Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Tradycje geografii historycznej, Prezentacje z Filologia

Położenie geograficzne Polski. Stanisław Pawłowski (1924). Uwagi wstępne (Beata Konopska). W planach redakcyjnych pierwszego tomu.

Typologia: Prezentacje

2022/2023

Załadowany 24.02.2023

Polanski_R
Polanski_R 🇵🇱

4.6

(107)

353 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Tradycje geografii historycznej i więcej Prezentacje w PDF z Filologia tylko na Docsity! Położenie geografi czne Polski Stanisław Pawłowski (1924) Uwagi wstępne (Beata Konopska) W planach redakcyjnych pierwszego tomu rocznika „Studia Geohistorica” znalazło się opublikowanie materiału źródłowego – O przy- gotowawczych pracach do geografi i historycznej Polski – będącego pokłosiem wystąpienia Stani- sława Smolki na pierwszym zjeździe historyków w 1880 r. i uznanego przez polską historiogra- fi ę za fundamentalny w zakresie geografi i hi- storycznej. Tekst ten, za sprawą interesującego komentarza M. Filipowicza, w którym autor przybliżył okoliczności przygotowania wystą- pienia przez krakowskiego uczonego, nabrał pełniejszego wymiaru i prawdopodobnie jesz- cze nie raz będzie na nowo odczytany, stając się podstawą analizy dla kolejnych badaczy1. Powodem, dla którego pierwotny plan roz- działu – Tradycje geografi i historycznej – poświę- conego w „Studia Geohistorica” materiałom źródłowym został rozszerzony o kolejny tekst, była recenzja artykułu zamieszczonego w dal- szej części tomu – Kraj znany a państwo jeszcze nie – pióra Grzegorza Straucholda2. Recenzent artykułu zwrócił bowiem uwagę na ważność problemu podjętego przez autora, który przy- pomniał jak uczeni okresu II Rzeczypospolitej pojmowali znaczenie geografi i i jak bardzo pod- kreślali jej rolę w procesie wychowania obywa- telskiego i patriotycznego, zwłaszcza u progu nowej, dopiero kształtującej się państwowości. W sposób naturalny pojawiła się sugestia przytoczenia tekstów źródłowych przedstawia- jących dwa fundamentalne, aczkolwiek mocno ścierające się, poglądy wybitnych naszych uczo- nych – Wacława Nałkowskiego (1851–1911), formułującego tezę o „przejściowości” ziem pol- skich w Europie, i Eugeniusza Romera (1871– 1954), głoszącego teorię „pomostowości” na- szych ziem. Jednak w literaturze przedmiotu, do tych właśnie tekstów najczęściej odnosili się uczeni, zwłaszcza zajmujący się badaniami z zakresu geografi i politycznej3. Z tego powo- du uznaliśmy, że korzystnym dopełnieniem do zrozumienia rozwoju poglądów na temat geografi i Polski po odzyskaniu niepodległości jest przypomnienie innego wystąpienia pro- gramowego na temat roli geografi i w kształto- waniu się państwa, wygłoszonego przez równie wybitnego uczonego Stanisława Pawłowskiego (1882–1940), kierownika Instytutu Geografi i (1919–1939) i rektora (1932–1933) Uniwersy- tetu Poznańskiego, członka Polskiej Akademii Umiejętności. S. Pawłowski wskazywał geografi ę jako dzie- dzinę odgrywającą znaczącą rolę w tworzeniu się nowej państwowości i wychowaniu młodego pokolenia w wolnej Polsce. Z tych to powodów przywiązywał dużą wagę do poziomu przygo- towania zawodowego nauczycieli geografi i, po- cząwszy od tych uczących w szkole podstawo- wej a kończąc na wykładowcach akademickich. Jego programowe wystąpienie o Głównych zasa- dach zrzeszenia się nauczycieli geografj i4 wygło- 1 O przygotowawczych pracach do geografi i historycznej Polski, S. Smolka (1880), Uwagi wstępne, M. Filipowicz, oprac. tekstu źródłowego J. Kuro- wiak, „Studia Geohistorica”, t. 1 (2013), s. 7–13. 2 G. Strauchold, Kraj znany a państwo jeszcze nie. Rozważania o geografi i wolnej Polski na łamach periodyków geografi cznych II RP, „Studia Geohi- storica”, t. 1 (2013), s. 48–56 3 Z. Cackowski, Wartości związane z geografi ą, w: Geografi a wartości red. G. Janicki, M. Łanczont, Lublin 2009; P. Eberhardt, Polska i jej granice: Z historii polskiej geografi i politycznej, Lublin 2004; tenże, Twórcy polskiej geopolityki, Kraków 2006; P. Furmański, Indywidualność geografi czna Polski w koncepcjach Eugeniusza Romera, „Geopolityka: Biuletyn nauko- wo-analityczny” 2008, nr 1, s. 85–103; D. Jędrzejczyk, Koncepcje geo- polityczne lwowskiej szkoły geografi cznej „Czasopismo Geografi czne”, t. 69 (1998), nr 2, s. 139–147; tenże, Myśl geografi czna Wacława Nałkowskiego, „Czasopismo Geografi czne”, t. 72 (2001), nr 2, s. 129–137; tenże, Polska jako przestrzeń geopolityczna w pracach Eugeniusza Romera, w: Eugeniusz Romer geograf i kartograf trzech epok, red. J. Ostrowski i in., Warszawa 2004, s. 115–122; B. Pasierb, Z tradycji polskiej geopolityki: Wacław Nałkowski, Eugeniusz Romer, w: „Studia Politologiczne”, red. A. Jabłoński i in. Wrocław 1995; G. Żuk, „Przedmurze czy pomost” – o miejscu Polski w Europie, „Świat i Słowo. Filologia, Nauki Społeczne, Filozofi a, Teologia” 2005, nr 2, s. 145–172. 4 S. Pawłowski, Główne zasady zrzeszenia się nauczycieli geografji, „Czasopi- smo Geografi czne”, t. 1 (1923), s. 5–9. Studia Geohistorica • Nr 01. 201314 Tradycje geografi i historycznej szone w Łodzi 4 czerwca 1922 r. podczas Ogól- nopolskiego Zjazdu Geografów – nauczycieli szkół średnich i wyższych poprzedziło zawiąza- nie zrzeszenia nauczycieli geografi i. S. Pawłow- ski podkreślił w nim, że czas porzucić „fałszywe poglądy na geografj ę, panujące nie tylko wśród nauczycielstwa, a to wśród najbliższych po fa- chu kolegów, lecz także u naszych sfer decydują- cych i w wielkiej masie naszego wykształconego społeczeństwa. Z trudnością przychodzi nieraz przekonywać naszych kolegów, że geografj a jest starą i samodzielną nauką, godną, ażeby się z nią bliżej zapoznać, a nie operować ciągle prze- starzałemi co do niej przesądami”. A następnie ubolewał, „że gdy minęły lata wojny, geografj a przestała być nauką modną w oświeconych warstwach naszego społeczeństwa” oraz zwra- cał uwagę, że powszechne są „Niezrozumienie znaczenia tej nauki dla obecnego naszego życia gospodarczego i politycznego” i „pewien anal- fabetyzm geografi czny nawet u tych, którym nauka nasza nie powinna być obcą”. Pewnym remedium według S. Pawłowskiego byłoby przekonanie społeczeństwa II Rzeczypospolitej, „że staje się ono z dniem każdym równoupraw- nionym obywatelem całej ziemi i że względem całej ziemi ma już pewne obowiązki”. W kontekście powyższego czytelniejsza staje się geneza referatu, wygłoszonego w Kole Geo- grafów-Nauczycieli w Poznaniu w listopadzie 1924 r. o Położeniu geografi cznym Polski, które- go pełny tekst został zamieszczony w „Czaso- piśmie Geografi cznym”, piśmie poświęconym sprawom nauczania geografi i. Tekst źródłowy5 Zagadnienie, postawione w tytule, było przed- miotem rozważań najtęższych umysłów geogra- fi cznych w Polsce. Możnaby też sądzić, że prace Nałkowskiego6 i Romera7 w całości je wyczerpu- ją. A jednak tak nie jest. Przyszły bowiem nie- spodziewanie zmienione warunki polityczne, powstała nowa Polska, coprawda mniejsza od Polski historycznej, zajęła znowu w Europie należne jej pracą tysiąclecia stanowisko, stała się uznaną częścią wielopaństwowego organi- zmu europejskiego i – to wszystko postawiło kwestję położenia geografi cznego Polski na nowym gruncie. Gdyśmy bowiem przedtem rozpatrywali położenie geografi czne Polski w jej dawnych granicach historycznych, to teraz w niektórych wypadkach musimy ścieśnić na- sze pole widzenia i poprzestać na tem, co dała rzeczywistość. Położenie geografi czne jakiegoś terytorjum państwowego może być rozpatrywane z troja- kiego punktu widzenia, a więc jako położenie matematyczno-geografi czne, fi zyczno-geogra- fi czne i polityczno-geografi czne. Położenie matematyczno-geografi czne – jest to położenie na kuli ziemskiej, ściśle i w sposób powszech- nie znany dające się oznaczyć zapomocą spół- rzędnych geografi cznych. O położeniu tem nie będziemy tu mówić. Położenie fi zyczno-geogra- fi czne – jest to położenie terytorjum państwo- wego, rozpatrywanego pod względem fi zyczno- geografi cznym, w stosunku do kontynentu, na którym owo terytorjum leży, w stosunku do gór, nizin, rzek i wielkich krain naturalnych. Wresz- cie położenie polityczno-geografi czne – jest to położenie jednego organizmu państwowego w stosunku do innych organizmów, przedew- szystkiem z owem państwem sąsiadujących. Nie potrzeba tłumaczyć, że położenie fi zycz- no-geografi czne może być rozważane na szerszej podstawie, aniżeli ta, jaką nam dają granice po- lityczne państwa. Że w sensie fi zyczno-geogra- fi cznym Podole nie kończy się na Zbruczu, Pole- sie na Słuczy i Moroczu, a nizina Wielkopolska na jeziorach Zbąszyńskich, to jasne. Granice owych naturalnych krain leżą dość daleko poza granicami politycznemi Polski współczesnej. 5 Niniejszy tekst został wygłoszony przez Stanisława Pawłowskiego na po- siedzeniu Koła Geografów-Nauczycieli w Poznaniu w listopadzie 1924 r. i następnie opublikowany w „Czasopiśmie Geografi cznym”, t. 2 (1924), nr 3–4, s. 435–441. Gramatyka i interpunkcja tekstu zostały zachowane jak w tekście oryginalnym. 6 W. Nałkowski, Polska jako kraina przejściowa, „Ziemia”, 1910, nr 41–46; tenże, Przejściowy charakter Polski i jego wpływ na charakter Polaków, „Wolne Słowo” 1911, s. 8–11; tenże, Terytorjum Polski historycznej jako indywidualność geografi czna, Pol. Tow. Kraj. Warszawa, 1912 (Dysk. Romer E., Przyrodzone podstawy Polski historycznej, Lwów, 1912, s. 4 –7); tenże, Materiały do geografi i ziem dawnej Polski, t. 1, Pol. Tow. Kraj., Warszawa 1913–1914. 7 E. Romer, Rola rzek w historyi i geografi i narodów, Lwów 1901; tenże, Przy- rodzone podstawy Polski historycznej, Lwów 1912; tenże, Polska, ziemia i państwo, Lwów 1917; tenże, List powitalny E. Romera, „Czasopismo Geo- grafi czne”, t. 1 (1923), s. 3–5. Studia Geohistorica • Nr 01. 2013 15 Tradycje geografi i historycznej