CZAS AKCJI: Wędrówka poety rozpoczyna się w nocy z Wielkiego Czwartku (7 kwietnia) na Wielki Piątek 1300 r., trwa trzy dni i trzy noce MIEJSCE AKCJI: Piekło, Czyściec, Raj NAJWAŻNIEJSI BOHATEROWIE: Dante, Wergiliusz, Beatrycze - Napisana w języku narodowym, nie po łacinie! - Bohater (wędrujący przez Piekło, Czyściec i Niebo) odwołuje się do doświadczeń, snuje refleksje filozoficzne, zadaje pytania, zastanawia się, ocenia STRESZCZENIE: PIEKŁO. PIEŚŃ III - Dante i Wergiliusz docierają przed bramę piekła i wkraczają do przedpiekla, gdzie cierpią dusze ludzi, którym dobro i zło jest obojętne. Docierają do brzegów Acherontu, gdzie Charon przewozi dusze potępione. Dante zostaje oślepiony błyskawicą, mdleje i zostaje przeniesiony na drugi brzeg rzeki. Na bramie piekła widnieje napis głoszący, że droga, którą wszyscy podążają, wiedzie ,,w miasto utrapienia”, przestrzega, że ten kto wejdzie powinien pożegnać się z wszelką nadzieją. Dante i Wergiliusz wkraczają do piekła. Dante pyta, skąd rozpacz wśród ludzi. Wergiliusz wyjaśnia, że męczarnie znoszą dusze, które na ziemi ,,bez hańby żyły i bez cześci”. PIEŚŃ V - Przy wejściu do drugiego kręgu spotykają Minosa, jednego z sędziów mitycznego podziemia. Wysłuchuje dusze i rozsądza, gdzie mają się udać. Owija biodra ogonem tyle razy, na ile stopni grzesznik ma się zapaść w głębinę. W drugim kręgu znajdują się rzesze potępionych za grzechy zmysłowości. Spotykają: - Semiramidę, żonę asyryjskiego króla Ninusa, która zabiła męża, by objąć władzę - Kolejna Dydona, mityczna królowa, założycielka Kartaginy, która przez miłość do Eneasza złamała przysięgę złożoną zmarłemu mężowi Sycheuszowi - Kleopatra i Helena cierpiąca z Parysem, swoim kochankiem - Achilles i Tristan PROBLEMATYKA: Poemat opowiada o drodze, jaką pokonuje ludzka dusza. W trakcie podróży po zaświatach Dante poznaje ludzi i siebie ROLA PRZEWODNIKÓW: Wergiliusz - Patron Dantego, mówi się o nim ,,ojciec”, a w usta poety wkłada słowo ,,syn’ w odniesieniu do siebie. Wergiliusz przebywa w pierwszym kręgu piekła - nie był ochrzczony, więc droga do raju jest dla niego zamknięta. Towarzyszy Dantemu. Beatrycze - Najważniejsza w życiu Dantego kobieta. Staje się symbolem objawienia, w oczach Dantego niemal święta. Prowadzi go przez kolejne sfery Raju. ALEGORIA I SYMBOL: Ciemny las, w którym na początku wędrówki znajduje się poeta, to alegoria duszy zagubionej w chaosie świata Trzy bestie to alegorie: pantera - zawiści, lew - pychy, wilczyca - chciwości Według Dantego celem życia ludzkiego jest Bóg i osiągnięcie zbawienia. Życie ludzkie jest wędrówką, której ostatecznym celem jest Bóg. Pojawiają się motywy związane z cyfrą 3. Poeta znajduje się w głębi ciemnego lasu, a powrót umożliwiają mu 3 bestie: lew, pantera, wilczyca, proponują drogę przez trzy królestwa (liczba części tych obszarów to wielokrotność cyfry 3). W systemie kabalistycznym cyfra ta symbolizuje Trójcę CHARAKTERYSTYKA: PIEKŁO: - W głębi ziemi - Składa się z 9 kręgów leja - W każdym kręgu znajdują się coraz więksi grzesznicy, a na samym dnie Lucyfer - Napis na bramach piekielnych ,,Porzućcie wszelką nadzieję wy, którzy tu wchodzicie” - Za najcięższy grzech Dante uznał zdradę ojczyzny - Najcięższe męki cierpią: Judasz(zdrajca Jezusa Chrystusa), Brutus i Kasjusz (zdrajcy i mordercy Juliusza Cezara) CZYŚCIEC: - Ogromna, 9-cio piętrowa góra - Dusze cierpią mając nadzieję, razem kroczą ku zbawieniu RAJ: - 9 sfer nieba znajdujących się wysoko wśród gwiazd, Królestwo wyobraźni - W zwieńczeniu Nieba Empireum, mieszka Bóg - Oprowadzająca Beatrycze ŚREDNIOWIECZNY TANIEC ŚMIERCI (XV) DANSE MACABRE Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią - Anonimowy utwór łączy się z charakterystycznym dla epoki zjawiskiem zafascynowania śmiercią. Człowiek musiał się należycie przygotować. Było to związane ze zjawiskiem: ars bene moriendi (sztuka dobrego umierania) - powstawały poradniki. Zazwyczaj opracowania tematu śmierci odwołują się do ujęć: - motywu danse macabre - (tańca śmierci) - motywu ,,ubi sunt?” - (gdzie są ci, którzy byli przed nami?) - wyobrażenia śmierci w postaci szkieletu z kosą lub rozkładającego się ciała Utwór ma formę dialogu pomiędzy uczonym Polikarpem a Śmiercią, z którą chciał się spotkać. Stara się zgłębić tajemnice śmierci i dowiewdzieć się, czy można jej uniknąć. W jej obliczu traci swą mądrość, zadaje banalne pytania. Śmierć uświadamia mu swą moc, ukazują świat poddany jej działaniom. W dialogu zastosowano groteskę - kategorię estetyczną, powstającą przed deformację, fantastykę, łączenie komizmu z tragizmem. Zestawienie grozy i śmieszności Śmierć przedstawiona jest za pomocą alegorii - przekazuje równocześnie treść dosłowną (np. jabłko jako owoc) oraz abstrakcyjną (jabłko jako symbol grzechu). Śmierć - gnijący szkielet kobiety z kosą w ręku WIELKI TESTAMENT VILLONA ,,POETY SPOD SZUBIENICY” (POZIOM ROZSZERZONY) AUTOR: Francois Villon - jedna z najbarwniejszych postaci późnego średniowiecza, wybitny poeta, awanturnik, złodziej, zabójca, więzień, typ poety przeklętego. GATUNEK: testament poetycki - stylizowany na prawny dokument ostatniej woli, podsumowanie życia, pożegnanie i życzenia do potomnych. Tytuł ma charakter ironiczny. Forma poematu dygresyjnego przeplatana balladami. TREŚĆ: autobiografia żegnającego się (miał niewiele ponad 30 lat) żałuje straconej młodości, rozpamiętuje miłości, zabawy, uciechy. Utwór to źródło wiedzy o średniowiecznym Paryżu i mieszkańcach - ich mentalności, rozrywkach. Ukazuje też ciemną stronę miasta. MOTYWY: vanitas vanitatum, ubi sunt, taniec śmierci SŁYNNY FRAGMENT: Ballada o paniach minionego czasu - obraz przemijania. Podmiot liryczny pyta, dokąd odeszły słynne kobiety, które zachwycały urodą, mądrością, odwagą, były podziwiane, kochane i uwielbiane. GATUNKI ŚREDNIOWIECZNEGO DRAMATU: - Intermedium - krótki utwór komiczny i satyryczny o tematyce świeckiej - Moralitet - gatunek późnego średniowiecza ukazujący życie człowieka, jego zmagania z losem, wybory i ich konsekwencje. O jego dusze toczą walki postacie; Dobro, Zło, Pycha, Skromność, Pobożność itp. - Mirakl - Sceny życia Maryi i świętych - Misterium - Widowisko prezentujące historie z Biblii, apokryfów czy żywotów świętych - Dramat liturgiczny - Widowisko (śpiewane) osnute wokół ważnych wydarzeń biblijnych, jak narodzin, męka i śmierć Jezusa - Farsa - Gatunek wywodzący się z intermediów - Intermedium ma dwa znaczenia: w literaturze, znane także jako interludium, utwór sceniczny, wykonywany w średniowieczu, między kolejnymi scenami misteriów CECHY: dynamiczna akcja, bohaterowie, wydarzenia ukazywane w sposób przejaskrawiony, karykaturalny - obraz lub opis uwydatniający i wyolbrzymiający charakterystyczne cechy postaci, przedmiotów, zjawisk itp. aż do śmieszności - lub groteskowy