-Środki-stylistyczne-, Notatki z Język polski

Pobierz -Środki-stylistyczne- i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

1 Środki słowotwórcze

a neologizmy – wyrazy nowo utworzone, np. Pocałunki dla cię, chłopcze, w ostrą stal uzbroję. Błysk – niedobłysk – na wybłysku – oto zęby moje! (B. Leśmian, Piła) b deminutiva - zdrobnienia i augmentativa – zgrubienia – wyrażają określoną postawę emocjonalną, bywają znakiem ironii Przymruż złociste skrzydełka , Ukryj się pod matki rąbek, Nim cię zgubi śronu ząbek Lub chłodnej rosy perełka. (A. Mickiewicz, Pierwiosnek) c) złożenia – wyrazy utworzone z dwóch słów, np. różanopalca jutrzenka

2 Przekształcenia semantyczne (tropy)

Tropy to różnorodne zestawienia językowe, tworzące nowe sensy. a (^) epitet – określenie, często występuje w postaci przymiotnika (dzień jasny), imiesłowu (Bóg wszechmogący), rzeczownika (np. szaławiła – księżyc). Epitet stały – określenie zawsze odnoszone do tego samego zjawiska, np. gromowładny Zeus. Oksymoron – epitet wewnętrznie sprzeczny. b porównanie – zestawienie jakichś dwóch zjawisk, z których jedno służy określeniu drugiego. Występuje łącznik: jak, niby, jakby, niż np. Idzie zmierzch jak tłumy cieni (L. Staff). Porównanie bardzo rozbudowane, w którym człon określający rozrasta się w osobny obraz to porównanie homeryckie. c metafora – jest zespołem słów, w którym znaczenie jednych zostaje niejako przeniesione na znaczenie pozostałych, np. uroda życia (S. Żeromski), tworząc nowe sensy i znaczenia. Szczególnymi rodzajami metafory są metonimia i synekdocha. W przypadku metonimii desygnaty nazw pozostają ze sobą w realnym związku i jeden zastępuje drugi, np. wypić kielich do dna. W przypadku synekdochy część zastępuje całość lub całość – część np. Od takich modłów bieleje włos (K. Ujejski). d peryfraza – polega na zastąpieniu danego wyrazu przez szereg innych, które stanowią jego równoważnik znaczeniowy, np. Drugi stambulskie oddycha gorycze = tytoń Lub pije z chińskich ziół ciągnione treści = herbata A Mickiewicz, Zima miejska) e eufemizm – peryfraza polegająca na złagodzeniu znaczenia danego wyrazu, np. kłamać - mijać się z prawdą f hiperbola (przesadnia) – polega na powiększeniu, spotęgowaniu zjawisk np. Mocarz, rojący twórczo gwiezdne zawieruchy, Geniusz, huragan ducha, potworna potęga (J. Tuwim, Kobieta) g) litota – przeciwieństwo hiperboli, poetyckie pomniejszenie danego zjawiska, rzeczy h) animizacja – przypisanie przedmiotom martwym cech istot żywych, służy zazwyczaj dynamizowaniu obrazu poetyckiego, np. O, jakże zwinne są i młode Zmierzchy czerwca , nim w północ głuchą się przesilą. (B. Leśmian, O zmierzchu) Latarnia się na placach wspina (B. Leśmian , Szewczyk) Odmianą animizacji jest personifikacja (uosobienie) – nadanie przedmiotom martwym cech ludzkich, np. Dąb bałwochwalczo wierzy w Tymian,

We wpływ Tymianu – na niebiosy (B. Leśmian, Srebron) i symbol – mówimy o nim wtedy, gdy jakiś znak językowy w utworze oznacza nie tylko swój desygnat, ale pośrednio wskazuje na treść, którą ten desygnat reprezentuje (np. rozdarta sosna, chochoł) Symbol - w odróżnieniu od alegorii – jest niejednoznaczny. Alegorie (np. lis - chytrość) często występują w bajkach. Charakter alegoryczny lub symboliczny mogą mieć większe elementy kompozycyjne utworu (scena, postać). Poza ramy tropu wykracza również ironia , sygnalizująca dystans poety/bohatera lirycznego do sytuacji, zdarzenia, postaci itp.

1 Środki składniowe

a inwersja – szyk przestawny b elipsa – pominięcie jakiegoś elementu składniowego, najczęściej orzeczenia, np. Chmury! Drzewa! w płomieniach zachodu! Ciężar wiosny jak stu głów nad samotną głową! (J. Przyboś, Wiosna 1934) c powtórzenie – określony element wypowiedzi wielokrotnie powraca, nadając określoną tonację stylistyczną danemu utworowi Szczególnym przypadkiem powtórzenia jest paralelizm – powtarza się określona struktura wersyfikacyjno-składniowa. Odmianą paralelizmu są również anafora - struktura, w której pewien zespół zdań/ wersów zaczyna się do tych samych wyrazów oraz epifora – powtarzalność słów lub zwrotów kończących poszczególne zdania lub wersy, np. I niebo jak biała Niagara I drogę jak biała Niagara. d apostrofa - bezpośredni zwrot do kogoś lub czegoś e pytanie retoryczne – pytanie pozorne, nie wymaga odpowiedzi f antyteza – polega na kształtowaniu wypowiedzi z elementów znaczeniowo przeciwstawnych, np. nam życie, wam śmierć. g zdania parenetyczne – zdania wtrącone, np.

• Dobrodzieju, ktoś tam puka … (Doktór księdzu pionka bierze) „A niech puka, a niech stuka! Eskupalciu, biorę wieżę” (J. Tuwim, Śmierć) h anakolut – taka struktura składniowa, w której poszczególne elementy nie są ze sobą zestrojone zgodnie z obowiązującą normą (jest to zabieg celowy), np. Szyby twoje skrzą się i świecą – jak źrenice kota, łowiąc mysz (C. Norwid, Stolica )

2 Odwołania do zjawisk spoza języka literackiego danej epoki

a archaizmy – wyrazy/konstrukcje/formy, które już wyszły z użycia b barbaryzmy – elementy pochodzące z innego systemu językowego c posługiwanie się elementami gwarowymi – regionalnymi odmianami języka lub prowincjonalizmami (elementami języka ogólnego występujące na określonym obszarze kraju) 3 Odwołania do stylów literackich a aluzja – czytelne odesłanie do innego utworu/postaci, wzbogacające znaczenia dzieła. b (^) cytat – przywołanie konkretnego fragmentu danego utworu c parafraza – przekształcenie stylu i motywów określonego utworu, np. Bogurodzica Dziewica Złotem gotycka Maryja (M. Białoszewski, Stara pieśń na Binnarową)

• personalny – narracja prowadzona z perspektywy bohatera, uczestnika zdarzeń, subiektywna w ocenie świata i zdarzeń (narracja pierwszoosobowa), Fabuła – układ zdarzeń w świecie przedstawionym utworu. Najmniejszym samodzielnym elementem fabuły jest epizod ; bardziej rozbudowany układ zdarzeń skupiony wokół jednej sprawy tworzy fabułę jednowątkową ; najbardziej skomplikowana bywa fabuła wielowątkowa (np. w powieści). Wątek – ciągi zdarzeń związane z jednym bohaterem lub z jedną sprawą. W utworze wielowątkowym wyróżniamy wątek główny i wątki poboczne. Akcja – przebieg zdarzeń będący spójną całością. Perypetia – gwałtowny zwrot akcji, zmieniający jej bieg Czas powieściowy – istnieje w dwu płaszczyznach:
• czas narracji
• czas fabuły Bohater literacki – związany z wprowadzeniem do wypowiedzi form dialogu, charakteryzowany przez pryzmat narracji, wypowiedzi własnych i wypowiedzi innych bohaterów. Dramat Przedstawia zdarzenia i bohaterów w sposób bezpośredni, wprowadza pełne usamodzielnienie wypowiedzi oraz działań postaci przez:
• dialog, czasami elementy monologu są podstawą tekstu głównego,
• typy monologu dramatycznego (liryczny, narracyjny, moralistyczny),
• formy przejściowe między monologiem i dialogiem (dialog jako wymiana tyrad, monolog na stronie, zwroty wprost do publiczności),
• tekst poboczny (didaskalia) jako forma wskazówek autora,
• zdarzenia dramatyczne jako podstawa konstrukcji świata przedstawionego. Bohater dramatyczny – związany z konstrukcją zdarzeń i sposobem budowania napięcia dramatycznego.

Przeczytaj uważnie poniższy fragment, a następnie wskaż w nim znane Ci środki stylistyczne i określ, jaki to typ liryki.

Bolesław Leśmian, Szczęście

( ...)Słońce na duchy nasze, dla nieba zbyteczne, A dzielące z kwiatami swój czar i przewinę, Patrzy jako na żywe zegary słoneczne, Gdzie cień chabrów miłości wskazuje godzinę. Dłonie nasze, splecione w szczęścia niepodzielność, U stóp brzozy przygodnej – wobec szumów łąki, Skruszyły w swym uścisku wzajemną śmiertelność. I nie masz dla nich czasu – i nie masz rozłąki! A czas nastał. Wiodąca wzwyż duchów załogę Śmierć mnie woła. Na próżno! Umrzeć już nie mogę.

Funkcje języka (wg Romana Jakobsona)

Kontekst Komunikat Nadawca …………………………………………………………………………… Odbiorca

Kontakt Kod 1 Funkcja emotywna (emocjonalna/ekspresywna) – nastawienie na nadawcę, wyrażenie przeżyć „ja” mówiącego 2 Funkcja impresywna (konatywna) – nastawienie na odbiorcę 3 Funkcja metajęzykowa – nastawienie na kod, język 4 Funkcja fatyczna – nastawiona na podtrzymanie kontaktu 5 Funkcja poznawcza (informacyjna) – nastawiona na kontekst (^6) Funkcja poetycka (estetyczna) – nastawienie na komunikat