Pobierz Tworzenie firmy oddziału ososby prawnej w kontekście zasady jedności firmy i więcej Publikacje w PDF z Dyplomacja tylko na Docsity!
ARTYKUŁY NAUKOWE ASO.A. 8 ( 2 )/2016/ 408 - 418 ISSN 2300- 1739
Marcin JAKUBASZEK*
TWORZENIE FIRMY ODDZIAŁU OSOBY PRAWNEJ W KONTEKŚCIE
ZASADY JEDNOŚCI FIRMY – WNIOSKI DE LEGE LATA
I DE LEGE FERENDA
CREATING BUSINESS NAME OF LEGAL PERSON IN THE CONTEXT OF THE PRINCIPLE OF UNITY OF BUSINESS NAME – CONCLUSIONS DE LEGE LATA (AS TO THE CURRENT REGULATIONS) AND POSTULATES DE LEGE FERENDA (FOR THE FUTURE REGULATIONS)
Streszczenie: Praca porusza zagadnienia dotyczące instytucji firmy oddziału osoby prawnej w świetle art. 43^6 ustawy z dnia 24 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny [Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 380 ze zm.)]. Omawia instytucję firmy oddziału osoby prawnej oraz występujące w doktrynie kontrowersje związane z tą instytucją, rozpatrując ją na gruncie zasady jedności firmy jako jednej z zasad prawa firmowego. Obok omówienia sposobu tworzenia firmy oddziału osoby prawnej praca – w podsumowaniu – zawiera wynikające z przeprowadzonej analizy wnioski de lege lata w zakresie proponowanej wykładni obowiązujących przepisów dotyczących firmy oddziału osoby prawnej oraz postulaty de lege ferenda w powyższym zakresie.
Słowa kluczowe: oddział, firma, zasada jedności firmy,osoba prawna
Abstract. This article disusses the instutition of business name of branch of legal person under the article 43^6 of Polish Civil Code. Firstly, this article discusses the institution of the business name of branch of legal person itself and the legal doctrine controversies as to the wording „business name of branch of legal person”adopted by the lawmaker. The issue is being discussed on the grounds of the principle of unity of business name as the fundamental principle of business name law. Further, this article discusses manner of formation of business name of branch of legal person, including main body issues of the name, mandatory additions and possibilities to include optional additions. The summary thereof includes de lege lata postulates as to the proposed interpretation of the provisions of business name law being in force and prrealting to business name of branch of legal person. The summary also includes the de lege ferenda postulates in the aforementioned scope. Key words: branch, business name, principle of unity of the business name, legal person.
Received: 07.2016 Accepted 09.
Tworzenie firmy oddziału osoby prawnej w kontekście zasady jedności firmy – wnioski de lege lata i de lege ferenda
WSTĘP Praca porusza zagadnienia tworzenia firmy oddziału osoby prawnejw świetle art. 43^6 ustawy z dnia 24 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny [Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 380 ze zm.)](dalej jako k.c.), formułując wnioski d e lege lata i de lege ferenda. Podejmuje ona m.in. próbę odpowiedzi na pytanie, czy obowiązujące regulacje dotyczące tworzenia firmy oddziału osoby prawnej nie stanowią wyłomu w zasadzie jedności firmy [por. m.in. Skubisz 1993, 11 i n.; Szwaja, Mika 2009, 778 i n.]. W zakresie wniosków de lege lata stanowi ona próbę przedstawienia propozycji jednolitej wykładni obowiązujących od blisko 13 lat przepisów [przepisy kodeksu cywilnego regulujące m.in. instytucję firmy oddziału osoby prawnej zostały zawarte w ustawie z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2003 r., Nr 49, poz. 408), która to ustawa weszła w życie w dniu 25 września 2003 r.] dotyczących tworzenia firmy oddziału osoby prawnej, która to propozycja mogłaby stanowić zaczyn dla potrzeb dalszej dyskusjiw tym przedmiocie. Praca formułuje również postulaty de lege ferenda wskazując propozycje zmian przepisów, które to zmiany mogłyby wyjść naprzeciw potrzebom zmieniającego się otoczenia, w jakim funkcjonują przedsiębiorcy.
Poza zakresem pracy pozostają zagadnienia oddziałów zagranicznych osób prawnych oraz innych niż firma oznaczeń (nazw) mogących identyfikować i indywidualizować podmioty lub przedmioty obrotu.
INSTYTUCJA FIRMY ODDZIAŁU OSOBY PRAWNEJ Pojęciem „firmy oddziału osoby prawnej” ustawodawca posłużył się w art. 43^6 k.c. Przepis ten stanowi, że firma oddziału osoby prawnej zawiera pełną nazwę tej osoby oraz określenie „oddział" ze wskazaniem miejscowości, w której oddział ma siedzibę.
Wprowadzenie przepisu art. 436 k.c. do systemu prawa skutkowało jednoczesnym uchyleniem przepisów kodeksu handlowego [Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospilitej Polskiej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz.U. z 1934 r., Nr 57, poz. 502)] (dalej jako k.h.) regulujących tę materię.
Omawiając instytucję firmy oddziału osoby prawnej, nie sposób pominąć kwestii definicji oddziału w rozumieniu art. 43^6 k.c. Przepisy k.c. nie definują pojęcia „oddziału”. Wobec braku definicji ustawowej w k.c. postuluje się stosowanie defincji zawartej w art. 5 pkt 4) ustawy o swobodzie działalności
Tworzenie firmy oddziału osoby prawnej w kontekście zasady jedności firmy – wnioski de lege lata i de lege ferenda
Na kanwie art. 43^6 k.c. należy wskazać, że kontrowersje w doktrynie wywołuje już samo posłużenie się przez ustawodawcę zwrotem „firma oddziału osoby prawnej”. W doktrynie istnieją w tym zakresie zasadnicze rozbieżności. Z jednej strony można wyróżnić stanowiska, że użyte sformułowanie jest co najmniej nieścisłe [tak m.in. Gniewek 2014, 106)]. Przedstawiciele reprezentujący ten pogląd wskazują, że oddział osoby prawnej nie posiada podmiotowości prawnej i nie jest odrębnym przedsiębiorcą, wobec czego nie może posiadać własnej firmy i postulują posługiwanie się raczej terminem „oznaczenie oddziału”. Z drugiej strony wyróźnić można poglądy wskazujące, że istnienie instytucji firmy oddziału osoby prawnej bynajmniej nie stanowi wyłomu w zasadzie jedności firmy, lecz przeciwnie stanowi jej wyraz [tak m.in. Klapczyńska 2004, 187].
Odniesienie się do powyższych rozbieżności nie jest możliwe bez uprzedniego sięgnięcia do definicji zasady jedności firmy.
Stosownie do tej zasady przedsiębiorca może posiadać i posługiwać się dla swej identyfikacji i indywidualizacji w obrocie wyłącznie jedną firmą [tak m.in. Szwaja, Mika 2009, 799]. Zasada ta wywodzona jest obecnie z art. 43^2 k.c., który stanowi, że przedsiębiorca działa pod firmą oznaczoną w liczbie pojedyńczej. Sama treść art. 43^2 k.c. wskazuje jednak na podmiotowo-funkcjonalny charakter oznaczenia, jakim jest firma, skoro ustawodawca wskazuje, że „przedsiębiorca” „działa” pod firmą, a zatem nie samo istnienie przedsiębiorcy wydaje się definiować jako firmę jego oznaczenie, lecz aktywność przejawiana w obrocie
przez przedsiębiorcę pod tym oznaczeniem. Taka konkluzja nabiera
istotnego znaczenia z punktu widzenia dalszych rozważań.
W świetle powyższego konieczne jest rozstrzygnięcie czy regulacja art. 43^6 k.c. stanowi w istocie wyłom w zasadzie jedności firmy osoby prawnej. Odpowiedź na to pytanie nie jest możliwa bez bliższej analizy sposobu tworzenia (treści) firmy oddziału osoby prawnej w świetle art. 43^6 k.c.
TWORZENIE FIRMY ODDZIAŁU OSOBY PRAWNEJ Zgodnie z art. 43^6 k.c. firma oddziału osoby prawnej zawiera pełną nazwę tej osoby oraz określenie „oddział" ze wskazaniem miejscowości, w której oddział ma siedzibę.
Na gruncie tej regulacji wyróżnia się trzy podstawowe elementy firmy od- działu osoby prawnej, a mianowicie - pełną nazwę osoby prawnej oraz dwa
Marcin JAKUBASZEK ASO.A.8(2)/2016/408-
obligatoryjne dodatki w postaci zwrotu „oddział” i wskazania miejscowości, w której ma on siedzibę.
Już samo wskazanie pełnej nazwy osoby prawnej rodzi wiele kontrower- sji. Z jednej strony wydaje się naturalną konsekwencją stosowania zasady jedności firmy w przypadku przyjęcia, iż firma oddziału to oznaczenie wyod- rębnionej organizacyjnie części działalności przedsiębiorcy. Przedsiębiorca powtarza zatem swoją firmę, uzupełniając ją o słowo „oddział” i nazwę miej- sowości dla oznaczenia tej wyodrębnionej działalności.
Niektórzy przedstawiciele doktryny wskazują jednak, iż sformułowanie odwołujące się do „nazwy”, a nie „firmy” przedsiębiorcy wyklucza zamiesz- czenie w firmie oddziału dodatku wskazującego na formę prawną przedsię- biorcy [tak m. in. Zaporowski 2004, 37 i n.]. W doktrynie wskazuje się nadto, że nazwa osoby prawnej zamieszczona w firmie oddziału tej osoby nie może podlegać żadnym skróceniom skoro ustawodawca posłużył się terminem „pełna”. Według odmiennych poglądów rdzeń firmy oddziału osoby prawnej winna stanowić cała firma tej osoby, a zatem wraz z dodatkiem wskazującym formę prawną i ewentualnymi dodatkami fantazyjnymi [tak wydaje sięm.in. Szwaja, Mika 2009, 825]. Na marginesie należy wskazać, że skracanie firmy do- puszcza obecnie wyraźnie art. 43^5 §§ 2 i 4 k.c., a w zakresie dodatków wska- zujących na formę prawną – m.in. przepisy k.s.h., jakkolwiek słusznie w dok- trynie podnosi się, że wprowadzenie tych przepisów nie oznacza pełnej do- wolności przysługującej przedsiębiorcy w tym zakresie [takm.in. Szwaja, Mika, 2009, 814]. Przedsiębiorca winien, skracając firmę, przestrzegać zasad prawa firmowego, co nie wyklucza w szczególności posługiwania się w obrocie skrótami firm powszechnie zrozumiałymi (np. PZU, PKO BP czy Przedsiębiorstwo Przemysł.- Handlow.-Usług.).
Spór rodzi również dodatek obligatoryjny w postaci słowa „oddział”. Większość przedstawicieli doktryny przychyla się do stanowiska, że w świetle obowiązujących przepisów możliwe jest wyłącznie posłużenie się tym zwro- tem [tak m.in. Gniewek 2014, 106].
Rozbieżności poglądów rysują się także na gruncie dopuszczalności za- warcia w firmie oddziału osoby prawnej dodatków fakultatywnych, niewska- zanych wprost w treści art. 43^6 k.c. Stosownie do stanowisk najbardziej rygo- rystycznych umieszczanie jakichkolwiek dodatków niewymienionych w art.
Marcin JAKUBASZEK ASO.A.8(2)/2016/408-
zasad prawa firmowego – udzielają odpowiedzi znacznie bardziej odpowiadającęj potrzebom obrotu.
Niekwestionowana w doktrynie zasada, że firma może stanowić wyłącznie oznaczenie przedsiębiorcy, pod którym prowadzi on działalność (art. 43^2 k.c wraz z art. 43^4 i 43^5 k.c.) oraz zasada jedności firmy prowadzą do wniosku, że oddział nie będący przedsiębiorcą nie może mieć własnej firmy. To z kolei prowadzi do wniosku, że sformułowanie zawarte w art. 43^6 k.c. w istocie stanowi pewne uproszczenie terminologiczne, jakim posłużył się ustawodawca. Skoro – jak zostało to wcześniej przyjęte – regulacja firmy jako oznaczenie przedsiębiorcy w ramach prowadzonej przez niego działalności ma charakter podmiotowo-funkcjonalny, a wyodrębnienie oddziału w ramach działaności przedsiębiorcy ma charakter przedmiotowo-funkcjonalny zatem art. 43^6 k.c. dopuszcza aby przedsiębiorca w ramach prowadzonej przez siebie dzialalności posługiwał się firmą wraz z dodatkiem pewnych zwrotów dla doprecyzowania funkcjonalnie wyodrębnionej działalności poza zakładem głównym. Taka możliwość przy poszanowaniu zasad prawa firmowego oraz przepisów prawa nie będzie prowadzić do zagrożenia możliwością wprowadzenia w błąd, a wręcz przeciwnie może, w określonych sytuacjahc, prowadzić do lepszej identyfikacji wyodrębnionej działalności przedsiębiorcy.
Przyjmując powyższą tezę, uważam, że firma oddziału osoby prawnej winna jako rdzeń obejmować całość firmy przedsiębiorcy [tak też wydaje się Szwaja, Mika, 2009, 771 i n. oraz 818] z obligatoryjnymi dodatkami w postaci słowa „oddział” oraz ze wskazniem miejscowości siedziby oddziału. W tym zakresie przychylam się do poglądów o konieczności łącznej interpretacji treści art. 43^5 §§1 i 2 k.c., a co za tym idzie przyjmujących, że w przypadku przedsiębiorcy jego firma odpowiada jego nazwie [tak m.in. Szwaja, Mika 2009, 824].
Na tym gruncie uważam jednak, że zawarty w art. 43^6 k.c. zwrot „pełna nazwa” nie oznacza, że nie jest dopuszczalne zamieszczenie w firmie oddziału firmy przedsiębiorcy obejmującej skróty. Należy przyjąć, że co najmniej dopuszczalne jest zamieszczenie w firmie oddziału skrótu dodatku wskazującego na formę przedsiębiorcy jeżeli jego treść jest ukształtowana przepisami prawa (np. S.A., Sp. z o.o., Sp.k.). W tym zakresie działa bowiem zasada ignorantia iuris nocet i trudno powoływać się na nieznajomość przyjętych przez ustawodawcę skrótów. Za powyższym przemawia również jawność Krajowego Rejestru Sądowego. Nadto
Tworzenie firmy oddziału osoby prawnej w kontekście zasady jedności firmy – wnioski de lege lata i de lege ferenda
taki pogląd znajduje oparcie w zasadzie jedności firmy. Skoro przedsiębiorca w firmie może posługiwać określonymi skrótami, zatem nie znajduje oparcia przeciwne twierdzenie na gruncie firmy oddziału jako oznaczenia o charakter funkcjonalnym dla oznaczenia pewnej wyodrębnionej działalności przedsiębiorcy. Należy przyjąć tezę, że sposobu tworzenia firmy oddziału osoby prawnej powinny dotyczyć te same ograniczenia, które dotyczą tworzenia firmy tego przedsiębiorcy. Przeciwne twierdzenie podważałoby zasadę jedności firmy, skoro dla firmy przedsiębiorcy obowiązywałby inny reżim swobody jej kształtowania niż dla firmy jego oddziału. W procesie tworzenia firmy oddziału znajdą zatem także zastosowanie takie same skróty powszechnie zrozumiałe, jakie znajdują zastosowanie w procesie tworzenia firmy przedsiębiorcy.
Wobec wskazanych powyżej propozycji interpretacji art. 436 k.c. dopuszczającej zamieszczenie w firmie oddziału pełnej firmy przedsiębiorcy wydaje się, że tożsamość tych oznaczeń będzie pokrywać się w tak zasadniczym zakresie, że nie można traktować firmy oddziału jako wyłomu od zasady jedności firmy. Konieczność zamieszczenia pełnej nazwy przedsiębiorcy winna być zatem odczytywana jako obowiązek zamieszczenia wszystkich jej elementów w firmie oddziału, ale nie oznacza to wyłączenia dopuszczalności stosowania skrótów niektórych elementów tej firmy, jeżeli taka możliwość wyraźnie wynika z przepisów prawa lub pozostaje w zgodzie z zasadami prawa firmowego.
Na gruncie art. 43^6 k.c. użycie zwrotu „oddział” jest obligatoryjne i nie jest dopuszczalne posłużenie się innym zwrotem równoznacznym czy różnoważnym (jak filia, zakład filialny, itp.). Wskazuje na to choćby posłużenie się przez ustawodawcę tym zwrotem w cudzysłowie, co zdaje się przesądzać intencję w zakresie ograniczenia możliwości wyboru do słowa „oddział”. Stanowi to istotne ograniczenie w stosunku do uprzednio obowiazującej regulacji art. 36 k.h. i jest przedmiotem krytycznych stanowisk przedstawicieli doktryny [por. Zaporowski 2004, 37-38], ale odmienne stanowisko de lege lata uznać należy za niedopuszczalne.
W odniesieniu do dodatków fakultatywnych przychylam się do możliwości zawarcia w firmie oddziału dodatkowych zwrotów ponad wyraźnie wymienione w art. 43^6 k.c., o ile ich zamieszczenie będzie pozostawało w zgodzie z zasadami prawa firmowego. Przemawia za tym kilka argumentów. Po pierwsze, jest to podyktowane praktyką i potrzebami obrotu (w przypadku jeżeli ten sam
Tworzenie firmy oddziału osoby prawnej w kontekście zasady jedności firmy – wnioski de lege lata i de lege ferenda
i ułatawiając obrót, przyczyniłyby się także do poglębienia zasady pewności obrotu w zakresie prawa firmowego.
SPIS LITERATURY
Allerhand M., Kodeks spółek handllowych z komentarzem , Wydawnictwo STO, Bielsko-Biała
Chlebny J., Użycie firmy jako wprowadzające w błąd, „Przegląd Prawa Handlowego” 2010, nr 8,
Dmowski S., Trzaskowski R. (aktualizacja), Dział III. Przedsiębiorcy i ich oznaczenia [w:] Gudowski J. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna. Tom I, Wydawnictwo LexisNexis, Warszawa 2014, s. 209-227.
Dominowska J., Naruszenie renomy przedsiębiorcy przez nieuprawnione korzystanie z jego oznaczeń indywidualizujących , „Państwo i Prawo” 2013, nr 7, s. 68-81.
Gliniecki B., Kilka uwag o konstrukcji firmy przedsiębiorcy w projekcie nowego kodeksu cywilnego , „Przegląd Prawa Handlowego” 2009, nr 8, s. 17-21.
Gniewek E., Dział III. Przedsiębiorcy i ich oznaczenia [w:] Gniewek E. (red.), Machnikowski P. (red.), Kodeks cywilny, Komentarz , wyd 6, Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2014, s. 99-110.
Golat K., Golat R., Oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorców , Wydawnictwo Prawnicze Sp. z o.o., Warszawa 1998.
Henclewski T., Matczak D., Funkcja promocyjna firmy a potrzeba liberalizacji prawa handlowego , „Przegląd Prawa Handlowego” 2010, nr 11, s. 47-51.
Jacyszyn J., Rudowicz J., Oddział spółki. Tworzenie i funkcjonowanie , Zakamycze
Klapczyńska M., Firma i jej ochrona , Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2004.
Modrzejewska M., Użycie nazwiska osoby fizycznej w firmie przedsiębiorcy posiadającego osobowość prawną, „Przegląd Prawa Handlowego” 2008, nr 5, s. 4-14.
Naworski J.P., Problematyka skracania firmy spółek kapitałowych (I), „Przegląd Prawa Handlowego” 1996, nr 3, s. 15-21.
Naworski J.P., Problematyka skracania firmy spółek kapitałowych (II), „Przegląd Prawa Handlowego” 1996, nr 4, s. 15-20.
Sitko J., Dualizm oznaczeń przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa – obrzeża prawa własności przemysłowej , „Przegląd Prawa Handlowego”, 2008/4, s. 18-26.
Sitko J., Firma w świetle przepisów kodeksu cywilnego , „Przegląd Prawa Handlowego”, 2003/5, s. 24-32.
Marcin JAKUBASZEK ASO.A.8(2)/2016/408-
Skubisz R., Prawo do firmy i jego ochrona , „Państwo i Prawo” 1993/1, s. 25-32.
Skubisz R., Zasady prawa firmowego , Rejent 1993, nr 1, s. 9-30.
Szwaja J., O przyszłym uregulowaniu firmy , „Państwo i Prawo”, 1994/12, s. 40-47.
Szwaja J., Mika I., Oznaczenia przedsiębiorcy (prawo firmowe) [w:] System Prawa Handlowego, t. 1, Prawo handlowe – część ogólna, Warszawa 2009, s. 771 i n.
Zaporowski P., Firma oddziału osoby prawnej , „Prawo Spółek” 2004, nr 9, s 35 i n.
Zaporowski P., Określenie formy prawnej przedsiębiorcy w firmie osoby prawnej , „Przegląd Prawa Handlowego” 2005/2, s. 47-51.
Zaporowski P., Pseudonim w firmie , „Przegląd Prawa Handlowego” 2006/6, s. 46-52.
Zaporowski P., Mazurkiewicz J., Zaporowska M., Zaporowska Z., Polskie prawo fir- mowe. Zagadnienia wybrane , Wrocław 2016.
Żelechowski Ł., Dział III. Przedsiębiorcy i ich oznaczenia [w:] Osajda K. (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom I. Przepisy wprowadzające. Część ogólna. Własność i in- ne prawa rzeczowe , Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2013, s. 458-515. ŹRÓDŁA PRAWA
https://bip.ms.gov.pl/pl/dzialalnosc/komisje-kodyfikacyjne/komisja-kodyfikacyjna- prawa-cywilnego/ - projekt księgi pierwszej kodeksu cywilnego [data dostępu 30.04.2016 r.].
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospilitej Polskiej z dnia 27 czerwca 1934 r. - Kodeks handlowy (Dz.U. z 1934 r., Nr 57, poz. 502).
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny(t.jedn. Dz. U. z 2016 r., poz. 380 ze zm.).
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeksspółek handlowych (t.jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1030 ze zm.).
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t. jedn. Dz. U z 2015 r., poz. 584 ze zm.).
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawobankowe(t. jedn. Dz.U. z 2015 r., poz 128 ze zm.).
