Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech- nologii ..., Streszczenia z Edukacja

Pobierz Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech- nologii ... i więcej Streszczenia w PDF z Edukacja tylko na Docsity!

BADANIA FINANSOWANE W RAMACH INNOWACJI SPOŁECZNYCH

NARODOWEGO CENTRUM BADAŃ I ROZWOJU

(GRANT NCBiR/IS -1/2012)

Jacek Pyżalski, Michał Klichowski, Mariusz Przybyła

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-

nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze

szczególnym uwzględnieniem aplikacji mobilnych

(TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat

Poznań 2014

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól-

• S t r o n a | nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat
• Wstęp Spis treści
• TIK a szanse dla rozwoju emocjonalnego i społecznego dzieci w wieku 3-6 lat
• TIK a szanse dla rozwoju poznawczego dzieci w wieku 3-6 lat
• TIK a szanse dla rozwoju fizycznego i motorycznego dzieci w wieku 3-6 lat
• Aplikacje i technologie mobilne w perspektywie dzieci w wieku 3-6 lat – ujęcie szerokie
• 6lat)........................................................................................................................................... Kategorie (podział) aplikacji (technologii) mobilnych (w odniesieniu do dzieci w wieku 3-
• Teraźniejszość i przyszłość aplikacji mobilnych
• TIK a ryzyko dla rozwoju i funkcjonowania dzieci – szerszy kontekst
• TIK a zagrożenia dla dzieci w wieku 3-6 lat – główne obszary...............................................
• TIK a ryzyko dla zdrowia fizycznego
• TIK a ryzyko dla rozwoju poznawczego
• TIK a ryzyko dla rozwoju emocjonalnego i społecznego
• TIK a rezygnacja z innych aktywności związanych z uczeniem się i zabawą
• TIK online - Internet a zagrożenia związane z treściami, kontaktami i aktywnością własną
• Uzależnienie od internetu i telefonów komórkowych
• TIK a dorośli – dziecko w wieku 3-6 lat samo w świecie technologii

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 4

narne i przenośne oraz inne urządzenia mobilne (mające lub nie możliwość połączenia z In- ternetem). Koniecznie trzeba jednak zauważyć, iż technologie takie są integralną częścią wie- lu produktów, z których mogą korzystać dzieci.

Przykładowo BECTA (2001) wskazuje następujące produkty: instrumenty elektroniczne, dyk- tafony, nagrywarki, programowane zabawki, zabawki sterowane radiem, ale także wiele in- nych przedmiotów znajdujących się w otoczeniu dziecka, np. piloty, czy elektroniczny sprzęt biurowy, projektory. Do tej listy warto jeszcze dodać gry komputerowe, wirtualne światy oraz cyfrowe kamery, aparaty fotograficzne i tablice interaktywne (Bolstad, 2004). Warto zwrócić uwagę na dwie cechy tego zbioru: po pierwsze znajdujemy w nim składniki z różnego pozio- mu (sprzęt- hardware i oprogramowanie – software ). Po drugie – lista ta ciągle się zmienia i rozszerza wraz z postępem technologicznym i popularnością instrumentów TIK w danym okresie.

Dzieci spędzają więc coraz więcej czasu z urządzeniami TIK zarówno tymi, które posiadają ekrany (tradycyjne i dotykowe), jak i innymi urządzeniami sterowanymi mechatronicznie lub ruchem. Niniejszy raport szczególnie koncentruje się na aplikacjach mobilnych.

„Aplikacje [te] są programami komputerowymi często projektowanymi do konkretnych za- dań oraz skierowanymi na wybrany typ inteligentnych urządzeń takich jak smartphony tablety oraz telewizje internetowe. Organizują one informacje w sposób odpowiedni dla konkretnej charakterystyki urządzenia i często ściśle współdziałają ze sprzętem oraz systemem operacyj- nym obecnym na urządzeniu” (Grupa Robocza Artykułu 29 ds. Ochrony Danych, 2013, s. 5). Jest to oprogramowanie bardzo popularne – szacuje się, że każdego dnia tylko do komercyj- nych sklepów dodaje się około 1600 aplikacji. Część z nich dedykowana jest specjalnie dla dzieci i młodzieży. Właściwie większość współczesnych aplikacji jest albo dedykowana na urządzenia mobilne albo możliwa do instalacji zarówno na urządzeniach mobilnych, jak i stacjonarnych.

W związku z tym istotne jest w jakim stopniu środowisko społeczne dzieci, szczególnie naj- młodszych stymulować będzie korzystne rozwojowo użytkowanie technologii informacyjno-

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 5

komunikacyjnych (TIK) oraz w jakim stopniu będzie ono potrafiło przygotować same dzieci jak i instrumenty TIK, tak, by uniknąć zagrożeń związanych z ich stosowaniem (Klichowski, 2012). Jeszcze inaczej myśl tę ujmuje w odniesieniu do edukacji przedszkolnej (Bolstad, 2004, s. VII) wskazując, iż TIK powinny być w niej stosowane „z jasnym rozumieniem ce- lów, praktyk i społecznego kontekstu edukacji przedszkolnej”(Bolstad, 2004, s.3).

Autorom reportu bardzo bliski jest pogląd, że sama technologia nigdy nie powinna być głów- nym kołem napędowym rozwoju TIK przeznaczonych dla dzieci w wieku przedszkolnym (Bolstad, 2004, s.3)

Analizując literaturę dotyczącą korzyści i ryzyk związanych z użytkowaniem TIK przez naj- młodszych można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia ze sprzecznymi przekonaniami i danymi. Od bardzo entuzjastycznych tekstów dotyczących korzyści po bardzo pesymistyczne wskazujące same ryzyka. Wydaje się jednak, że nie ma tu sprzeczności. Zwykle jest bowiem tak, że to nie same instrumenty TIK, lecz sposób ich stosowania i poziom dopasowania do potrzeb rozwojowych dziecka decyduje o ich korzystnym lub niekorzystnym wpływie. (Na- tional Association for the Education of Young Children, Fred Rogers Center for Early Learn- ing and Children’s Media at Saint Vincent College Technology, 2012).

Bardzo często nie tyle ważny jest instrument TIK i jego właściwości, a zawartość edukacyjna materiałów. Raport ten przygotowywany jest pod kątem konstrukcji katalogu bezpiecznych aplikacji mobilnych – jednak wiele ustaleń literaturowych dotyczących szans i zagrożeń – odnosi się do szerszego zakresu wykorzystania instrumentów TIK przez dzieci w wieku przedszkolnym.

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 7

tencji dla dziecka w wieku przedszkolnym – tego typu rozwiązania mogą służyć lepszemu ich nabywaniu.

Zresztą same zaangażowanie w różne działania, np. działania artystyczne z użyciem tablic interaktywnych może być motywujące i nagradzające emocjonalnie dla dzieci – w szczegól- ności atrakcyjna okazuje się możliwość przetwarzania i miksowania materiału wizualnego (Terreni, 2010). W tym miejscu warto przywołać rozróżnienie edutainment (education + en- tertainment) i playful learning (nauki poprzez zabawę) w odniesieniu do wykorzystania TIK przez dzieci w wieku przedszkolnym (Resnick, 2010). W tym pierwszym przypadku produ- cenci instrumentów TIK traktują często edukację jak gorzką pigułkę – dodają więc trochę rozrywki, aby łatwiej było ją przełknąć. W tym miejscu ginie jednak prawdziwy duch zaba- wy, która pozwala „zanurzyć się” w pozytywnych emocjach. Co więcej w przypadku edutai- nement mamy do czynienia z pasywną rolą dziecka (to ktoś zapewnia mu edukację i rozryw- kę). Całkiem inaczej jest przy wykorzystaniu TIK do nauki poprzez zabawę – tu rola dziecka jest w znacznym stopniu aktywna (Resnick, 2010). Z perspektywy zaangażowania emocjo- nalnego polecane powinny być raczej te instrumenty TIK, których wykorzystanie mieści się w drugim z omówionych tu podejść. Wiedza z zakresu psychologii rozwojowej małego dziecka jak i dotychczasowe badania (głównie o charakterze jakościowym, np. obserwacje dzieci wy- korzystujących TIK) wskazują na szczególny potencjał tych instrumentów technologicznych, które wykorzystywane są przez dzieci do działań o charakterze twórczym (Resnick, 2010; Terreni, 2010). Idzie tu o to, by przygotowywać dzieci do roli tzw. kreatorów treści ( content creators ). Jest to bardzo ważne, gdyż jak wskazują badania młodych użytkowników, którzy prowadzą bloga, stronę internetową, czy zmieniają lub modyfikują materiały opublikowane przez innych użytkowników wykazują równocześnie wiele korzystnych wzorów funkcjono- wania także w środowisku offline, np. w szkole ( content creators ) (Lenhart, Madden, Macgill, 2009). Oczywiście wśród dzieci młodszych mowa będzie raczej o aktywnym towarzyszeniu dorosłym w działaniach tego typu, a nie realizowaniu ich samodzielnie.

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 8

Inni badacze podkreślają jednak (w oparciu o wyniki badań), iż samodzielne wykorzystanie przez małe dzieci TIK do aktywności twórczej, bez udziału moderującej i inspirującej osoby dorosłej, nie przynosi dzieciom w wieku 3-6 lat tyle satysfakcji (Loveless, 2003).

Implikacje dla modelu – szanse dla rozwoju emocjonalnego dzieci w wieku 3-6 lat I. Wykorzystanie dobre dobranych TIK-mob-App może dostarczać dzieciom wielu po- zytywnych emocji. II. Wskazane jest takie konstruowanie TIK, aby rola dziecka przy ich wykorzystaniu by- ła, aktywna i kreatywna – tego typu działania (także realizowane w sposób tradycyjny) dostarczają dziecku wielu pozytywnych doświadczeń i emocji). III. Warto tak konstruować instrumenty TIK, by wykorzystujące je dziecko miało poczu- cie sukcesu i mogło doświadczać i obserwować swój progres w różnych sferach funk- cjonowania. IV. Sporo pozytywnych emocji mogą dostarczać takie instrumenty TIK, które pozwalają na zapisywanie i archiwizowanie osiągnięć lub wytworów dziecka (w wersji video lub audio). Przykładem może być tu tworzenie indywidualnego portfolio dziecka (np. w przedszkolu). V. Warto uczyć dziecka takiego użytkowania TIK, wykorzystującego internet, aby potra- fiło ono korzystać w przyszłości ze wsparcia społecznego realizowanego online.

W Raporcie UNESCO dotyczącym TIK dla dzieci w wieku przedszkolnym spotykamy bardzo istotne zdanie: „Większość dzieci ze względu na swoją naturę chce się dzielić, prezentować i używać technologii z innymi” (Kalaš, 2010, s. 71).

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 10

Niektórzy autorzy wskazują wręcz, że „doświadczenia zdobyte w cyber-przestrzeni, w więk- szym stopniu wpływają na kształt tożsamości jednostki, niż te do których posiada ona dostęp w świecie społecznym” (Gromkowska-Melosik, 2007, s. 270; Melosik, 2014). Takie przeko- nanie prezentuje też wielu praktyków zajmujących się zajmującym się wychowaniem. Wyniki aktualnych niemieckich badań wskazują, iż prawie 70% nauczycieli wyraża przekonanie, że na socjalizację ich uczniów wpływ mają media, podczas, podczas, gdy we wpływ wycho- wawczy rodziców wierzy jedynie co trzeci badany (Instituts für Demoskopie Allensbach, 2011).

Dla rozwoju społecznego jedną z najistotniejszych spraw jest komunikacja z innymi ludźmi. Niektóre instrumenty TIK umożliwiają prowadzenie jej w sposób zapośredniczony. W pra- cach badaczy z lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku silnie zaznaczony był pogląd, iż ten rodzaj komunikacji stanowi jedynie zubożony, ograniczony rodzaj komunikacji, który bez względu na kontekst stanowić może jedynie skromną namiastkę komunikacji twarzą w twarz (Bargh i McKenna, 2009; Bollinger, 2009; Lüders , 2008; Riva, 2002). Późniejsze badania (choć przeprowadzone głównie z udziałem nastolatków) (np. Schouten, Valkenburg, Peter,

2009. zaprzeczyły takiej uproszczonej wizji. Okazało się, że komunikacja zapośredniczona towarzysząca tradycyjnej sprzyja budowaniu bliskich relacji przyjacielskich. Istotne jednak, by tak się stało jest to, by komunikacja nie miała wyłącznego charakteru online i by przebie- gała w sposób etyczny i pełen szacunku dla drugiego człowieka.

Z pewnością można więc stwierdzić, iż jednym z celów a zarazem potencjalnych korzyści wykorzystania TIK przez dzieci w wieku 3-6 lat jest rozwój alfabetyzmu medialnego w ob- szarze odpowiedzialnego i konstruktywnego wykorzystania tych instrumentów TIK, które umożliwiają komunikację (będą to głównie te instrumenty, które wykorzystują mechanizmy online). Przykładem może być tutaj publikowanie wytworów lub wizerunku dziecka online lub komunikowanie się w portalach społecznościowych dostosowanych do wieku dzieci (do- tyczy to głównie dzieci w górnej granicy wiekowej interesującego nas okresu).Warto zwrócić uwagę, iż wszystkie aktywności online powinny być kierowane i kontrolowane przez osoby dorosłe, które towarzyszą dziecku w ich realizacji. W takiej sytuacji dziecko uczy się określo-

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 11

nych zasad społecznego funkcjonowania online niejako „przy okazji”. Wiele wskazuje na to, że podobnie jak przy internalizacji innych reguł społecznych ten sposób uczenia się będzie najbardziej efektywny. Producenci TIK wykorzystujący możliwości online powinni rozważyć dołączenie do swoich instrumentów, np. aplikacji mobilnych zestawów zasad wykorzystania internetu w sposób bezpieczny. Ważne jednak, by zasady te dotyczyły aktywności doświad- czanych przez dzieci oraz były przedstawiane w formie dostosowanej do wieku dzieci, np. ich nadawcą może być postać z bajki. Dobrym rozwiązaniem byłoby także dołączenie insruktaży dla dorosłych dotyczące tego jak wykorzystać bezpiecznie aplikacje wykorzystujące internet w pracy z dziećmi i jak edukować dzieci w sprawie bezpiecznego użytkowania iternetu. Przy- gotowując takie materiały nie należy zapominać o nierównościach cyfrowych i przygotować je w takiej formie, by były one możliwe do wykorzystania także przez tych dorosłych np. ro- dziców, których kompetencje cyfrowe nie są wysokie.

Na końcu warto bliżej przyjrzeć się szansom w zakresie rozwoju społecznego i emocjonalne- go użytkowania TIK wykorzystującego internet. W tym celu warto przeanalizować typologię szans wypracowaną w projekcie EU Kids Online (Livingstone, Haddon, 2009)^1.

Badacze tego projektu proponują uwzględnienie trzech ról które może przyjąć młody czło- wiek korzystający z nowych mediów. Może on być odbiorcą treści, uczestnikiem – wtedy, gdy kontaktuje się z innymi osobami online, lub aktorem, gdy z własnej inicjatywy podejmuje określone aktywności z wykorzystaniem internetu. Bez względu na rolę jaką pełni młody człowiek, korzyści związane z użytkowaniem nowych mediów mogą pojawić się w czterech obszarach, tj. edukacji, udziale i zaangażowaniu obywatelskim, kreatywności i wyrażaniu siebie oraz w obszarze tożsamości i związków społecznych (pot. tabela niżej). Najłatwiejsza do analizy jest sytuacja młodego człowieka jako odbiorcy treści medialnych. Mechanizm jest tutaj podobny do tego, który był obecny w przypadku mediów tradycyjnych, np. telewizji. Młody człowiek jako odbiorca ma w poszczególnych sferach możliwości dostęp do określo- nych treści, które w przypadku obszaru edukacji oznaczają zasoby edukacyjne, w przypadku zaangażowania obywatelskiego - dostęp do globalnych informacji, w przypadku obszaru krea- (^1) Ta część raportu została przygotowana w oparciu o tekst publikacji Pyżalski J. (2012). Agresja elektroniczna wśród dzieci i młodzieży. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 13

szenia do zaangażowania/wyrażania siebie (uczestnik). Obie te role w wykonaniu dzieci w wieku 3-6 lat mogą być realizowane jedynie przy moderującej i kierującej roli rodzica – a i wtedy zakres ich realizacji będzie ograniczony. Wreszcie najbardziej aktywna forma polega na samodzielnej produkcji i publikowaniu treści internetowych, co stanowi realizację omó- wionej wcześniej koncepcji kreacji treści (Lenhart, Madden, Macgill, 2009) i jej korzyści i ograniczeń w odniesieniu do dzieci 3-6 lat.

Typologia korzyści związanych z wykorzystaniem nowych mediów przez młode pokole- nie (Livingstone i Haddon, 2009)

Odbiorca Uczestnik Aktor

Edukacja

Zasoby eduka- cyjne

Kontakt z innymi osobami o podobnych zainteresowa- niach

Samodzielnie inicjowana i wspólna nau- ka Udział i zaangażowanie obywatelskie

Globalne infor- macje

Wymiana informacji pomię- dzy zaangażowanymi gru- pami

Konkretne formy spo- łecznego za- angażowania Kreatywność/wyrażanie siebie

Różnorodność materiałów źró- dłowych

Zaproszenia do zaangażowa- nia/wyrażania siebie

Treści two- rzone przez użytkowników Tożsamość i związki społeczne

Treści poradni- cze dotyczące zdro- wia/problemów osobistych

Portale społecznościo- we/komunikacja z innymi

Ekspresja sie- bie

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 14

Jeśli idzie o ostatni wyodrębniony obszar (tożsamość i związki społeczne) to młody człowiek pełniący rolę odbiorcy ma dostęp do szerokiego zakresu treści poradniczych dotyczących zdrowia i problemów osobistych. Bycie uczestnikiem w tym obszarze oznacza wykorzystanie nowych mediów do kontaktowania się z innymi (choćby za pomocą portali społecznościo- wych) a najbardziej aktywna rola – rola aktora – oznacza możliwości ekspresji siebie w no- wych mediach (Livingstone i Haddon, 2009). Ta korzyść będzie dostępna jedynie dla starszej młodzieży (preadolescenci, adolescenci) lub w bardzo ograniczonym zakresie dla dzeci w wieku przedszkolny przy założeniu moderacji i towarzyszenia osób dorosłych.

Implikacje dla modelu – szanse dla rozwoju społecznego i moralnego dzieci w wieku 3- 6 lat I. TIK-mobApp mogą zachęcać do budowania i podtrzymywać interakcje społeczne pomiędzy dziećmi w wieku 3-6 lat. II. TIK-mobApp mogą także służyć budowaniu interakcji między dziećmi a osobami dorosłymi. Między innymi idzie tutaj o wykorzystanie potencjału komunikacyjne- go TIK wykorzystującego zarówno łączność online jak i możliwość dokumento- wania działań (np. wytworów) dzieci i upowszechnianie ich (np. w ramach rodzi- ny) w sposób tradycyjny. III. Dobrze dobrane TIK-mobApp mogą prezentować pozytywne wzorce i uczyć waż- nych wartości społecznych. IV. TIK powinny uczyć bezpiecznego i odpowiedzialnego wykorzystania technologii, w szczególności tej wykorzysującej internet. Może to być realizowane zarówno przez bezpośrednie włączenie elementów dydaktycznych dostosowanych do wieku dzieci do określonych instrumentów TIK, jak i odpowiednio przygotowane in- strukcje dla osób dorosłych dołączone do tych instrumentów. V. TIK powinno uczyć bezpiecznej i odpowiedzialnej komunikacji z wykorzystaniem instrumentów technologii – najlepiej, gdy instrumenty umożliwiają uczenie się te- go typu działań niejako „przy okazji”.

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 16

horyzontalny, ale jednocześnie nastawiony na dostrzeganie sieci powiązań i relacji (Klichow- ski 2012a; Klichowski 2012b; Daley, 2011; Krzysztofek, 2009).

Można zatem określić, iż teoria technologicznego determinizmu uzmysławia, iż to jak myśli- my jest współcześnie w dużym stopniu uwarunkowane doświadczeniem technologicznym. Wielu badaczy (np. Stunża, 2008; Klichowski, 2012b) podkreśla ponadto, iż charakterystycz- ny dla ztechnicyzowanego doświadczenia sposób myślenia staje się współcześnie warunkiem odnalezienia się w rzeczywistości. Doświadczenie to nie przypada jednak w udziale wszyst- kim. Wiele osób jest współcześnie pozbawionych – mentalnego lub fizycznego – dostępu do technologii, co konstytuuje społeczną konstrukcje rodzaju intelektualnej nierówności czy mentalnego podziału (Drabowicz, 2007; Chmielewska-Łuczak, Nowak, 2007). W nawiązaniu do teorii Karola Marksa dokonuje się więc aktualnie teoretycznego podziału społeczeństwa na cyfrowy proletariat i digitariat, a zatem na grupę o mentalności archaiczno-analogowej oraz o mentalności technologiczno-informacyjnej (Fiut, Habryń, 2001).

Holloway i Valentine (2001) podkreślają, iż dzieci są szczególnymi aktorami spektaklu tech- nologicznego determinizmu. To bowiem wczesna socjalizacja technologiczno-informacyjna kształtuje fundamenty neuronalnych ścieżek poznawczych – dziecięce doświadczenia techno- logiczne kształtują zatem podstawy poznawczej architektury człowieka. Ponadto, implemen- towane w kulturę technologie informacyjno-komunikacyjne – zgodnie z historyczno- kulturowym modelem uczenia się człowieka – kształtują w okresie dzieciństwa indywidualne podejścia do uczenia się (Klichowski, 2012b; Smith, Eaton, 2014).

Clark Schofield, Demont-Heinrich i Webber (2005) podkreślają więc, że kontakt z TIK zwiększa szansę dziecka na odniesienie sukcesu nie tylko edukacyjnego w dzieciństwie, ale intelektualnego sukcesu jako takiego. TIK mają więc niezwykły potencjał dla rozwoju po- znawczego dzieci (Ciccarelli, Straker, Mathiassen, Pollock, 2011a) i powinny być ważnym narzędziem procesu ich kształcenia (Tsitouridou, Vryzas, 2004).

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 17

Technologie informacyjno-komunikacyjne, w tym mobilne aplikacje, są w perspektywie roz- woju dziecka bez wątpienia znakomitym narzędziem uczenia się ( learning tool ) (Lindahl, Folkesson, 2012). Podać można kilka argumentów popierających tę konstatację.

 Po pierwsze, dzieci, szczególnie te w wieku przedszkolnym, aktywizując się w kon- tekście użytkowania TIK bawią się często dużo lepiej, niż z wykorzystaniem tradycyj- nych zabawek, dlatego też proces ich poznawczej działalności (przy użyciu TIK) jest dużo efektywniejszy – przynosi szybsze i trwalsze rezultaty (Lindahl, Folkesson, 2012).  Po drugie, TIK dostarczają dziecku informacji w ilości dotychczas niewyobrażalnej, co stanowi istotny kontekst stymulacji poznawczego rozwoju dziecka (von Feilitzen, Bucht, 2001). TIK dają także możliwość skonstruowania wiedzy opartej na treściach niedostępnych w sytuacjach pozamedialnych, a zatem stwarzają zupełne nowy kon- tekst stymulacji poznawczej (Selwyn, Bullon, 2000).  Po trzecie, TIK stymulując proces uczenia się dziecka, dają możliwość doświadczania czegoś, co normalnie (w sytuacji nie kreowanej z użyciem TIK) byłoby trudne do do- świadczenia (Grey, 2011; Selwyn, Boraschi, Özkula, 2009), ale także tego, co w rze- czywistości jest dla dziecka niemożliwe do doświadczenia (von Feilitzen, Bucht, 2001 ). W tym miejscu należy jednak postawić pytanie: Czy doświadczenie zapośred- niczone w TIK jest strukturalnie tożsame z doświadczeniem realnym – czy są to drogi poznawcze konstruujące analogiczne reprezentacje umysłowe (Ajlouni, Aljarrah, 2011 )? Bez względu na kierunek odpowiedzi, jednoznacznie można stwierdzić, iż TIK dają dzieciom możliwość rozszerzania doświadczeń (Leung, 2012).  Po czwarte wreszcie, TIK wspomagając rozwój bardzo rożnych kompetencji, stymulu- ją szczególnie dziecko w kontekście rozwoju umiejętności uczenia się ( learning skills ), a zatem zdolności w obrębie metauczenia się, stając się swoistym narzędziem propedeutyki life long learning (LLL – uczenia się przez całe życie), a także kontek- stem poznawania metod uczenia się (Ajlouni, Aljarrah 2011; Lepičnik, Samec 2013).

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 19

mym czasie) oraz umiejętności rotacji umysłowej (rozpoznawania obiektów zrotowanych lub dokonywania ich umysłowego zrotowania – Francuz, 2010) (Louw, Winter, 2011).

Leung (2012) wskazuje, iż dzięki TIK dziecko może pracować (rozwijać się poprzez zabawę) w indywidualnym tempie, a także łatwo i samodzielnie dokumentować swoje postępy czy osiągnięcia (np. poprzez screenshoty, które można wykonać na tablecie jednym prostym klik- nięciem). TIK umożliwiają dzieciom także – według tej badaczki – realizację idei protetyki umysłów, a zatem korzystania w procesie uczenia się z wiedzy zapisanej w umysłach innych ludzi – rówieśników, dorosłych. Dziecko może bowiem np. rozwiązywać frapujące problemy poprzez zadawanie pytań innych – TIK stają się elementem stymulującym procedury wydo- bywania wiedzy z umysłów towarzyszy zabawy.

W kontekście partycypacji TIK w interakcjach dziecko-dorosły, można określić, iż TIK dają możliwość kontaktu opiekuna z dzieckiem, gdy to bawi się samodzielnie, w tym także możli- wość kontroli aktywności dziecka przez dorosłego (Ajlouni, Aljarrah, 2011). TIK pozwalają dorosłym także stać się rzeczywistymi kreatorami procesu uczenia się dzieci – mogą projek- tować (lub przeprojektowywać, personalizować pod dziecko) narzędzia, poprzez które dziec- ko poznaje świat (Ajlouni, Aljarrah, 2011).

Kreacja przestrzeni kontroli dorosłego nie doprowadza jednak w przypadku TIK do uniemoż- liwienia dziecku samodzielnej pracy. Dzieci poprzez TIK mogą bowiem być autonomicznymi poszukiwaczami, prowadzić indywidualne eksploracje, a ich działania mogą nadal pozosta- wać pod kontrolą rodzica – dorosły dzięki TIK może facylitować rozwój dziecka bez fizycz- nej obecności (Lindahl, Folkesson, 2012). TIK mogą także przesyłać dorosłemu raporty doty- czące aktywności dziecka, co stanowi rodzaj konsensusu pomiędzy partycypacją i kontrolą dorosłego a realną wolnością działania dziecka (Dempsey, 2013; FTC Staff Report Criticizes Mobile Apps for Children , 2013).

TIK mogą pełnić także w rozwoju dziecka funkcję kompensacyjną lub niwelującą nierówno- ści. Np. w kontekście dzieci wiejskich lub zamieszkujących środowiska zaniedbane, TIK ob- niżają zakres rozwojowych reperkusji tzw. problemu czasu i odległości – dają możliwość po-

Szanse i zagrożenia w obszarze wykorzystania tech-nologii informacyjno-komunikacyjnych (TIK), ze szczegól- nym uwzględnieniem aplikacji mobilnych (TIK-mobApp) przez dzieci w wieku 3-6 lat S t r o n a | 20

znawania świata innego, niż ten z najbliższego otoczenia (Mukherjee, 2011). TIK świetnie wzmacniają również osoby niepełnosprawne, pełniąc funkcję „poznawczej protezy”, niwelu- jącej dysfunkcję i kompensującej braki (Lidström, Ahlsten, Hemmingsson, 2011). TIK są też plastyczne, a zatem ulegają personalizacji, dostosowując się niejako do dziecka niepełno- sprawnego, co radykalnie odmienia jego doświadczenia – w kontekście kompensacji niezapo- średniczonej w TIK najczęściej musi ono bowiem dostosowywać się do sztywnych (nieperso- nalizujących się) protez (Lindstrand, Brodin, 2004).

Można zatem skonstatować, co potwierdza wielu badaczy (np. Louw, 2011, s. 29), iż techno- logie informacyjno-komunikacyjne, a szczególnie mobilne aplikacje, mogą „pozytywnie sty- mulować rozwój poznawczy dzieci”. Ponadto, TIK stymulując proces uczenia, mogą zachę- cać do aktywności poznawczej, zaciekawiać, a więc stymulując samorzutną aktywność po- znawczą, mogą aktywizować także rozwój percepcyjno-motoryczny i fizyczny (von Feilitzen, Bucht, 2001). Ważne jest żeby jednak pamiętać, iż owo „mogą” zdeterminowane jest w du- żym stopniu konstrukcją TIK oraz zaangażowanie w zabawę dziecka osoby dorosłej.

Szanse dla rozwoju poznawczego wynikające z używania TIK-mobApp przez dzieci w wieku 3-6 lat (opracowanie własne) Implikacje dla modelu – szanse dla rozwoju poznawczego dzieci w wieku 3-6 lat I. TIK-mobApp mogą być znakomitym narzędziem uczenia się dla dzieci w wieku 3- 6 :  Dzięki TIK-mobApp proces aktywności poznawczej dzieci w wieku 3- 6 może być dużo efektywniejszy – przynosić szybsze i trwalsze rezultaty  TIK-mobApp mogą dostarczać dzieciom w wieku 3- 6 wiele cennych informacji  TIK-mobApp mogą dawać dzieciom w wieku 3- 6 możliwość skonstruowania wie- dzy opartej na treściach niedostępnych w sytuacjach pozamedialnych  TIK-mobApp mogą dawać dzieciom w wieku 3- 6 możliwość rozszerzania do- świadczeń  TIK-mobApp mogą stymulować dzieci w wieku 3- 6 w kontekście rozwoju umie-