Stanisław Wyspiański Wesele, Egzaminy z Administracja

Pobierz Stanisław Wyspiański Wesele i więcej Egzaminy w PDF z Administracja tylko na Docsity!

Męoda Polska

KARTA PRACY

Stanisław Wyspiański Wesele

Zestaw 1. Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj umieszczone pod nim zadania. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu i tylko własnymi słowami – chyba że w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu odpowiedzi, o ile jesteś proszona(-ny). W zadaniach zamkniętych wybierz tylko jedną z zaproponowanych odpowiedzi.

Franciszek Ziejka

Skrwawiona sukmana

Trwające po upadku powstania listopadowego wieloletnie przygotowania do kolejnej insurek- cji narodowej zaowocowały w pierwszych dniach 1846 r. podjęciem decyzji spiskowców o powo- łaniu do życia w Krakowie tajnego Rządu Narodowego. W tym samym czasie zapadła decyzja o rozpoczęciu walki z zaborcami. Liczne aresztowania wśród spiskowców w Poznaniu i Lwowie sprawiły, że zdecydowano się przyspieszyć wybuch powstania, wyznaczając termin jego rozpo- częcia na dzień 21 lutego 1846 r. Tak się złożyło, że w czasie gdy spiskowcy debatowali nad termi- nem wybuchu powstania, do akcji przystąpiła administracja austriacka. Świetnie zorientowana – dzięki szpiegom działającym w gronie spiskowców – w zamiarach Polaków, postanowiła zrealizować prawdziwe szatański pomysł zduszenia polskiego powstania rękami polskich chło- pów. Prowadzona od lat jej polityka, mająca na celu zaognienie konfliktów chłopsko-dworskich, teraz miała wydać owoce. Starosta tarnowski Joseph Breinl, działając w porozumieniu ze starostą bocheńskim, Bernd- tem, posłużył się w tym wypadku osobą Jakuba Szeli, chłopa ze Smarzowej, który w ciągu ostat- nich kilkunastu lat zdobył sobie poważanie w okolicy dzięki zaciekłej walce, jaką prowadził z Bo- guszami – panami Smarzowej, Siedlisk i innych okolicznych wsi. Szela, występując w roli „pełnomocnika” starosty, przekazał na wieś galicyjską – przy pomocy swych zaufanych – zgodę administracji austriackiej na rozprawę chłopów z „Polakami” (czytaj: panami), przygotowującymi się rzekomo do wyrżnięcia chłopów (ta absurdalna pogłoska, dzięki umiejętnej manipulacji Au- striaków, stała się hasłem rabantów 1 do popełniania kolejnych gwałtów). Zabiegi te sprawiły, że w chwili, gdy spiskowcy wydali rozkazy do zgromadzenia się w oznaczonych punktach w celu rozpoczęcia narodowego powstania, w kilku powiatach wybuchła straszliwa rzeź, której ofiarami stali się nie tylko spieszący do powstania spiskowcy, ale i ich rodziny oraz służba. Pod cepami, widłami i piłami rabantów ginęli szlacheccy powstańcy, ale także kobiety i dzieci, księża i nauczy- ciele ludowi, dworscy oficjaliści oraz ci spośród chłopów, którzy odważyli się nieść pomoc nie- winnym ofiarom przemocy. [...] Jak obliczają historycy, w czasie rozruchów zwanych rabacją zgi- nęło około 800 do 1000 osób. Blisko trzy tysiące innych zostało w okrutny sposób pobitych, okaleczonych i osadzonych w austriackich więzieniach. Spalono około 470 dworów oraz ponad 50 plebanii. [...] W literaturze pięknej oraz publicystyce utrwalono malowany wyłącznie czarnymi kolorami obraz wydarzeń 1846 r. 2. Pamiętnikarze chłopscy zgodnie potwierdzają, że na przełomie XIX i XX w. wielu chłopów uważało wydarzenia z 1846 r. za przejaw „sprawiedliwości dziejowej”. [...] U progu XX w. tylko nieliczni spośród mieszkańców wsi zdawali sobie sprawę z ogromu nieszczę- cia, jakiego sprawcami byli rabanci. Większość w pełni akceptowała zbrodnie Szeli, Korygi i ich pomocników. [...]

(^1) rabant – uczestnik rabacji. (^2) Zygmunt Kaczkowski, Pieśni z otchłani 1846; Wincenty Pol, Rok 1846; Walery Łoziński, Szaraczek i karmazyn.

Męoda Polska Podniesiona przez Wyspiańskiego w Weselu sprawa żywotności mitu rabacyjnego była u progu XX w. w pełni aktualna. Wciąż pokutował w świadomości Polaków utrwalony w licznych dziełach literackich, w pamiętnikach i pracach historycznych obraz rezunów krwawo rozprawiających się ze spieszącymi do powstania narodowego spiskowcami i ich rodzinami. Nadal żyła legenda o re- zunach 3 walczących o wyzwolenie chłopów z poddaństwa, wymierzających [...] panom sprawie- dliwość. Być może obawy „weselnego” Gospodarza co do możliwości powtórzenia się tragedii sprzed pół wieku [...] są nieco przesadzone, nie sposób jednak zarzucić im fałszowania rzeczywi- stości. Na to nie mógł sobie pozwolić autor tej miary co Wyspiański.

Na podstawie: Franciszek Ziejka, Skrwawiona sukmana [w:] tegoż, „Wesele” w kręgu mitów polskich, Kraków 1997.

Zadanie 1. (0–2)

Wynotuj z tekstu wszystkie informacje na temat przywódcy rabacji galicyjskiej.

Zadanie 2. (0–1)

W drugim akapicie autor stawia znak równości między „Polakami” a szlachtą, ponieważ

A. chłopi pod wpływem propagandy zaborców czuli się Austriakami. B. ludność zamieszkująca wsie galicyjskie była innej narodowości niż szlachta. C. na skutek rozbiorów chłopi utracili poczucie przynależności do narodu polskiego. D. w dawnej Polsce poczucie tożsamości narodowej miała przede wszystkim szlachta.

Zadanie 3. (0–1)

Określ, czemu służy przytoczenie danych liczbowych dotyczących ofiar rozruchów.

Zadanie 4. (0–2)

Uzupełnij tabelę dotyczącą okoliczności, przyczyn i przebiegu rabacji galicyjskiej.

Informacje Rabacja galicyjska

okoliczności

przyczyny

przebieg

(^3) rezun – ukr. ‘oprawca, morderca, zabójca, siepacz’.

Męoda Polska narodowych wad i klęsk. Była to atmosfera przygnębienia i niewiary, w której dominował „kruczy ton”. A przecież dzieje Polski to nie tylko klęski, lecz także sukcesy, zwycięstwa, tryumfy. Dzwon Zygmunta został ulany ze zdobycznych dział, by głosić chwałę i potęgę polskiego narodu – dziś, za sprawą tej właśnie atmosfery i obsesyjnego eksponowania klęsk i błędów, dzwoni ten dzwon jedynie w czasie uroczystości żałobnych, stał się dzwonem pogrzebowym. Za sprawą stańczyków i krakowskiej szkoły historycznej pogłębia się w społeczeństwie poczucie beznadziejności, braku perspektyw na przyszłość. [...] W rozmowie Dziennikarza ze Stańczykiem zakwestionowana zostaje postawa ideowa politycz- nej działalności stańczyków. Wątpliwość sprowadza się do pytania, czy aby nie przynosi on niepo- wetowanych szkód, niezależnie od intencji towarzyszącej historiografii krakowskich uczonych, zabijając wiarę we własne siły, w skuteczność działań. Warto tu przypomnieć, że parę lat wcześ- niej oskarżenie o podobnej treści sformułował pod adresem stańczyków Artur Górski na łamach krakowskiego „Życia”, twierdząc, że w Galicji słowo „Polska” coraz bardziej zaczyna funkcjonować na prawach pojęcia archeologicznego, że krakowska szkoła historyczna wytrzebiła poczucie ży- wego patriotyzmu, odebrała perspektywy odzyskania niepodległości, spowodowała, że krzewił się sceptycyzm, chłodna obojętność dla spraw publicznych, patriotyzm obłudny, moralna połowicz- ność w sumieniach politycznych, demoralizacja. [...] Większość widm pojawiających się w akcie drugim to [...] projekcje tego, „co się komu w duszy gra”. Dotyczy to i Widma pojawiającego się Marysi (okazuje się, że zjawa jest jej zmarłym narze- czonym), i Szeli, i Hetmana (scena z Panem Młodym; pojawienie się Hetmana Panu Młodemu tłumaczy się między innymi faktem, że Rydel był autorem Zaczarowanego koła, dramatu, w któ- rym krytyce poddana została magnacka pycha, prowadząca, dla osiągnięcia zaszczytów, do za- przedania duszy diabłu) i Stańczyka, Rycerza, a także Wernyhory. Wszak reprodukcja obrazu Ma- tejki przedstawiającego Wernyhorę wisi nad biurkiem Gospodarza. Z Wernyhorą jednak łączy się już pewien interpretacyjny kłopot. Wernyhora to legendarna postać Kozaka, którego wróżby do- tyczyły między innymi losów Polski, jej zmartwychwstania. Faktem jest, że postać Wernyhory cieszyła się dużą popularnością wśród polskich romantyków. Postać kozackiego lirnika zajęła między innymi Słowackiego jako autora Snu srebrnego Salomei. Dramat ten grano akurat na sce- nie krakowskiej w 1900 r. (premiera 24 marca). Także Wyspiański interesował się Wernyhorą, pi- sał o nim rapsod i projektował witraż wyobrażający Kozaka-wróżbitę. Takie były przesłanki uza- sadniające pojawienie się Wernyhory Gospodarzowi; i przyznać trzeba, że są one nieco słabsze i mniej oczywiste, niż w przypadku dialogów innych Osób z Osobami Dramatu. Niejasność i kom- plikacje potęguje jeszcze postać Archanioła, który ma towarzyszyć Wernyhorze. Chyba że, jak sugerują niektórzy interpretatorzy Wesela, ów Archanioł to Archanioł Gabriel, patron Ukrainy, którego wizerunek widniał na sztandarach ukraińskich. Ponieważ Wernyhora miał spowodować zażegnanie konfliktu polsko-ukraińskiego, który, jak wiadomo, ciążył od wieków na stosunkach społecznych i politycznych Polski i stanowił właśnie dla Galicji wielki problem [...], sugestia nie wydaje się całkiem bezpodstawna.

Na podstawie: Tomasz Weiss, Dyskusja o Polsce w bronowickiej chacie – „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego [w:] Arcydzieła literatury polskiej. Interpretacje, t. 1, Rzeszów 1987.

Zadanie 1. (0–2)

Na podstawie tekstu wyjaśnij, kim byli stańczycy.

Męoda Polska

Zadanie 2. (0–2)

Wynotuj z tekstu zarzuty wysuwane pod adresem stańczyków.

Zadanie 3. (0–2)

a) Wypisz postacie występujące w Weselu oraz widma, które się im ukazały.

Osoba Osoba Dramatu

b) Wyjaśnij, jak rozumiesz zdanie: „Większość widm pojawiających się w akcie drugim to [...] pro- jekcje tego, »co się komu w duszy gra«”. Odwołaj się do treści tekstu Tomasza Weissa i Wesela.

Zadanie 4. (0–1)

Wernyhora, według Tomasza Weissa, różni się od pozostałych widm tym, że

A. pozostawia po sobie materialne ślady. B. jest widziany przez więcej niż jedną osobę. C. był on postacią legendarną, a nie rzeczywistą. D. przyczyny jego pojawienia się właśnie Gospodarzowi są mało oczywiste.

Zadanie 5. (0–1)

Wskaż cztery wymienione przez autora teksty kultury, w których pojawia się postać Wernyhory. I. II. III. IV.