Pobierz System rozliczeń pieniężnych w Polsce - Notatki - Finanse - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Bankowość i finanse tylko na Docsity!
System rozliczeń pieniężnych Polsce
I. ROZLICZENIA PIENIĘŻNE
- Rozliczenia pieniężne polegają na przemieszczaniu zasobów pieniężnych w postaci strumieni pieniężnych.
a. fizyczne przemieszczanie banknotów i bilonu – są to rozliczenia gotówkowe. b. Zapisy na kontach bankowych – są to rozliczenia bezgotówkowe.
- Formy rozliczeń gotówkowych
a. bankowy dowód wpłaty b. czek gotówkowy
- Formy rozliczeń bezgotówkowych
a. polecenie przelewu b. czek rozrachunkowy c. akredytywa d. rozliczenia planowe e. okresowe rozliczenia saldami
- Od 1994r. istnieje obowiązek bezgotówkowego rozliczania transakcji między podmiotami gospodarczymi. Podmioty gospodarcze mają obowiązek posiadania r-ku bankowego i zawiadamiania o tym właściwego urzędu skarbowego.
- W formie bezgotówkowej podmioty gospodarcze rozliczają się gdy:
a. suma jednorazowej transakcji przekracza 3.000 ECU b. w m-cu poprzednim wystawiono fakturę, przekraczającą 10.000 ECU, to tryb bezgotówkowy obowiązuje już przy kwocie 1.000 ECU. c. Brak r-ku lub brak powiadomienia urzędu skarbowego podlega karze do 100.000 zł
- Charakterystyka form rozliczeń bezgotówkowych:
a. polecenie przelewu – właściciel rachunku bankowego wydaje bankowi dyspozycję, aby obciążył jego rachunek i przelał określoną kwotę na wskazany r-k wierzyciela (beneficjenta) w dowolnym banku. b. czek rozrachunkowy – jest pisemnym zleceniem obciążenia r-ku wystawcy czeku i przelania tej kwoty na r-k osoby wskazanej na czeku. c. akredytywa – polega na zarezerwowaniu przez bank określonych środków dłużnika z przeznaczeniem ich na uregulowanie wierzytelności dostawcy po spełnieniu przez niego warunków ustalonych przez dłużnika.
d. Akredytywa jest stosowana najczęściej do rozliczeń z nieznanymi kontrahentami; dostawcy zapewnia natychmiastowe otrzymanie należności, a odbiorca otrzyma dostawę spełniającą wszystkie ustalone warunki. e. rozliczenia planowe – polegają na okresowym np. co 5 dni przelewaniu przez odbiorcę na rzecz dostawcy określonej kwoty wynikającej z planowej wartości dostaw; różnice między przekazywanymi wpłatami a wart. dostaw rozlicza się w dłuższym czasie np. co miesiąc. f. Okresowe rozliczanie saldami – polegają na zastąpieniu regulowania poszczególnych należności ewidencjonowaniem wzajemnych świadczeń i wyrównaniem salda wzajemnych roszczeń; ta forma może być stosowana pomiędzy kontrahentami wzajemnie świadczącymi sobie usługi, roboty, dostawy.
- Charakterystyka form rozliczeń gotówkowych:
a. bankowy dowód wpłaty – służy do dokonywania wpłat gotówkowych do kas dziennych banku. b. Czek gotówkowy jest dyspozycją wypłacenia określonej kwoty wydaną bankowi przez posiadacza r-ku bankowego
OPERACJE GOTÓWKOWE
Operacje gotówkowe polegają na:
a. wpłatach gotówki b. wypłatach gotówki
Wpłaty gotówkowe mogą mieć formę
a. wpłat gotówki do kas dziennych na podstawie bankowego dowodu wpłaty b. wpłat gotówki do tzw. “kas wieczorowych” otwieranych po godzinach pracy banku c. wpłat gotówki do skarbca nocnego (trezora) d. wpłat poprze tzw. inkaso samochodowe – inkasenci odbierają odpowiednio przygotowany utarg ze sklepów, restauracji, instytucji które mają z bankiem odpowiednią umowę.
Wypłaty gotówki mogą mieć formę:
a. wypłat gotówki w kasach dziennych przy pomocy czeku gotówkowego b. wypłat gotówki w bankomatach
Komórki organizacyjne zajmujące się op. Gotówkowymi to:
a. kasa b. sortownia c. skarbiec
- kasy zajmują się przyjmowaniem wpłat i dokonywaniem wypłat gotówki; są obsługiwane jednoosobowo przez kasjera, który ponosi pełną odpowiedzialność materialną.
- Sortownie zajmują się liczeniem, sortowaniem i wycofywaniem z obiegu uszkodzonych, zniszczonych banknotów i monet; pracują w nich tzw. “licznicy” w co najmniej dwu os. Zespołach.
- Skarbiec jest pomieszczeniem specjalnie zabezpieczonym i chronionym, służy do przechowywania zapasów gotówki, obsługiwany jest przez 2 skarbników solidarnie odpowiadających za jego zawartość.
- Prawo dewizowe zezwala na kupno i sprzedaż walut obcych w kantorach, które mogą być prowadzone zarówno przez osoby fizyczne jak i os. Prawne.
BANKOWE ROZLICZENIA PIENIĘŻNE
Bankowe rozliczenia pieniężne ściśle określa i reguluje ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo Bankowe (Dz.U. Nr 140, poz. 939), której interesujący nas fragment cytujemy poniżej:
Bankowe rozliczenia pieniężne Art. 63.
- Przez bankowe rozliczenia pieniężne rozumieć należy operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wskazane zmiany w stanie praw majątkowych klienta.
- Rozliczenia pieniężne są przeprowadzane w formie gotówkowej i bezgotówkowej.
- Rozliczenia pieniężne bezgotówkowe przeprowadzane są przy użyciu papierowych lub elektronicznych nośników informacji, w tym również za pomocą kart płatniczych.
Art. 64.
Jeżeli polecenie przeprowadzenia rozliczenia pieniężnego złożone przez posiadacza rachunku bankowego jest wykonywane przez kilka banków, każdy z tych banków ponosi wraz z pozostałymi solidarną odpowiedzialność wobec posiadacza rachunku za szkody spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem polecenia. Wolny od odpowiedzialności jest bank, który udowodni, że szkoda nie powstała z jego winy.
Art. 65.
- Bank dokonujący wypłat z rachunku bankowego jest obowiązany sprawdzić autentyczność i prawidłowość formalną dokumentu stanowiącego podstawę do wypłaty oraz tożsamość osoby dającej zlecenie.
- W przypadku wypłat dokonywanych za pomocą elektronicznego nośnika informacji czynności, o których mowa w ust. 1, dokonywane są poprzez automatyczne sprawdzenie autentyczności personalnego numeru identyfikacyjnego bądź hasła albo obu tych danych.
- W przypadku wypłat dokonywanych przy użyciu karty płatniczej tłoczonej, nie wykorzystującej elektronicznego nośnika informacji, sprawdzenie autentyczności następuje poprzez porównanie podpisu na karcie z podpisem złożonym na dokumencie potwierdzającym dokonanie transakcji.
Art. 66.
Banki są obowiązane przyjmować wpłaty gotówkowe na rachunki bankowe oraz przeliczać i sortować banknoty i monety pochodzące z tych wpłat.
INSTRUMENTY OBROTU BEZGOTÓWKOWEGO
W celu dokonania płatności przedsiębiorstwa wykorzystują wiele form rozliczeń. Wśród podstawowych form rozliczeń wyróżnia się:
akredytywę, polecenie przelewu, polecenie pobrania, rozliczenia za pomocą czeków, rozliczenia kompensacyjne.
Akredytywa dokumentowa
Akredytywa polega na zarezerwowaniu przez bank określonej kwoty środków dłużnika (odbiorcy) na rzecz dostawcy. Bank odbiorcy przekazuje polecenie, na mocy którego bank dostawcy powinien opłacić towary wysłane przez dostawcę. Zatem przy akredytywie płatność następuje nie w siedzibie banku płatnika, lecz w siedzibie banku dostawcy.
Przebieg rozliczeń w formie akredytywy ilustruje rysunek nr 1.
Rysunek 1 Rozliczenie w formie akredytywy
Źródło: W.L. Jaworski "Bankowość. Podstawowe założenia", wyd. POLTEXT, Warszawa 1993.
Polecenie przelewu
Polecenie przelewu polega na złożeniu przez odbiorcę w jego banku polecenia przekazania określonej sumy pieniężnej na rachunek dostawcy (rysunek nr 2).
Ta forma rozliczeń jest bardzo wygodna dla banku ze względu na jej prostotę i małą pracochłonność. Ponadto umożliwia ona przyspieszenie przebiegu rozliczeń, gdyż płatności przechodzą tylko przez trzy ogniwa (bank odbiorcy bank dostawcy - dostawca). Z drugiej jednak strony, możliwość oddziaływania dostawcy na odbiorcę w wypadku nieterminowego regulowania płatności jest tu bardzo ograniczona.
Rysunek 2 Rozliczenie w formie polecenia przelewu
Źródło: W.L. Jaworski "Bankowość. Podstawowe założenia", wyd. POLTEXT, Warszawa 1993.
Polecenie pobrania
Polecenie pobrania polega na uznaniu rachunku dostawcy na sumę faktury złożonej do inkasa, a następnie na obciążeniu rachunku odbiorcy w momencie, gdy bank odbiorcy otrzyma fakturę z banku dostawcy.
Polecenie pobrania jest bardzo wygodną formą rozliczeń dla dostawcy (szybkie otrzymanie zapłaty), ale równocześnie pozbawia odbiorcę prawa kontroli dostawy przed dokonaniem zapłaty. Dlatego stosuje się je w wypadku, gdy taka kontrola nie jest niezbędna (np. przy opłacie za gaz, energię elektryczną). Ponadto może ono być wykorzystywane przez odbiorcę jako sposób wyjątkowego uprzywilejowania dostawcy doskonale wywiązującego się ze swoich obowiązków.
Czeki
Czek jest pisemnym poleceniem jego wystawcy, skierowanym do banku, aby wypłacił posiadaczowi czeku odpowiednią sumę pieniędzy.
a. karty kredytowe – służą celom płatniczym z możliwością zaciągania kredytu b. karty typu “charge” – służą do dokonywania płatności za zakupy raz w miesiącu gdy bank przyśle rachunek; na zlikwidowanie długu posiadacz karty ma ok 1 m-c, a później bank nalicza odsetki karne c. karty debetowe – służą do wypłacania własnych pieniędzy zdeponowanych wcześniej w banku.
Pokrewną rodziną kart kredytowych są karty stowarzyszeniowe wypuszczane przez sieci stacji benzynowych, hoteli, towarzystwa lotnicze, restauracje. Os. fizyczne mogą posiadać w bankach krajowych r-ki walutowe w 5-ciu walutach: marka, funt, frank francuski, frank szwajcarski, dolar. Rozróżniamy 2 typy rachunków walutowych:
a. rach. Typu A – przeznaczony dla krajowych os. fizycznych b. rach. Typu C – przeznaczony dla zagr. Os. fizycznych.
OPERACJE POŚREDNICZĄCE (USŁUGOWE)
RACHUNKI BANKOWE
W umowie rachunku bankowego bank zobowiązuje się do przechowywania środków pieniężnych posiadacza rachunku oraz do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych. Jednostki gospodarcze dokonują za pośrednictwem banków rozmaitych operacji rozliczeniowych, korzystają z kredytów, deponują lokaty terminowe, gromadzą fundusze o różnym przeznaczeniu i w związku z tym mają z reguły więcej niż jeden rachunek bankowy. Rachunki bankowe mają różny charakter ze względu na ich przeznaczenie i treść ekonomiczną ewidencjonowanych na nich operacji.
Zgodnie z polskim prawem bankowym, w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą banki prowadzą rachunki bieżące, pomocnicze i lokat terminowych. Ponadto Klient może mieć wydzielone rachunki (np. dla rozliczeń zagranicznych, rachunki kredytów). Zawierając umowę oddział banku może zastrzec obowiązek zawiadamiania go o otwarciu przez Klienta rachunku pomocniczego lub rachunku dla rozliczeń zagranicznych w innym banku.
Rachunki bieżące mają podstawowe znaczenie dla jednostek gospodarczych. Wpływają na nie należności od odbiorców za sprzedawane towary i świadczone usługi, podejmowane są z nich środki na wypłatę wynagrodzeń, pokrywane zobowiązania wobec dostawców, podatki, opłaty itp. Umowa rachunku bankowego może przewidywać wyodrębnienie na rachunku bieżącym środków pieniężnych przeznaczonych na określone cele, a także przeprowadzanie rozliczeń w tym zakresie.
Rachunek pomocniczy służy do przeprowadzania przez jego posiadacza rozliczeń w innych bankach. Operacje dokonywane za pośrednictwem tego rachunku zazwyczaj ograniczają się do ściśle określonych celów, co jednak nie jest regułą. Otwarcie rachunku pomocniczego nie wymaga zgody banku prowadzącego rachunek bieżący jednostki gospodarczej.
Rachunki lokat terminowych służą do przechowywania wolnych środków pieniężnych przez okres wynikający z umowy zawartej z bankiem. Korzystają z nich zazwyczaj przedsiębiorstwa obywające się bez pomocy kredytowej, lokując na nich wolne środki pieniężne. Zachęca je do tego wyższe oprocentowanie tych rachunków niż rachunków bieżących.
Na rachunkach dla rozliczeń zagranicznych ewidencjonuje się rozliczenia związane z działalnością gospodarczą lub statutową prowadzoną przez daną jednostkę, stosując aktualnie obowiązujące przepisy w obrocie dewizowym. Obowiązuje przy tym ogólna zasada, że wpływy walutowe na ten rachunek związane z działalnością gospodarczą podlegają odsprzedaży na złote.
ROZLICZENIA MIĘDZYNARODOWE.
ROZLICZENIA ZAGRANICZNE
a. barter – wymiana towar za towar; banki dokonują rozliczenia pieniężnego ewentualnego salda b. clearing – polega na kompensowaniu należności między kontrahentami z różnych
clearing dwustronny czyli bilorealny, polega na kompensowaniu należności kontrahentów z 2 krajów clearing wielostronny (multimedialny) – polega na kompensowaniu należności kontrahentów z kilku krajów.
