Strona | 23 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y, Schematy z Prawo konstytucyjne

Pobierz Strona | 23 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y i więcej Schematy w PDF z Prawo konstytucyjne tylko na Docsity!

S t r o n a | 23 K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y

Polski Trybunał Konstytucyjny został utworzony na bazie modelu austriackiego (europejskiego), którego autorem jest przedstawiciel pozytywistycznej teorii prawa Hans Kelsen^1. W 1920 r. powstał pierwszy w Europie trybunał kon- stytucyjny, będący wzorem dla później tworzących się trybunałów. Według modelu austriackiego utworzony został odrębny organ państwowy upoważniony do rozstrzygania sporów kompetencyjnych, sporów dotyczących stosowania norm konstytucyjnych oraz abstrakcyjnej kontroli konstytucyjności ustaw, w późniejszym czasie kontrola ta miała tak- że charakter konkretny^2. W Polsce utworzenie Trybunału Konstytucyjnego długo nie było możliwe. Najpierw ze względu na I i II wojnę światową, z powodu destabilizacji systemu konstytucyjnego, później zaś uniemożliwiała to dok- tryna radziecka. Dopiero 26 marca 1982 roku na podstawie nowelizacji Konstytucji z 1952 roku wprowadzono Trybunał Konstytucyjny do systemu organów państwa polskiego^3. Ze względu na spory dotyczące istoty tego organu pierwsza ustawa określająca zakres działania TK została uchwalona przez Sejm 29 kwietnia 1985 roku i zachowała moc prawną do 1997 roku, w którym to uchwalono Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, która znacznie zmodyfikowała pozycję ustrojową TK i jego kompetencje. Działający obecnie w Polsce Trybunał Konstytucyjny, pełni funkcję gwaranta nienaruszalności Konstytucji RP. Funkcje tę może sprawować, dzięki przyznanym mu w ustawie zasadniczej kompetencjom i uszczegółowionym w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 roku o Trybunale Konstytucyjnym. Podstawową kompetencją TK, która nadaje mu cha- rakter sądu konstytucyjnego, jest kontrola norm, czyli orzekanie o zgodności aktów normatywnych niższego rzędu z aktami wyższego rzędu. Pozostałe z nich dotyczą orzekania o skargach konstytucyjnych, rozstrzygania sporów kompe- tencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa, orzekania o zgodności z konstytucją działalności, a także celów partii politycznych oraz rozstrzyganie o powstaniu tymczasowej niemożności w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. Tryb orzekania o zgodności celów i działań partii politycznych unormowany jest w ustawie o TK w artykułach 55- 58, będących rozwinięciem art. 188 pkt.4^4 Konstytucji RP. Kontrola ta może przebiegać na trzech etapach: rozpatrywa- nia wniosku o wpis partii do ewidencji, wprowadzania zmian do statutu partii będącej już w ewidencji sądu, już po wpisaniu partii do ewidencji^5. Podczas wykonywania tej funkcji trybunał stosuje przepisy kodeksu postępowania karne- go, co skutkuje wydaniem wyroku. W zależności od tego, na jakim etapie był wnoszony wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją działalności lub celów partii politycznych, wyrok będzie niósł za sobą odmienne skutki. W przypadku wszczęcia postępowania przed wpisem partii do ewidencji, skutkiem będzie odmowa wpisu partii do ewidencji. Kiedy postępowanie dotyczyło zmian w statucie partii, skutkować będzie to odmową wpisania tych zmian. Natomiast w przy- padku postępowania następczego, efektem będzie wykreślenie partii z ewidencji. Kolejną kompetencją TK jest rozpatrywanie skarg konstytucyjnych. Jest to instytucja służąca osobie fizycznej lub osobie prawnej do ochrony, na drodze szczególnego postępowania przed sądem konstytucyjnym, przysługujących jej praw obywatelskich w przypadku ich naruszenia przez akty organów państwowych^6. Definicja ta uwzględnia podsta- wowe elementy, takie jak podmiot i przedmiot skargi oraz sposób dochodzenia praw. Podmiotem skargi konstytucyjne według Konstytucji RP jest „każdy, czyje wolności lub prawa zostały naruszone”^7. Sam TK przyjmuje szeroką interpre- tację określenia „każdy”, pod którym kryją się zarówno obywatele polscy, cudzoziemcy, bezpaństwowcy, osoby prawne, partie polityczne stowarzyszenia, organizacje. Warunkiem koniecznym wniesienia skargi jest po pierwsze naruszenie praw i wolności konstytucyjnych – tylko one mogą być przedmiotem skargi. Po drugie naruszenie to nastąpiło przez akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracyjny orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skar- żącego. Wynika z tego, iż naruszenie to musi dotyczyć konkretnego podmiotu, a on sam poniósł uszczerbek prawny i w

(^1) G. Kuca, Zasada podziału władzy w konstytucji RP z 1997 roku, Warszawa 2014, s. 272 (^2) J. Kucioski, Legislatywa – Egzekutywa – Judykatywa: konstytucyjne instytucje i mechanizmy służące równowadze władz w polskim systemie trójpodziału, Warszawa 2010, s. 319-320 3

4 Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, Toruo 2013, s. 490 5 „Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach: (…) zgodności z^ Konstytucją celów lub działalności partii politycznych” 6 Prawo konstytucyjne, red. Z. Witkowski, Toruo 2013, s. 525 7 B. Banaszak, Skarga konstytucyjna, Paostwo i prawo 1995, nr 12, s. 4- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483), art. 79

K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a | 24

jego interesie jest jego naprawienie. Instytucja skargi konstytucyjnej jest szczególnym sposobem ochrony praw i wolno- ści jednostki. TK możemy nazwać także organem arbitrażowym, co wynika z jego kompetencji do rozstrzygania sporów kompe- tencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa. Wyróżnia się dwa rodzaje sporów kompetencyj- nych pozytywne i negatywne^8. Z pierwszymi mamy do czynienie, gdy dwa lub więcej organów uznają się za niewłaści- we do rozstrzygania danej sprawy. Drugie zaś, jak można się domyślić, polegają na odwrotnej sytuacji, mają więc miej- sce, gdy dwa lub więcej organy uznają się za kompetentne do rozstrzygnięcia sprawy lub wydały decyzje w tej samej sprawie. Jeśli chodzi o podmioty, które mogą podjąć inicjatywę, to wylicza je enumeratywnie art. 192 Konstytucji. Na- leżą do nich: Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Prezes Najwyższej Izby Kontroli. W zakres kognicji Trybunału Konstytucyjnego wchodzi również rozstrzyganie w sprawie zaistnienia tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu Prezydenta RP. Kompetencja ta jest wyrażona w art. 131 ust. 1 Konstytucji. Stanowi on, iż w przypadku wystąpienia przejściowej przeszkody w sprawowaniu przez Prezydenta urzędu ma on obowiązek zawiadomić Marszałka Sejmu o zaistniałej sytuacji, przekazując Marszałkowi tymczasowe pełnienie obowiązków Pre- zydenta RP. Jeżeli natomiast zdarzy się tak, że Prezydent nie będzie miał możliwości zawiadomienia Marszałka Sejmu, wówczas o stwierdzeniu zaistnienia tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu rozstrzyga niezwłocznie Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W przypadku uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków głowy państwa. W rozprawie dotyczącej stwierdzenia zaistnienia tymczasowej niemożności Prezydenta do sprawowania urzędu uczestniczą: Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego oraz Proku- rator Generalny^9. Postanowienia TK o stwierdzeniu zaistnienia przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta oraz o tymczasowym powierzeniu jego kompetencji Marszałkowi Sejmu, podlegają ogłoszeniu w dzienniku urzędowym „Monitor Polski”. Najważniejszym jednak zadaniem TK jest kontrola norm. Polega ona, jak wcześniej wspomniałyśmy, na badaniu zgodności aktów niższego rzędu z aktami rzędu wyższego. Według Konstytucji RP obejmuje ona kontrole zgodności: ustaw i umów międzynarodowych z konstytucją, ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których raty- fikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, oraz przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami^10. Po wniesieniu przez upraw- niony organ wniosku o ustalenie zgodności danego przepisu z konstytucją, TK ma obowiązek wszcząć postępowanie, w wyniku którego wydaje orzeczenie o konstytucyjności lub niekonstytucyjności aktu normatywnego^11. W pierwszym przypadku orzeczenie ma charakter deklaratoryjny i ostateczny, daje poczucie pewności zgodności danego aktu z Kon- stytucją oraz ma moc powszechnie obowiązującą^12. W drugim zaś niekonstytucyjność możemy podzielić na formalną i materialną^13. Formalna odnosi się do procedury stanowienia aktu oraz wydania go przez organ do tego nieupoważniony, np. wydanie przez ministra rozporządzenia bez upoważnienia wynikającego z ustawy. Materialna dotyczy treści aktu normatywnego. Stwierdzenie niekonstytucyjności ma charakter konstytutywny z tego względu, że powoduje zmianę w stanie prawnym. Skutkiem stwierdzenia niekonstytucyjności aktu jest utrata jego mocy prawnej, wiążąca wszystkie podmioty prawa. Zgodnie z art. 190 ust. 2 Konstytucji RP akt co do zasady traci moc z chwilą ogłoszenia go w organie urzędowym, w którym wcześniej był on ogłoszony. Jednak art. 190 ust. 3 przewiduje wyjątki od tej zasady. Według niego „TK może określić inny termin utraty mocy aktu normatywnego”. Najwięcej wątpliwości w tym przepisie budzi określenie „inny”. Nie ma zastrzeżeń co do prospektywnych skutków orzeczenia, bo już w Konstytucji istnieją konkret- ne terminy, w czasie których akt traci moc prawną (ustawy do 18 miesięcy, inne akty normatywne do 12 miesięcy), tak wiele kontrowersji wzbudza interpretacja retrospektywna tego przepisu. Oznacza ona, iż według TK przepis niekonsty- tucyjny traci moc obowiązującą ex tunc^14. Niesie to za sobą poważne konsekwencje, ponieważ powoduje komplikację, wytworzonych na podstawie wadliwego przepisu, stosunków prawnych.

(^8) L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne, Warszawa 2008, s. 369 (^9) B. Szmulik, Sądownictwo konstytucyjne, ochrona konstytucyjności prawa w Polsce, Lublin 2001, s. 113 (^10) Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483), art. 188 pkt. 1- (^11) Uprawnione podmioty: Prezydent RP, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich, Krajowa Rada Sądownictwa w zakresie, o którym mowa w art. 186 ust. 2, organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego, ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych, kościoły i inne związki wyznaniowe, podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym 12

13 Z. Czeszejko-Sochacki, Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2003, s. 401 14 E. Zwierzchowski, Prawo i kontrola jego zgodności z konstytucją, Warszawa 1997, s. 175 Skutek z mocą wsteczną

K o r t o w s k i P r z e g l ą d P r a w n i c z y S t r o n a | 26

prawa jest charakterystyczny dla systemu prawa kontynentalnego. Gdyby ustanowić orzeczenia TK źródłem prawa powszechnie obowiązującego, spowodowałoby to wprowadzenie do systemu prawa polskiego elementów właściwych common law. Mielibyśmy wtedy do czynienia z tzw. prawem precedensowym, które polega na możliwości tworzenia norm prawnych poprzez wydawane przez sądy orzeczenia. Mamy świadomość tego, że proponowane rozwiązanie jest kontrowersyjne, gdyż ciężko jest wprowadzić tak poważne zmiany do ustabilizowanego systemu. Pojawiłyby się także wątpliwości co do prawidłowego funkcjonowania koncepcji podziału władz. Unormowania odnośnie tej kwestii są za- warte w art. 10 Konstytucji RP. Podział władz na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, które są od siebie niezależ- ne, jest właściwy dla wszystkich demokratycznych ustrojów państwowych. Zaburzenie go wiązałoby się z utratą jedne- go z podstawowych elementów demokratycznego państwa prawa. Aby nie doprowadzić do takiej sytuacji, regulacje te powinny być opracowane w sposób dostatecznie szczegółowy, by zapobiec powstawaniu sporów kompetencyjnych między władzą ustawodawczą a sądowniczą. Innym wyjściem mogłoby być poszerzenie składu Trybunału Konstytucyj- nego o wykwalifikowanych sędziów, którzy pełniliby funkcję tzw. pozytywnego prawodawcy z jednoczesną możliwo- ścią konsultacji i współdziałania z organami władzy legislacyjnej. To rozwiązanie byłoby znacznie trudniejsze do zreali- zowania, ponieważ wiązałoby się z przekroczeniem zasady niezawisłości sędziów i niezależności sądów. Dlatego reali- zacja takiej koncepcji jest praktycznie niemożliwa w demokratycznym państwie prawa.

The Constitutional Tribunal has competence to examine the conformity of statutes and international agreements to the Constitution, the conformity of a statute to ratified international agreements whose ratification required prior consent granted by statute, the conformity of legal provisions issued by central State organs to the Constitution, ratified international agreements and statutes, the conformity to the Constitution of the purposes or activities of political par- ties, complaints concerning constitutional infringements, as specified in Article 79, para.1 and settle disputes over au- thority between central constitutional organs of the State. In the application statements the Constitutional Tribunal exceed competence because interferes in effects its statements.