Św. Augustyn na tle swoich czasów - Notatki - Filozofia - Część 2, Notatki z Filozofia, poglądy filozofów

Pobierz Św. Augustyn na tle swoich czasów - Notatki - Filozofia - Część 2 i więcej Notatki w PDF z Filozofia, poglądy filozofów tylko na Docsity! 11 Augustyna. Pozwalał on odrzucić Stary Testament i położyć nacisk na chrześcijaństwo duchowe, odpowiadając próbom rozwiązania przez Aureliusza problemu zła. Augustyn nie tylko został wyznawcą nowej sekty przez kolejnych dziewięć lat, ale też postanowił zaangażować się czynnie w głoszenie jej idei. Przez nieomal dziewięć lat był zdeklarowanym manichejczykiem. Po powrocie do rodzinnego miasta, gdzie został nauczycielem gramatyki, wiele osób poddało się jego wpływowi i zostało manichejczykami. Jedną z nich był jego mecenas i przyjaciel Romanian. U niego też zamieszkał, kiedy jego matka - Monika, wypędziła Aureliusza z domu. Dla tak głęboko wierzącej chrześcijanki, sytuacja, w której Augustyn stał się głosicielem herezji była nie do przyjęcia. Niedługo przyszły biskup Hippony zabawił w Tagaście. Dzięki pomocy Romaniana znowu znalazł się w Kartaginie. Tym razem już nie jako student, lecz właściciel szkoły retoryki. Nie ustał też w samodoskonaleniu się. Cały czas dużo czytał i zgłębił doktrynę manichejską. Zaczął dostrzegać w niej coraz więcej nieścisłości i braków. Wątpliwości Augustyna nie potrafili rozwiać jego współwyznawcy. Zawiódł się też na Faustusie, uznawanym za wyrocznię i wielkiego mędrca w dziedzinie manicheizmu biskupie tejże sekty. Tak o to napisał w Wyznaniach o spotkaniu z Faustusem: „Załamało się moje zainteresowanie naukami manichejskimi, a moje zaufanie do innych nauczycieli tej sekty znacznie się zmniejszyło, gdy stwierdziłem, że Faustus, którego tak wysławiali, jest bezradny wobec trapiących mnie problemów. (…) Czytałem wspólnie z nim zarówno te dzieła, o których słyszał i które pragnął poznać, jak i te, które sam uznałem za odpowiednie dla człowieka o takiej inteligencji. Natomiast wszystkie dawne zamiary czynienia postępów w życiu sekty manichejskiej całkowicie porzuciłem, gdy bliżej poznałem tego człowieka 23 .” W 384 roku Augustyn udaję się do Rzymu, gdzie ma nadzieje zrobić karierę. Atmosfera Kartaginy nie odpowiadała mu. Wpływ na jego decyzje miało również coraz więcej wątpliwości dotyczących manicheizmu. Także postawa kartagińskich studentów odbierała mu zapał do pracy. Posiadając prawo do nauczania Augustyn miał nadzieję, że studiujący w stolicy będą wykazywać się większym poszanowaniem jego pracy. Pomóc w przeprowadzce mieli mu znajomi współwyznawcy. Wyjazd nie spełnił jednak pokładanych w nim nadziei. Aureliusz Augustyn tak oto opisywał swój pobyt w Rzymie: „Zaraz po przyjeździe powaliła go ciężka choroba. Co się zaś tyczy studentów, to tutejsi mieli zwyczaj okpiwać profesorów, po prostu znikając, gdy nadchodził czas płatności 24 .” 23 Św. Augustyn, dz. cyt, s. 75. 24 P. Brown, Augustyn z Hippony, Warszawa 1993, s.63. 12 Odczuwając zawód z pobytu w stolicy Cesarstwa, Augustyn z radością przyjął nowe stanowisko. Dzięki wstawiennictwu swojego przyjaciela, Symmachusa, prefekta Rzymu dostał rządową funkcję retora w Mediolanie. „Mediolan był polityczną stolicą ważnej części zachodniego cesarstwa. W czasach gdy ważkie wydarzenia następowały jedno po drugim, tutaj najczęściej rezydowali cesarze (…) Mediolański dwór przyciągał wybitnych ludzi. (…) Także katolicyzm tutejszy stał na wyjątkowo wysokim poziomie 25 .” Właśnie w tym mieście ostatecznie przypieczętowało się, jakimi torami powędrowały poszukiwania prawdy, którym od czasu zapoznania się z „Hortensjuszem” Augustyn bezustannie się oddawał. Pozostając manichejczykiem już tylko z nazwy, a w rzeczywistości stojąc na stanowisku sceptycyzmu, był gotów na przyjęcie nowego, bardziej odpowiadającego jego intelektowi kierunku. Intelektualna atmosfera Mediolanu bardzo mu w tym sprzyjała. Niegdysiejszy manichejczyk od samego początku zdaje się być zafascynowany szczególnie jedną osobą, która roztacza wokół siebie aurę szczególnego autorytetu. Jak Augustyn pisze wiele lat później: „przybyłem do Mediolanu, do biskupa Ambrożego 26 .” Ambroży był jedną z najznamienitszych osobistości w ówczesnym Kościele. Od samego początku wzbudzał w Augustynie głęboki szacunek. Najpierw jako wybitny retor, który bezbłędnie żonglował słowem oraz wybitny myśliciel, znacznie przewyższający myślicieli manichejskich. Z czasem już nie tylko sposób w jaki Ambroży argumentował, ale też same argumenty zaczęły pociągać Augustyna. Ambroży rozróżniał w Chrystusie dwie natury oraz dwie wole: boską i ludzką. W kwestii odkupienia przyjmował tezę, że śmierć Jezusa była ceną, jaką należało zapłacić Diabłu za zbawienie ludzi. Był obrońcą potrójnego sensu Pisma Świętego, tj. dosłownego, moralnego oraz alegoryczno – mistycznego 27 . Jednak Ambroży był przede wszystkim duszpasterzem i powoływał się na pisma wcześniejszych Ojców Kościoła. Sam Augustyn napisał o nim w następujący sposób: „Gdy pilnie śledziłem jego kunszt krasomówczy, jednocześnie, bardzo powoli, zaczęło świtać zrozumienie, że on przecież prawdę mówi! Najpierw uderzyło mnie to, że jego tezy oparte są na mocnych argumentach. Zrozumiałem, że wiarę katolicką, która przedtem wydawała mi się całkowicie bezbronna wobec zarzutów manichejczyków, można rzeczowo uzasadnić 28 .” Augustyn nigdy nie porozmawiał z Ambrożym w cztery oczy, nie wymienił z nim poglądów. Słuchał jedynie jego kazań i był niezwykle rad, mogąc przebywać w pobliżu 25 Tamże, s. 66. 26 Św. Augustyn, dz. cyt, s. 84. 27 C. V. Manzanares, dz. cyt, s. 15-17 28 Św. Augustyn, dz. cyt, s. 84. 15 1. 3 Pisma Św. Augustyna Niezwykle szeroki wachlarz przeżyć i duchowych wyborów Augustyna, stawia go wśród najciekawszych myślicieli w dziejach. Koleje jego drogi do ostatecznego zawierzenia Bogu, napotykają wiele niespodziewanych zakrętów, zatrzymań, a czasami nawet i zawróceń. „U niewielu, zaiste, walka ta była równie zawzięta jak u Augustyna. A miała ona charakter dwojaki: intelektualny i etyczny. W dziedzinie intelektualnej przejawiała się właśnie niepowstrzymanym, faustowskim wręcz pędzie do prawdy, który najprzód pchał młodego człowieka na ścieżki manichejskie, potem z kolei zwrócił go ku sceptycyzmowi, by po jego przezwyciężeniu uczynić wrażliwego myśliciela zwolennikiem neoplatonizmu, w końcu zaś doprowadzić go do chrześcijaństwa.” 33 O żadnym innym świętym nie mówi się tak często, że był spośród tego grona najmniej świętym, a przez to też ciekawszym i bardziej ludzkim w swoich słabościach i częstych błędach. „U żadnego innego wielkiego myśliciela nie było takiej odległości między szczytami a najniższymi punktami, jaka była u Augustyna 34 .” Tak bardzo niejednorodny wewnętrznie filozof musiał też stworzyć bogaty i napisany z wielką pasją zbiór pism, które chyba najlepiej obrazują koleje jego duchowych i mentalnych przemian. Śledzenie tej drogi warto rozpocząć w Cassicicum, gdzie otoczony najbliższymi sobie ludźmi, dopiero co pozyskany przez chrześcijaństwo, a równocześnie przepełniony naukami neoplatończyków, pisze swoje pierwsze dzieła. Są to dialogi, a najważniejszym z nich jest dialog „Przeciwko akademikom”. Napisany został w roku 386. 35 Zawiera trzy księgi. Pierwsza omawia pojęcie prawdy i możliwość jej poznania, druga referuje naukę Nowej Akademii platońskiej, rozwijajacą kierunek zwany sceptycyzmem, ostatnia zaś polemizuje z „akademikami", zawiera też argument z prawdy za istnieniem Boga. Augustyn bez litości rozprawia się z ideami akademickiego sceptycyzmu, któremu jeszcze niedawno sam był oddany. Polemizuje w tym dziele z ideą, jakoby niemożliwe było poznanie prawdy. Wywody swoje opiera na dwóch podstawach – Piśmie Świętym, jako autorytetowi religijnemu i Platonie – autorytetowi w dziedzinie filozofii. 33 W. Kornatowski, Społeczno-polityczna myśl św. Augustyna, Warszawa, 1965, s. 15. 34 R. Eucken, Die Lebensanschauungen der Grossem Denker; przekład polski A. Zieleńczyk pt. Wielcy myśliciele i ich poglądy na życie, t. I, Lwów-Poznań 1925, s. 291. 35 M. Jędraszewski, Poznać Boga i człowieka: Augustyn, Marcel Stein, Levinas, Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 2007, s. 25. 16 Inne dialogi powstałe w tym okresie to między innymi „De orline” („O porządku”), traktujący o porządku boskim determinującym świat. Omawia głównie problem zła w zestawieniu z faktem Bożej opatrzności. Księga pierwsza wykazuje, że Bóg toleruje zło, ale go nie tworzy. Istnienie zła jest konsekwencją grzechu pierworodnego. Księga druga wskazuje na porządek panujący we wszechświecie, obejmujący także sfer życia umysłowego. Przejawem tego jest istnienie stałych prawd, będących przedmiotem mądrości. Człowiek odnajduje Boga obecnego wewnątrz siebie, istniejącego w fenomenach prawdy i moralnego prawa. „De beata vita” („O życiu szczęsliwym”) omawia problem szczęścia i sposoby jego osiągnięcia. Z tej okazji Augustyn porusza niektóre zagadnienia antropologiczne, miedzy innymi w którym wyjaśnia, że prawdziwe szczęście to poznanie Boga. „Soliloquia” („Rozmowy z samym sobą”) to próba zrozumienia prawd ponadzmysłowych. Zawierają rozważania dotyczące poznawalności Boga i ludzkiej duszy. Poznanie Boga oparte jest na fakcie istnienia stałych prawd, między innymi z zakresu geometrii. Warunkiem poznania Stwórcy jest etyczna prawość, wyrażająca się w posiadaniu żywej wiary i autentycznej miłości. Prawda jest główną wartością, której niematerialna i nieśmiertelna natura domaga się istnienia nieśmiertelnego nosiciela - mianowicie duszy. Wróciwszy ze wsi do Mediolanu, już po przyjęciu chrztu, Augustyn napisał traktat „De immortalitate animae” („O nieśmiertelności duszy”). Było to dzieło pomyślane jako uzupełnienie Solilokwiów 36 . Część pierwsza dotyczy nieśmiertelności duszy ludzkiej, opartej na niezniszczalności prawdy. Część druga wyjaśnia kategorię niematerialności, analizuje niezależność duszy wobec ciała, jej substancjalność i jedyność w osobowości człowieka. Po pobycie w Mediolanie Augustyn udał się do Rzymu. W stolicy Cesarstwa powstają kolejne dialogi Augustyna: „De quantitate animae” („O wielkości duszy”) oraz „De libero arbitrio” („O wolnej woli”). Pierwsze z wyżej wymienionych dzieł dotyczy uzasadnienia niezależności bytowej duszy od ciała. Poprzez analizę funkcjonowania władz poznania zmysłowego, pamięci i rozumu, św. Augustyn wykazuje niematerialność, czyli duchowość ludzkiej duszy. Traktat ten jest polemiką z teoriami epikurejczyków i stoików, u których pojawia się trend materialistyczny przy wyjaśnianiu natury człowieka. Dialog ten powstał w obronie duchowości osoby ludzkiej. Drugie z wymienionych wyżej dzieł porusza problematykę antropologiczną i teodycealną. Jest to polemika ze stanowiskiem manichejczyków, uznających istnienie 36 Tamże, s. 26. 17 odwiecznego praźródła zła. Augustyn źródło zła moralnego widzi w użyciu wolności woli przez człowieka, w wyniku czego pojawia się grzech. Księga pierwsza omawia genezę zła, księga druga zależność wolnej woli człowieka od Boga. Myśliciel z Tagasty, dowartościowuje element woli w strukturze i działaniu człowieka. Bóg został ukazany w tym dialogu jako przyczyna wszelkiego dobra, w tym także wolnej woli. Wolna wola jest dobrem wyższym od wartości materialnych, ale niższym od dobra najwyższego, czyli od Boga. Ostatnia księga traktatu omawia niektóre szczegółowe problemy, między innymi relację między przedwiedzą Boga a wolnym działaniem człowieka. Bóg, przewidując wszystko, nie narusza wolności ludzi. Jako stworzenie rozumne człowiek w sposób wolny idzie ku Bogu, ale może też dowolnie odejść od Niego. Papież Syrycjusz zlecił myslicielowi z Tagasty napisanie krytyki manicheizmu. Augustyn wywiązał się z tego zadania, tworząc dwa traktaty „O obyczajach kościoła katolickiego” i „O obyczajach manichejczyków”. Stwierdzono tu – może po raz pierwszy – prostym, lecz jasnym językiem zasadę, że żaden przejaw działalności ludzkiej nie powinien ujść uwadze zwierzchnika kościoła, że jest on najwyższą instytucją w sprawie czynów, myśli, a nawet uczuć. 37 Augustyn, który sam przez niemal dziesięć lat byl wyznawcą manichejskiej doktryny, stal się potem jednym z najgorliwszych i najbardziej zaciekłych jej przeciwników. Największy rozkwit pisarskiej aktywności Augustyna przypada na okres powrotu do Afryki. W tym czasie spod jego ręki wychodzi wiele utworów różnego rodzaju. Zarówno małe formy jak dialogi, kazania, listy czy katechezy, jak również obszerne traktaty. „Pod względem treści, która była również urozmaicona, dzieli się je zazwyczaj na pisma filozoficzne, dogmatyczne, polemiczne, egzegetyczne, moralno-ascetyczne, praktyczne itd 38 . W pismie „O Trójcy” („De Trinitate”) św. Augustyn wyróżnia trzy porządki: naturalny, nadprzyrodzony i mistyczny. Głównym tematem pracy jest teologia trynitarna, lecz na jej marginesie obszernie omawiana jest problematyka człowieka. Augustyn udawadnia w tym dziele, iż człowiek, posiadający władze pamięci, intelektu i woli, jest obrazem Trójcy Świętej. Jest tu mowa nie tylko o władzach człowieka, o niematerialności duszy, jej jedyności w osobie ludzkiej. Biskup z Hippony próbuje zwalczac materialistyczne koncepcje duszy, analizuje sposób jej lokalizacji w ciele a także rozważa intuicyjne samopoznanie duszy. Wśród wielu pism warto także zwrócić uwagę na takie dzieła jak: , „O nauczycielu”, „O muzyce”, „O wierze prawdziwej”, „O wierze w rzeczy, których nie widzimy” („De fide rerum, quae non videtur”), „Podręcznik dla Wawrzyńca, czyli o wierze, nadziei i miłości”, „O 37 G. Papini, Św. Augustyn, Warszawa, 1959, s. 131. 38 W. Kornatowski, dz. cyt., s. 216-221.