Tryb postępowania w sprawach o przestępstwa z Ustawy o ..., Notatki z Edukacja

Pobierz Tryb postępowania w sprawach o przestępstwa z Ustawy o ... i więcej Notatki w PDF z Edukacja tylko na Docsity! BEZPIECZEŃSTWO TEORIA I PRAKTYKA Agnieszka Chorom ańska*, Monika Porwisz** Tryb postępowania w sprawach o przestępstwa z Ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych Problematyka przestępczości na imprezach masowych (w szczególności przestęp­ czości stadionowej) nie schodzi z łamów zarówno prasy codziennej, jak i fachowej. Zazwyczaj jednakże prezentowane informacje stawiają sobie za cel dostarczanie od­ powiedniej wiedzy, by w mniejszym lub większym stopniu zapobiegać tego typu zja­ wisku. Oczywiście tak nakreślone treści są nader istotne, wszak truizmem jest to, że zapobieganie wszelkim zjawiskom kryminogennym stanowi podstawę zwalczania przestępczości. Niemniej jednak autorki niniejszego opracowania chcą pójść o krok dalej i przeanalizować procedury postępowania w przypadku zaistnienia przestęp­ stwa na imprezie masowej, jako że w myśl art. 64 Ustawy o bezpieczeństwie im­ prez masowych1 postępowanie w sprawach o przestępstwa określone w art. 59-61 tej ustawy prowadzi się na podstawie przepisów o postępowaniu przyspieszonym, o którym mowa w rozdziale 54a Ustawy z 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego2. Warto podkreślić, że nowelizacja Ustawy o bezpieczeństwie imprez ma­ sowych, która weszła w życie 13 stycznia 2012 r., zmieniła brzmienie art. 64 tejże ustawy, wyłączając z katalogu przestępstw rozpatrywanych w trybie przyspieszonym art. 58 (organizowanie imprezy masowej bez zezwolenia). Zamysł ustawodawcy niezwłocznego egzekwowania odpowiedzialności sprawców dopuszczających się przestępstw podczas imprez sportowych jest ze wszech miar słuszny. Praktyka pokazuje jednak, że zastosowanie trybu przyspieszonego w tego typu sprawach nie zawsze jest możliwe. * Nadkom isarz, Instytut Prawa i Adm inistracji, W ydział Adm inistracji w W yższej Szkole Policji w Szczytnie. ** Komisarz, Instytut Prawa i Adm inistracji, W ydział Administracji w W yższej Szkole Policji w Szczytnie. 1 Ustawa z dnia 20 m arca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U . z 2009 r., nr 62, poz. 504) weszła w ży­ cie w dniu 1 sierpnia 2009 r. i zastąpiła Ustawę z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie im prez masowych (Dz.U . z 2005 r., nr 108, poz. 909 z późn. zm.). 2 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r., nr 89, poz. 555). 7 Agnieszka Choromańska, Monika Porwisz Zakres przedmiotowy Ustawa z 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych w zakresie regulacji prawnokarnych wprowadza szereg zmian, a mianowicie część czynów określanych do niedawna wykroczeniami penalizuje jako przestępstwa3. Regulacjom tym przyświeca idea surowszego i skuteczniejszego karania za czyny popełnione w związku z imprezą masową. Nim jednak przyjrzymy się bliżej poszczególnym przepisom karnym, dopre­ cyzowania wymaga pojęcie imprezy masowej. W myśl art. 3 pkt 1 tejże ustawy przez imprezę masową rozumiemy masową imprezę artystyczno-rozrywkową oraz masową imprezę sportową, w tym mecz piłki nożnej, z wyjątkiem imprez: 1) organizowanych w teatrach, operach, operetkach, filharmoniach, kinach, mu­ zeach, bibliotekach, domach kultury i galeriach sztuki lub w innych podobnych obiektach; 2) organizowanych w szkołach i placówkach oświatowych przez zarządzających tymi szkołami i placówkami; 3) organizowanych w ramach współzawodnictwa sportowego dzieci i młodzieży; 4) sportowych organizowanych dla sportowców niepełnosprawnych; 5) sportu powszechnego o charakterze reakcji ruchowej, ogólnodostępnym, nieod­ płatnym, organizowanym na terenie otwartym; 6) zamkniętych organizowanych przez pracodawców dla ich pracowników. Impreza artystyczno-rozrywkowa w myśl art. 3 pkt 2 Ustawy o bezpieczeństwie im­ prez masowych to impreza o charakterze artystycznym lub rozrywkowym, lub zorga­ nizowane publiczne oglądanie przekazu telewizyjnego na ekranach lub urządzeniach umożliwiających uzyskanie obrazu o przekątnej przekraczającej 3 m, odbywająca się na stadionie, w innym obiekcie niebędącym budynkiem lub na terenie umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, na której liczba udostępnionych przez organiza­ tora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepi­ sami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi nie mniej 1000. Pojęcie imprezy artystyczno-rozrywkowej obejmuje także imprezy w hali sportowej lub w innym bu­ dynku umożliwiającym przeprowadzenie imprezy masowej, w których liczba udostęp­ nionych przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z przepisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej, wynosi nie mniej niż 500 osób. Z kolei masową imprezą sportową jest każda impreza masowa mająca na celu współzawodnictwo sportowe lub popularyzowanie kultury fizycznej, zorganizowana na stadionie lub innym obiekcie niebędącym budynkiem, na którym liczba udostępnionych przez organizatora miejsc dla osób, ustalona zgodnie z prze­ pisami prawa budowlanego oraz przepisami dotyczącymi ochrony przeciwpożarowej 3 W poprzednio obowiązującej ustawie o bezpieczeństwie imprez masowych stypizowane były jedynie wykroczenia. Doty­ czyły one wnoszenia oraz posiadania broni i innych przedmiotów lub materiałów wybuchowych, wyrobów pirotechnicz­ nych lub materiałów pożarowo niebezpiecznych oraz napojów alkoholowych, a także organizowania imprezy bez zezwo­ lenia, niewykonania polecenia porządkowego, przebywania w miejscach nieprzeznaczonych dla publiczności, rzucania przedmiotem w trakcie imprezy masowej, przekazywania informacji nieprawdziwej, odpowiedzialności spikera i odpo­ wiedzialności organizatora imprezy, upoważnionego delegata lub obserwatora właściwego związku. W arto zauważyć, że obecnie obowiązująca Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych przewiduje cztery wykroczenia, a mianowicie nie­ wykonanie polecenia porządkowego (art. 54 ustawy), niewykonanie polecenia wydanego przez Policję lub Żandarmerię Wojskową (art. 55 ustawy), wnoszenie lub posiadanie napojów alkoholowych (art. 56 ustawy) oraz przekazywanie infor­ macji nieprawdziwej (art. 57 ustawy). 8 Tryb postępowania w sprawach o przestępstwa z Ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych postępowaniu. Uprzednio obowiązujący stan prawny przewidywał w przypadku tych przestępstw obligatoryjne prowadzenie postępowania przyspieszonego. Rozwiązanie takie poddawane było słusznej krytyce. Niezrozumiałe wydawało się bowiem obliga­ toryjne rozpoznawanie w trybie przyspieszonym spraw, w których z uwagi na zakres podmiotowo-przedmiotowy danej sprawy należało wykonać szereg czynności proce­ sowych (jak zgromadzenie niezbędnej dokumentacji czy uzyskanie opinii biegłego), które niewątpliwie wymagały czasu, znacznie przekraczającego ustawowy termin 48 godzin (art. 517b § 1 k.p.k.). Biorąc pod uwagę powyższe argumenty, zmianę omawianej ustawy we wska­ zanym wyżej zakresie należy ocenić pozytywnie. Postępowanie przyspieszone Uchwalona przez Sejm w dniu 16 listopada 2006 r. ustawa o zmianie ustawy - Ko­ deks karny oraz niektórych innych ustaw13 przywróciła w polskiej procedurze karnej postępowanie przyspieszone (art. 517a-517j k.p.k.), a w materialnym prawie karnym - instytucję występku o charakterze chuligańskim jako okoliczności wpływającej na wymiar kary (art. 57a § 1 k.k.). Nowelizacja ta nadała postępowaniu przyspieszo­ nemu charakter trybu szczególnego pierwszego stopnia, w przypadku bowiem braku autonomicznych uregulowań dla tego trybu w rozdziale 54a odsyłała do przepisów o postępowaniu zwyczajnym. Krytyczna ocena ówczesnych przepisów i zła praktyka14 spowodowały podjęcie prac legislacyjnych, wskutek czego ustawą z dnia 5 listopada 2009 roku15 znowelizowano przepisy rozdziału 54a Kodeksu postępowania karnego. W wyniku dokonanej zmiany art. 517a k.p.k. w postępowaniu przyspieszonym stosuje się obecnie przepisy o postępowaniu uproszczonym. Tym samym obecny model postępowania przyspieszonego jest trybem szczególnym drugiego stopnia (po­ przednio - stopnia pierwszego), co oznacza, że poza odrębnościami zawartymi w roz­ dziale regulującym tryb przyspieszony, stosuje się normy trybu szczególnego I stopnia, a zatem przepisy o postępowaniu uproszczonym, a dopiero w kwestiach tam nieure­ gulowanych przepisy trybu zwyczajnego. Konsekwencją stosowania w postępowaniu przyspieszonym przepisów o postępo­ waniu uproszczonym jest chociażby odpowiednie stosowanie regulacji dotyczących składu sądu rozpoznającego sprawę (art. 476 k.p.k.) czy udziału w rozprawie oskarży­ ciela publicznego (art. 477 i 488 k.p.k.). 13 Dz.U. z 2006 r., nr 226 , poz. 1648. 14 Zob. np.: K. Eichstaedt, Postępowanie przyspieszone, „Prokuratura i Prawo" 2007, nr 6, s. 73-89 ; J. Fik-Kłaczyńska, Sądy 24-godzinne - p róba krytyki wybranych zagadnień , [w:] lus e s t ars boni e t aequi, red. M. Żołna i J . Kapelańska-Pręgow- ska, Toruń 2006, s. 173-184 ; P. Hofmański, Po co nam postępow anie przyspieszone, [w:] Nauki penalne wobec współ­ czesnej przestępczości. Księga jub ileuszow a z okazji 70. rocznicy urodzin prof. Andrzeja Gaberle, red. K. Krajewski, Kra­ ków 2007 , s. 197-204 ; C . Kąkol, Postępowanie przyspieszone po nowelizacji KPK, „Edukacja Prawnicza" 2010 , nr 2, s. 3 i n., A . Kołodziejczyk, Postępowanie przyspieszone (uw agi krytyczne), „Prokuratura i Prawo" 2008 , nr 7 -8 , s. 108-119 ; S. Momot, A . Ważny, Postępowanie przyspieszone w praktyce, „Prokuratura i Prawo" 2009 , nr 11-12 , s. 110-126 . 15 Ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie Ustawy - Kodeks karny, Ustawy - Kodeks postępowania karnego, Ustawy - Kodeks karny wykonawczy, Ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U . 2009 r., nr 206 , poz. 1589), weszła w życie z dniem 8 czerwca 2010 r. 11 Agnieszka Choromańska, Monika Porwisz Przesłanki postępowania przyspieszonego Ustawodawca, wprowadzając do przepisów Kodeksu postępowania karnego tryb przyspieszony, jednoznacznie wskazał na wymóg dochowania dodatnich przesłanek procesowych warunkujących ten tryb szczególny. Zostały one dookreślone w art. 517b § 1 k.p.k. i przedstawiają się następująco: 1) popełnienie przestępstwa podlegającego rozpoznaniu w trybie uproszczonym, 2) ujęcie sprawcy na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem, 3) zatrzymanie oraz w ciągu 48 godzin doprowadzenie przez Policję i przekazanie sprawcy do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w postępo­ waniu przyspieszonym16. Zakres przedmiotowy postępowania przyspieszonego określony jest przepisem art. 469 k.p.k., odwołuje się on bowiem do zakresu spraw podlegających rozpoznaniu w trybie uproszczonym, a więc dla których przewidziano postępowanie przygoto­ wawcze w formie dochodzenia. Według regulacji Kodeksu postępowania karnego do­ chodzenie prowadzi się w sprawach o przestępstwa należące do właściwości sądu re­ jonowego określone w art. 325b § 1 k.p.k., zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, przy czym w wypadku przestępstw przeciwko mieniu tylko wówczas, gdy wartość przedmiotu przestępstwa lub szkoda wyrządzona lub grożąca nie przekracza 100 000 złotych. Przywołane kryterium pozwala także na prowadzenie dochodzenia w sprawach z art. 279 § 1, art. 286 § 1 i 2 oraz art. 289 § 2 k.k., po­ mimo że zagrożenie ustawowe tych czynów przekracza 5 lat pozbawienia wolności (art. 325b § 1 pkt 3). W sposób wyjątkowy potraktowane zostały także przestępstwa stypizowane w art. 159 i 262 § 2 k.k., w stosunku do których ustawodawca także prze­ widział prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia. Z kolei w § 2 art. 325b k.p.k. wskazane zostały odstępstwa od swoistej reguły, a mianowicie enumeratywnie wyliczono przestępstwa określone w kodeksie karnym, w sprawach, o które nie prowadzi się dochodzenia, m.in. art. 155, 156 § 2, art. 157a § 1, 164 § 2 k.k., co wyłącza w konsekwencji również tryb przyspieszony. Podstawa do rezy­ gnacji z dochodzeniowej formy postępowania wynika także z okoliczności określonych w art. 79 § 1 k.p.k. (przypadki obrony obligatoryjnej, kiedy mamy do czynienia ze sprawcą nieletnim, głuchym, niemym lub niewidomym albo zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności). Dochodzenia nie prowadzi się również w spra­ wach określonych w art. 309 pkt 2 i 3 k.p.k. (z uwagi na podmiot przestępstwa - sę­ dzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, ABW, AW, SKW, SWW, CBA, SG, ŻW itp.). Na szczególną uwagę zasługują okoliczności wskazane w art. 325c pkt 1 k.p.k. Zapis ustawowy wskazuje, że dochodzenia nie prowadzi się w stosunku do oskarżonego pozbawionego wolności w tej lub innej sprawie. Przy czym nie dotyczy to sytuacji za­ stosowania zatrzymania lub ujęcia sprawcy na gorącym uczynku lub bezpośrednio potem tymczasowego aresztowania. Tytułem uzupełnienia warto także zaznaczyć, 16 Termin 48 godzin, w ciągu których zatrzymany winien być oddany do dyspozycji sądu, powinien być liczony od momentu zatrzym ania osoby przez organ, co znaczy, że w przypadku gdy miało miejsce ujęcie obywatelskie - od momentu przeka­ zania ujętego sprawcy do dyspozycji policji lub innego uprawnionego do stosowania tego środka przymusu. Zob. także: M. Nawacki, P. Starzyński, Dopuszczalność zatrzym ania w postępow aniu przyspieszonym , „Policja" 2008, nr 3, s. 37 i n. 12 Tryb postępowania w sprawach o przestępstwa z Ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych że oprócz przestępstw ściganych z urzędu, a podlegających ściganiu w postępowaniu przyspieszonym, należy wymienić przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, przy czym muszą mieć one charakter chuligański17. Definicja legalna występku o cha­ rakterze chuligańskim została zawarta w art. 115 § 21 k.k. Zatem jest to występek polegający na umyślnym zamachu na zdrowie, na wolność, na cześć lub nietykal­ ność cielesną, na bezpieczeństwo powszechne, na działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego, na porządek publiczny, albo na umyślnym niszczeniu, uszkodzeniu lub czynieniu niezdatną do użytku cudzej rzeczy, jeżeli sprawca działa pu­ blicznie i bez powodu albo z oczywiście błahego powodu, okazując przez to rażące lek­ ceważenie porządku prawnego. Warunkiem sine qua non trybu przyspieszonego jest także ujęcie sprawcy na go­ rącym uczynku popełnienia przestępstwa lub bezpośrednio potem, dokonanie zatrzy­ mania, doprowadzenie w ciągu 48 godzin i przekazanie sprawcy do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym. Ujęcie sprawcy na gorącym uczynku oznacza schwytanie go przez obywatela lub policjanta w trakcie realizacji bądź usiłowania popełnienia przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpo­ średnio po jego przestępczym zachowaniu. Istotną regulację zawiera art. 517b § 3 k.p.k. Ustawodawca wskazuje nieco od­ mienny tryb postępowania wobec sprawcy przestępstwa. W razie bowiem ujęcia sprawcy w warunkach określonych w art. 517b § 1 k.p.k., dopuszcza możliwość od­ stąpienia od zatrzymania i przymusowego doprowadzenia do sądu sprawcy lub jego zwolnienie. Jednakże policjant, rezygnując z przymusowego doprowadzenia sprawcy do sądu po jego ujęciu, zatrzymaniu jest zobligowany zobowiązać go do stawien­ nictwa w sądzie w wyznaczonym miejscu i czasie, w okresie nieprzekraczającym 72 godzin od chwili zatrzymania lub oddania sprawcy w ręce Policji, ze skutkiem we­ zwania. W sytuacji gdy organ procesowy dokona wyboru takiej formy realizacji trybu przyspieszonego, wniosek o rozpoznanie sprawy przekazuje sądowi wraz z mate­ riałem dowodowym w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji. Gdy termin 48-godzinny upływa w dniu wolnym od pracy, wniosek należy przekazać - w najbliższym dniu roboczym, tak by sąd mógł przystąpić do rozpoznania sprawy przed upływem 72 godzin od chwili zatrzymania albo oddania sprawcy w ręce Policji. Ustawodawca ten niejako „odroczony" tryb przyspieszony obwarował dodatkowym warunkiem. Otóż odstąpienie od doprowadzenia w ciągu 48 godzin do sądu sprawcy występku o charakterze chuligańskim może być stosowane wyjątkowo, a więc w sytu­ acji gdy z okoliczności m.in. sprawy wynika, że sprawca stawi się w sądzie w wyzna­ czonym przez organ procesowy miejscu i czasie oraz nie będzie utrudniał postępo­ wania w inny sposób. 17 Zbędna jest wówczas interwencja prokuratora na zasadzie art. 60 § 1 k.p.k. Gdyby jednak nastąpiło przekazanie takiej sprawy z trybu przyspieszonego do trybu uproszczonego (np. w sytuacji, gdy nie można byłoby jej rozpoznać w terminie 14 dni), to wówczas, jeżeli prokurator nie objąłby sprawy ściganej z oskarżenia prywatnego ściganiem z urzędu w trybie art. 60 k.p.k., postępowanie należałoby umorzyć z uwagi na brak skargi uprawnionego oskarżyciela na podstawie art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k. W przypadku natom iast spraw ściganych na wniosek do rozpoznania takiej sprawy w postępowa­ niu przyspieszonym niezbędne byłoby złożenie przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie. M ając na względzie przyjętą w k.p.k. zasadę, że wniosek pokrzywdzonego warunkuje wszczęcie postępowania karnego, a tym samym prowadzenie go w określonym trybie, należy uznać, że brak wniosku o ściganie wyłączyłby prowadzenie postępowania w trybie przy­ spieszonym (zachodziłaby ujemna przesłanka określona w art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.). 13 Agnieszka Choromańska, Monika Porwisz 5) zawiłość sprawy bądź konieczność uzyskania dowodu z opinii biegłego (czego wy­ kluczyć nie można szczególnie w sprawach o przestępstwa z art. 59 Ustawy o bez­ pieczeństwie imprez masowych); 6) przerwa w rozprawie trwająca dłużej niż 14 dni, co w rezultacie sprowadza się do wyeliminowania z trybu przyspieszonego spraw skomplikowanych; 7) pokrzywdzony i podejrzany wystąpią z inicjatywą skierowania sprawy do me­ diacji; 8) na polecenie prokuratora z uwagi na charakter i rodzaj naruszonych norm praw­ nych czy konieczność uzupełnienia materiału dowodowego. Zakres dochodzenia Istota postępowania przyspieszonego tkwi w pominięciu lub uproszczeniu niektórych czynności procesowych. Tryb szczególny postępowania i prawna możliwość rezygnacji z czynności proce­ sowych sprawia, że z celów postępowania przygotowawczego (art. 297 § 1 k.p.k.) w pełni wystarczy zrealizować jeden, a mianowicie wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy (art. 297 § 1 pkt 2 k.p.k.). Policja w sprawach kwalifikujących się do rozpoznania w postępowaniu przyspie­ szonym może ograniczyć się do dokonania w ramach prowadzonego dochodzenia do zabezpieczenia dowodów w niezbędnym zakresie. Dopuszczalne jest zatem prze­ prowadzenie oględzin miejsca, osoby lub rzeczy, ustalenie i udokumentowanie war­ tości skradzionego mienia lub wysokości szkody wyrządzonej przestępstwem, uzy­ skanie informacji z Krajowego Rejestru Karnego o uprzedniej ewentualnej karalności podejrzanego czy sprawdzanie osoby w zbiorach danych, w tym KCIK (Krajowe Cen­ trum Informacji Kryminalnych). Ponadto można także dokonać tymczasowego za­ jęcia mienia ruchomego, zatrzymanie rzeczy, przeszukanie. Prawnie zasadne jest również dokonywanie czynności rejestracyjnych (np. podejrzanego, postępowania, przestępstwa, ewentualnie przedmiotów utraconych, jeżeli nie zostały odzyskane). Stosowanie trybu przyspieszonego nie zwalnia organu procesowego od przestrze­ gania praw pokrzywdzonego i rzetelnego udokumentowania faktu popełnionego przestępstwa. Choć ciekawostką jest to, że wśród czynności niezbędnych ustawo­ dawca nie wymienia przesłuchania w charakterze świadka osoby pokrzywdzonej przestępstwem. Tym samym nie ma konieczności w ramach trybu przyspieszonego przesłuchania pokrzywdzonego, musi być on jednakże ustalony. Ponadto Policja ma obowiązek doręczyć pokrzywdzonemu pouczenie o uprawnieniach wynikających z art. 46 k.k. (wniosek o naprawienie szkody) i art. 387 § 2 k.p.k. (prawo sprze­ ciwu wobec wniosku o dobrowolne poddanie się karze) oraz o treści art. 49a i 474a k.p.k., a także o prawie złożenia oświadczenia o działaniu w postępowaniu w charak­ terze oskarżyciela posiłkowego20. Niemniej jednak ustawodawca zrezygnował z moż­ liwości korzystania przez pokrzywdzonego z pełni przysługujących mu uprawnień, 20 Pokrzywdzony jako oskarżyciel posiłkowy ma prawo składać wnioski dowodowe, być obecnym na całej rozprawie, zada­ wać pytania przesłuchiwanym osobom (art. 5 3 -5 4 k.p.k.), składać zażalenia oraz złożyć apelację od wyroku (art. 444 k.p.k.). 16 Tryb postępowania w sprawach o przestępstwa z Ustawy o bezpieczeństwie imprez masowych wyłączając z katalogu uprawnień pokrzywdzonego możliwość wniesienia w trybie przyspieszonym powództwa cywilnego. Ponadto w myśl art. 517ea k.p.k w przypadku prowadzenia rozprawy odmiejsco- wionej podczas czynności sądowych, w których oskarżony uczestniczy przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tych czynności na odle­ głość, uczestnicy postępowania mogą składać wnioski oraz inne oświadczenia oraz dokonywać czynności procesowych wyłącznie ustnie do protokołu. O treści wszyst­ kich pism procesowych, które wpłynęły do akt sprawy od chwili przekazania do sądu wniosku o rozpoznanie sprawy, sąd jest obowiązany poinformować przy najbliższej czynności procesowej oskarżonego oraz jego obrońcę. Na żądanie oskarżonego lub obrońcy sąd ma obowiązek odczytać treść tych pism. Również pisma procesowe oskarżonego i jego obrońcy, których nie można było przekazać do sądu, mogą być przez nich odczytane na rozprawie. Z chwilą ich od­ czytania wywołują one skutek procesowy i są traktowane jako czynności dokonane w formie ustnej. W trybie przyspieszonym można nie wydawać postanowienia o wszczęciu docho­ dzenia, postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz można nie wykonywać czyn­ ności zaznajomienia podejrzanego z materiałami dochodzenia. Przystępując do realizacji czynności procesowych z udziałem podejrzanego, ko­ nieczne jest poinformowanie go przed przesłuchaniem o przysługujących mu upraw­ nieniach i ciążących na nim obowiązkach. Podejrzanego należy pouczyć o następują­ cych uprawnieniach: 1) do składania wyjaśnień; 2) do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania; 3) do korzystania z pomocy obrońcy; 4) do złożenia w toku dochodzenia wniosku, o którym mowa w art. 387 § 1 k.p.k. (do­ browolne poddanie się odpowiedzialności karnej), a także o możliwości złożenia przez prokuratora wniosku, o którym mowa w art. 335 § 1 k.p.k. (wniosek o ska­ zanie bez rozprawy); Podejrzanego poucza się również o obowiązkach i konsekwencjach wskazanych w art. 74 k.p.k., art. 75 k.p.k., art. 138 k.p.k. i art. 139 k.p.k. i 517e § 2 i art. 517ea k.p.k. Otrzymanie pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach osoba przesłuchiwana po­ twierdza podpisem (art. 517c § 2 k.p.k.). Słusznie zauważa T. Grzegorczyk, że owe pouczenie powinno być wręczone tuż po ustnym przedstawieniu zarzutów, a jeszcze przed rozpoczęciem samego przesłuchania jako odbieranie oświadczenia woli odno­ śnie do składania wyjaśnień oraz wiedzy, czyli oświadczenia dowodowego w formie tych wyjaśnień21. Podejrzanemu uprzednio zatrzymanemu przez Policję przysługują również wszystkie uprawnienia związane z tym krótkotrwałym pozbawieniem wolności. Również jako oskarżony ma prawo do przygotowania się do obrony i prawo do kontaktu z obrońcą bez obecności osób trzecich (art. 517e § 1 k.p.k.). 21 T. Grzegorczyk, W niosek o rozpoznaniu spraw y w postępow aniu przyspieszonym ja ko su rogat aktu oskarżenia, [w:] Skar­ gow y m odel procesu karnego. Księga ofiarowana prof. Stanisław owi Stachowiakowi, red. A . Gerecka-Żołyńska, P. Gó­ recki, H. Paluszkiewicz, P. W iliński, Poznań 2008 , s. 97 i n. 17 Agnieszka Choromańska, Monika Porwisz Jak wskazano wyżej, podejrzany ma prawo do korzystania z pomocy obrońcy. W wyniku rekonstrukcji trybu przyspieszonego dokonanego ustawą z 5 listopada 2009 r. zrezygnowano z obrony obligatoryjnej przed sądem. Jednakże podejrzany może korzystać z możliwości wskazanej w art. 78 § 1 k.k. Zatem jeżeli nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby wyznaczono mu obrońcę z urzędu, jeżeli wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony, bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Dla umożliwienia korzystania podejrzanemu (oskarżonemu) z pomocy obrońcy w postępowaniu przyspieszonym w art. 517j § 1 k.p.k. wskazano obowiązek pełnienia przez adwokatów dyżurów22. Ponadto w celu zapewniania prawidłowego przebiegu postępowania przyspieszonego oraz konieczności zapewnienia oskarżo­ nemu możliwości wyboru obrońcy wydano rozporządzenie w sprawie sposobu zapew­ nienia oskarżonemu możliwości korzystania z pomocy obrońcy i jego wyboru w postę­ powaniu przyspieszonym oraz organizacji dyżurów adwokackich23. Rozporządzenie to nakłada szczególny obowiązek na organ procesowy. Otóż jeżeli podejrzany nie ma obrońcy, to organ przesłuchujący, pouczając podejrzanego o możliwości korzystania w postępowaniu z pomocy obrońcy, udostępnia mu listę adwokatów pełniących dyżur. Z czynności pouczenia o korzystaniu z pomocy obrońcy przesłuchujący sporządza no­ tatkę. Konieczne jest również uzyskanie oświadczenia podejrzanego w przedmiocie ustanowienia obrońcy albo żądania wyznaczenia przez sąd, które to dokumenty do­ łącza się do wniosku o rozpoznanie sprawy w postępowaniu przyspieszonym (§ 4 cy­ towanego rozporządzenia). Ustawodawca, dopuszczając możliwość złożenia przez podejrzanego w toku do­ chodzenia wniosku o skazanie bez przeprowadzenia postępowania dowodowego (art. 387 § 1 k.p.k.) i możliwość zastosowania instytucji wskazanej w art. 335 § 1 k.p.k., wskazał określony tryb postępowania. Otóż w przypadku gdy zachodzą wa­ runki do wystąpienia z wnioskiem o skazanie bez rozprawy i skazanie bez przeprowa­ dzenia postępowania dowodowego (odpowiednio art. 335 § 1 k.p.k. i 387 § 1 k.p.k.), Policja przedstawia wniosek o rozpoznanie sprawy prokuratorowi do zatwierdzenia. Prokurator może odmówić zatwierdzenia wniosku o rozpoznanie sprawy, jednocze­ śnie podejmując decyzję co do dalszego toku sprawy bądź zatwierdzając wniosek o rozpoznanie sprawy, może dołączyć wniosek, o którym mowa w art. 335 § 1 k.p.k. ( art. 517d § 2 k.p.k.). W takiej sytuacji podejrzanego przesłuchuje prokurator. Zatem wnioskując a contrario w przypadku braku aktywności ze strony podejrzanego w przedmiocie skorzystania z rozwiązań wskazanych w art. 335 § 1 i 387 § 1 k.p.k. do przesłuchania podejrzanego przez prokuratora nie dochodzi. Rozwiązanie takie 22 W arto podkreślić, że sposób powołania obrońcy nie ma znaczenia dla podejmowania przez niego czynności, czego prze­ jawem jest wyrok Sqdu Najwyższego z 4 kwietnia 2000 r., II KKN 391/98 , LEX nr 50915: „Przepisy procesowe nie zakła­ dają, a Sąd Najwyższy nie dopuszcza, iżby obrońca wyznaczony z urzędu z faktu takiego właśnie powołania nie przy­ kładał się należycie, a w każdym razie zdecydowanie w mniejszym stopniu do obrony, niżby miał to czynić jako obrońca powołany z wyboru, a tym samym nie interesował się zbytnio przebiegiem procesu i zaczynał je przejaw iać dopiero po powołaniu go na obrońcę z wyboru". 23 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 maja 2010 r. w sprawie sposobu zapewnienia oskarżonemu moż­ liwości korzystania z pomocy obrońcy i jego wyboru w postępowaniu przyspieszonym oraz organizacji dyżurów adwo­ kackich (Dz.U . nr 98, poz. 631). Trudno jednakże w tym przypadku mówić o wyborze, skoro ów wybór ogranicza się do skorzystania z usług adwokata, który właśnie ma dyżur. Zob. więcej: K. Zgryzek, Prawo do obrony w postępow aniu przy­ spieszonym - krok wstecz, [w:] Nauki penalne w obec problem ów w spółczesnej przestępczości. Księga jub ileuszow a z okazji 70. rocznicy urodzin Andrzeja Gaberle, red. K. Krajewski, W arszaw a 2007 , s. 341 i n.; M. Arciuch, Realizacja praw a do obrony w trybie przyspieszonym , „Palestra" 2008, nr 5 -6 , s. 70. 18