Struktury i podziały społeczne cz. 1, Schematy z Wiedza o społeczeństwie

Pobierz Struktury i podziały społeczne cz. 1 i więcej Schematy w PDF z Wiedza o społeczeństwie tylko na Docsity!

Struktury i podziały społeczne cz. 1

Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mulmedialna Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: obserwatorfinansowy.pl, Klasa średnia w odwrocie. Coraz trudniej awansować do naprawdę bogatych, 13.05.2019 r., dostępny w internecie: forsal.pl [dostęp 3.01.2020 r.]. Źródło: Michał Duda, Nowa klasa społeczna – prekariat w krajach Unii Europejskiej, „ Studia Europejskie-Studies in European Affairs” 2016, nr 2, s. 71. Źródło: CBOS, Postrzeganie struktury społecznej. Komunikat z badań CBOS, 2013 r., dostępny w internecie: cbos.pl [dostęp 20.05.2020 r.].

Źródło: Joanna Kowalczyk, Teresa Rzepa, Konflikt ról rodzinnych i zawodowych a poczucie satysfakcji z życia, „ Opuscula Sociologica” 2015, nr 12, t. 2. Źródło: Janusz Mucha, Konflikt i społeczeństwo: z problematyki konfliktu społecznego we współczesnych teoriach zachodnich, Warszawa 1978, s. 47–48. Źródło: Paweł Rybicki, Struktura społecznego świata: studia z teorii społecznej, Warszawa 1979, s. 209–210.

Przeczytaj

Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‐skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodziło i dlaczego;

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła - błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Repetytorium – Role, podziały i struktury społeczne

Role społeczne

wyjaśnij

scharakteryzuj porównaj rozstrzygnij rozważ oceń udowodnij uzasadnij udowodnij wykaż

Człowieka można poznać w pełni tylko poprzez role, jakie odgrywa w relacjach społecznych. Podobnie jak aktor, człowiek może być postrzegany jedynie z zewnątrz, przede wszystkim w relacji z innymi aktorami. Funkcję reżysera zaś sprawuje pewna część środowiska społecznego otaczającego jednostkę.

Każdy człowiek należy do różnych grup społecznych i w ich ramach pełni rozmaite funkcje, których charakter może się od siebie różnić tak, jak zakres obowiązków czy swobód. Jako członek wielu grup człowiek może znaleźć się w sytuacji konfliktu ról, jeśli różne role będą wymagały od niego sprzecznych zachowań. Tego typu konflikty nie są niczym niezwykłym.

W rozumieniu ról społecznych możemy wyodrębnić co najmniej dwa podejścia.

Podejście funkcjonalno-strukturalne

Postrzega role społeczne przede wszystkim jako czynnik porządkujący strukturę społeczną. Dzięki odgrywaniu ról nasze zachowania są określone w danej sytuacji (np. w szkole rola ucznia i nauczyciela w wyraźny sposób kształtuje zachowanie tych dwóch grup). Role społeczne stabilizują społeczeństwo i przeciwdziałają gwałtownym zmianom. Margines swobody, który jest zawarty w każdej roli, stwarza możliwość niewielkich modyfikacji. Zbiorowość postrzegana jest jako układ ról, a struktura społeczna jest względnie stałym układem ról, w którym jednostki się zmieniają, ale zespół ról pozostaje stały. W tej interpretacji role społeczne są czynnikiem zewnętrznym, narzuconym człowiekowi przez społeczeństwo.

Podejście interakcyjne

Podkreśla, że w każdej roli istnieje margines swobody, który wyznacza, jak jednostka będzie ją odgrywać. Człowiek jest skrępowany nakazami i zakazami, jakie mieszczą się

Polecenie 1

Zapoznaj się z propozycją tego, jak można ujmować strukturę społeczną. Jak oceniasz tę propozycję? Czy przystaje do współczesności? Uzasadnij swoje zdanie.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Obecnie odchodzi się od postrzegania struktury społecznej jedynie poprzez społeczny podział pracy (na klasy panujące i uciskane). Zamiast niego we współczesnym społeczeństwie demokratycznym w ramach gospodarki rynkowej wprowadzany jest np. podział wynikający z:

posiadania (własności) środków produkcji (i ich skali) lub utrzymywania się z pracy najemnej; miejsca w strukturze zarządzania; dysponowania kwalifikacjami zawodowymi niezbędnymi na rynku pracy.

Stosuje się również podział na klasy, nieco inny od tradycyjnego marksowskiego. Wyróżnia się tu:

klasę wyższą – wielkich właścicieli środków produkcji; klasę średnią – drobnych właścicieli środków produkcji i wykwalifikowanych pracowników umysłowych; klasę niższą – pracowników fizycznych.

W ujęciu Maurice’a Halbwachsa hierarchiczny podział klasowy istnieje przede wszystkim w świadomości społecznej. W każdym społeczeństwie występuje jednak również wspólny zespół wartości, do których dostęp nie jest w jednakowym stopniu możliwy, pewne potrzeby nie są więc zaspokajane. Grupa pozbawiona możliwości realizacji tych potrzeb staje się klasą upośledzoną, wyobcowaną czy, inaczej mówiąc, wyalienowaną.

W ujęciu Charlesa Cooleya klasą jest każda trwała grupa społeczna odrębna od rodziny. Wyróżnił on klasy otwarte i klasy zamknięte, które nazwał kastami; te pierwsze powstają na podstawie indywidualnych cech jednostek i ich przydatności do określonej funkcji, z kolei przynależność do drugich oparta jest na dziedziczeniu. Każda klasa wytwarza właściwą sobie świadomość. Jednostka może być członkiem wielu klas, ale tylko jednej kasty.

Słownik

warstwa społeczna

grupa ludzi żyjących w podobnych warunkach, mających podobne dochody bądź zbliżony poziom zamożności, tworzących wspólnotę obyczajów, o podobnym stylu życia, uznawanych wartościach, posiadających własną tożsamość grupową

struktura społeczna

trwały układ relacji między elementami społeczeństwa, takimi jak: jednostki, role, grupy organizacje, instytucje społeczne czy wspólnoty terytorialne

rola społeczna

system normatywnych stosunków między jednostką a pewną częścią jej środowiska społecznego; zespół praw i obowiązków związanych z pozycją jednostki w społeczeństwie

Karol Marks (1818–1883) niemiecki filozof, socjolog, działacz rewolucyjny, twórca socjalizmu naukowego Źródło: John Jabez Edwin Mayal - Internaonal Instute of Social History, domena publiczna

W społeczeństwie kapitalistycznym Marks wyróżnił dwie klasy: klasę burżuazji, czyli kapitalistów (właścicieli środków produkcji), i proletariat (pracowników najemnych). Według niego różnice między klasami nie ograniczają się tylko do różnic ekonomicznych, ale wpływają również na sposób życia, różnicują dostęp do władzy, wykształcenia, a także kształtują światopogląd.

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/PQmmS3mFD

Istotne jest odróżnienie „klasy w sobie" i „klasy dla siebie", czyli klasy, której odrębność jest nieuświadamiana przez jej członków, od tej, która jest związana właśnie z uświadomieniem

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/PQmmS3mFD

sobie własnego położenia. Dopiero ten stan stwarza z danej klasy klasę rewolucyjną.

Między dwiema wyróżnionymi klasami utrzymuje się stały konflikt, gdyż ich interesy są sprzeczne. Marks uważał rewolucję za nieuchronną. W jej wyniku powstałoby społeczeństwo bezklasowe (komunistyczne).

Trzy wymiary podziałów społecznych

W koncepcji Maxa Webera podziały społeczne nie przebiegały tak jednowymiarowo jak u Marksa. Struktura społeczna była dla niego układem krzyżujących się z sobą różnorodnych hierarchii (kulturowych, politycznych i ekonomicznych). Stratyfikacja w jego ujęciu była zjawiskiem złożonym – osoba dzierżąca władzę wcale nie musi mieć dużego majątku, etc.

W gospodarce wolnorynkowej podział na klasy jest wynikiem różnych szans na rynku, które zależą od pozycji majątkowej, wykształcenia, zawodu. Weber wyróżnił tutaj: klasy własności (np. renerzy i osoby nieposiadające własności) oraz klasy zawodowo-dochodowe (np. przemysłowcy i ich pracownicy).

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/PQmmS3mFD

w konflikcie z przynależnością opartą jedynie na posiadaniu.

3. Płaszczyzna udziału w działaniach celowych dążących do zapewnienia wpływu na władzę tworzy podział na tzw. pare, wśród których należy wyróżnić:

• pare polityczne;
• związki zawodowe;
• stowarzyszenia;
• inne zrzeszenia.

Przynależność do nich niekoniecznie opiera się na przynależności klasowej czy stanowej, a raczej na ideowej racjonalności.

Podziały klasowy i stanowy krzyżują się z sobą. W okresach stabilizacji w podziałach społecznych na plan pierwszy wysuwają się podziały stanowe związane z określonym stylem życia, natomiast w czasach gwałtownych przemian – różnice klasowe.

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/PQmmS3mFD

Stratyfikacyjne podziały społeczne

Społeczeństwo jest tu opisywane według hierarchicznego podziału na warstwy lub klasy społeczne. Wyróżnikiem podziału jest nierówny podział dóbr (dochodów, władzy, presżu).

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/PQmmS3mFD

Ćwiczenie 1

Ujęcie stratyfikacyjne ukazuje rozmieszczenie jednostek na hierarchicznej – warstwowej – skali społeczeństwa.

William Lloyd Warner, (1898–1970) amerykański antropolog społeczny i socjolog Źródło: Fabian Bachrach, CC BY-SA 4.

Nurt ten dominuje w socjologii amerykańskiej, jego przedstawiciele to m.in. William Lloyd Warner, Kingsley Davis i Wilbert Moore. Natomiast w ujęciu strukturalnym ważny jest nie tyle podział na warstwy, ile raczej na klasy, a przede wszystkim wskazanie wzajemnych relacji i powiązań istniejących w społeczeństwie jako całości.

Materiał audio dostępny pod adresem:

hps://zpe.gov.pl/b/PQmmS3mFD

Wskaż zagrożenia, jakie niesie ze sobą wysoki stopień rozwarstwienia społecznego.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Wskaż, kto należy do grupy relacyjnej.

biedni

objęci presżem

dobrze wykształceni

rządzeni

patroni

upośledzeni

Ćwiczenie 2

Źródło: encyklopedia.pwn.pl [online, dostęp: 02.01.2020].

Zdecyduj, która definicja dotyczy warstwy społecznej.

„podstawowe segmenty struktury społecznej, wielkie grupy i zbiorowości charakteryzujące się tym, że przynależność do nich jest względnie trwała (przekazywana z rodziców na dzieci) i (…) cechuje je wewnętrzna zwartość, ale występują między nimi wyraźne dystanse społeczne i bariery; są usytuowane względem siebie w relacjach wyższości–niższości”

„socjologicznie w najogólniejszym znaczeniu kategoria społeczna, wyodrębniona ze względu na cechy jej członków (zbliżony dochód, wykształcenie, presż, styl życia, dostęp do władzy), określające miejsce w hierarchicznym układzie stratyfikacji społecznej”

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj ćwiczenie.

Joanna Kowalczyk, Teresa Rzepa

Konflikt ról rodzinnych i zawodowych a poczucie

satysfakcji z życia

Problem konfliktu między rolami wyłonił się przeszło 50 lat temu (…).

Wtedy zaobserwowano, że wymogi roli związane z partycypacją

w danej organizacji pozostają w konflikcie z koniecznością udziału

w innych grupach społecznych (…). Na podstawie tego spostrzeżenia

wskazano na niespójne naciski w ramach rodziny i pracy, dotyczące

głównie kobiet. Ustalono, że kobiety, które starają się sprostać

wymaganiom obu ról, podlegają nieustannym napięciom (…), gdyż

konieczność pełnienia jednej roli stanowi przeszkodę w efektywnym

sprawowaniu drugiej. Godzenie obowiązków zawodowych i rodzinnych

stanowi poważne wyzwanie dla wielu kobiet i często jest źródłem

konfliktu (…).

Źródło: Joanna Kowalczyk, Teresa Rzepa, Konflikt ról rodzinnych i zawodowych a poczucie satysfakcji z życia, „ Opuscula Sociologica” 2015, nr 12, t. 2.

Na podstawie tekstu podaj dwie konsekwencje konfliktu ról dla jednostki.

Ćwiczenie 5

Zapoznaj się z tekstem źródłowym i wykonaj polecenie.

Paweł Rybicki

Struktura społecznego świata: studia z teorii

społecznej

Kryterium wydzielania małych grup, a więc odróżniania mikrostruktur od

makrostruktur społecznych, jest kryterium samoistności

i niesamoistności, natomiast niesamoistność nie jest przy tym

równoznaczna z jednostronną zależnością i nie przesądza o niej.

Oznacza jedynie, że małe struktury istnieją i mogą istnieć tylko w polu

życia, działania makrostruktury społecznej. Niesamoistność określa

należenie małej grupy czy społeczności do wielkiego społeczeństwa.

Źródło: Paweł Rybicki, Struktura społecznego świata: studia z teorii społecznej, Warszawa 1979, s. 209–210.

Wyjaśnij, na czym polega samoistność małych struktur społecznych.

Ćwiczenie 6

Zapoznaj się z materiałami źródłowymi i wykonaj polecenie.

Oprac. na podst.: Postrzeganie struktury społecznej, Komunikat z badań CBOS BS/149/2013, cbos.pl [online, dostęp: 03.01.2020]. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Jak Polska POWINNA wyglądać – który z rysunków wybrał(a)by Pan(i)?

Typy społeczeństw

Wskazania respondentów według terminów badań

w procentach