Pobierz TRANSKRYPCJA JAKO DZIAŁANIE INTERPRETACYJNE ... i więcej Streszczenia w PDF z Analiza danych tylko na Docsity!
ROCZNIK LUBUSKI • tom 41, część 1, 2015 badania jakościowe. w poszukiwaniu dróg i inspiracji Joanna Bielecka-Prus*
TRANSKRYPCJA
JAKO DZIAŁANIE INTERPRETACYJNE
Transkrypcja w procesie badawczym
Mimo iż robienie transkrypcji jest nieodłącznym elementem w procesie badawczym w analizie jakościowej, trzeba zauważyć, że jest on słabo poddany refleksji metodo- logicznej, niezwykle rzadko jest przedmiotem badań, zwykle natomiast jest postrze- gany jako oczywisty i naturalny (Bloor i Wood 2006; Davidson 2009) Często można zauważyć, że badacze traktują ten etap badań jedynie jako „kwestię techniczną”, jak przekształcanie rękopisu w maszynopis i powierzają tę czynność, z racji tego, że zabiera dużo czasu, zewnętrznym wykonawcom Jest to zrozumiałe, jeśli zauważymy, że jest to jeden z najbardziej nużących etapów procesu badawczego i tym więcej czasu on zajmuje, im bardziej szczegółowym zapisem danych jesteśmy zainteresowani Szacuje się, że potrzeba 6 godzin na przepisanie godzinnego wywiadu, 10 godzin natomiast na transkrypcję wywiadu grupowego (Bloor i Wood 2006), jednakże wiele zależy od doświadczenia transkrybującego, dokładności zapisu, jakości nagrania i sprzętu tech- nicznego Z drugiej strony metodolodzy przekonują, że proces transkrypcji danych przez badacza jest bardzo ważną częścią procesu badawczego, w której badacz zapoznaje się szczegółowo z zebranym materiałem, co ułatwia zrozumienie i interpretacje danych (Bloor i Wood 2006; Lapadat 2000) W podręcznikach metodologicznych problemowi transkrypcji nie poświęca się zbyt dużo miejsca Na przykład w Słowniku socjologii jakościowej pod redakcją Krzysztofa Koneckiego i Piotra Chomczyńskiego (2012) nie ma odrębnego hasła poświęconego transkrypcji, wspomina się jedynie o niej przy okazji omawiania wywiadów jako tech-
- Joanna Bielecka-Prus – absolwentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, adiunkt w Zakładzie Socjologii Ogólnej i Badań nad Migracjami Instytutu Socjologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej Jej zainteresowania naukowe skupiają się wokół metodologii badań jakościo- wych, tożsamości i wykluczenia społecznego Jest autorką i współautorką książek dotyczących so- cjologii kultury, rodziny i edukacji (Transmisja kultury w rodzinie i szkole. Teoria Basila Bernsteina, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010), niepełnosprawności (Osoby niepełnosprawne na rynku pracy Lubelszczyzny, Lublin 2011), bezdomności (Social and institutional aspects of homelessness in the Lublin Province, Lublin 2011), a także artykułów poświęconych tematyce metodologii badań jakościowych
42 Joanna Bielecka-Prus niki badawczej W klasycznej pracy na temat teorii ugruntowanej (Glaser i Strauss 2009) transkrypcja także nie jest omawiana Podobnie jest w innych podręcznikach metodolo- gicznych (np Roth 2005; Wolcott 2009) Niektórzy badacze dopuszczają takie sytuacje badawcze, w których w ogóle transkrypcja może nie być potrzebna Konecki (2000, s 173) w książce omawiającej teorię ugruntowaną nie omawia problemów związanych ze sporządzeniem transkrypcji, być może dlatego, że uznaje ją jedynie za „przelanie na papier” zapisu magnetofonowego, a sprawny badacz może w ogóle zrezygnować z nagrywania wywiadów, jeśli potrafi robić dokładne notatki terenowe W innym pod- ręczniku metodologicznym Juliet Corbin i Anselm Strauss (2008) zauważają, że zapis magnetofonowy niekiedy nazbyt stresuje rozmówcę, który zdobywa się na szczerość czy ujawnia jakieś osobiste sprawy dopiero po wyłączeniu sprzętu, dlatego też radzą zawsze mieć przy sobie notatnik, aby zapisać takie informacje na bieżąco Problem samej transkrypcji także nie jest przez nich rozważany Także zalecania dotyczące sposobów korzystania z nagrań nie są spójne Jean-Claude Kaufmann (2010) przyznaje, że w swoich badaniach nie robi całościowej transkrypcji wywiadów, korzysta z fiszek i wielokrotnego przesłuchiwania nagrań, zmieniając przy tym perspektywę analityczną i stawiając nowe pytania Ten zabieg pozwala mu na zmianę poziomów myślenia, otwiera nowe możliwości interpretacji, nie usztywnia ramy pojęciowej Martyn Hammersley i Paul Atkinson (2000) więcej miejsca poświęcają wskazówkom dotyczącym robienia notatek podczas badań terenowych Zapis magne- tofonowy jest, ich zdaniem, pomocny, jednakże selektywny i nie rejestruje istotnych informacji, takich jak zachowania niewerbalne, wygląd otoczenia, dlatego nagrywanie nie zwalnia badacza od obowiązku robienia notatek Autorzy radzą także, aby nie robić transkrypcji całościowej, a jedynie fragmentów tego, co wydaje się najważniej- sze, pamiętając jednocześnie o zrobieniu indeksu na przykład określając przedziały czasowe zapisu Anselm Strauss (1987, s 266) uważa, że badacz powinien trzymać się następującej reguły: „transkrybuj tyle, ile jest konieczne”, choć ona stosowana powinna być jedynie przez doświadczonych badaczy terenowych Zaleca on także wielokrotne odsłuchanie nagrań i jednocześnie czytanie transkrypcji, nie tylko dla sprawdzenia, czy nic ważnego nie zostało pominięte, ale także po to, aby przywołać sytuację wywiadu w pamięci, by móc na nią jeszcze raz spojrzeć Podobne zalecenia można znaleźć w innych podręcznikach (np Lofland, Snow 2009; Barbour 2011) Są także opinie, aby ograniczyć nagrywanie wywiadów do niezbędnego minimum, ponieważ burzy on natu- ralizm danych (np Flick 2006) Reasumując, można stwierdzić, że nie ma jednolitego stanowiska badawczego w kwestii transkrypcji: są badacze, którzy uważają, że jest ona niezbędnym elementem procesu badawczego, inni zaś twierdzą, że można ją zastąpić notatkami badacza, a jeszcze inni zajmują pośrednie stanowisko Znacznie więcej wskazówek na temat transkrypcji można wyczytać w podręczni- kach metodologicznych analizy konwersacyjnej, socjolingwistyki i psycholingwistyki
44 Joanna Bielecka-Prus pamiętać o tym, że do opublikowanej transkrypcji powinno być dołączone objaśnienie symboli, a także informacja, dlaczego dany system transkrypcji został wybrany (Trainor i Graue 2013) Warto także zaznaczyć, że jeśli badacz zleca wykonanie transkrypcji innej osobie, może się pojawić problem zachowania anonimowości i starannego zabezpiecze- nia danych przez upublicznieniem, a także zapewnienia poufności informacji Nagrane pliki powinny być zabezpieczone i tak podpisane, aby uniemożliwić ujawnienie tożsa- mości informatorów Zaleca się też, aby były przechowywane oddzielnie, na osobnym dysku, aby chronić przed ich utratą i kradzieżą (Ritchie i Lewis 2003)
Transkrypcja jako zapis danych
Transkrypcja jest działaniem, w którym przedstawia się akty języka mówionego w for- mie pisemnej (Davidson 2006) Badacze często postrzegają transkrypcję jako „surowe dane”, które poddane są interpretacji w momencie ich analizy (np Ritchie i Lewis 2003, s 220) Zazwyczaj mówi się o transkrypcji materiału dźwiękowego, nagrań z wywiadów W tym najczęściej używanym, ale wąskim sensie, transkrypcja to „techniczna procedura przepisywania, która ma za zadanie przedstawienie dyskursu mówionego w postaci tekstu” (Bloor, Wood 2006, s 167) Rzadziej omawia się zapis materiałów wizualnych, zarówno filmowych, jak i fotografii, być może dlatego, że brak skodyfikowanego spo- sobu transkrypcji obrazów W szerokim ujęciu transkrypcją jest wszelkiego rodzaju przekład z jednego typu danych na inne, np wizualnych na język pisany Na przykład antropologowie (np James Clifford) mówią o transkrypcji w sytuacji podejmowania przez badacza terenowego takich działań jak zapisy czynności magicznych, rytualnych oraz wszelkich innych czynności ucieleśnionych czy tekstów (skryptów) kulturowych (Atkinson 1992) Niektórzy badacze uważają, że zrobienie dobrej transkrypcji to nie tylko kwe- stia czasu, ale także i kompetencji Etnograf Michael Angrosino (2010, s 99) uważa, że „transkrypcja jest powolnym i nudnym zajęciem, a przeciętny badacz nie będzie miał ani czasu, ani umiejętności niezbędnych do tego, aby została przeprowadzona we właściwy sposób” Zlecenie tej czynności osobie trzeciej jest zatem dobrym, choć kosztownym rozwiązaniem Autorzy Analizy układów społecznych (2009) zalecają badaczom sporządzenie samodzielnej transkrypcji, ponieważ ułatwia to krystalizację analitycznych pojęć, a zatem transkrypcja pobudza proces interpretacji i zarazem jej towarzyszy, bowiem zapis wywiadu to nie tylko transkrypcja, ale także streszczenia wypowiedzi, notatki terenowe na temat dodatkowych wywiadów przeprowadzonych z tym informatorem, wglądów badacza we własne przeżycia, a także krystalizowanie idei Jeśli zaś badacz jest zmuszony przekazać pracę innej osobie, powinien bardzo starannie przesłuchać wywiad, jednocześnie korygując błędy transkrypcji, i należy
Transkrypcja jako działanie interpretacyjne 45 to zrobić jak najszybciej Najczęściej wymienia się następujące funkcje transkrypcji w procesie badawczym:
- ułatwia ona bardzo szczegółową analizę zebranego materiału bez ciągłego powra- cania do źródła (nagrania);
- umożliwia badaczom krytyczną analizę przebiegu wywiadu;
- odświeża wspomnienia związane z doświadczeniami z pola badawczego;
- uzupełnia informacje zapisane w notatkach terenowych;
- redukuje uprzedzenia badacza i pobudza refleksyjność;
- pozwala na wielokrotne analizowanie tego samego materiału, np po reorganizacji kategorii kodowych, co jest bardzo ważne w hermeneutycznym modelu badań jakościowych;
- umożliwia replikację badania przez innych badaczy;
- uwiarygodnia wyniki badań w raportach badawczych;
- pozwala na krytyczną analizę interpretacji danych;
- umożliwia powtórną analizę danych przez innych badaczy (gdy uda się stworzyć bank danych);
- pozwala na posługiwanie się komputerowymi programami do badań jakościowych (np CAQDAS) Wyróżnia się dwa typy transkrypcji: zdenaturalizowaną i znaturalizowaną (Bucholtz 2000; Mero-Jaffe 2011) Pierwsza z nich przyjmuje formę pisanego dyskursu, uwzględ- niającego znaki interpunkcyjne, druga zaś próbuje kopiować dyskurs mówiony wraz z charakterystycznymi dla mowy powtórzeniami, falstartami, zająknięciami i błędami stylistycznymi Zdenaturalizowana transkrypcja jest łatwiejsza w odbiorze, koherentna, jednakże bardziej odbiega od oryginalnej wypowiedzi Znaturalizowana natomiast wymaga większego wysiłku interpretacyjnego, drażni swoją niedoskonałością, narusza reguły tekstu pisanego Inni badacze (Evers 2011) wyróżniają transkrypcję pragma- tyczną, zapis według Jefferson i transkrypcję skondensowaną (gisted) Pragmatyczna transkrypcja jest najsłabiej sformalizowana, tworzona przez badacza na potrzeby badania, który dostosowuje sposób zapisu do potrzeb badań oraz budżetu Drugim typem jest zapis zaproponowany przez Gail Jefferson, najczęściej stosowany w analizie konwersacyjnej Jest złożony i transkrypcja zabiera dużo więcej czasu, zwykle około 20 godzin na przepisanie jednej godziny nagrania Transkrypcja skondensowana ma formę streszczenia rozmowy sporządzonego na podstawie notatek terenowych zro- bionych przez badacza Najbardziej kłopotliwe są dane wizualne, nie tylko dlatego, że nie ma skodyfikowa- nych sposobów zapisu, ale także dlatego, że dużo trudności sprawia selekcja elementów poddanych transkrypcji i połączenie ich z danymi dźwiękowymi Wielu badaczy opra- cowuje indywidualne sposoby zapisu (np Bezemer i Mavers 2011), w którym kadr po
Transkrypcja jako działanie interpretacyjne 47
Transkrypcja jako interpretacja
Przy szerokim rozumieniu transkrypcji jako przekładu jednych danych (np wizual- nych) na język pisany teza, iż mamy do czynienia z działaniem interpretacyjnym, nie budzi sprzeciwu, bowiem współczesna antropologia otwarcie przyznaje, że proces badawczy, a zatem także jego poszczególne etapy, są konstrukcją czy interpretacją interpretacji (np Geertz 2005) Film etnograficzny także nie jest neutralnym obrazem rzeczywistości społecznej, ponieważ wiąże się zawsze z selektywnym wyborem obiektów oraz zdarzeń, pozostawiając inne poza kadrem Czy możemy także to samo powiedzieć o transkrypcji danych dźwiękowych zarejestrowanych za pomocą narzędzi technicz- nych, zakładając, że badacz dysponował sprzętem dokładnie rejestrującym dane? Na pierwszy rzut oka wydawać się by mogło, że transkrypcja jest czynnością kopiowania czy odwzorowania danych z jednego nośnika na drugi: dźwięku w znaki pisane Czy mamy zatem do czynienia z procesem interpretacji? W refleksyjnie zorientowanych perspektywach metodologicznych (np Bucholtz
- zwraca się uwagę na to, że transkrypcja jest kulturowo osadzoną praktyką badaw- czą, która może mieć także charakter polityczny, czy wręcz hegemoniczny, gdy wiąże się z klasyfikacją i hierarchizacją mówiących (np tych, którzy posługują się językiem „wyższym” i „niższym”, standaryzowanym i niestandaryzowanym) Wielu badaczy zgadza się z tezą, że transkrypcja jest działaniem interpretacyjnym (np Lapadat 2000) Zwykle podaje się następujące argumenty popierające tę tezę:
- transkrypcja jest związana z transformacją pierwotnego tekstu mówionego w tekst pisany, jego przekształcaniem czy translacją, a nie odwzorowaniem (Flick 2006);
- transkrypcja jest odczytaniem form symbolicznych tkwiących w rozmowie i przy- pisaniu im znaczeń, na przykład cisza może być interpretowana jako moment znaczący lub bez znaczenia;
- transkrypcja jest świadomym wyborem elementów, które zostają utrwalone w zapi- sie Selekcja ta ma charakter wartościujący, w zależności od celu badania i przyjętej perspektywy (Have, 2004);
- jest poddana dekontekstualizacji, zyskuje nowe znaczenia w nowym kontekście;
- sposób zapisu transkrypcji zależy od przyjętej przez badacza perspektywy badawczej (Jaffe 2007) Mary Bucholtz (2000) uważa, że transkrypcja jest jednym z gatunków dyskursu, czyli względnie „uwzorowaną” formą językową, celami komunikacyjnymi, społecznym i instytucjonalnym kontekstem Jest przekładem języka mówionego na dyskurs pisany, a nie odwzorowaniem (Atkinson 1992), a przekład jest zawsze związany z działaniem interpretacyjnym Mowie nadana jest forma wypowiedzi pisemnej, imitującej jedy- nie tekst mówiony, który jest bardziej nieuporządkowany W dyskursie naukowym dominują teksty pisane i to one są preferowanym sposobem wypowiedzi Literalnie
48 Joanna Bielecka-Prus zapisany tekst mówiony będzie postrzegany jako dziwaczny, „chropowaty”, dlatego też jest on często przez badacza edytowany Odbiorcy zazwyczaj zdają sobie sprawę, że oryginalna wypowiedź brzmiała nieco inaczej Podobne zabiegi stosują dziennikarze, którzy „czyszczą” nagranie wycinając z niego zająknięcia, „samo-naprawy”, wypełniacze, a nawet zbyt długie oddechy Wymienia się następujące czynniki wpływające na transkrypcję (Jaffe 2011):
- badacz: podejmuje decyzję dotyczącą metodologii i sposobu zapisu wywiadu;
- osoba prowadząca wywiad: jest aktorem społecznym w interakcji, zadaje pytania i kieruje wywiadem, jego/jej głos może pojawić się w transkrypcji, może współpra- cować z osobą robiącą transkrypcję, pojawią się problemy z odczytem – jeśli nie robi transkrypcji samodzielnie;
- osoba robiąca transkrypcję: istotna jest jej/jego wiedza i kompetencje językowe, ale także postawa w stosunku do badanych, szczególnie w przypadku badań wielokul- turowych;
- informator: jej/jego sposób mówienia, sprawność językowa, kompetencje komu- nikacyjne, ewentualne problemy artykulacyjne;
- sprzęt i miejsce: wpływa, na jakość nagrania, jego słyszalność, atmosferę wywiadu W transkrypcji wiele danych obecnych w sytuacji wywiadu zostaje utraconych Są to między innymi: cechy kontekstu, emocje, prozodia (ton głosu, głośność), pauzy i wypeł- nienia (np uhm), przekaz parajęzykowy (np śmiech, wdechy i wydechy, wymiana spojrzeń), język ciała Wprowadzenie symboli graficznych pozwala uwzględnić niektóre z tych cech, jednakże trzeba pamiętać, że badacz zapisujący dźwięki niewerbalne napo- tyka podobne trudności jak ornitolog opisujący śpiew ptaków (Have 1999) Na przykład śmiech można zapisać na wiele sposobów: hihi, cha cha, hehhuh ‘hh Co więcej zaleca się także odnotowanie innych odgłosów, np telefonu, zamykanych drzwi Trzeba ustalić, w jaki ujednolicony sposób te dźwięki zapisywać, zdecydować, które elementy kontekstu (np zachowania niewerbalne, sytuacja badawcza, intencje mówiących) powinny się znaleźć w transkrypcji (Cook 1990) Selekcja ta jest podejmowana ze względu na okre- ślone badawczo cele, ale także subiektywne interpretacje materiału dźwiękowego (Bird
- Należy podkreślić, że problem kontekstu i jego uwzględniania w interpretacji jest bardzo ważny zarówno w badaniach jakościowych, jak i analizie dyskursu Ważne jest także, czy uwzględnia się w transkrypcji głos badacza Przykład 1^1 No bo no trzeba się najpierw trzeba posprzątać umyć się posprzątać trzeba po sobie jakby nie było bo tutaj jesteśmy tak jak u siebie w domu bynajmniej ja tak odczułem i dlatego tutaj sam sobie załatwiłem znaczy no sam no przez opiekę sobie załatwiłem żeby tu się dostać. 1 Wszystkie przykłady pochodzą z wywiadów prowadzonych przez autorkę artykułu
50 Joanna Bielecka-Prus Świadomy metodologicznie badacz zdaje sobie sprawę z tego, że dokonując trans- krypcji nagrania musi wybrać określoną metodę zapisu danych Jakie są kryteria wyboru sposobu transkrypcji? Edwards i Lampert (1993) proponują dwie główne zasady: zasada dokładności (jak najwierniejszego odwzorowania oryginału) oraz zasada praktyczności (łatwość w zapisie, analizie i czytaniu) Zasady te do pewnego stopnia się wykluczają: im wierniejszy zapis tym trudniej go zrobić i tym trudniej do przeczytać, bo zapis nazbyt skomplikowany, najeżony symbolami utrudnia czytelnikowi dekodowanie tekstu (Atkinson 1992) Wprowadzanie nowych symboli może spotkać się z oporem wydawców, którzy niechętnie akceptują innowacje graficzne (Slembrouck 2007) Nie jest jednakże obojętne, jaki sposób transkrypcji badacz przyjmie, bowiem wpływa on na kształt analiz Zatem mamy tu do czynienia z podwójną zależnością: przyjęta perspektywa badawcza decyduje o sposobie zapisu, a ten z kolei wpływa na uzyskane wyniki David Cooper (1984) podaje przykład badań prowadzonych przez Williama Labova nad dialektem miejskim wśród Afroamerykanów Narracja przedstawicieli klasy robotniczej jest mniej płynna i sprawia wrażenie pourywanej ze względu na dużą ilość wstawionych znaków interpunkcyjnych, których jest znacznie mniej w przypadku zapisu mowy przedstawicieli klasy średniej Nie bez znaczenia jest także graficzny układ zapisu Zapis w formie wiersza nadaje tekstowi nowy rytm, eksponuje frazy i tworzy nową przestrzeń interpretacyjną, nadając tekstowi nowy, ekspresyjny wymiar (Glesne 1997) Przykład 3 No trzeba się najpierw trzeba posprzątać, umyć się posprzątać trzeba po sobie jakby nie było bo tutaj jesteśmy tak jak u siebie w domu bynajmniej ja tak odczułem. I dlatego tutaj sam sobie załatwiłem znaczy no sam no przez opiekę sobie załatwiłem żeby tu się dostać. Organizacja przestrzenna zapisu hierarchizuje tekst, wskazując jak należy go odczytywać W kulturze europejskiej preferowanym modelem jest zapis „z góry do dołu” oraz „od lewej do prawej”, co ma wpływ na sposób interpretacji danych (Ochs
- Eksperymentowanie z odmienną formą zapisu może ujawnić ukryte w tekście znaczenia, a także skierować refleksję badacza na sposoby konstruowania znaczeń (Mishler 1991) W procesie interpretacji nagrań mogą także brać udział uczestnicy badań W bada- niach partycypacyjnych mają oni możliwość wglądu w transkrypcję i sprawdzenia, czy wszystko zostało dobrze przepisane, a także wprowadzenia zmian (Norton 2009;
Transkrypcja jako działanie interpretacyjne 51 Stringer 2007) Można także poprosić ich o samodzielne sporządzenie zapisu roz- mowy Działania takie mają walory etyczne, gwarantują badanym prawo do wpływu na przebieg badań, wzmacniają ich poczucie uczestnictwa, upełnomocniają badane jednostki, osłabiają relacje władzy, wzmacniają kooperację, bo uczestnicy mają możli- wość klaryfikacji swoich opinii na badany temat, prawo do wglądu i poprawy danych Niekiedy mogą także poprawić jakość transkrypcji, mówiący bowiem sam najlepiej potrafi zinterpretować wytworzone przez siebie sygnały niewerbalne czy werbalne (na przykład gdy ma on problemy z artykulacją, a także gdy badacz ma kłopoty ze słuchem lub innego typu niepełnosprawności uniemożliwiające przepisywanie tekstu) W takim wypadku nie trzeba angażować innych osób, co wzmacnia również poziom wzajemnego zaufania (Grundy i in 2003) Z drugiej strony jednak trzeba się liczyć z tym, że część danych może zostać decyzją informatora wycofana Ponadto przeczytanie transkrypcji może wiązać się z dużym stresem dla badanych, którym może nie spodobać się sposób, w jaki mówią (np błędy gramatyczne, jakie popełniają, wymowa) (Jaffe 2011) W przy- padku sprawdzania transkrypcji sporządzonej przez badacza lub inną osobę badani mogą, w trosce o swój wizerunek, dokonywać w transkrypcji zmian merytorycznych i redakcyjnych, które nadają nowy sens wypowiedziom, a także gubią cechy języka mówionego Na przykład jeden z informatorów w przeprowadzonych przeze mnie badaniach dokonał następujących zmian w tekście: Pyt. Jak Pan ocenia generalnie poziom edukacji kulturalnej w Polsce i działania zmierzające do edukacji kulturalnej w Polsce? Czy jest tak, że np. ministerstwo nie dostrzega tego problemu, czy dostrzega, czy chętnie daje na to pieniądze? Odpowiedź przed korektą: Ministerstwo dostrzega, są programy. Nie są wystarczające. Patrząc na listę odrzuconych wniosków to jest ich dużo. Także tych pieniędzy jest oczywiście za mało. Zdecydowanie wzrosło to. Na projekty edukacyjne jest dosyć dużo pieniędzy. Odpowiedź po korekcie: Ministerstwo dostrzega, są programy na działania edukacyjne. Środki na nie przeznaczone są nawet duże. Ale oczywiście nie są wystarczające. Patrząc na listę odrzuconych wniosków ze stosunkowo wysoką punktacją to jest ich dużo. Także tych pieniędzy jest oczywiście za mało. Może się zatem okazać, że po zmianach wprowadzonych przez badanego otrzymamy nowy wywiad, w którym część istotnych danych, w porównaniu z wersja mówioną, zostaje utracona Z jednej strony zaletą takich zabiegów jest to, że uczestnicy mają większą kontrolę nad danymi i wzmocniona jest ich podmiotowość, a także przekona- nie, że tekst odzwierciedla ich opinie (Grundy i in 2003), z drugiej zaś strony badacz może mieć problemy z analizą danych, jeśli będą one wielokrotnie ulegały zmianie, a czas ich zebrania ulegnie wydłużeniu W przypadku badań partycypacyjnych, ale także w każdej sytuacji, w której badacz zleca osobie trzeciej przepisanie wywiadu, mamy do czynienia nie tylko z procesem interpretacji, ale także negocjacji, w której ustala się, co powinno się znaleźć w zapisie
Transkrypcja jako działanie interpretacyjne 53 Edwards J A , Lampert M D (1993), Talking Data: Transcription and coding in discourse research, Erlbaum, Hillsdale NJ Evers J C (2011), From the past into the future How technological developments change our ways of data collection, transcription and analysis, „Forum: Qualitative Social Research” 12 (1), http://nbn-resolving de/urn:nbn:de:0114-fqs Flick U (2006), An Introduction to qualitative research, Sage, London Geertz C (2005), Interpretacja kultur, Wydawnictwo UJ, Kraków Glaser B G, Strauss A L (2007), Odkrywanie teorii ugruntowanej, Nomos, Kraków Glesne C (1997), That rare feeling: re-presenting research through poetic transcription, „Quali- tative Inquiry”, 3 (2), 202- Grundy A , Dawn L , Pollon E , Mcginn M K (2003), The participant as transcriptionist: methodological advantages of a collaborative and inclusive research practice, „International Journal of Qualitative Methods”, 2 (2), 23- Hammersley M , Atkinson P (2000), Metody badań terenowych, Zysk i S-ka, Warszawa Jaffe A (2007), Variability in transcription and the complexities of representation authority and voice, „Discourse Studies”, 9, 831- Jefferson G (1985), An exercise in the transcription and analysis of laughter, [w:] Handbook of discourse analysis, t 3, red T A van Dijk, Academic Press, London, 25- Lapadat J C (2000), Problematizing transcription: purpose, paradigm and quality, „Social Research Methodology”, 3 (3), 203- Lofland J , Snow D A , Anderson L , Lofland L H (2009), Analiza układów społecznych, Scholar, Warszawa Kaufmann J C (2010), Wywiad rozumiejący, Oficyna Naukowa, Warszawa Konecki T K (2000), Studia z metodologii badań jakościowych:teoria ugruntowana, PWN, Warszawa —, Chomczyński P (red ) (2012), Słownik socjologii jakościowej, Difin, Warszawa Mergenthaler E , Stinson C H (1992), Psychotherapy transcription standards, „Psycho- therapy Research”, 2 (2), 125- Mero-Jaffe I (2011), ‘Is that what I said?’ Interview transcript approval by participants: an aspect of ethics in qualitative research, „International Journal of Qualitative Methods”, 10 (3), 231- Mishler E G (1991), Representing discourse: the rhetoric of transcription, „Journal of Narrative and Life History”, 1 (4), 225- Mondada L (2007), Commentary: transcript variations and the indexicality of transcribing practices, „Discourse Studies”, 9, 809- Morgan D L (1997), Focus groups as qualitative research, Sage, London Norton L S (2009), Action research in teaching and learning, Routledge, London Ochs E (1999), Transcription as theory, [w:] The discourse reader, red A Jaworski, N Coup- land, Routledge, London, 167- O’dell T , Willim R (2013), Transcription and the senses: cultural analysis when it entails more than words, „Senses and Society”, 8 (3), 314- Potter J , Edwarda D (1999), Social representations and discursive psychology: from cogni- tion to action, „Culture & Psychology”, 5 (4), 447- Rancew-Sikora D (2007), Analiza konwersacyjna jako metoda badania rozmów codziennych, Trio, Warszawa Rapley T (2010), Analiza konwersacji, dyskursu i dokumentów, PWN, Warszawa Ritchie J , Lewis J (red ) (2003), Qualitative research practice A guide for social science students and researchers, Sage, London Roth W M (2005), Doing qualitative research praxis of method, Sense Publishers, Rotter- dam
54 Joanna Bielecka-Prus Silverman D (2007), Interpretacja danych jakościowych, PWN, Warszawa Slembrouck S (2007), Transcription the extended directions of data histories: a response to M Bucholtz’s ‘Variation in Transcription’, „Discourse Studies”, 9, 822- Strauss A L (1987), Qualitative analysis for social scientists, Cambridge University Press, Cambridge Stringer E T (2007), Action Research, Sage, London Ten Have P (1999), Doing conversation analysis: a practical guide, Sage, London — (2004), Understanding qualitative research and ethnomethodology, Sage, Thousand Oaks, CA Tilley S A (2003), Challenging research practices: turning a critical lens on the work of tran- scription, „Qualitative Inquiry”, 9 (5), 750- Will G , Webb H , Lehn D (2014), Analytic Affordance: Transcripts as conventionalised systems in discourse studies, „Sociology”, 48, 780- Wolcott H F (2009), Writing up qualitative research, Sage, London Yin R K (2011), Qualitative research from start to finish, The Guilford Press, New York Joanna Bielecka-Prus TRANSCRIPTION AS INTERPRETATIVE ACTIVITY Summary The main theses: 1 Transcription of data (audio and visual) is a part of research practice subject to weak after- thought 2 Transcription is an interpretative act, not the projection of data This act may be influenced by varied social and cultural factors 3 There are diversified methods of data transcription; the choice of a method of transcription significantly influences the achieved research results 4 The assessment criteria of the quality of transcription are not unambiguous The discussion: How do we check the quality of transcription in the research being carried out?
