SZKOŁY ALTERNATYWNEJ TYPU „WALDORF” Opracowała, Ćwiczenia z Zajęcia artystyczne

Pobierz SZKOŁY ALTERNATYWNEJ TYPU „WALDORF” Opracowała i więcej Ćwiczenia w PDF z Zajęcia artystyczne tylko na Docsity!

CHARAKTERYSTYKA

SZKOŁY ALTERNATYWNEJ

TYPU „WALDORF”

Opracowała:

ANNA BOŁDYS

S P I S T R E Ś C I:

1. POCZĄTKI SZKOŁY WALDORFSKIEJ.

2. ZASADY SZKOŁY WALDORFSKIEJ.

3. NAUCZYCIEL W SZKOŁACH WALDORFSKICH.

4. ORGANIZACJA KSZTAŁCENIA.

5. PODSTAWY PEDAGOGIKI WALDORFSKIEJ.

1. POCZĄTKI SZKOŁY WALDORFSKIEJ

Wychowanie w szkole waldorfskiej ukierunkowuje się na wszechstronny rozwój uczniów tj. wychowanie intelektualne, społeczno – moralne, fizyczne, estetyczne. Treści kształcenia dostosowuje się do potrzeb, budzących się zdolności i możliwości uczniów. Nauczanie jest jednolite na zajęciach lekcyjnych i zróżnicowane podczas zajęć pozalekcyjnych, z reguły tez obowiązkowych. Obowiązuje system klasowo – lekcyjny. Naukę języków obcych rozpoczyna się już od pierwszej klasy szkoły podstawowej. W szkole waldorfskiej zdobywa się umiejętności praktyczne – naukę rzemiosła, robót ręcznych, a w klasach szczebla średniego uzupełnia się je lekcjami technologii. Uczniowie zdobywają również umiejętności artystyczne i to w poszerzonym zakresie. Ciekawym systemem wypracowanym przez szkołę waldorfską jest tzw. „cykl tematyczny”. Polega on na codziennym uczeniu się tego samego przedmiotu przez kilka tygodni podczas tzw. „lekcji głównej”, trwającej dwie pierwsze godziny poranne, a potem znów przez następnych kilka tygodni innego przedmiotu i tak przez cały rok szkolny. Jest to forma „ekonomii nauczania, która umożliwia koncentrację i intensywny kontakt z materiałem”^3 , wzbogaca charakter procesu poznawczego i daje możliwości stworzenia pełniejszego obrazu rzeczywistości. W szkole waldorfskiej nie ma drugoroczności. Dzięki temu unika się selekcji i dezintegracji społeczności klasowej, dając równocześnie możliwość jej rozwoju w oparciu o tolerancję, otwartość oraz wzajemną pomoc. W szkole tej nie ma też ocen i związanej z nimi presji na wyniki. Stosuje się oceny opisowe, które wskazują dziecku w czym jest dobre, a nad czym jeszcze musi popracować. Wspiera to w dziecku umiejętności samooceny. Szkoła tego typu jest jednolitą szkołą podstawową i średnią, jak już wspomniano, nie selekcjonuje według wyników, ale prowadzi grupy, w których uczą się razem dzieci o różnych uzdolnieniach i pochodzeniu społecznym. Możliwe jest na szczeblu średnim wewnętrzne różnicowanie, tak jednak, by nie zatraciła się tożsamość uczniów i nie niszczyło więzi grupowych. W każdej szkole waldorfskiej istnieją różnorodne koła, prężnie działające: zajmujące się rozwiązywaniem konkretnych zadań np. imprezy i uroczystości szkolne, kontakty z urzędami, współpraca nauczycieli z rodzicami, nadzór nad wyposażeniem szkoły, pomocami, biblioteką. Ważną rolę w życiu szkoły pełnia warsztaty, z reguły otwarte i na różne tematy. Sercem szkoły steinerowskiej są comiesięczne uroczystości szkolne jako „święto miesiąca” lub „święto szkoły”. Celem ich jest zaprezentowanie rodzicom, sympatykom szkoły, nauczycielom i sobie nawzajem dorobku poszczególnych klas i osiągnięć pojedynczych uczniów. Każda klasa przedstawia wtedy fragment swojej pracy. Cała impreza kończy się zazwyczaj specjalnie przygotowanym widowiskiem artystycznym. Samokształcenie nauczycieli jest instytucjonalnie ujęte w cotygodniowych konferencjach pedagogów. Rozważania teoretyczne łączą się zazwyczaj z praktyką szkolna. Lekarz szkolny należy do zespołu nauczycielskiego. Uczestniczy w zebraniach, bada dzieci, uwzględniając prócz higieny również zdrowotno – medyczny aspekt uczenia się. Może też chodzić na lekcje, a niekiedy prowadzić lekcje biologii w klasach szczebla średniego. W szkołach waldorfskich każde dziecko ma indywidualną drogę rozwoju. Program nauczania i wychowania pomaga w tworzeniu samego siebie. Nauczyciel bezwzględnie akceptuje każde dziecko i ma z nim dobry kontakt, maksymalnie angażuje się w to, co robi, i lubi to, co robi. W relacji uczeń – nauczyciel dziecko wychowane jest w szacunku do siebie i innych, w szacunku dla pracy swojej i drugiego człowieka oraz w ogromnej tolerancji religijnej i społecznej.

3. NAUCZYCIEL W SZKOŁACH WALDORFSKICH

Nauczanie i wychowanie w szkołach waldorfskich to nie tylko przekazywanie teoretycznej wiedzy, ale przede wszystkim przekazanie osobowości nauczyciela. Zatrudniani są w nich

(^3) J. Wasiukiewicz, Pedagogika waldorfska w teorii i praktyce, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 29

nauczyciele o wzorach osobowych będących dla uczniów ideałami w najrozmaitszych specjalnościach. Rolą nauczyciela jest pomaganie uczniom w rozwoju wrodzonych możliwości i zdolności, a także w usuwaniu i pokonywaniu słabości i trudności. Takie możliwości daje nauczycielowi wiedza o człowieku, opisująca jego istotę i związki ze światem, pozwalająca na wypracowanie metod nauczania i wychowania odnoszących się do wszystkich sfer istoty dziecka: intelektualnej, emocjonalnej i wolicjonalnej. Harmonijny rozwój indywidualności dziecka to główny cel pracy nauczyciela. Szkoła waldorfska jest miejscem, gdzie zdobywanie wiedzy odbywa się bez napięć, lęków i agresji w stosunkach nauczyciel – uczeń oraz szkoła – dom. Panuje tutaj pełna życzliwość, zrozumienie i bliska więź intelektualna i uczuciowa. W klasach I – VIII tj. na szczeblu podstawowym, pracują nauczyciele – wychowawcy prowadzący lekcje z wielu różnych przedmiotów. Zaś w klasach IX – XII tj. na szczeblu średnim pracują już nauczyciele specjaliści. Osobną grupę tworzą nauczyciele przedmiotów artystycznych: malarstwa, muzyki, eurytmii, prac technicznych, również języków obcych. Wszyscy nauczyciele szkół waldorfskich pracują 24 godziny w tygodniu, tylko nauczyciele eurytmii – 18 godzin. Ważną formą samokształcenia nauczycieli szkół waldorfskich jest obowiązkowe uczestnictwo w cotygodniowych konferencjach nauczycielskich, które służą rozwijaniu własnych potrzeb edukacyjnych. Składają się one z trzech zasadniczych części:

• teoretycznej – która jest poświęcona studiowaniu książek R. Steinera lub prac innych autorów piszących o pedagogice steinerowskiej
• pedagogicznej – dotyczy omówienia procesu dydaktyczno – wychowawczego jednej klasy lub jednego „trudnego” ucznia, osiągnięć, niepowodzeń, planowanych lub odbytych wycieczek, przedstawień
• wewnętrznej – związana jest ze sprawami bieżącymi szkoły, z podjęciem różnych decyzji. Ponieważ szkoła steinerowska opiera się na współpracy rodziców i nauczycieli, raz w roku każdy nauczyciel – wychowawca odwiedza swoich uczniów w domu. Co 4 – 6 tygodni urządza się wieczór rodzicielski, organizuje seminaria z „trudnymi rodzicami”, wspólne imprezy, teatr. Nauczanie w szkole waldorfskiej opiera się na żywym słowie nauczyciela, który w sposób obrazowy przedstawia treści objęte programem. Twórczo wykorzystując teksty źródłowe i tradycyjne pomoce, nauczyciel waldorfski nie powiela planu gotowego podręcznika. Podstawą sukcesów pedagogicznych jest „praca nad sobą, wierność prawdzie, szacunek dla indywidualności ucznia, naturalna forma ujmowania zagadnień, a nade wszystko miłość do ludzi”^4. Związek między nauczycielem a uczniem w szkole waldorfskiej opiera się na przykładzie, intuicji i naśladowaniu. W Niemczech dla tych nauczycieli, którzy przeszli ze szkól państwowych – publicznych do steinerowskich organizuje się kursy wieczorowe, na których uzupełniają wykształcenie z pedagogiki waldorfskiej. W Polsce nauczycieli do pracy w szkołach waldorfskich kształci się na 3 – letnim Podyplomowym Studium Edukacji Niezależnej przy Uniwersytecie Warszawskim. W kształceniu nauczycieli dla szkół waldorfskich ogromną wagę przywiązuje się do radości tworzenia, do rozumienia istoty każdego przedmiotu, którego się ma zamiar uczyć, do pokazywania tego, ze pedagogika waldorfska jest wychowaniem i nauczaniem, które jest, które żyje. Nauczyciel w szkole waldorfskiej ma nie tylko wykonywać zawód, co raczej pełnić posłannictwo, realizować misję. „Jest on wybrańcem sił wyższych, a zarazem przeznaczeniem dzieci”^5. 4. ORGANIZACJA KSZTAŁCENIA

Szkoły waldorfskie, jako szkoły wolne, są zróżnicowane organizacyjnie w zależności od profilu programowego, warunków i możliwości lokalnych oraz kadrowych. Program nauczania i wychowania szkoły waldorfskiej wyznaczają treści, składające się na uporządkowany obraz całego

(^4) J. Wasiukiewicz, Pedagogika waldorfska w teorii i praktyce, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 139 (^5) M. Kayser, P. Wagemann, Uczyliśmy w szkole waldorfskiej. O historii i praktyce pewnej pedagogicznej utopii, WS i P,

Warszawa 1998, str.

okresu Wielkiego Postu i Wielkanocy, Zielonych Świąt. Przygotowanie do tych świąt i uroczyste ich obchodzenie stanowi integralną część kształcenia i wychowania. Świętowanie służy głębszemu wniknięciu w ich treści, zaangażowanie się osób uczestniczących i duchowemu rozwojowi. Są też okazją do kształtowania woli i uczuć. Rytm obchodzonych świąt śluzy przenikaniu z zewnętrznego świata w dusze dziecka głębokich treści religijnych, które poprzez nastrój, atmosferę, symbole stają się silnym wewnętrznym przeżyciem. Uczeń może je objąć poprzez dobre czyny. „Głębokie przeżywanie świąt chrześcijańskich to piękna droga wewnętrznego rozwoju, szczególnie moralnego, to budowanie człowieczeństwa w człowieku”^7. Zajęcia w szkole trwają przez 5 dni w tygodniu, od poniedziałku do piątku. Dzienny rozkład godzin podzielony jest na trzy części:

• część pierwsza – przeznaczona jest na tzw. „dyscypliny intelektualne” np. matematyka, chemia, język ojczysty
• część druga – w godzinach południowych, przeznaczona na przedmioty wzbudzające ciekawość ucznia np. geografia, historia, biologia
• część trzecia – w godzinach popołudniowych na przedmioty artystyczne i ruchowe Nauczyciele oceniają każde dziecko opisując jego postępy i trudności w nauce w formie listu do rodziców. Każdy uczeń jest charakteryzowany indywidualnie, bez porównania z rówieśnikami. Nie stosuje się ocen, gdyż uważa się, że wpływają one na ucznia stresująco. Formą sprawdzenia wiadomości są prace pisemne lub indywidualne rozmowy z uczniem, mające służyć wyjaśnieniu i pogłębieniu poznanego materiału. Szkoły waldorfskie nie wydają świadectw z ocenami lecz specjalne roczne świadectwa, zawierające krótka opinię z każdego przedmiotu oraz porady do dalszej pracy ucznia. W przypadku przejścia do innej szkoły, możliwe jest wystawienie świadectwa z oceną. Chociaż nie ma drugoroczności, istnieje jeden ciąg klas przeznaczony dla uczniów z opóźnieniami dydaktycznymi. Już od klas niższego stopnia zwraca się baczną uwagę na rozwój dziecięcych zdolności. Nie polega to jednak na tym, by u zdolnych dzieci ćwiczyć pojedyncze uzdolnienia, odbywające się kosztem rozwoju ogólnego, po to aby uniknąć jednostronności. Tak rozpoczyna się nauka pisania w klasie pierwszej poszerzona o ćwiczenia w malowaniu i rysowaniu. Stwarza to bogactwo sposobności czynnego rozwijania zmysłu piękna u dzieci. Języki obce w klasach I – III prowadzone są w formie zabaw, piosenek i wolnych rozmów. Potem dopiero gramatyka i ćwiczenia pisemne. W dużym stopniu sami uczniowie decydują o zakresie słownictwa. W klasach młodszych dzieci uczą się gry na różnych instrumentach. W warsztacie szkolnym poznają tajniki stolarstwa, metaloplastyki, rzeźby. Prace ręczne w niższych klasach prowadzone są wspólnie dla chłopców i dziewcząt. Równowartościowym przedmiotem obok gimnastyki jest już wcześniej wspomniana eurytmia – sztuka ruchu – prowadzona na wszystkich stopniach nauczania i we wszystkich grupach wiekowych. Dzięki różnorodności metod dziecko w szkole waldorfskiej jest pobudzane do artystycznej i praktycznej aktywności. Podczas zajęć lekcyjnych uczniowie pośrednio uczestniczą w praktycznym poznawaniu życia. Uczą się jak powstaje dom, piszą listy handlowe, dowiadują się o działalności poczty, banku, pracują w ogrodzie. Jest to praktyczna realizacja idei powiązania szkoły z życiem. Nauczanie dzieci prowadzone przez nauczyciela jest „nauczaniem poprzez uczucia i serce”^8. Na poziomie średniego stopnia nauczania nauczyciel służy dalej uczniom swoim doświadczeniem. Uczniowie uczą się teraz samodzielnie myśleć, przygotowują referaty, wyszukują potrzebne materiały w bibliotekach. W niektórych szkołach waldorfskich nauczanie zintegrowane jest z kształceniem zawodowym. Szkoły udzielają wielu informacji o różnych zawodach. Otaczają uczniów pomocą socjalną. Uczniowie starszych klas grają, albo w orkiestrze, albo śpiewają w chórze. Wystawiają sztuki dramatyczne, także w językach obcych. Nieustannie rozwijają swoje pomysły i inicjatywy. Obok języka ojczystego i przedmiotów ścisłych, w programie klas starszych są także te, które kładą nacisk na miejsce i rolę człowieka w świecie.

(^7) tamże, str. 47 (^8) F. Edmunds, „Pedagogika Rudolfa Steinera. Szkoły waldorfskie na świecie i w Polsce”, Wyd. Spektrum, Warszawa

1996, str. 35

Uczniowie dopuszczeni do matury muszą ukończyć trzynasty rok nauczania, by uzupełnić różnice programowe w stosunku do szkół publicznych. Do szkół waldorfskich uczęszcza młodzież z różnych kręgów kulturowych i religijnych. Panuje tu wolność i tolerancja. Chrześcijańska postawa obecna w życiu szkół waldorfskich „ służy wszystkim ludziom i nie ma nic wspólnego z sekciarstwem” 9. Lekcje religii prowadzone są w większości szkół równolegle z lekcjami katechetów, specjalnie w tym celu zaangażowanych. Na naukę religii do szkoły przychodzi także kapłan, jakiego życzą sobie rodzice dziecka. W wielu szkołach odbywają się również prowadzone przez duchownych niedzielne nabożeństwa z udziałem dzieci tych rodziców, którzy wyrazili takie życzenie. Absolwenci szkół waldorfskich dobrze radzą sobie w różnych typach uczelni wyższych. Mimo to, szkoły waldorfskie spotykają się także z krytyką. Zarzuty wysuwane pod ich adresem dotyczą elitaryzmu, pajdocentryzmu i fasadowości – ponieważ w sposób pompatyczny obchodzi się święta i uroczystości państwowe, wyznaniowe i szkolne, w których krytycy dopatrują się dominacji formy nad treścią. Inny zarzut wiążę się z tzw. dogmatyzmem fazowym tj. z opracowaną przez R. Steinera typologią rozwoju psychofizycznego uczniów. Zgodnie z nią rozwój dziecka dzieli się na trzy fazy kształcenia i wychowania:

• do ok. 7 roku życia uczenie odbywa się w drodze naśladowania
• od 7 – 9 roku życia – to stopniowe przechodzenie do wychowania opartego na wzorach bohaterów bajek i baśni dla dzieci
• od 10 – 15 roku życia – to akcentowanie samodzielności i dociekliwości Ponadto zarzuca się tej koncepcji oderwanie zajęć szkolnych od życia, a nawet nienowoczesne realizowanie treści programowych, sprzeczne z duchem współczesnej cywilizacji. 5. PODSTAWY PEDAGOGIKI WALDORFSKIEJ

Pedagogika waldorfska postrzega człowieka bardzo wszechstronnie. Jest zorientowana na wyzwoleniu sił twórczych wrodzonych każdemu dziecku, na umożliwieniu mu odnoszenia sukcesów, na możliwości przekraczania jego obecnych granic poznania. Jego podstawowym założeniem jest szacunek jakim dorosły powinien darzyć dziecko. Szanowanie dziecka to przyjmowanie go takim, jakim jest, pragnienie jego rozwoju i współistnienia z nim. „Pedagogika steinerowska jest bliska humanistycznej antropologii dziecka, uznającej świat dziecka za inny lecz równowartościowy ze światem dorosłych”^10 Celem nauczania i wychowania jest wspomaganie dziecka w osiągnięciu świadomej i odpowiedzialnej dojrzałości. Pedagogika steinerowska odpowiada na potrzeby, zainteresowania i problemy dzieci i młodzieży. Oprócz rozwoju indywidualnego dziecka, główny nacisk kładzie się na wychowanie do wolności, które jest podstawowa potrzeba współczesności, wychowanie człowieka, który będzie w stanie wnosić nowe wartości twórcze, przekształcać społeczeństwo i zmieniać ustrój społeczny. Duża rolę odgrywa w tej pedagogice rozwój postawy badawczej ucznia, który osiąga się przez rozbudzenie naturalnej ciekawości dzieci i chęci rozumienia świata, rozwijanie ich własnych strategii badawczych. Wielka wagę przywiązuje się do organizowania zespołowej twórczości uczniów w różnych dziedzinach. Zarówno w procesie kształcenia, jaki i wychowania nauczyciele ukazują uczniom wzory osobowe, które mogą stać się ich ideałami. By być wiarygodnym świadkiem tego, co głoszą i cieszyć się ich autorytetem, sami nauczyciele muszą być wcieleniem proponowanego wzoru. Główna ideą szkoły jest to, ze każdy ma prawo do ogólnego wykształcenia, rozwoju własnych możliwości. Dlatego szkoła powinna być wolna i niezależna od ograniczeń ekonomicznych, politycznych i społecznych. Każde dziecko program dydaktyczno – wychowawczy ma zapisany w sobie, z natury jego rozwoju. Nauczyciel w pracy pedagogicznej podążą za naturalnym tempem wpisanym w jego indywidualność. Program wychowania i nauczania musi więc

(^9) F. Edmunds, „Pedagogika Rudolfa Steinera. Szkoły waldorfskie na świecie i w Polsce”, Wyd. Spektrum, Warszawa

1996, str. 35 (^10) J. Wasiukiewicz, Pedagogika waldorfska w teorii i praktyce, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002, str. 42

Uniwersyteckiej, Stalowa Wola 1998

2. Edmunds F., „Pedagogika Rudolfa Steinera. Szkoły waldorfskie na świecie i w Polsce, Wyd. Spektrum, Warszawa 1996,

3. Kayse. M., Wagemann P., Uczyliśmy w szkole waldorfskiej. O historii i praktyce pewnej pedagogicznej utopii, WS i P, Warszawa 1998,
4. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny , Wyd. „ Żak ”, Warszawa 1996,
5. Pedagogika alternatywna, Dylematy praktyki, red. R. Baranowicz, Wyd. Impuls, Łódź – Kraków 1995
6. Pedagogika alternatywna, Dylematy teorii i praktyki, red. B. Śliwerski , Wyd. Impuls, Kraków 1998

7. Śliwerski B.,Wyspy oporu edukacyjnego , Wyd. Impuls, Kraków 1993

8. Wasiukiewicz J., Pedagogika waldorfska w teorii i praktyce , Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002,