Pobierz Stoicyzm i epikureizm w literaturze i kulturze i więcej Egzaminy w PDF z Filozofia tylko na Docsity!
Stoicyzm i epikureizm w literaturze i kulturze
Wprowadzenie Przeczytaj Audiobook Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Horacy, Pieśń IX: Sorakte, [w:] Zygmunt Kubiak, Zygmunt Kubiak: Literatura Greków i Rzymian., tłum. Zygmunt Kubiak, Warszawa 1999, s. 468–469. Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń XIV, [w:] tegoż, Jana Kochanowskiego Dzieła polskie. Pieśni, t. Księgi pierwsze, oprac. Jan Lorentowicz, Warszawa 1919. Źródło: Leopold Staff, Przedśpiew, [w:] Leopold Staff, Gałąź kwitnąca , Warszawa 1922, s. 5. Źródło: Zbigniew Herbert, Kamyk, [w:] tegoż, Wiersze zebrane., oprac. Ryszard Krynicki, Kraków 2011, s. 725. Źródło: Horacy, Pieśń IX, [w:] tegoż, Pieśni, ks.I, tłum. Zygmunt Kubiak. Źródło: Zbigniew Herbert, Do Marka Aurelego, [w:] Struna światła, 1956. Źródło: Marek Krajewski, Doskonałość dzięki innym, „Znak” 2019 r., nr 764, dostępny w internecie: www.miesiecznik.znak.com.pl/doskonalosc-dzieki-innym-marek-krajewski/ [dostęp 14.10.2020 r.]. Źródło: Leopold Staff, Przedśpiew, [w:] tegoż, Gałąź kwitnąca. Źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, t. II, s. 17. Źródło: Jan Lechoń, Mochnacki , [w:] tegoż, Poezje, Wrocław 1990, s. 16. Źródło: Epikur.
Przeczytaj
Filozofia hellenistyczna
Karol Miller, Odwiedziny w Czarnolesie, 1878. Poglądy stoików i epikurejczyków zostały ponownie odkryte w okresie renesansu, przy czym obie te postawy łączono. Poznawano je za pomocą pism autorów rzymskich: Seneki, Cycerona i Horacego. Jan Kochanowski znał poemat Lukrecjusza O naturze rzeczy, który był dla niego źródłem doktryny epikurejskiej, a autora uważał za wyjątkowego poetę. Stoicyzm i epikureizm, obok chrys anizmu, stały się filozoficzną podstawą humanistycznego światopoglądu czarnoleskiego poety. Przeniknęły one do jego twórczości głównie za sprawą Horacego, którego Kochanowski wielokrotnie naśladował. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Szkoła stoików istniała prawie 500 lat i przetrwała do II w. n.e. W poglądach na budowę świata stoicy nawiązywali do jońskich filozofów przyrody, zwłaszcza do Heraklita. Tak jak on byli wyznawcami materialnego monizmu – uważali, że bytem może być tylko to, co działa i podlega działaniu, a więc ciała. Inaczej mówiąc, wszystko, co istnieje, ma charakter materialny, nawet dusza i bogowie. Jeśli coś nie jest materialne, to znaczy że jest niebytem, próżnią.
Tłumacząc powstanie świata, stoicy nawiązywali do Heraklitejskiej koncepcji ognia jako pierwotnej zasady świata. Na samym początku istniała tylko ognista pneuma, z niej powstały następnie trzy pozostałe żywioły. W dalszym procesie ewolucji
Z czasem najbardziej znanym działem filozofii stoików stały się poglądy etyczne oraz w mniejszym stopniu fizyka. Wyznawali ponadto panteizm, czyli pogląd, że cały świat ma boski charakter. Nie pojawiał się u nich dualizm między Bogiem a światem, konsekwentnie opowiadali się za monistyczną koncepcją świata, w którym Bóg to zarówno mitologiczny Zeus, działający racjonalnie i celowo logos, jak i materialna pneuma. Etyka stoików okazała się zbieżna w wielu miejscach z etyką chrześcijańską, co sprawiło, że myśliciele chrześcijańscy zainteresowali się takimi postaciami jak Seneka.
W okresie renesansu, epoce ponownego odkrywania antyku, sięgnięto po raz kolejny do stoicyzmu, który przyswajano za pośrednictwem Seneki, Cycerona i Horacego. Od lewej: Seneka Młodszy (autorzy obrazu: Pedro Berruguete, Justus z Gandawy, ok. 1473), Horacy (autor obrazu: Giacomo di Chirico, 1871), Cyceron (autorzy obrazu: Pedro Berruguete, Justus z Gandawy, ok. 1472– 1476). Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Poglądy etyczne stoików korespondowały w znacznej mierze z ich zapatrywaniami na budowę świata. Kosmos, a więc wszystko to, co otacza człowieka, ma charakter racjonalny i boski. Wszystko to, co istnieje i dzieje się w świecie, wynika z konieczności. Wychodząc z takiego założenia, stoicy łatwo wskazywali najwłaściwszą drogę postępowania. Człowiek, jeśli chce w swoim życiu osiągnąć szczęście, musi poznać prawa, w oparciu o które funkcjonuje cały świat i im się podporządkować, a tym samym wewnętrznie uniezależnić od wszelkich zewnętrznych zdarzeń i okoliczności. Celem ludzkiego życia jest życie zgodne z naturą, czyli boskim logosem przenikającym wszystko, a więc kosmos i ludzką duszę.
pierwotna pramateria ulegała coraz większemu zróżnicowaniu, a po osiągnięciu maksymalnego poziomu rozpoczynał się etap ponownego scalania, który kończył się wielkim pożarem świata (ekpyrosis). Po czym cały cykl się powtarzał. Była to zatem teoria wiecznego powrotu. Źródło: Fir0002, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.
Tym, co zakłóca szczęście człowieka, są afekty, czyli uczucia zanadto kierowane bezrozumnym popędem. Stoicy wskazywali cztery takie negatywne uczucia: nadmierną przyjemność, smutek, żądzę, strach. Jeśli się im ulegnie, prowadzą do cierpienia ( pathos), dlatego też zalecali apatię, czyli uwolnienie od afektów. Stawało się to możliwe wtedy, gdy człowiek starał się żyć na sposób rozumowy, kierując się cnotą. Stoicy dokonali rozróżnienia tego, co dobre (cnoty), i tego, co złe (afekty). Reszta, czyli bogactwo, siła fizyczna, zaszczyty, zdrowie, to rzeczy obojętne. Ponieważ między nimi też trzeba dokonywać wyboru, dzielili je jeszcze na te, które warto wybierać, i te, które należy odrzucić. Do tych pierwszych zaliczyli np. zdrowie, rodzinę, uznanie.
Słownik
monizm
(gr. mónos – jedyny) filozoficzny pogląd uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną, duchową lub materialno‐duchową; monizm jest poglądem przeciwstawnym do dualizmu i pluralizmu
byt
podstawowe filozoficzne pojęcie ontologii; byt rozumiany jest na wiele różnych sposobów, przede wszystkim oznacza jednak to, co istnieje; istnieją różne kategorie bytów: absolutny, intencjonalny, idealny, intencjonalny, konieczny, myślny, realny
panteizm
(gr. pan – wszystko, theos - bóg) pogląd filozoficzno‐religijny utożsamiający wszystko z bogiem lub absolutem
nad przyjemność i cierpienie, by nic nie czynił bez rozwagi ani w sposób fałszywy i obłudny, by nie pragnął od nikogo niczego. I by wszystkie zdarzenia i losy przyjmował jako pochodzące skądś stamtąd, skąd sam przyszedł. A przede wszystkim, by w każdym położeniu oczekiwał śmierci z otuchą w przeświadczeniu, że to nic innego, jak rozkład pierwiastków, z których każde stworzenie się składa. Jeżeli zaś samym pierwiastkom nie straszna jest przemiana nieustanna jednego w drugi, dlaczego by się obawiać przemiany i rozkładu wszystkich? Przecież to dzieje się zgodnie z prawami natury. A nic nie jest złe, co jest zgodne z naturą. Źródło: Marek Aureliusz, Rozmyślania, t. II, s. 17.
logos
(gr. słowo) u stoików termin logos pojawił się jako zasada organizująca, reguła, według której wszystko się urzeczywistnia, oraz prawo, które jest wspólne dla wszystkich rzeczy i wszystkimi rządzi
kosmos
(gr. porządek, ład wszechświata) termin wprowadzony przez pitagorejczyków, oznaczający harmonię, porządek i piękno układu liczbowego; pojęcie filozofii greckiej, przejęte przez średniowieczną naukę i filozofię chrześcijańską oznaczające świat jako harmonijną i uporządkowaną całość oraz przeciwieństwo chaosu
hylozoizm
(gr. hýlē – materia, zōḗ – życie) koncepcja filozoficzna, według której ruch i życie są nieodłączne od materii
materia
(łac. materia) byt rozciągający się w przestrzeni i w czasie; jedno z podstawowych pojęć filozofii oznaczające wszystkie obiekty, które można badać fizycznymi metodami
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Co będzie jutro, nie badaj. Dzień każdy,
Jaki się zdarzy nam, za zysk poczytaj,
A nie pogardzaj, chłopcze, słodką
Miłością ani tańcem, dopóki
Twojej kwitnącej młodości daleko
Do gderliwości siwej. Łąki teraz
Dla ciebie i dróżki w godzinie
Umówionej, i wieczorne szepty,
I zdradzający dziewczynę ukrytą
W najgłębszym kącie śmiech miły, i zastaw
Zerwany z jej ramienia albo
Z palca nie tak bardzo opornego.
Źródło: Horacy, Pieśń IX: Sorakte, [w:] Zygmunt Kubiak, Zygmunt Kubiak: Literatura Greków i Rzymian, tłum. Z. Kubiak, Warszawa 1999, s. 468–469.
Audiobook można wysłuchać pod adresem: file:///tmp/puppeteerBKvPO9.html
Jan Kochanowski
Pieśń XIV, ks. I
Patrzaj, jako śnieg po górach się bieli,
Wiatry z północy wstają,
Jeziora się ścinają,
Żorawie, czując zimę, precz lecieli.
Nam nie lza, jedno patrzać też swej rzeczy:
Niechaj drew do komina,
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Antyk pojawiał się także bardzo często w poezji Zbigniewa Herberta , poety niejednokrotnie nawiązującego do filozofii stoicyzmu, czego przykładem może być wiersz Do Marka Aurelego, w którym postać autora Rozmyślań została ukazana jako równocześnie cesarz, wódz i filozof.
Na stół przynoszą wina,
Ostatek niechaj Bóg ma na swej pieczy!
Przypadków dalszych żaden z nas nie zgadnie:
I próżno myślić o tym,
Co z nami będzie potym;
W godzinie wszystko Bóg wywróci snadnie.
Krótki wiek długiej nadzieje nie lubi.
Niechaj nie schodzi cało,
Coś się do rąk dostało;
Za to, co ma być, żaden ci nie ślubi.
Jeleniom nowe rogi wyrastają;
Nam, gdy raz młodość minie,
Już na wiek wiekom ginie,
A zawżdy gorsze lata przypadają.
Źródło: Jan Kochanowski, Pieśń XIV, [w:] tegoż, Jana Kochanowskiego Dzieła polskie. Pieśni, t. Księgi pierwsze, oprac. J. Lorentowicz, Warszawa 1919.
Audiobook można wysłuchać pod adresem: file:///tmp/puppeteerBKvPO9.html
Zbigniew Herbert
Do Marka Aurelego
Dobranoc Marku lampę zgaś
W innym wierszu Herberta zatytułowanym Kamyk tytułowy przedmiot urasta do rangi symbolu postawy stoickiej:
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Audiobook można wysłuchać pod adresem: file:///tmp/puppeteerBKvPO9.html
Zbigniew Herbert
Kamyk
kamyk jest stworzeniem
doskonałym
równy samemu sobie
pilnujący swych granic
wypełniony dokładnie
kamiennym sensem
o zapachu który niczego nie przypomina
niczego nie płoszy nie budzi pożądania
jego zapał i chłód
są słuszne i pełne godności
czuję ciężki wyrzut
kiedy go trzymam w dłoni
i ciało jego szlachetne
przenika fałszywe ciepło
- Kamyki nie dają się oswoić
do końca będą na nas patrzeć
okiem spokojnym bardzo jasnym
Źródło: Zbigniew Herbert, Kamyk, [w:] tegoż, Wiersze zebrane., oprac. R. Krynicki, Kraków 2011, s. 725.
Filozofią życiową stoików i epikurejczyków interesowali się także poeci żyjący w epokach bardziej nam współczesnych. Autorem bardzo często odwołującym się do różnych aspektów kultury antyku był Leopold Staff. Przykładem nawiązania z jednej strony do stoickiego postulatu życia w emocjonalnym zrównoważeniu, a z drugiej - do postawy św. Franciszka z Asyżu może być jego wiersz Przedśpiew, który kończy się następującymi słowami:
Natomiast wiersz Jana Lechonia jest odrzuceniem stoickich ideałów:
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D12EsHmpN Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film nawiązujący do treści materiału Jan Lechoń Mochnacki.
Audiobook można wysłuchać pod adresem: file:///tmp/puppeteerBKvPO9.html
Leopold Staff
Przedśpiew
I uczę miłowania, radości w uśmiechu,
W łzach widzieć słodycz smutną, dobroć chorą w grzechu,
I pochwalam tajń życia w pieśni i w milczeniu,
Pogodny mądrym smutkiem i wprawny w cierpieniu.
Źródło: Leopold Staff, Przedśpiew, [w:] tegoż, Gałąź kwitnąca, Warszawa 1922.
Jan Lechoń, Mochnacki
Jan Lechoń
Mochnacki (W r. 1832 Maurycy Mochnacki koncertował w Metzu).
Mochnacki jak trup blady siadł przy klawikordzie I zwolna jął próbować akord po akordzie. Już ściany pełnej sali w żółtym toną blasku, A tam w kącie kirasjer w wyzłacanym kasku,
I niechaj go postawią gdziekolwiek na straży:
Na ulicy stać będzie z karabinem w dłoni...
...Słyszy sala: ktoś idzie, ostrogami dzwoni — —
Ostrogą spiął melodję, a akompanjament Szaleje, krzyczy w basie, rośnie w straszny zamęt —
Ku sali bagnetami już mierzy, już blisko — I ton jeden uparcie wybija — nazwisko!!!
Wciąż czyste, w rozszalałe wplątuje się glosy I wali, wali w basie murem Saragossy,
Oszalałych Hiszpanów wyciem, darciem, jękiem, I znów wraca ku górze załzawionym dźwiękiem —
W mazurze — nie — w mazurku idą wszystkie pary, By całą klawiaturę owinąć w sztandary.
Zatrzymali się wszyscy w srebrzystych kontuszach, A klawikord im ducha rozpłomienia w duszach,
I wzdłuż długich szeregów przewija pas lity, Tysiąc głów podgolonych podnosi w błękity,
I wszystkie karabele jedną ujął dłonią, I uderzył w instrument tą piekielną bronią,
Aż struna się ugięła, ta w górze, płaczliwa, I cisza jest w wiolinie. Cisza przeraźliwa.
Po martwej, głupiej strunie, po fijołków woni, Po czyichś smutnych oczach, jakiejś białej dłoni,
Jgkichś światłach po nocy i szeptach w komorze, Po księżycu, po gwiazdach! Mój Boże! Mój Boże!
Gdzieś się gubi i zwija, przeciera pas lity, Po księżycu, po gwiazdach, po Rzeczpospolitej.
Po sali idzie cisza przeraźliwa, blada, I obok tęgich boszów w pierwszym rzędzie siada.
Wzrok wlepia martwy, ślepy w jakiś punkt na ścianie I patrzy w Mochnackiego, kiedy grać przestanie.
— — — — — — — — — — — — — — — A on, blady jak ściana, plącze, zrywa tony
I kolor z pod klawiszy wypruwa — czerwony, Aż wreszcie wstał i z hukiem rzucił czarne wieko
Polecenie 2
Zastanów się, w jakim stopniu zamanifestowana w tych utworach postawa życiowa jest nawiązaniem do stoicyzmu i/lub do epikureizmu.
I spojrzał — taką straszną, otwartą powieką. Aż spazm ryknął, strach podły, i z miejsc się porwali:
„Citoyens! Uciekać! Krew pachnie w tej sali!!!” Źródło: Jan Lechoń, Mochnacki , [w:] tegoż, Poezje, Wrocław 1990, s. 16.
Ćwiczenie 1
Zapoznaj się z fragmentem wywiadu przeprowadzonym z polskim pisarzem Markiem Krajewskim. Zastanów się nad tym, czy praktyki oraz rozważania wywodzące się z tych nurtów filozoficznych mogą być dzisiaj dla nas przydatne.
Marek Krajewski
Doskonałość dzięki innym
Stoicyzm rozumiem bowiem także jako sztukę życia, jak to ujął w swojej znakomitej książce Piotr Stankiewicz. Sztuka ta jest umiejętnością dopasowania się do świata, polegającą na tym, że nieustannie zadajemy sobie pytania, czy nasze wyobrażenia są prawdziwe i adekwatne względem rzeczywistości czy też nie. Często wszak mylimy rzeczywistość z naszymi wyobrażeniami o niej. Dla przykładu, jadę samochodem, spieszę się na spotkanie, a po drodze natrafiam na korki, czerwone światła i niespodziewane remonty. W mojej głowie budzi się wyobrażenie: „Ależ mam pecha!”. Jest ono jednak z całą pewnością nieprawdziwe. Ani czerwone światła, ani rozkopane ulice, ani żadne inne zdarzenie na świecie nie są – bo być nie mogą – w ogóle zainteresowane naszym życiem. Nie są one istotami rozumnymi, którym zależy na wprowadzaniu w naszą codzienność pecha lub szczęścia. Jest takie piękne zdanie, że wyobrażenia stoją i czyhają tylko, by człowiek wpuścił je do swego umysłu. Stoik pod żadnym pozorem tego nie czyni, bo patrzy na świat niezwykle trzeźwo i postrzega go takim, jaki on w istocie jest. To prawda, że ważna jest tutaj umiejętność rozstrzygania tego, co jest od nas zależne, a co nie. Częstotliwość zmiany świateł – trzymajmy się tego przykładu – nie jest od nas zależna. Jeśli zatem fakt, że trafiamy na czerwone światło, nazywamy pechem, wprowadzamy wyobrażenie w krąg naszego umysłu i dokonujemy fałszywej operacji.
Źródło: Marek Krajewski, Doskonałość dzięki innym, „Znak” 2019 r., nr 764, dostępny w internecie: www.miesiecznik.znak.com.pl/doskonalosc-dzieki-innym-marek-krajewski/ [dostęp 14.10.2020 r.].
輸
Teraz postaraj się uzupełnić tekst w taki sposób, by stanowił podsumowanie analizowanego fragmentu.
Stoickie praktyki, mające na celu , umożliwiają nam podejmowanie decyzji w różnych sytuacjach, w których możemy doznawać poczucia bezsilności. Tego rodzaju sytuacje wiąże się docierających do nas z naszego najbliższego otoczenia. Długotrwałe doznawanie stanu nadmiernej stymulacji może wzmagać w nas , co z kolei powoduje poczucie na warunki naszego życia. W tym kontekście stoickie wyzwolenie się od namiętności należałoby zinterpretować jako praktykę umożliwiającą , sprzyjającej podejmowaniu trafniejszych decyzji, uwzględniającej współdziałanie z otaczającym nas światem.
poczucie rozproszenia ze wspomnieniem przykrych doświadczeń
siły we własne możliwości wiary w możliwość wpływu braku wpływu
ze zbyt dużą ilością bodźców poczucie siły nieuleganie namiętnościom stosowanie biernego oporu wobec rzeczywistości
osiągnięcie stanu wewnętrznej równowagi
