Średniowiecze notatki liceum, Notatki z Język polski

Pobierz Średniowiecze notatki liceum i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

ŚREDNIOWIECZEREDNIOWIECZEREDNIOWIECZE

TYSIĄC LAT KULTURY ŚREDNIOWIECZA –

WPROWADZENIE DO EPOKI

ŚREDNIOWIECZE to okres przejściowy między starożytnością i czasami nowożytnymi. Na zachodzie Europy obejmuje okres około 10 stuleci (V - XV w.). Umownie za początek epoki przyjmuje się rok 395 (rozpad Cesarstwa Rzymskiego na zachodniorzymskie i wschodniorzymskie) lub rok 476 (ostateczny upadek cesarstwa zachodniego). Koniec epoki łączony jest z kilkoma wydarzeniami:  Wynalezieniem druku w 1450 r.  Upadkiem Konstantynopola w 1453 r.  Odkryciem Ameryki przez Krzysztofa Kolumba w 1492 r.  Wybuchem reformacji w Europie w 1517 r. Cała kultura średniowiecza rozwijała się pod silnym wpływem chrześcijaństwa, które niepodzielnie rządziło myśleniem, odczuwaniem, postępowaniem i twórczością artystyczną. Dlatego sztuka tej epoki w znacznym stopniu była na usługach Kościoła. CHRZEŚCIJAŃSTWO było religią, która zrodziła się w I w. n.e. i początkowo jej wyznawcy byli prześladowani. Była bowiem bardzo niewygodna dla cesarza i patrycjatu rzymskiego. Chrześcijanie wierzyli w istnienie jednego Boga, więc nie chcieli oddawać boskiej czci cesarzowi. Głosili też równość wobec wszystkich i prawo każdego człowieka do wolności, a w Rzymie panowało niewolnictwo - zasady tej religii godziły więc w utrwalony porządek społeczny. Pomimo prześladowań liczba wyznawców chrześcijaństwa szybko rosła, gdyż była to religia bardzo atrakcyjna dla ludzi z nizin społecznych. W III w. chrześcijanie stanowili już potężną siłę społeczną, dlatego cesarz Konstantyn Wielki w 313 roku wydał edykt (mediolański), który gwarantował chrześcijanom prawo do swobodnego wyznawania religii. Natomiast ostatni cesarz, Teodozjusz Wielki, w 380 r. w edykcie tesalońskim ustanowił chrześcijaństwo religią panującą w Cesarstwie. Odtąd Kościół ściśle współpracował z władzą świecką, a odstępstwa w wierze chrześcijańskiej były karane jako zdrada stanu. Wpływy Kościoła zatem szybko rosły. Jedną z podstawowych cech kultury średniowiecza był uniwersalizm (we wszystkich krajach rozwijała się ona podobnie, pod wpływem podobnych czynników). Dlatego też człowieka tej epoki cechuje kosmopolityzm - nie ma on jeszcze ukształtowanej świadomości narodowej. W powstających krajach europejskich rozwijał się ustrój feudalny, który doprowadził do podziału społeczeństwa na stany (duchowieństwo, rycerstwo, mieszczaństwo i chłopstwo). Wśród nich duchowieństwo i rycerstwo zajmowało pozycję uprzywilejowaną, mieszczaństwo i chłopstwo natomiast było pozbawione praw. Na rozwój kultury wpływały więc przede wszystkim 2 stany. Dlatego można w niej wyodrębnić 2 podstawowe nurty; religijny (rozwijający się pod patronatem duchowieństwa) i świecki (dworski - rozwijający się pod patronatem rycerstwa). Do ludzi wykształconych należeli głównie duchowni.

 Moralitet – gatunek ukształtowany w późnym średniowieczu utwór o charakterze dydaktycznym lub filozoficznym; był formą przypowieści na temat uniwersalnych praw ludzkiego losu, pokus czyhających na człowieka, grzechu, upadku, dr człowiek - ,,każdy”, ,,ktoś”, pozostały bohaterami były często upersonifikowane pojęcia, takie jak Dobro, Zło, Cnota, Występek, Wiara, Pycha, Zawiść itp. (postacie alegoryczne), toczące walkę o duszę ludz konflikt między dobrem a złem rozgrywający się w duszy człowieka). W pejzażu średniowiecznej Europy szczególnie wyróżniała się sakralna, w której dominowały dwa style: w.).

1. STYL ROMAŃSKI wczesnego średniowiecza Początki stylu romańskiego wiążą się z zastosowaniem w bazylikach sklepienia kolebkowego, a później także krzyżowego. Budowl charakteryzowały się też oknami i okrągłymi łukami popularne były też romańska związana była z architekturą. R przedstawiały najczęściej historię zbawienia, świętych lub ilustracje prawd wiary. Wnętrza kościołów (kolumny, fryzy) zdobione rzeźbą ornamentalną, jak i figuralną. Ściany pokrywano zwykle malowidłami. Malarstwo pozostawało jeszcze pod silnymi wpływami bizantyjskimi. gatunek ukształtowany w późnym średniowieczu utwór o charakterze dydaktycznym lub filozoficznym; był formą przypowieści na temat uniwersalnych praw ludzkiego losu, pokus czyhających na człowieka, grzechu, upadku, dróg prowadzących do zbawienia. Głównym bohaterem był ,,każdy”, ,,ktoś”, pozostały bohaterami były często upersonifikowane pojęcia, takie jak Dobro, Zło, Cnota, Występek, Wiara, Pycha, Zawiść itp. (postacie alegoryczne), toczące walkę o duszę ludzką (PSYCHOMACHIA konflikt między dobrem a złem rozgrywający się w duszy człowieka). W pejzażu średniowiecznej Europy szczególnie wyróżniała się , w której dominowały dwa style: romański (X-XII w.) i gotycki ROMAŃSKI - styl w architekturze i plastyce, charakterystyczny dla wczesnego średniowiecza. Ojczyzną sztuki romańskiej była Początki stylu romańskiego wiążą się z zastosowaniem w bazylikach sklepienia kolebkowego, a później także krzyżowego. Budowl charakteryzowały się też grubymi, kamiennymi murami, małymi oknami i okrągłymi łukami. Wznoszono je najczęściej na planie krzyża, ale popularne były też rotundy (budowle wznoszone na planie koła). Rzeźba romańska związana była z architekturą. Rzeźbione sceny nad portalami przedstawiały najczęściej historię zbawienia, świętych lub ilustracje prawd wiary. Wnętrza kościołów (kolumny, fryzy) zdobione rzeźbą ornamentalną, jak i figuralną. Ściany pokrywano zwykle malowidłami. tawało jeszcze pod silnymi wpływami bizantyjskimi. gatunek ukształtowany w późnym średniowieczu, obejmujący utwór o charakterze dydaktycznym lub filozoficznym; był formą przypowieści na temat uniwersalnych praw ludzkiego losu, pokus czyhających na człowieka, óg prowadzących do zbawienia. Głównym bohaterem był ,,każdy”, ,,ktoś”, pozostały bohaterami były często upersonifikowane pojęcia, takie jak Dobro, Zło, Cnota, Występek, Wiara, Pycha, Zawiść itp. PSYCHOMACHIA– konflikt między dobrem a złem rozgrywający się w duszy człowieka). W pejzażu średniowiecznej Europy szczególnie wyróżniała się architektura gotycki (XIII-XV styl w architekturze i plastyce, charakterystyczny dla . Ojczyzną sztuki romańskiej była Francja. Początki stylu romańskiego wiążą się z zastosowaniem w bazylikach sklepienia kolebkowego, a później także krzyżowego. Budowle romańskie grubymi, kamiennymi murami, małymi . Wznoszono je najczęściej na planie krzyża, ale (budowle wznoszone na planie koła). Rzeźba zeźbione sceny nad portalami przedstawiały najczęściej historię zbawienia, świętych lub ilustracje prawd wiary. Wnętrza kościołów (kolumny, fryzy) zdobione rzeźbą - zarówno ornamentalną, jak i figuralną. Ściany pokrywano zwykle malowidłami. tawało jeszcze pod silnymi wpływami bizantyjskimi.

2. STYL GOTYCKI -

dojrzałego średniowiecza dekoracyjności i smukłość budowli przemyślanym planowaniu kościołów, które miały wyrażać doskonałość i nieskończoność boskiej istoty. Najwybitniejszymi zabytkami gotyckimi są: katedra w Reims, w Chartres, kościół Mariacki wraz z ołtarzem Wita Stwosza.

• styl w architekturze i plastyce, charakterystyczny dla dojrzałego średniowiecza. Przejawia się w dekoracyjności i smukłość budowli, stosowaniu ostrych łuków i przemyślanym planowaniu kościołów, które miały wyrażać doskonałość i nieskończoność boskiej istoty. Najwybitniejszymi zabytkami gotyckimi są: katedra w Reims, w Chartres, kościół Mariacki wraz z ołtarzem Wita Stwosza. styl w architekturze i plastyce, charakterystyczny dla . Przejawia się w strzelistości, , stosowaniu ostrych łuków i przemyślanym planowaniu kościołów, które miały wyrażać doskonałość i nieskończoność boskiej istoty. Najwybitniejszymi zabytkami gotyckimi są: katedra w Reims, w Chartres, kościół Mariacki wraz z ołtarzem Wita Stwosza.

3. FILOZOFIA ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU (XII/XIII W.)

a. Miał większy wpływ na kształtowanie się myśli humanistycznej (renesans) b. Św. Franciszek z Asyżu pochodził z bogatej rodziny kupieckiej (jako młodzieniec żył wiec w dobrobycie i korzystał z wszelkich przyjemności życiowych). Po odkryciu powołania zrezygnował z majątku i wszelkich wygód oraz postanowił całkowicie poświęcić się Bogu i niesieniu pomocy najbardziej potrzebującym c. FRATERNIZM (braterstwo) – głosił miłość do wszystkich ludzi i każdego stworzenia. Zakłada, że człowiek jest częścią przyrody i powinien czuć miłość do wszystkiego, co żyje. Najdoskonalszym wyrazem tej braterskiej miłości jest troska o najuboższych i najbardziej pokrzywdzonych przez los (stąd uprzywilejowane miejsce wśród podopiecznych Franciszka i jego przyjaciół zajmowali trędowaci, którzy w średniowieczu byli izolowani od społeczeństwa, gdyż trąd uważano za karę bożą za grzechy) d. ASCEZA RADOSNA– koncepcja odnowy moralnej poprzez miłość do bliźniego i otaczającej człowieka przyrody (św. Franciszek od swoich towarzyszy wymagał wyrzeczenia się wszelkich dóbr materialnych, przywilejów oraz wymagał od nich służby innym ludziom. Zakładał, że dobra materialne zniewalają człowieka – im mniej rzeczy on posiada, tym bardziej staje się wolnym, gdyż cały świat należy do niego) e. Człowiek nie powinien traktować ziemi jako padołu łez. Bóg stworzył świat po to, aby człowiek mógł się nim zachwycać i aby był w nim szczęśliwy. Poprzez zachwycanie się pięknem świata człowiek wielbi Boga f. Według św. Franciszka z Asyżu Bóg jest przyjacielem człowieka i pragnie jego szczęścia. Człowiek średniowieczny wierzył, że życie ziemskie jest tylkorodzajem próby, na którą Bóg wystawia człowieka. Jeżeli wyjdzie on z niej zwycięsko, to zasłuży sobie na życie wieczne. Dlatego popularna stała się wtedy ASCEZA- dobrowolne umartwianie ciała i duszy. Głoszono, że człowiek powinien nieustannie pamiętać o własnej śmierci, stąd popularność hasła ,,memento Mori” (pamiętaj o śmierci). Miało ono uświadamiać człowiekowi, że po śmierci stanie przed Bogiem na sądzie ostatecznym i będzie rozliczany ze wszystkich swoich czynów. Dlatego nie powinien zabiegać o dobra materialne i przyjemności cielesne, ale żyć tak, aby zasłużyć sobie na zbawienie. Z tego powodu człowiek tej epoki bał się Boga – wierzył, że zostanie przez niego surowo ukarany za wszelkie niegodziwości, których dopuścił się za życia.

,,BOGURODZICA” JAKO CENNE ŹRÓDŁO WIEDZY O JĘZYKU

POLSKIM I WAŻNY ELEMENT KULTUROWY; ANALIZA

JĘZYKA

,,Bogurodzica” jest uważana za najstarszy polski tekst. Najstarszy odpis tej pieśni, jaki dochował się do naszych czasów pochodzi z 1407 r. Prawdopodobnie jednak ,,Bogurodzica” powstała w XIII w. Wskazuje na to analiza języka tej pieśni, a także kult Maryjny, który w całej Europie najsilniej rozwinął się w XIII w. Wtedy też powstało najwięcej utworów maryjnych. Jak większość utworów średniowiecza, ,,Bogurodzica” jest tekstem anonimowym. Nie znamy jej pierwotnego tytułu. Tytuł ,,Bogurodzica” powstał później, od pierwszego wyrazu utworu. ,,Bogurodzica” jest pieśnią maryjną. O gatunkowości tekstu świadczy m.in. podział na strofy oraz słowo ,,Kyrieleison”, które występuje po każdej strofie i pełni funkcję refrenu. Utwór zaczyna się rozbudowaną apostrofą, czyli zwrotem bezpośrednim do Matki Bożej. Apostrofa ta zawiera pozdrowienie i jest wyrazem szacunku dla Maryi. Podmiot liryczny jest zbiorowy, mówi w imieniu wspólnoty wiernych. Formułuje prośby skierowane do Boga, korzysta jednak z pośrednictwa Maryi i św. Jana Chrzciciela. Jest to tzw. IDEA DEESIS. Maryja występuje więc w tym tekście jako pośredniczka między Ziemią a Niebem, między człowiekiem a Bogiem. Po rozbudowanej apostrofy następuje gradacja (stopniowanie) próśb. Najpierw pojawiają się prośby abstrakcyjne - o wysłuchanie modlitwy, o uzyskanie przychylności Chrystusa. Później pojawiają się prośby konkretne - o szczęśliwe i dostatnie życie na ziemi oraz o życie wieczne. ,,Bogurodzica” jest typowym wierszem średniowiecznym. Jest to wiersz zdaniowo- rymowy:  Różna ilość sylab w poszczególnych wersach  Każdy wers zawiera pełne zdanie lub zamkniętą kompozycyjnie jego część  Nieregularnie rozłożone akcenty  Nagromadzenie rymów (oprócz tradycyjnych rymów zewnętrznych występują także rymy wewnętrzne. Rytmizowały tekst) ARCHAIZMY W ,,Bogurodzicy” możemy odnaleźć wszystkie typy archaizmów. Typy archaizmów:

 Archaizmy leksykalne– wyrazy, które całkowicie wyszły już z użycia

o Zwolena – wybrana

o Dziela – dla

o Jąż – którą

TOPOS MATER DOLOROSA W ,,LAMENCIE

ŚWIĘTOKRZYSKIM” – LIRYZM I DRAMATYZM PLANKTU

ŚREDNIOWIECZNEGO

Jednym z najcenniejszych zabytków literatury polskiej jest ,,Lament świętokrzyski”, inaczej ,,Żale Matki Boskiej pod krzyżem” lub ,,Posłuchajcie bracia miła”. Ten ostatni to incipit - tytuł utworzony od pierwszych słów utworu. ,,Lament świętokrzyski” jest uznawany za arcydzieło polskiej liryki średniowiecznej. Anonimowy tekst pochodzi z 2. połowy XV w. i jest typowym przykładem średniowiecznego PLANKTU (z łac.,,planctus” - płacz) - wypowiedzi lamentacyjnej, w której Matka Boska rozpacza nad śmiercią swojego syna i szuka współczucia u ludzi. Utwór ten jest monologiem Matki Bożej stojącej u stóp krzyża, na którym umarł jej syn. ,,Lament świętokrzyski” to przykład liryki zwrotu do adresata. Podmiotem lirycznym jest Maryja, adresat jest zbiorowy. Matka Boska najpierw zwraca się do wszystkich ludzi z prośbą o współczucie. Następnie zwraca się do swego syna, któremu bardzo chciałaby ulżyć w cierpieniu, ale nie może nawet dosięgnąć jego ciała rozpiętego na krzyżu. Później zwraca się do archanioła Gabriela, do którego ma pretensje, gdyż w momencie zwiastowania obiecał jej wielką radość, a ona doświadczyła niewyobrażalnego cierpienia. Następnie kieruje swoje słowa do innych matek, aby prosiły Boga o to, by nie doświadczał ich takim cierpieniem, jakiego doświadczyła ona. Na końcu po raz kolejny zwraca się do swojego syna i wyraża żal spowodowany jego męczeńską śmiercią. Monolog Maryi uwydatnia przede wszystkim ludzki wymiar matczynego cierpienia. W kreacji Matki Boskiej został wykorzystany topos MaterDolorosa - motyw matki cierpiącej po śmierci dziecka. Maryja pokazana jest jako kobieta i matka umierającego syna, a nie wywiodła postać o cechach niebiańskich. Rozpacza nad męką i śmiercią dziecka tak, jak rozpaczałaby każda matka. Nie potraf pogodzić się z tak straszliwym i niezawinionym cierpieniem własnego dziecka. W ten średniowieczny tekst wpisany został utrwalony w tradycji średniowiecznej wizerunek Matki Boskiej Bolesnej, przeżywającej na sposób wyjątkowo ludzki swoją rozpacz spowodowaną stratą jedynego syna.

ŚREDNIOWIECZNY IDEAŁ ASCETY W ,,LEGENDZIE O ŚW.

ALEKSYM”

Kultura wysoka w średniowieczu rozwijała się w 2 podstawowych nurtach: religijnym (pod patronatem duchowieństwa) i świeckim (pod patronatem rycerstwa). Literatura tej epoki często miała CHARAKTER PARENETYCZNY (kreowano w niej wzorce osobowe, z których ludzie mieli brać przykład). W nurcie religijnym upowszechnił się ideał ascety. Asceza to dobrowolne umartwianie się, mające na celu oczyszczenie lub uszlachetnienie duszy. Powstały 2 odmiany ascezy: duchowa (surowa dyscyplina wewnętrzna, pokorne znoszenie wszelkich przeciwności losu, wyrzekanie się dóbr materialnych i wszelkich przyjemności życiowych) i cielesna (umartwianie ciała poprzez samobiczowanie, noszenie włosiennicy, posty, leżenie krzyżem na kamiennej posadzce kościoła). Asceta to człowiek wyrzekający się szczęścia osobistego, poświęcający całe życie Bogu, umartwiający ciało i duszę, spędzający czas na odprawianiu pokuty i modlitwie. Ideał ascety proponowała literatura hagiograficzna (hagiografia → żywotopisarstwo), do której należały żywoty świętych i legendy o świętych. Największy, najbardziej znany i najczęściej wykorzystywany przez artystów i kaznodziejów zbiór żywotów został spisany w XIII w. przez Jakuba da Voragine - ,,Złota Legenda”. Biografie świętych przedstawiano za pomocą schematu:  informacje o pochodzenie i narodzinach świętego (najczęściej człowiek wysoko urodzony)  opis życia i działalności  przedstawienie momentu śmierci (często męczeńskiej, za wiarę)  cuda, jakie działy się za przyczyną świętego po jego śmierci ,,Legenda o św. Aleksym” Aleksy pochodził z bogatej rodziny rzymskiej. W wieku 24 lat, zgodnie z wolą ojca, poślubił cesarską córkę. W noc poślubną jednak powiedział żonie, że postanowił poświęcić swoje życie Bogu i złożyć śluby czystości. Następnego dnia opuścił dom, zabierając część swoich kosztowności, które później rozdał ubogim. Żył w skrajnym ubóstwie, z jałmużny. Po wielu latach tułaczki wrócił do rodzinnego domu, gdzie nierozpoznany przez nikogo zamieszkał pod schodami. Był traktowany jak przybłęda, poniżany nawet przez służbę, oblewany pomyjami. Wszystko to znosił z pokorą. Żył nie dla świata, lecz dla Boga. Na krótko przed śmiercią napisał list, w którym wyjawił kim jest i przedstawił historię swojego życia. Umarł jako żebrak. Od momentu jego śmierci zaczęły dziać się cuda. Najpierw rozdzwoniły się dzwony wszystkich kościołów rzymskich. Każdy chory, który znalazł się w pobliżu ciała Aleksego, odstępował uzdrowienia, a list przez niego napisany przed śmiercią mogła wyjąć z jego ręki tylko żona. Cuda, jakie działy się za przyczyną Aleksego, były potwierdzeniem jego świętości. Utwór ten jest legendą, ponieważ nie wszystkie przedstawione w nim wydarzenia są udokumentowane, czy nawet odpowiednio umotywowane. Aleksy jest typowym przykładem

 ostatkiem sił wchodzi na szczyt wzgórza (by być bliżej Boga)  kładzie się na swoim mieczu, by ten nie wpadł w ręce wroga  ofiaruje Bogu swoją rękawicę (feudalny gest symbolizujący powierzenie Bogu własnego życia rozumianego jako boże lenno) Taka kreacja służy idealizacji Rolanda.

ŚREDNIOWIECZNY MOTYW ,,DANCE MACABRE” W

,,ROZMOWIE MISTRZA POLIKARPA ZE ŚMIERCIĄ”

Śmierć w średniowieczu była zjawiskiem bardzo powszechnym i stała się doświadczeniem zbiorowym. Na taki stan rzeczy wpływały głównie liczne epidemie, które wybuchały we wszystkich krajach europejskich. Dlatego też człowiek tej epoki bardzo często myślał o śmierci i bał się jej. Powszechnie wierzono, że w momencie śmierci zapada decyzja dotycząca całej wieczności człowieka. To wszystko powodowało, że śmierć była również bardzo popularnym elementem w sztuce.Przedstawiano ją zawsze w estetyce ostrej, to znaczy w taki sposób, aby budziła szok, odrazę, obrzydzenie. Upowszechniły się 3 alegorie śmierci:  kościotrup z kosą w ręku  rozkładające się ludzkie zwłoki  jeden z jeźdźców apokalipsy Jednym z polskich utworów literackich epoki średniowiecza pokazująca śmierć jest ,,Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”. Jest to anonimowy tekst z drugiej połowu XV w. Jest napisany w formie dialogu, w którym występuje tytułowy mistrz Polikarp i Śmierć. Mistrz Polikarp jest mędrcem, który długo, w gorliwej modlitwie prosił Boga o to, aby ten pokazał mu śmierć. Bóg spełnia prośbę Polikarpa. Pewnego dnia, gdy wszyscy wyszli już z kościoła, przyszła do niego Śmierć. W jej kreacji wykorzystani jedną z popularniejszych w średniowieczu alergii śmierci. Jest pokazana jako rozkładające się zwłoki kobiecie pozbawione nosa i warg. Z oczodołów płynie jej krew, zgrzyta zębami i groźnie wymachuje kosą. Śmierć jest więc kreowana w estetyce ostrej. Jej obraz budzi przerażenie, ale również odrazę. Jest to obraz makabryczny, odpychający. Jest pokazana dynamicznie co podkreśla jej sprawiedliwość, to, że nikt nie jest w stanie jej uniknąć (nawet cesarz). Z tekstu wynika, że o potępieniu decyduje śmierć (karze wszystkich za ich ziemskie przewinienia - jedni oszukują na sprzedaży piwa, duchowieństwo cechuje się obżarstwem, a kobiety rozpustnym życiem). Śmierć wymierza kary za wszelkie niegodziwości, których dopuścił się człowiek, jest nieunikniona. Monologi Śmierci mają charakter dydaktyczny - śmierci krytykuje w nich niewłaściwe zachowania ludzi. Poprzez wskazanie ludzkich słabości, popełnianych błędów, grzechów, niegodziwości jakich dopuścił się człowiek, utwór sugeruje, jak powinno się żyć, by osiągnąć zbawienie.

ROZWÓJ POLSKIEJ HISTORIOGRAFII – IDEAŁ POLSKIEGO

WŁADCY W ,,KRONICE POLSKIEJ’’ GALLA ANONIMA

W literaturze nurtu świeckiego oprócz ideału rycerza zrodził się również ideał dobrego władcy. Był on kreowany w eposach rycerskich oraz w kronikach. Kroniki średniowieczne zazwyczaj były pisane na zamówienie. Prawie każdy władca miał swojego nadwornego kronikarza. Kronikarze starali się więc przedstawiać władcę, któremu służyli, w jak najlepszym świetle. Dlatego kroniki średniowieczne nie zawsze ukazują historię w sposób obiektywny. Historiografia tej epoki znacznie różni się od współczesnej. Kroniki średniowieczne zazwyczaj posiadał wiele cech utworów literackich, a prawda literacka mieszała się w nich z fikcją. ,,Kronika Polska” Galla Anonima jest pierwszą spisaną historią Polski. Bardzo niewiele wiemy o jej autorze. Właściwie ,,Kronika …” jest dziełem anonimowym. Autor prawdopodobnie była francuskim mnichem benedyktyńskim, dlatego nazywano go Gallem. Był związany z dworem Bolesława Krzywoustego i kronikę pisał na jego zamówienie. W całości jest ona napisana połacinie. Pochodzi z pierwszej połowy XII w. Składa się z 3 części i zawiera opis dziejów Polski od czasów legendarnych, bajecznych (od czasów księcia Popiela) do wydarzeń z 1116 r. Z ,,Kroniki…” Galla Anonima korzystało wielu późniejszych kronikarzy. ,,Kronika Polska” Galla Anonima jest dziełem z pogranicza historiografii i literatury pięknej. O jej literackości świadczy:  styl pełen środków artystycznych  obecność fikcji literackiej (autor przytacza w ,,Kronice …” fragmenty zmyślonych mów i listów)  emocjonalny stosunek autora do przedstawianych wydarzeń (historyk powinien być obiektywny) Język, jakim posługuje się Gall Anonim świadczy o jego gruntownym wykształceniu. Postaci polskich władców, szczególnie Bolesława Chrobrego i Bolesława Krzywoustego, Gall Anonim kreuje na idealnych władców średniowiecznych. Są oni obdarzeni wszystkimi cechami wzorowego rycerza, a oprócz tego troszczą się o los swoich poddanych oraz dbają o interesy państwa. Opisując sytuację kraju po śmierci Bolesława Chrobrego autor posługuje się alegorią. Przedstawia Polskę jako kobietę ubraną w żałobne szaty i rozpaczająca. Zabieg ten służy właśnie podkreśleniu troskliwości króla o los poddanych. Prezentując natomiast postać Bolesława Krzywoustego autor ,,Kroniki …” podaje, że wrogowie bali się go i nazywali ,,Bolesławem, który nie śpi”. W kreacji tego władcy podkreślona została jego waleczność, ale również dbałość o interesy państwa. Do ,,Kroniki Polskiej” Galla Anonima nawiązywali późniejsi kronikarze średniowieczni. Do najcenniejszych polskich kronik z tego okresu należą:

1. ,,Kronika Polska” Wincentego Kadłubka (pochodzi z 1. połowy XIII w. i przedstawia dzieje Polski od czasów legendarnych do czasów panowania Kazimierza Sprawiedliwego)

POETYCKA SUMMA ŚREDNIOWIECZA - ,,BOSKA KOMEDIA”

DANTEGO

Dante Alighieri był jednym z najwybitniejszych twórców epoki średniowiecza, choć przez niektórych historyków literatury jest również uważany za prekursora renesansu. Zdobył staranne wykształcenie. Studiował na 2 uniwersytetach włoskich oraz na paryskiej Sorbonie. Pochodził z Florencji i był bardzo emocjonalnie związany z tym miastem. Angażował się w jego życie społeczne i polityczne. Należał jednak do stronnictwa politycznego, które przegrało we Florencji walkę o władzę i przez swoich przeciwników politycznych został oskarżony o korupcję i defraudację środków publicznych i został skazany na wygnanie. Na wygnaniu właśnie powstało najważniejsze dzieło Dantego - ,,Boska komedia”. Dante odwiedza kolejno: piekło, czyściec i raj. Kompozycją utworu rządzi trójka: całość składa się z 3 części, każda część natomiast składa się z 33 pieśni, pieśni budowane zaś są ze strof trzywersowych. W średniowieczu 3 symbolizowało Trójcę Świętą. Symbolizowała więc boskość i doskonałość. W każdej z krain pośmiertnych panuje określony porządek. Wszystko ma swoje miejsce. Piekło np. składa się z 9 kręgów. W każdym z nich znajdują się potępieni, którzy podczas życia popełniali różne grzechy (a którzy byli najgorsi na Ziemi, w piekle są najniżej). Trójka rządząca kompozycją podkreśla więc doskonały porządek we wszechświecie stworzonym przez Boga, pewną harmonię. Spośród wszystkich 3 krain pośmiertnych najbardziej sugestywnie przedstawione jest piekło. Przed wejściem postawiono napis: ,,Wchodząc, porzućcie wszystkie swe nadzieje”. Grzesznicy cierpią z powodu ognia, wulkanicznych pyłów, błota, tortur zadawanych im przez diabły. Dokuczają im również plagi owadów, towarzyszy im chłód, deszcz i susza. ,,Boska komedia” na wiele wieków określiła wyobrażenie Europejczyków o piekle. Znaczenie stałego związku frazeologicznego ,,dantejskie sceny” jest właśnie uwarunkowane wizją piekła w ,,Boskiej komedii”. ,,Boska komedia” posiada wiele cech utworu jeszcze średniowiecznego i wyraża treści typowe dla przekonań człowieka tej epoki. Można jednak w niej odnaleźć cechy typowe już dla dzieła renesansowego. Cechy średniowieczne:  ukazanie wiary w Boga jako sens ludzkiej egzystencji  przedstawienie zaświatów jako rzeczywistości uporządkowanej, gdzie wszystko ma swoje miejsce  częste posługiwanie się alegoria i symbolami Cechy renesansowe:  rezygnacja z anonimowości  język utworu - język polski (a nie łacina)  liczne nawiązania do antyku

 nadanie jednemu z najsłynniejszych poetów rzymskich Wergiliuszowi miana przewodnika po zaświatach ,,Boska komedia” pokazuje triumf wyższej sprawiedliwości, ład panujący we wszechświecie, w którym wszystko ma swoje miejsce.

ŚREDNIOWIECZNA IDEA UMIŁOWANIA I OCHRONY

NATURY - „KWIATKI ŚW. FRANCISZKA Z ASYŻU”

,,Kwiatki św. Franciszka z Asyżu” to anonimowy łaciński zbiór legend dotyczących życia i działalności tego świętego. Dzieło powstało około 150 lat po śmierci św. Franciszka, prawdopodobnie na podstawie wcześniejszych ustnych przekazów. Ilustruje ono poglądy i działalność świętego, ale zawiera tez wiele elementów fikcyjnych i fantastycznych. Święty Franciszek żył na przełomie XII i XIII wieku w Asyżu. Urodził się w bogatej rodzinie kupieckiej, dlatego miał bardzo szczęśliwe dzieciństwo. Żył w dobrobycie chętnie tez w młodości korzystał z życia, marzyła mu się sława rycerska, dlatego wziął czynny udział w walkach pomiędzy Asyżem a Perugią. Został wówczas ranny, dostał się do niewoli i ciężko zachorował. Te doświadczenia zapoczątkowały wewnętrzna przemianę Franciszka. Wbrew woli ojca postanowił poświecić życie Bogu i odszedł z domu. Zabrał cześć rodzinnego majątku i rozdał go ubogim. Sam postanowił żyć z jałmużny. Święty Franciszek uważał ze najlepiej można służyć Bogu poprzez służenie drugiemu człowiekowi, szczególnie ludziom wykluczonym ze społeczeństwa, chorym, w tym także trędowatym. Bardzo szybko Franciszek znalazł wielu naśladowców. Zaczęli się wokół niego gromadzić inni młodzi ludzie, którzy postanowili postępować podobnie. Ze względu na poglądy św. Franciszka i jego działalność Kościół uczynił go patronem obrońców praw zwierząt, ludzi zajmujących się ochrona przyroda i ekologów.