Treści uniwersalne w Weselu Stanisława Wyspiańskiego, Schematy z Sztuka

Pobierz Treści uniwersalne w Weselu Stanisława Wyspiańskiego i więcej Schematy w PDF z Sztuka tylko na Docsity!

Treści uniwersalne w Weselu Stanisława

Wyspiańskiego

Wprowadzenie Przeczytaj Prezentacja mulmedialna Sprawdź się Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Stanisław Wyspiański, Wesele, oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1981, s. 176–177.

Wesele Stanisława Wyspiańskiego zostało zainspirowane konkretnym wydarzeniem – uroczystością zaślubin Lucjana Rydla i Jadwigi Mikołajczykówny. Sztuka zyskała jednak popularność nie tylko za sprawą towarzyskiej anegdoty, lecz także dzięki głębszej, ponadczasowej treści. Wyspiański wplótł do dramatu uniwersalne refleksje wykraczające daleko poza kontekst obyczajowy, który był kanwą powstania dzieła.

Twoje cele

Rozpoznasz treści uniwersalne zawarte w Weselu Stanisława Wyspiańskiego. Wyjaśnisz, na czym polega ponadczasowość poszczególnych fragmentów utworu. Wyróżnisz cechy poetyki Wesela, dzięki którym dramat ma charakter uniwersalny.

Stanisław Wyspiański, Chaty w Grębowie, 1900 Źródło: domena publiczna.

Treści uniwersalne w Weselu Stanisława

Wyspiańskiego

Chociaż Wesele zostało oparte na prawdziwych wydarzeniach – uroczystości zaślubin poety Lucjana Rydla z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną w chacie w Bronowicach – wykracza poza poetykę realizmu i towarzyską anegdotę, która zainspirowała powstanie utworu. Obrzęd weselny był dla Wyspiańskiego pretekstem do przedstawienia przekroju polskiego społeczeństwa. Pojawiające się podczas zabawy postaci są symbolicznymi reprezentantami występujących wśród Polaków postaw, poglądów oraz idei.

Włodzimierz Tetmajer, Dworek w Bronowicach, po 1903 Źródło: Pinakoteka, domena publiczna.

Wyspiański wykorzystał w Weselu poetykę symbolizmu – kierunku rozwijającego się w literaturze w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Symbolizm zakładał unikanie jednoznaczności w sztuce. Opierał się na sugerowaniu odbiorcy określonych nastrojów, przeżyć i refleksji za pomocą symboli, czyli obrazów niemających ustalonego znaczenia, wyrażających treści niemożliwe do szczegółowego zdefiniowania. Taka konwencja sprzyjała próbie ukazania życia wewnętrznego polskiego narodu.

Stanisław Wyspiański, Autoportret, 1898 Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wiejska chata, w której odbywa się wesele, staje się przestrzenią symboliczną. Podczas zabawy uwidaczniają się odwieczne polskie problemy, lęki oraz marzenia. Wesele nie przedstawia bowiem Polski w żadnym konkretnym momencie historycznym, lecz samą ideę polskości. Dlatego też w bronowickiej chacie pojawiają się legendarni bohaterowie oraz postaci z przeszłości. Wszyscy oni muszą zmierzyć się z panującymi wśród Polaków marazmem oraz niezgodą. I właśnie między innymi z tego powodu dramat Wyspiańskiego okazuje się zawsze aktualny.

Słownik

realizm

(fr. réalisme) – w literaturze prąd spopularyzowany w prozie II połowy XIX wieku, dążący do jak najwierniejszego odzwierciedlenia świata znanego czytelnikowi z codzienności. Realiści opisywali wydarzenia, bohaterów i ich egzystencję w sposób reprezentatywny dla przedstawianej w utworze grupy społecznej

symbol

(gr. sýmbolon) – wieloznaczny, postrzegany zmysłowo odpowiednik jakości niemających określenia w systemie językowym, opierający się na sugerowaniu wzruszeń i nastrojów, w przeciwieństwie do alegorii nie posiadający utrwalonego w kulturze znaczenia

symbolizm

(gr. sýmbolon – symbol)– kierunek w sztuce zapoczątkowany przez poetów francuskich w II połowie XIX wieku, zakładający rezygnację z bezpośredniego opisu emocji, opierający się na sugerowaniu wzruszeń i nastrojów, operujący wieloznacznymi symbolami w celu wyrażenia treści, które nie mają jednoznacznego określenia w systemie językowym

uniwersalizm

(łac. universalis – powszechny) – termin filozoficzny oznaczający dążenie do upowszechnienia danego poglądu, do objęcia działalnością wszystkich ludzi, do ogarnięcia pewnej całości, powszechność. Także: wszelkie postawy i poglądy uznające dominację całości nad częściami, ogółu nad jednostkami itp.; przeciwieństwo różnych odmian indywidualizmu

uniwersalne dzieło literackie

utwór literacki uznawany przez ogół społeczeństwa za zawsze aktualny ze względu na ponadczasową wartość moralną, mądrościową lub artystyczną

wzajemną nieufnością. Słowa „To, co było, może przyjś” padają podczas rozmowy Gospodarza i Pana Młodego i wyrażają obawę, że odwieczny konflikt między elitą narodu a uciskanym ludem może wybuchnąć w przyszłości w każdej chwili. Widmo przeszłych wydarzeń będzie towarzyszyło następnym generacjom dopóki w narodzie nie zapanuje zgoda.

jako równych sobie, są zamknięci we własnym środowisku i nie obchodzą ich wiejskie zwyczaje. Oba środowiska żyją w dwóch odrębnych światach, dlatego nie potrafią ze sobą współpracować. Wyrażają to słowa Radczyni skierowane do Kliminy podczas kurtuazyjnej rozmowy. Ta fraza nie dotyczy jednak tylko chłopów i mieszczan, lecz wszelkich grup społecznych żyjących na polskich ziemiach.

„No, tylko że my jesteśmy tacy przyjaciele, co się nie lubią” Brak jedności narodu ujawnia się w konwersacjach, które prowadzą ze sobą weselnicy, w postaci uwag rzucanych na marginesie. Artysta ukazuje w ten sposób nie tylko współczesne problemy, lecz także konflikty narastające od dawna. Jedną z takich kwestii jest stosunek rodowitych Polaków do osób obcego pochodzenia, które zamieszkują polskie ziemie. Wypowiadane przez Żyda do Pana Młodego słowa: „my jesteśmy tacy przyjaciele, co się nie lubią” podsumowują dwuznaczne relacje panujące od wieków pomiędzy różnymi narodowościami Rzeczypospolitej.

„Mąć nim wodę, mąć!” Harmonijna współpraca różnych grup społecznych nie jest możliwa, ponieważ różnice nie są łagodzone, lecz wiecznie podsycane. Dzieje się to między innymi za sprawą prasy kształtującej opinię publiczną. Widmo Stańczyka w sposób symboliczny wręcza Dziennikarzowi kaduceusz – laskę symbolizującą ideowe przywództwo nad narodem – i ironicznie nakazuje mu szerzyć niezgodę wśród rodaków. Scena ta obnaża tendencje panujące w polskiej publicystyce, a także uwidacznia ponadczasowy problem całego społeczeństwa niezdolnego do porozumienia.

„Scęście swoje sie szanuje!” Poza wadami narodowymi Wyspiański obnażył w Weselu także uniwersalne ludzkie przywary, takie jak awanturnictwo, pijaństwo czy chciwość. Kluczowe znaczenie dla treści dramatu ma stawianie wyżej własnej wygody i bogactwa niż wspólnego dobra. Taka postawa uwidacznia się zwłaszcza w sytuacjach, gdy bohaterom zostają powierzone narodowe symbole, takie jak złota podkowa czy złoty róg. Za każdym razem ważniejsze okazuje się osobiste szczęście niż wartości patriotyczne:

Stanisław Wyspiański

Wesele

Akt II, Sceny 28–

[fragmenty] GOSPODARZ

Patrzaj, Hanuś! GOSPODYNI

Scęście w ręku! GOSPODARZ

Szczęście, szczęście

znalezione. GOSPODYNI

Ka? GOSPODARZ

Pod progiem na przysieniu;

szczęście w ręku. GOSPODYNI

Cała złota,

o mistyrna tyz robota.

Któż to zgubił? — Schować

trzeba. GOSPODARZ

Zwołać ludzi — spadło z nieba;

trza pokazać zgromadzeniu.

GOSPODYNI

Ni ma cego — Scęście w ręku;

tego z ręki się nie zbywa,

w tajemnicy się ukrywa,

światom się nie przekazuje:

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難

Ćwiczenie 1

Zaznacz postaci dramatu, w których postępowaniu uwidacznia się nadmierna troska o dobra materialne.

Gospodyni

Ksiądz

Jasiek

Pan Młody

Poeta

Rachela

Ćwiczenie 2

Połącz bohaterów Wesela z symbolizowanymi przez nich postawami.

Hetman zdrada narodowa

Radczyni miłość romantyczna

Czepiec ignorancja względem chłopstwa

Widmo chłopska awanturniczość

     

Ćwiczenie 3

Zdanie Prawda Fałsz Wesele jest w całości dramatem symbolicznym i jego treść nie odnosi się do wydarzeń współczesnych Wyspiańskiemu. W Weselu współwystępują postaci z różnych okresów historii Polski. Wyspiański ukazuje konflikt chłopstwa i szlachty jako wciąż aktualny. Kaduceusz jest uniwersalnym symbolem szerzenia niezgody w społeczeństwie.

Ćwiczenie 4

Wypisz z treści Wesela trzy sentencje, które można uznać za uniwersalne i uzasadnij swój wybór.

SENTENCJA UZASADNIENIE

 

 

 

 

Zastanów się, czy problemy poruszane w Weselu mogłyby być zrozumiałe dla czytelników dramatu bądź widzów spektaklu, którzy nie są Polakami. Przedyskutuj tę kwestię z kolegami i koleżankami z klasy.

Dla nauczyciela

Autor: Joanna Oparek

Przedmiot: Język polski

Temat: Treści uniwersalne w Weselu Stanisława Wyspiańskiego

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.

1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:

1. rozumie podstawy periodyzacji literatury, sytuuje utwory literackie w poszczególnych okresach: starożytność, średniowiecze, renesans, barok, oświecenie, romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska, dwudziestolecie międzywojenne, literatura wojny i okupacji, literatura lat 1945– 1989 krajowa i emigracyjna, literatura po 1989 r.;
2. rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną, mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
3. interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
4. wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, szczególnie kontekst historycznoliteracki, historyczny, polityczny, kulturowy, filozoficzny, biograficzny, mitologiczny, biblijny, egzystencjalny;
5. rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości. IV. Samokształcenie.

2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji; kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje obywatelskie; kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej.

1. Nauczyciel (po rozpoznaniu stanu wiedzy uczniów i ewentualnym uzupełnieniu najważniejszych wiadomości) inicjuje dyskusję nad fenomenem Wesela. Stawia przy tym pytania, w jakim stopniu nowatorska forma utworu wpłynęła na jego odbiór w czasach Wyspiańskiego i co zdecydowało o ponadczasowości dzieła.
2. Nauczyciel udostępnia uczniom e‐materiał i wprowadza ich w temat lekcji, nawiązując do wcześniejszej dyskusji o ponadczasowości (a więc wymiarze uniwersalnym) utworu.
3. Nauczyciel wraz uczniami ustala cele zajęć i kryteria sukcesu.
4. Nauczyciel prosi uczniów o podzielenie się na 2 zespoły i opracowanie map skojarzeń wokół symboli chochoła i złotego rogu. Przedstawiciele zespołów prezentują mapy. Nauczyciel komentuje poszukiwania uczniów, naprowadzając ich na temat wieloznaczności utworu i poetyki symbolizmu.

Faza realizacyjna:

1. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią sekcji „Przeczytaj”. Następnie nauczyciel prosi uczniów o wypunktowanie i zapisanie na tablicy wad polskiego społeczeństwa, z którymi Wyspiański rozprawia się w Weselu. Wszyscy wspólnie zastanawiają się, które z tych wad określić można jako uniwersalne słabości ludzkie.
2. Uczniowie zapoznają się z prezentacją multimedialną. Polecenia 1 i 2 uczniowie mogą wykonać w formie dyskusji moderowanej przez nauczyciela.
3. Uczniowie przechodzą do sekcji „Sprawdź się”, dobierają się w pary i wykonują ćwiczenia 1, 2, 3, 4, 7 i 8. Ćwiczenie 5 uczniowie wykonują wspólnie, dyskutując nad znaczeniem wypowiedzi i proponując alternatywne hasła o tej samej wymowie, jednak osadzone we współczesności. Ćwiczenie 6 uczniowie wykonują indywidualnie. Następnie nauczyciel prosi o zapisanie powtarzających się propozycji na tablicy i komentuje wybór uczniów, wraz z nimi oceniając uniwersalność wymowy konkretnych scen.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel prosi chętnego ucznia o podsumowanie i – jeśli to potrzebne – uzupełnia informacje.
2. Nauczyciel ponownie odczytuje temat lekcji i inicjuje krótką rozmowę na temat spełnienia kryteriów sukcesu.
3. Na zakończenie nauczyciel może zaproponować uczniom wspólne oglądanie wybranego wystawienia Wesela, np. teatr telewizji z roku 2019 reż. Wawrzyniec Kostrzewski. https://vod.tvp.pl/website/wesele,

Praca domowa:

1. Zastanów się, czy problemy poruszane w Weselu mogłyby być zrozumiałe dla czytelników dramatu bądź widzów spektaklu, którzy nie są Polakami. Przedyskutuj tę kwestię z kolegami i koleżankami z klasy.

2. Wyszukaj informacje na temat inscenizacji teatralnych Wesela, zobacz dostępne fragmenty i zastanów się, w jaki sposób zmieniała się reżyserska interpretacja dzieła Wyspiańskiego na przestrzeni czasu.

Materiały pomocnicze:

Juliusz Kleiner, Istota utworu dramatycznego, w: Problemy teorii dramatu i teatru, wybór i oprac. Janusz Degler, Wrocław 1988. Sławomir Świontek, Znak, tekst i odbiorca w teatrze, w: Problemy teorii dramatu i teatru, pod red. Janusza Deglera, Wrocław 1988. Rafał Węgrzyniak, Encyklopedia „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego, Kraków 2001.

Wskazówki metodyczne

Nauczyciel może wykorzystać multimedium bazowe do podsumowania lekcji.