Sztuka rzymu i grecji., Notatki z Język łaciński i kultura antyczna

Pobierz Sztuka rzymu i grecji. i więcej Notatki w PDF z Język łaciński i kultura antyczna tylko na Docsity!

• Sztuka starożytnej Grecji i Rzymu cz.
  • Sztuka starożytnej Grecji i Rzymu cz.

Ważne daty

IX‐VIII p.n.e. – Styl geometryczny

VII p.n.e. – Początek porządków doryckiego i jońskiego Styl orientalizujący w malarstwie wazowym

VI p.n.e. Rzeźba archaiczna (kurosy i kory) Ceramika czarnofigurowa

V p.n.e. – Sztuka starszej epoki klasycznej Epoka rzeźbiarzy: Myrona, Polikleta, Fidiasza Epoka malarzy: Zeuksisa, Polignota, Parrasjosa Ceramika czerwonofigurowa

490 p.n.e. – Bitwa pod Maratonem

480 p.n.e. – Bitwa pod Salaminą

449 p.n.e. – Odbudowa Akropolu

Sztuka starożytnej Grecji i Rzymu cz. 1

literatury i sztuki w Aleksandrii. Stworzono wtedy pierwsze instytucje naukowe: Bibliotekę i Musejon.

Malarstwo wazowe

Grecy najwyżej cenili malarstwo, jednak obrazy – tablicowe i ścienne – mistrzów takich jak: Zeuksis, Polignot i Parrasjos nie przetrwały do naszych czasów, przetrwało za to malarstwo „wazowe”.

Powszechnie używane przez Greków naczynia ceramiczne miały przede wszystkim charakter użytkowy. Dzięki temu, że dobrze wypalona glina jest niezwykle trwała, wiele naczyń ocalało, pokazując, jak zmieniały się sposoby ich dekorowania. Najbardziej znane nam style czarno- i czerwonofigurowy korzystały z praktyki starszych garncarzy i malarzy, którzy działali od IX w. p.n.e., rozwijając style geometryczny i orientalizujący.

Wiek VIII to okres pełni stylu geometrycznego. Najbardziej charakterystyczną cechą takiej dekoracji był jej horyzontalny układ, geometryczne motywy o układzie linii łamanej pod kątem prostym, tzw. meander. Motyw ten jest znany i używany w ornamentyce i sztukach dekoracyjnych do dziś. Styl geometryczny najpełniej przejawił się w Attyce i zachował na wielu naczyniach związanych z rytuałami pogrzebowymi. Były to albo dary grobowe, albo urny.

Waza aycka w stylu geometrycznym, ok. 740 r. p.n.e., Muzeum w Monachium, wikimedia.org, domena publiczna

Jednym z pierwszych miast, w których zarysowały się tendencje orientalizujące (koniec VIII w.), był Korynt – centrum produkcji naczyń ceramicznych, szczególnie luksusowych: na oliwę, pachnidła, drobiazgi. Kompozycja malowidła nie różniła się od

geometrycznej, jednak pasy dekoracji były znacznie szersze i wypełnione formami zwierzęcymi (były to jelenie, barany, lwy, antylopy, sfinksy i gryfy) i roślinnymi (np. palmetami, lotosami). Charakterystyczną cechą stylu orientalizującego był horror vacui – unikanie wolnej przestrzeni. Pomiędzy sylwetkami zwierząt malarz umieszczał zatem motywy rozetek, kropek, kwiatów itd.

Naczynia te różniły się od ceramiki w stylu geometrycznym także kolorystyką.

Waza w stylu orientalizującym, ok. 640–630 p.n.e., Luwr, wikimedia.org, domena publiczna

Wiek VI p.n.e., w którym Attyka zaczęła skutecznie rywalizować z Koryntem, to początek stylu czarnofigurowego. W trakcie wypalania naczyń uzyskiwano żywą, czerwonobrązową barwę tła dla kompozycji, na której znajdowały się czarne sylwetki. Ornament ustąpił „opowieści”, której tematów dostarczała mitologia, sport, życie codzienne. Z biegiem czasu artyści coraz częściej pozostawiali na brzuścu naczynia prostokąt, który pokrywali właściwą dekoracją. Reszta powierzchni w trakcie wypalania uzyskiwała twardą, połyskliwą, czarną skorupę. Do wykończenia wewnętrznego detalu sylwetek wykorzystywano rylec.

Znane są nam imiona niektórych malarzy ceramicznych. Wiemy, że jednym z najsłynniejszych był Eksekias.

Ćwiczenie 1

Architektura grecka

W architekturze greckiej uderza jej szczególna dbałość o proporcje, stosowanie się do zasady symetrii, finezja szczegółów. Najbardziej reprezentatywne dla niej są dwie formy: świątynia – siedziba bóstwa i teatr.

Zasady konstrukcji i dekoracji budowli, które panowały w architekturze greckiej od okresu archaicznego do hellenistycznego, odnoszą się głównie do dwóch porządków: doryckiego i jońskiego. Oba wyłoniły się w VII w. p.n.e.

Porządek dorycki

Styl dorycki – bardziej surowy i konserwatywny – częściej przestrzegał przyjętych zasad.

Jest on dość prosty i skromny, czysto grecki, przez samych Greków uważany za statyczny, monumentalny i męski. Większość świątyń na zachodzie Grecji zbudowano w tym właśnie stylu.

Kolumna – dość krępa – składała się z trzonu (17) i głowicy – kapitelu (14), stała na krepidomie, której najwyższą częścią był stylobat (19). Na kolumnach wspierał się architraw (13) – podstawowy element belkowania. Wyżej umieszczano fryz, na który składały się dwa naprzemienne elementy: tryglify, czyli płyty z nacięciami, (8) oraz metopy (9), czyli płyty pokryte płaskorzeźbami. Gzyms przykrywał dwuspadowy dach, dzięki czemu ponad fasadami – frontową i tylną – powstawały tympanony (1). Były one przestrzenią dla dekoracji rzeźbiarskiej.

Porządek joński

Styl ten jest znacznie bardziej dekoracyjny, lżejszy w proporcjach i smuklejszy. Różnice między porządkiem doryckim i jońskim, który zrodził się we wschodniej Grecji, widać w każdym elemencie budowli, choćby w konstrukcji kolumny. Posiada ona bazę, inne żłobkowanie, elegancką i subtelną dekorację głowicy w postaci woluty. Kolumna jońska jest zdecydowanie smuklejsza niż dorycka. Ponad architrawem znajduje się inny fryz: ciągły, nieprzerwany pas dekoracji malarskiej lub rzeźbiarskiej.

Porządek dorycki, wikimedia.org, CC BY 3.

Teatr

Pierwszym teatrem w Europie był teatr Dionizosa w Atenach. Początkowo widzowie stali wokół orchestry, na której śpiewał i tańczył chór. Wraz z ewolucją przedstawień zaczęto wznosić rusztowania z drewna, potem z kamienia. Teatry budowano zawsze na zboczu góry.

Stałe elementy teatru to: skene, przed którą znajdował się proskenion (dla aktorów) i orchestra (dla chóru), zmieniały się jednak ich rola i proporcje. Teatry greckie odznaczały się niezwykłą akustyką.

Teatr Dionizosa w Atenach, wikimedia.org, CC BY-SA 2.

Ćwiczenie 2

Ćwiczenie 3

Zaznacz zdania, które opisują porządek architektoniczny świątyni Ateny Nike na Akropolu.

Kolumny budowli posiadają bazę.

Dekorację kapitelu stanowią liście akantu.

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.

Budowla jest monumentalna, statyczna.

Budowla posiada tryglify i metopy.

Budowla posiada dekorację głowicy w postaci woluty.

Ćwiczenie 5

Piękno odkryte na Akropolu

Akropol, online-skills, CC BY 3.

Ćwiczenie 6

Zaznacz ilustrację, która przedstawia kariatydę.

Ćwiczenie 7

Rzeźba grecka

Grecy początkowo wykonywali rzeźby z drewna, szybko jednak zaczęli używać kamienia, zwłaszcza miękkiego wapienia i marmuru, które występowały w Grecji dość obficie. W połowie VI w. p.n.e. dojrzała sztuka odlewania rzeźb z metalu: tak wykonane dzieła ceniono najwyżej. Monumentalne posągi bogów zdobione były techniką chryzelefantyny; robiono je z drewna, dekorowano złotem, kością słoniową, inkrustowano kamieniami szlachetnymi i pastą szklaną.

Epoka archaiczna

Rzeźba archaiczna zachowała się w oryginałach. Początkowo były to posągi tylko sakralne, np. rzeźby bóstw, wota, wizerunki zmarłych. W VI w. wykształciły się dwa podstawowe typy rzeźb: kora (po grecku dziewczyna) i kuros (po grecku młodzieniec). Rzeźby były polichromowane, barwne. Miały one dwie funkcje: nagrobną i wotywną. Kora była zawsze ubrana w udrapowaną szatę, kuros był nagi. Postać ludzka – naturalnych rozmiarów –

Zaznacz zdania prawdziwe.

Świątynia Ateny Nike, czyli Zwycięskiej, została zbudowana w porządku jońskim.

Fidiasz wykonał posąg Ateny Partenos techniką chryzelefantyny.

Twórcami Propylejów byli Iknos i Kallikrates, Partenonu zaś Mnesikles.

Metopy Partenonu zdobiła gigantomachia, czyli sceny walki Lapitów z synami Ziemi.

Obok Erechtejonu posadzono drzewo oliwne na pamiątkę zwycięstwa Ateny nad Posejdonem.

Propyleje to monumentalna brama na Akropol.

Atena Partenos trzyma na wyciągniętej dłoni posążek przedstawiający kariatydę.

Partenon zbudowano w stylu doryckim.

w „Doryforosie” (niosącym włócznię), tworząc sylwetkę atletyczną, statyczną i masywną. Mięśnie są silniej zarysowane, ale twarz pozbawiona emocji.

Zgodnie z powszechnym przekonaniem Poliklet wprowadził zasadę kontrapostu: wyrzeźbiona postać opiera się na jednej nodze, a drugą tylko lekko się podpiera.

Poliklet, „Doryforos”, rzymska kopia z I w. p.n.e., Muzeum Archeologiczne w Neapolu, wikimedia.org, CC BY-SA 3.

Rzeźbiarzem, który „pokonał ruch” był Myron. Jego najbardziej dziś znane dzieło przedstawiające mężczyznę na chwilę przed wyrzuceniem dysku, jest przykładem studium ruchu. „Dyskobol” ma kompozycję frontalną, jak w płaskorzeźbie, ciało nie zdradza wysiłku, a twarz jest niezwykle spokojna.

Myron, „Dyskobol”, rzymska kopia z ok. 140 r. n.e., Pałac Massimo w Rzymie, wikimedia.org, CC BY-SA 4.

Lizyp stworzył inny kanon piękności. Jego „Apoxiomenos”, „oczyszczający ciało po zawodach”, jest wysmukły, wyższy. Warto przyjrzeć się uważniej jego twarzy: pojawił się tu bowiem jakiś element psychologiczny – zapowiedź wielkiej zmiany, która dokonała się ostatecznie w czasach hellenistycznych. Talent Lizypa docenił Aleksander Wielki, czyniąc go swoim nadwornym portrecistą.

Lizyp, „Apoxiomenos”, rzymska kopia oryginału z ok. 320 r. p.n.e., Muzea Watykańskie, wikimedia.org, domena publiczna

Wśród rzeźbiarzy „młodszej epoki klasycznej” (IV w. p.n.e.) Skopas był prekursorem. Na twarzach wyrzeźbionych przez niego postaci pojawiły się emocje, to on wprowadził do

Praksyteles, „Afrodyta z Knidos”, IV w. p.n.e., rzymska kopia, Pałac Altemps w Rzymie, wikimedia.org, domena publiczna

Starożytność grecka, łącząc dwie idee: piękna i dobra, stworzyła ideał człowieka, „kalokagathię” (gr. „kalos” znaczy piękny, „agathos” – dobry). „Kalokagathia” oznacza po prostu dążenie do harmonijnego rozwoju ducha i ciała. Rzeźba okresu klasycznego stara się tę ideę wyrazić.

Epoka hellenistyczna

Początkowo tendencje rzeźby klasycznej są bardzo silne. Dominują dwie tendencje. Jeden nurt – idąc za Skopasem – poszukuje efektu surowości, wysiłku, walki i cierpienia, drugi – idąc za Praksytelesem – elegancji, lekkości, wdzięku i miękkości.

Ta pierwsza tendencja jest widoczna w „Grupie Laokoona”. Widać tu rozpaczliwy wysiłek, by wyrwać się ze wężowych splotów, ale tylko cierpienie Laokoona wydaje się realistyczne, postacie jego synów, zdecydowanie mniejsze, są tłem dla postaci centralnej. Ten tragiczny epizod „trojański” to okazja, by pokazać beznadziejną walkę, agonię, klęskę i śmierć w trzech odsłonach: rzeźbę trzeba oglądać od postaci starszego syna (po prawej) do młodszego, już martwego (po lewej), ich ojciec walczy, ale nie może ujść wyrokom przeznaczenia.

Hagesandros, Atenedoros i Polidoros, „Grupa Laokoona”, kopia oryginału z ok. 200 r. p.n.e., Muzea Watykańskie, wikimedia.org, domena publiczna

Wielki Ołtarz Pergamoński to zabytek oryginalny, który powstał w latach 180–160 p.n.e. Największą jego ozdobą jest długi pas płaskorzeźb przedstawiających gigantomachię – walkę bogów Olimpu z synami Ziemi, którzy zostali pokonani we wszystkich scenach zdobiących fryz. Na twarzy giganta powalonego przez Atenę i na twarzy bogini Gai, która

patrzy na syna Alkioneusa, maluje się wielkie cierpienie. Napięcie mięśni, wpółotwarte usta, oczy wzniesione ku górze, ból giganta ciągniętego za włosy, kłębowisko ciał, dynamika, ekspresja, niespokojna gra świateł i cieni – wszystko to zastąpiło „klasyczny” spokój i statyczność.

Wielki Ołtarz Zeusa, Muzeum Pergamońskie w Berlinie, wikimedia.org, CC BY-SA 4.

Posąg Nike wyrzeźbiony z doskonałego marmuru z Paros znaleziono na świętej wyspie Samotraka u wybrzeży Tracji. Bogini pełna majestatu i gracji została przedstawiona w momencie lądowania na dziobie okrętu (wykonanego z rodyjskiego wapienia). Szata przylega do jej ciała, dając złudzenie ruchu i wiatru.