Struktura współczesnych systemów politycznych na świecie., Notatki z Geopolityka

Pobierz Struktura współczesnych systemów politycznych na świecie. i więcej Notatki w PDF z Geopolityka tylko na Docsity!

Niedemokratyczne systemy polityczne – autorytaryzm i totalitaryzm Autorytaryzm a totalitaryzm – autorytarny system jest łagodniejszą formą systemu niedemokratycznego, w którym masowa partia nie odgrywa tak znaczącej roli i nie przenika wszystkich wszechobecna ideologia, drugi czynnik to niższy poziom terroru w autorytaryzmie, Pojęcie systemu autorytarnego w ujęciu historycznym Geneza autorytaryzmów XX wieku – autorytet, dyktatura, autokracja, oligarchia, patrymonializm, remedium na klęsk po I WŚ np. kryzys parlamentarnej demokracji po I WŚ. Poszukiwanie rozwiązań na problemy np. gospodarcze (kryzys gospodarczy), odejście od demokracji liberalnej. Tęsknota mas za silną władzą rozwiązującą problemy. Autorytet wynika z czegoś narzuconego. Bierne uznanie, że za kompetencje i zasługi przywódcy trzeba być posłusznym. Sposoby ustanowienia rządów autorytarnych – zamachy stanu, wojna domowa, proces odwrotu od demokracji np. Łotwa i Estonia. Cechy systemu autorytarnego Władza – totalitaryzm uzurpuje sobie prawo do pełnej przebudowy systemu, autorytaryzm do tego nie dąży. Zakonserwowanie sceny władzy – oligarchizacja sceny władzy (zawłaszczanie dostępu do władzy i jej sprawowania). Dopuszcza się istnienie opozycji, totalitaryzm ją niszczy. Społeczeństwo - W autorytaryzmie mamy typ społeczeństwa poddańczego. Buduje się bierność i apatię (anomia społeczna, pasywizm, konformizm). Normy działają jedynie pozornie. Władza nie kontroluje całości życia społecznego. Ideologia nie ma aż takiego znaczenia. Domeną rządzącej elity jest łączenie elementów politycznych i wojskowości. Strefa idei i wartości – główny nacisk na wartości kolektywne, ogólnonarodowe i ogólnopaństwowe. Rozwiązaniem problemów jest istotne z punktu widzenia całego państwa, narodu. Dominuje retoryka patriotyczna. Neutralny stosunek do religii Typy autorytaryzmów: Ze względu na charakter głowy państwa – monarchiczne Hiszpania i prezydenckie Polska Ze względu na charakter dyktatury – cywilne (Grecja) i wojskowe Ze względu na stosunek do religii – antyreligijne (Turcja), neutralne (Rumunia, Litwa) i religijne (Hiszpania, Grecja) Ze względu na ideologię – nacjonalistyczne (Hiszpania), państwowe (Polska) Ze względu na cele – Tradycyjne, konserwatywne i radykalne i postępowe Ze względu na porządek aksjologiczny – prawicowy (Hiszpania), centrowe (Bułgaria), populistyczne i radykalne (Argentyna, Brazylia). Systemy wyborcze i ich wpływ na mechanizmy władzy państwowej Wybory Funkcje wyborów kreacyjna – kreowanie/tworzenie/wyłanianiu składu organów przedstawicielskich, wyłanianie elit politycznych Legitymizująca – akceptacja, nadanie mandatu do rządzenia, zaakceptowanie tych, którzy będą rządzić Suweren akceptuje tych którzy będą rządzić

Polityczno-programowa – głosując na kandydatów, głosujemy na pewną linię polityczną, postulaty, normy, wartości Kontroli oraz egzekwowania odpowiedzialności politycznej – (formuła mandatu wolnego – sprawujący władzę nie są w żaden sposób związani instrukcjami wyborców) realnie kontrola odbywa się poprzez nie wybranie tych samych polityków w następnych wyborach. Cykliczna zmiana rządzących to alternacja władzy – cykliczna zmienność piastunów władzy. Aktywizacja elektoratu – frekwencja wyborcza Zasada alternacji władzy Prawa wyborcze przedmiotowe/podmiotowe, ogół norm prawnych regulujących przygotowanie i przebieg procesu wyborczego. Czynne – prawo do głosowania – zwykle 18 lat Bierne – prawo do bycia wybranym/kandydowania/ okryte cenzusem wiekowym zależnie od kraju i stanowiska na które się kandyduje/organu do którego się kandyduje. Zasada prawa wyborczego Powszechności – powszechne prawo do głosowania – wszyscy obywatele w wieku powyżej 18 roku życia (nie można być ubezwłasnowolnionym) Równości – każdy ma jeden głos (równość formalna) i ten głos jest liczony tak samo jak każdy inny i ma taką samą siłę (równość materialna). W okręgu wyborczym wybiera się od 7 do 20 deputowanych (parlamentarnych) Bezpośredniości – głosujący bezpośrednio oddaje głos, nie ma pośredników, głosujemy bezpośrednio na kandydata. Wyjątek to pośrednictwo (60 lat albo stopień niepełnosprawności) Wybory kopertowe (korespondencyjne) – kwarantanna, wiek, choroba Tajnego głosowania – nikt nie powinien mieć wpływu jak głosujemy ani też nikt nie wie na kogo głosujemy Wolne wybory – swoboda rywalizacji kandydatów, swoboda głosowania Wybory uczciwe – uczciwość w całym przebiegu procesu wyborczego, rzetelne ustalenie wyników wyborów System wyborczy definicja – szeroka definicja – ogół zasad określających przebieg procesu wyborczego, wąska definicja

• sposób ustalania wyniku wyborów. W SINGAPURZE I BELGII GŁOSOWANIE JEST OBOWIĄZKOWE, WENEZUELA I AUSTRALIA TEŻ Rodzaje większościowe( WB, USA, Kanada) większość względna (zwycięzca bierze wszystko – więcej głosów niż kontrkandydaci) i bezwzględna (wymóg 50% + 1 ) rządy są bardziej stabilne, wiąże się to z systemem dwupartyjnym, rządy są bardziej trwałe, głosy na mniejsze partie są bez skutkowe i przepadają, nadreprezentacja najsilniejszych partii w parlamencie, brak odzwierciedlenia rzeczywistego układu sił, grupy mniejszościowe są niedoreprezentowane albo niereprezentowane. Systemy proporcjonalne – aby dostać się do parlamentu partia musi przejść próg wyborczy 5% a koalicja to 8%. Kto przekroczy próg ten wchodzi. Jest duże ryzyko, że żadne z ugrupowań nie będzie miało większości, trzeba będzie montować koalicję, koalicja może upaść, rządy mniejszościowe mogą

demokratyczna legitymacja sprawowania rządów zasada niepołączalności mandatu parlamentarnego z piastowaniem stanowisk w administracji federalnej – jedna z cech systemu hamulców i równowagi prezydent nie posada uprawnień w zakresie zwoływania i zamykania sesji Kongresu, nie przysługuje mu prawo inicjatywy ustawodawczej, ale ma orędzie do kongresu – przedstawia swój plan działania prezydent nie może rozwiązać Kongresu instytucja odpowiedzialności politycznej egzekutywy przed parlamentem nie ma zastosowania brak instytucji kontrasygnaty system hamulców i równowagi – BARDZO WAŻNE (checks & balances) – egzekutywa i legislatywa się równoważą, a nie jedno dominuje nad drugim, prezydent nie jest organem dominującym, organy są niezależne Prezydent ma veto prezydenckie, dekrety prezydenckie SYSTEM TEN NAJPEŁNIEJ DZIAŁA W USA Konstytucja i jej zasady ustrojowe: Konstytucja USA z 1787 r. konstytucja sztywna, tekst podstawowy 7 artykułów, 27 poprawek (pierwsze 10 tworzy Kartę Praw) zmiana konstytucji: 1. Obie izby kongresu większością 2/3, ratyfikacja ¾ stanów 2. Konwencja konstytucyjna zwołana przez Kongres na żądanie 2/ 3 legislatur stanowych Zasady ustrojowe: W WB mamy 3 segmentowy parlament – Król, Izba Lordów i Izba Gmin suwerenność narodu – ewolucja od suwerenności monarchy do suwerenności narodu, odzwierciedlenie to My naród w konstytucji federalizm (federalizm dualistyczny – federalizm kooperatywny) – dualistyczny – odrębne konstytucje, odrębne ustawodawstwo, odrębne instytucje, na czele egzekutywy stoi gubernator, odrębne sądy, nie ma suwerenności, konstytucja wskazuje jakie uprawnienia mają organy federalne, szczebel stanowy to domniemane kompetencje, praktyka konstytucyjna zaczęła wzmacniać szczebel federalny, szczebel federalny ma kompetencje immanentne – związane z tymi wyliczonymi, kompetencje wynikowe – jak coś wynika z uprawnienia federacji to też jest uprawnieniem federacji federalizm kooperatywny – szczeble ze sobą współpracują podział władzy (system hamulców i równowagi) – władza ustawodawcza na poziomie federalnym – kongres, egzekutywa – prezydent i administracja federalna, niezawisłe sądy na czele sąd najwyższy, system hamulców i równowagi – kongres wpływa na prezydenta – ma prawo do pociągnięcie prezydenta lub urzędnika federalnego do odpowiedzialności konstytucyjnej w trybie impeachmentu – Izba Reprezentantów składa wniosek, senat decyduje, Senat ma prawo do wyrażenia zgody na niektóre nominacje prezydenckie i zawieranie niektórych traktatów międzynarodowych, w budżecie są określone ramy finansowe dla egzekutywy, mamy ustawy apriokracyjne, które wymagają zgody kongresu, ma prawo do obalenia veta ustawodawczego prezydenta prezydent na kongres – veto zawieszające wobec ustaw, prezydent może wystosować orędzie do kongresu (zalążek inicjatywy ustawodawczej), ma prawo nominowania za radą i zgodą senatu sędziów sądu najwyższego sąd najwyższy na obu – wobec obu władz może pozbawiać mocy prawnej (uchylać) akty ustawodawcze kongresu jak i akty normatywne egzekutywy Parlament Izba Reprezentantów – reprezentacja ogólnonarodowa (25 lat żeby kandydować 7 lat mieszkania w USA i obywatelstwo USA)

435 członków, ordynacja większościowa 2 letnia kadencja, na czele Speaker Senat 30 lat do kandydowania 9 lat mieszkania w USA i obywatelstwo

• reprezentacja stanów 100 senatorów 6 letnia kadencja, co 2 lata wymieniana 1/3 składu izby na czele wiceprezydent USA Funkcje zmiana konstytucji Ustawodawcza Ustawodawcza finansowe „władza nad sakiewką” – prawo wnoszenia ustaw finansowych przyznano Izbie Reprezentantów (tylko) Komisje parlamentarne – ogólne, specjalne, wspólne – brak konstytucyjnie wyrażonej funkcji kontrolnej Odpowiedzialność konstytucyjna w trybie impeachment Prezydent
• wybory powszechne, pośrednie, Kolegium Elektorskie (538 elektorów) najpierw prawybory, lud głosuje osobno, a elektorzy osobno, Maine i Nebraska tam głosowanie proporcjonalne, wszędzie indziej większościowe Kadencja 4 lata, wymóg co najmniej 35 lat i domicylu minimum 14 lat plus obywatelstwo Konstrukcja jednoosobowej egzekutywy Głównodowodzący siłami zbrojnymi, uprawnienia w sferze ustawodawczej, prawo weta zawieszającego i weta kieszonkowego – weto absolutne, dochodzi do niego gdy mamy do czynienia z trudnymi projektami i zostaje ostatnie 10 dni prac kongresu to wtedy może je zastosować, ustawa nie przechodzi na następną kadencję (przepada) Kierowanie polityką zagraniczną – jak był izolacjonizm to przeważał Kongres, jak nie ma izolacjonizmu to przeważa prezydent Administracja prezydenta: agencje wykonawcze i niezależne agencje regulujące W8 System kanclerski Republiki Federalnej Niemiec jako odmiana systemu parlamentarno- gabinetowego RFN:
• państwo federacyjne 16 landów – funkcjonują jako quasi państwa, zasada nie zmienialna
• w połowie XIX w. podstawy ustroju politycznego – wcześniej monarchia absolutna
• 1871 r. II Rzesza Niemiecka do 1918 roku
• powstanie republiki, w 1919 r. Konstytucja Weimarska
• 1933 – 1945 totalitarny system rządów III Rzeszy – Adolf Hitler kanclerzem

Parlament: Parlament Federalny – Bundestag

• atrybut reprezentacji ogólnonarodowej
• 736 deputowanych, ordynacja mieszana, czynne prawo wyborcze od 18 roku życia, elementy systemu większościowego i systemu proporcjonalnego
• 4 - letnia kadencja, brak możliwości samorozwiązania przed upływem kadencji, Bundestag może zostać rozwiązany przed upływem kadencji gdy: kanclerz nie zostanie wybrany do 3 razy (bezwzględna większość głosów, za 3 razem względna większość głosów – kanclerz mniejszości), kanclerz składa wniosek o wotum zaufania i go nie dostaje
• permanentny tryb pracy izby ( dwie formy generalnie – sesyjny i permanentny), autonomia izby – regulamin izby ją gwarantuje
• wewnętrzne organy izby: przewodniczący- reprezentacyjna głowa izby razem z wice tworzą prezydium Bundestagu, jego zastępcy, Rada Seniorów – przewodniczący, wice, przedstawiciele poszczególnych frakcji parlamentarnych oraz komisje parlamentarne Funkcje:
• ustrojodawcza
• ustawodawcza – prawo inicjatywa ustawodawczej (inicjatywa, postępowanie mediacyjne jak się izby nie dogadają, potem podpis): rząd, Bundesrat, deputowani Bundestagu (frakcje lub co najmniej 5% ustawowej liczby posłów)
• kontrolna – komisje parlamentarne, prawo żądania informacji, instytucja interpelacji i zapytań deputowanych, konstruktywne wotum nieufności wobec kanclerza Bundesrat – Rada Federalna
• składa się z członków rządów krajowych (każdy kraj związkowy co najmniej 3 głosy) – 69 członków (zależy od ilości mieszkańców w landach)
• organ niekadencyjny
• uchwały podejmowane bezwzględną większością głosów
• wewnętrzne organy izby: przewodniczący (roczna kadencja), 3 zastępców, Prezydium (przewodniczący i przedstawiciele rządów lokalnych wszystkich landów), Stała Rada Doradcza, komisje parlamentarne
• funkcja ustawodawcza Prezydent
• klasyczne czynności reprezentacyjne Kanclerz i rząd federalny
• powoływanie kanclerza (3 tury, w II turze kandydatura może być zgłoszona przez ¼ ogólnej liczby deputowanych) co do zasady bezwzględna większość głosów
• kanclerze i ministrowie – rząd federalny (koalicyjny, na kadencję parlamentu)
• kompetencje kanclerza

 Rozstrzyganie o liczbie ministrów i zakresie ich działalności – ministrów resortowych i bez teki. Kompetencje i istnienie niektórych ministrów przewiduje ustawa zasadnicza (spraw zagranicznych, finansów, obrony, wymiaru sprawiedliwości)  Kanclerz może zdymisjonować ministra poprzez złożenie takiego wniosku do prezydenta – prezydent robi to od strony formalnej. Może odmówić jeżeli narusza to prawo, nie bada natomiast przyczyn dymisji.  Kanclerz kieruje pracami rządu, przewodniczy posiedzeniom.  Reprezentuje rząd na zewnątrz – wobec innych organów państwa i w kontaktach międzynarodowych.  Dysponuje urzędniczym aparatem pomocniczym (urząd kanclerski) – czerpie stąd informacje o funkcjonowaniu państwa, kontroluje innych ministrów i koordynuje ich działalność.

• odpowiedzialność kanclerza (brak odpowiedzialności indywidualnej i solidarnej członków rządu
• instytucja konstruktywnego wotum nieufności – polega na tym, że jeden kanclerz nie dostaje wotum zaufania i od razu przedstawia się nazwisko nowego kanclerza, unika się w ten sposób wakatu. Bez wotum zaufania kanclerz nie może sprawować władzy Kanclerz mniejszości i „stan wyższej konieczności ustawodawczej” – żeby projekty ustawodawczej nie przepadały w Bundestagu, prezydent może wprowadzić stan wyższej konieczności ustawodawczej, raz w kadencji danego kanclerza na max 6 miesięcy, projekty mogą być wyratowane przez Bundesrat i być ogłoszone jako prawo. W9 Hybrydalne formy reżimu politycznego: system półprezydencki V Republiki Francuskiej V Republika Francuska:  Konstytucja Francji z 1789 r. trzecia na świecie  W ciągu ostatnich ponad dwóch wieków – 16 konstytucji  Od 1958 r. V Republika Francuska (ojciec konstytucji generał Charles de Gaulle), przyjęta bez decyzji parlamentu samym referendum. Francję cechuję silny antyparlamentaryzm  Państwo unitarne, od 1982 roku trwa proces decentralizacji  Terytorium obejmuje część metropolitarną oraz departamenty zamorskie, jednocześnie jest zregionalizowana  Francuski ustrój to hybryda parlamentaryzmu i systemu prezydenckiego  Poza tym to Białoruś, Ukraina, Rosja, Rumunia System półprezydencki (semiprezydencki):  Egzekutywa jest dwuczłonowa: prezydent i rząd, rzeczywistym szefem egzekutywy jest prezydent  Prezydent powoływany jest w drodze wyborów powszechnych i bezpośrednich na 5 lat, wcześniej były to wybory pośrednie, do 2000 roku kadencja trwała 7 lat, do 2008 roku nie było limitu kadencji, potem był limit dwóch kadencji  Prezydent posiada szerokie uprawnienia w tym osobiste (dyskrecjonalne)

Parlament jest bikameralny i jest to niesymetryczny bikameralizm Zgromadzenie narodowe (izba niższa i silniejsza):  577 deputowanych: 555 reprezentuje ludność Francji metropolitarnej, 22 reprezentuje terytoria zamorskie  Wybory powszechne, bezpośrednie i większościowe  Kadencja 5 lat  Charakter przedstawicielski izby  Siedziba: Pałac Burbonów  Tryb sesyjny, a nie permanentny, jedna sesja to maksymalnie 120 posiedzeń  Prezydent może zwoływać sesje nadzwyczajne  Komisje śledcze, stałe i specjalne Senat (izba wyższa i słabsza)  348 senatorów, kadencja 6 lat (co 3 lata wymieniana ½ izby)  Wybory powszechne, pośrednie (departamentalne kolegia wyborcze)  Reprezentant jednostek terytorialnych Republiki (mimo, że Francja jest unitarna  Siedziba: Pałac Luksemburski Organizacja wewnętrzna obu izb podobna  Biuro: przewodniczący, 6 jego zastępców, 3 kwestorów, 12 sekretarzy  Konferencja Przewodniczących – rozbudowany, w składzie jest przewodniczący i zastępcy oraz przewodniczący grup parlamentarnych  Tryb sesyjny  Komisje stałe (do 8) i specjalne  Grupy parlamentarne – frakcje Funkcje  Ustawodawcze – ustawy konstytucyjne (zmieniają konstytucje), organiczne (są po środku) i zwykłe, ludowa inicjatywa ustawodawcza (2008 r.), znaczenie Rady Konstytucyjnej, to co nie jest określone jako kompetencje parlamentu jest kompetencjami egzekutywy  Kontrolna – debaty parlamentarne, procedury interpelacyjne, zapytania ustne i pisemne, „godzina pytań”, komisje stałe, specjalne i śledcze oraz delegacje parlamentarne (ustawowy instrument kontroli) Zatwierdzanie ordonansów ustawodawczych Wotum zaufania i nieufności Uprawnienie Prezydenta Republiki do rozwiązania parlamentu Prezydent  Wybory powszechne, bezpośredni wybór na 5-letnią kadencję  Prezydent stoi na straży konstytucji, jest arbitrem polityczno-ustrojowy, jest gwarantem niepodległości i integralności terytorialnej oraz przestrzegania traktatów  Centralny element systemu rządów, szerokie uprawnienia w zakresie władzy wykonawczej i ustawodawczej

 Akty prezydenta: prerogatywy (korzysta z nich samodzielnie) (powołanie premiera, rozwiązanie parlamentu, poddaje ustawy pod referendum) i akty podlegające kontrasygnacie  Uprawnienia w stosunku do władzy ustawodawczej, odnoszące się do egzekutywy (sfera polityki zagranicznej)  Pojęcie koabitacji (kohabitacji) – prezydent reprezentuje odmienną opcję polityczną niż większość parlamentarna  Szczególna rola w sytuacji stanu nadzwyczajnego  Brak odpowiedzialności politycznej, odpowiedzialność konstytucyjna Rząd, premier  Rząd: premier i 33 członków (ministrowie stanu, ministrowie pełnomocni i sekretarze stanu)  Rząd jest powoływany przez Prezydenta, który przewodniczy jego posiedzeniom  Szczególne uprawnienie rządu: ordonanse w zakresie materii ustawowych – jeżeli do odonansu nie pojawi się ustawa to ordonans przepada  Premier posiada własne kompetencje, m.in. wydawanie dekretów, inicjatywa ustawodawcza, kontrasygnowanie aktów prezydenta  Formalnie premierowi podlega Rada Stanu – organ opiniujący i zatwierdzający projekty ustaw, których autorstwo należy do rządu  W ramach administracji rządowej gabinety premiera (około 50 osób) i gabinety rządowe (około 6-9 osób)