Pobierz Tworzenie i analiza wyniku finansowego w Zakładach Ubezpieczeń i więcej Publikacje w PDF z Analiza i zarządzanie w biznesie tylko na Docsity!
Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 285 · 2016
Krzysztof Jonas
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie Wydział Finansów Katedra Rachunkowości Finansowej [email protected]
TWORZENIE I ANALIZA WYNIKU FINANSOWEGO
W ZAKŁADACH UBEZPIECZEŃ
Streszczenie: Artykuł porusza problematykę sprawozdawczości zakładów ubezpieczeń w kontekście jej dopasowania do potrzeb analizy finansowej. W artykule zaproponowa- no pewne modyfikacje istniejących wzorów rachunków zysków i strat, tak aby uczynić je bardziej przejrzystymi i łatwiejszymi do porównywania.
Słowa kluczowe: zakład ubezpieczeń, rachunek zysków i strat, analiza finansowa.
Wprowadzenie
W rzeczywistości gospodarczej praktycznie od zawsze istnieje potrzeba, aby w sposób syntetyczny, zwięzły wyrażać dokonania przedsiębiorstwa w da- nym okresie. Taką wielkością jest wynik finansowy, który pomimo konkurencji, jaką stanowią przepływy pieniężne, powszechnie jest uznawany za kategorię in- formującą o rezultatach działalności jednostek gospodarczych. Informacje o wy- nikach działalności jednostki, a w szczególności o jej rentowności, jak również o zmienności tego wyniku są używane przy formułowaniu ocen dotyczących efektywności wykorzystywania obecnych oraz ewentualnych przyszłych zaso- bów jednostki [Olchowicz, Tłaczała, 2008, s. 260]. Choć wynik finansowy moż- na ustalać na różne sposoby, to jednak podstawowa informacja, jaką otrzymuje odbiorca, przekazywana jest w postaci sprawozdania finansowego – rachunku zysków i strat. Ustawa o rachunkowości [1994] przewiduje dwa warianty spo- rządzania tego sprawozdania, a wybór pozostawia kierownikowi jednostki. Nie- co inaczej jest w przypadku zakładów ubezpieczeń, w których procedura ustala-
Tworzenie i analiza wyniku finansowego w zakładach ubezpieczeń (^) 113
nia wyniku finansowego jest bardziej złożona, a wzór sprawozdania – choć rów- nież określony ustawą – jest tylko jeden. Artykuł 44 ustawy o rachunkowości określa, co składa się na wynik finansowy zakładu ubezpieczeń, a wzór spra- wozdania zawarty w załączniku nr 3 do tej ustawy dopełnia obrazu. Procedura jest więc doskonale znana i właściwie od lat niezmienna. Nie jest ona jednak do- skonała i warto się zastanowić, czy zaspokaja ona potrzeby użytkowników z punktu widzenia analizy wyniku finansowego. W niniejszym artykule podjęto próbę wskazania możliwości poszerzenia zasobu informacji płynącego z rachunku zysków i strat oraz jego analizy. Jest to możliwe poprzez wprowadzenie do sprawozdania dodatkowych pozycji o cha- rakterze porządkowym niezmieniającym procedury obliczania wyniku finanso- wego, a tylko go uszczegóławiającym. W artykule zastosowano metodę analizy obowiązujących regulacji prawnych, a także metodę przeglądu bieżącej literatury krajowej z zakresu rachunkowości i analizy finansowej zakładów ubezpieczeń.
1. Ustalanie wyniku finansowego w zakładach ubezpieczeń
i zakładach reasekuracji
Procedura ustalania wyniku finansowego w zakładach ubezpieczeń jest wy- raźnie odmienna od standardowej, co widać choćby po wzorach rachunków zy- sków i strat, które opublikowano w załączniku nr 3 do ustawy o rachunkowości. Rachunek zysków i strat zakładu ubezpieczeń i zakładu reasekuracji składa się z trzech różnych wzorów sprawozdań. Ze względu jednak na fakt, iż w Polsce jeden podmiot nie może prowadzić działalności w zakresie ubezpieczeń działu I i działu II, możliwe są dwa warianty rachunku zysków i strat: − techniczny rachunek ubezpieczeń na życie i ogólny rachunek zysków i strat – w zakładach ubezpieczeń w dziale I, − techniczny rachunek ubezpieczeń majątkowych i osobowych oraz ogólny ra- chunek zysków i strat – w zakładach ubezpieczeń działających w ramach działu II. W odniesieniu do zakładów reasekuracji możliwy jest trzeci wariant, gdyż te jednostki mogą prowadzić działalność w obu działach jednocześnie – wów- czas sporządza trzy różne rachunki zysków i strat – dwa techniczne rachunki wyników i jeden ogólny. Choć wzór rachunku zysków i strat zakładu ubezpieczeń jest odmienny od typowego, to jednak można w nim wyróżnić podobne segmenty. Segment pod- stawowej działalności operacyjnej jest w zakładach ubezpieczeń bardziej złożo-
Tworzenie i analiza wyniku finansowego w zakładach ubezpieczeń (^) 115
Dlatego też warto by dokonać modyfikacji istniejących wzorów sprawoz- dań finansowych, tak aby prezentowane informacje były jednoznaczne i zrozu- miałe dla każdego odbiorcy. Przede wszystkim najistotniejszą kwestią z punktu widzenia ewentualnej analizy jest wyodrębnienie wyniku z działalności lokacyj- nej, który w obecnych wzorach nie występuje. Można go oczywiście ustalić na podstawie zapisów w sprawozdaniu, lecz jako osobna kategoria nie występuje. Poza tym byłoby wskazane, aby wynik techniczny był ustalany sekwencyjnie, czyli zaczynając od wyniku z działalności ubezpieczeniowej poprzez wynik z działalności reasekuracyjnej oraz wynik z pozostałej działalności technicznej, a w zakładach ubezpieczeń na życie dodatkowo jeszcze wynik z działalności lo- kacyjnej. Podobnie wynik ogólny powinien zawierać obok wyniku technicznego ustalony wynik na pozostałej działalności operacyjnej oraz wynik na zdarze- niach nadzwyczajnych. Warto również opracować odrębne wzory wyniku ogólnego (druga część rachunku zysków i strat) dla zakładów ubezpieczeń na życie. Obecnie jest do- stępny tylko jeden wzór, który zawiera przychody i koszty z działalności loka- cyjnej – co jest właściwe tylko dla zakładów ubezpieczeń majątkowych i pozo- stałych osobowych. W zakładach ubezpieczeń na życie ten segment działalności jest wykazywany w ramach technicznego rachunku ubezpieczeń na życie (pierw- sza część rachunku zysków i strat) i jest zawarty w wyniku technicznym. Wynik techniczny jest przenoszony do wyniku ogólnego, gdzie procedura ustalania wy- niku finansowego jest kontynuowana i we wzorze pojawia się działalność loka- cyjna po raz drugi, co niepotrzebnie komplikuje całe wyliczenie. O wiele pro- ściej i przejrzyściej dla całej procedury byłoby, gdyby wzory funkcjonowały odrębnie albo części sprawozdania zostały połączone – zamiast dwóch osobnych części rachunku zysków i strat – wynik techniczny. Wtedy zamiast dwóch części rachunku zysków i strat, prezentujących wynik techniczny i ogólny, istniałoby jedno sprawozdanie obejmujące wszystkie segmenty działalności ubezpieczyciela. Ustawa o rachunkowości w rachunku zysków i strat nie zezwala jednost- kom na odrębne wykazywanie wyników cząstkowych według obszarów działal- ności. Jednostki ustalają wynik finansowy tylko w sposób narastający, dodając do siebie kolejne segmenty działalności, wprowadzając po każdym segmencie nazwę kolejnego przybliżenia wyniku finansowego, która obejmuje wszystkie wykazane wcześniej obszary działalności. Są to: − wynik ze sprzedaży, − wynik na działalności operacyjnej, − wynik na działalności gospodarczej, − wynik finansowy brutto, − wynik finansowy netto.
116 Krzysztof Jonas
Warto by poprzez analogie wprowadzić do rachunku zysków i strat zakładu ubezpieczeń podobny schemat, dodając nazwy kategorii określających poszcze- gólne przybliżenia najpierw wyniku technicznego, a następnie ogólnego. Wów- czas procedura ustalania wyniku finansowego w zakładach ubezpieczeń mająt- kowych i pozostałych osobowych prezentowałaby się następująco: − wynik na działalności ubezpieczeniowej bezpośredniej, − wynik na działalności reasekuracyjnej, − wynik na działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (łącznie), − wynik na pozostałej działalności technicznej, − wynik techniczny (obejmujący wszystkie wykazane wcześniej segmenty działalności), − wynik na działalności lokacyjnej, − wynik na działalności ogólny (wynik techniczny i wynik na działalności lo- kacyjnej łącznie), − wynik na zdarzeniach nadzwyczajnych, − wynik finansowy brutto, − obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego brutto, − wynik finansowy netto. W przypadku zakładów ubezpieczeń na życie procedura będzie przebiegać podobnie, jedynie wynik na działalności lokacyjnej powinien zostać wykazany przed obliczeniem wyniku technicznego i zostać w nim uwzględniony. Tego typu podejście zmieniłoby poważnie strukturę istniejącego sprawoz- dania finansowego, tym samym ułatwiłoby znacznie jego czytanie oraz później- szą analizę. Nie zmieniłoby jednak samej procedury ustalania wyniku finanso- wego, która nadal przebiegałaby w ten sam sposób. Uzupełnieniem takiego sprawozdania, mogłoby być przedstawienie wyniku finansowego zakładu ubezpieczeń i zakładu reasekuracji w ujęciu segmentów działalności, z odrębnym podaniem przychodów, kosztów i wyniku przyporząd- kowanych temu segmentowi. Ten sposób zaprezentowania wyniku finansowego ma istotne walory analityczne. Pozwala ujawnić mocne i słabe strony działalno- ści ubezpieczyciela, które mogą ujść uwadze w sprawozdaniu finansowym, które jest sporządzone w sposób narastający. Pozwala na wskazanie, który segment działalności przynosi zyski, który straty, a analiza przebiegu zjawiska w czasie może dać odpowiedź, czy np. wykazanie straty w danym segmencie ma charak- ter incydentalny, czy też jest to jakaś tendencja o stałym charakterze. Będzie to również wskazówka dla zarządzających, aby przyjrzeć się źródłu tych strat. Warto również wspomnieć o ostatnim segmencie rachunku zysków i strat, jakim jest podatek dochodowy i pozostałe obowiązkowe zmniejszenia zysku
118 Krzysztof Jonas
wszystkim na wskaźnikach charakteryzujących zyskowność działalności 1. Wskaźniki rentowności (zyskowności) stanowią relację między zyskiem brutto lub netto a przychodami, a w przypadku zakładów ubezpieczeń między zyskiem brutto lub netto a składką przypisaną brutto (lub na udziale własnym) 2. Dla sformułowania pełniejszej oceny warto by rozwinąć ten segment oceny, dodając wskaźniki cząstkowe ukazujące relację między: − wynikiem z działalności ubezpieczeniowej a składką przypisaną brutto (lub na udziale własnym) z ubezpieczeń bezpośrednich, − wynikiem z działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej a składką przy- pisaną brutto (lub na udziale własnym), − wynikiem technicznym a składką przypisaną brutto (lub na udziale własnym), − wynikiem z działalności lokacyjnej a składką przypisaną brutto (lub na udziale własnym), − wynikiem z działalności lokacyjnej a przychodami łącznymi z lokat. Ponieważ pozostała działalność techniczna, pozostała działalność operacyj- na oraz zdarzenia nadzwyczajne mają znaczenie marginalne, wydaje się zby- teczne liczenie odrębnych wskaźników ukazujących ich rolę w powstawaniu wyniku finansowego. Zaprezentowanie wskaźników cząstkowych pozwoli na określenie poziomu rentowności poszczególnych obszarów działalności ubez- pieczyciela. Należy jednak zwracać baczną uwagę na formuły wskaźników, gdyż niestety dość często pod tymi samymi nazwami wskaźników kryją się róż- ne kategorie brane do obliczenia. Najczęściej dotyczy to mianownika, gdzie mo- że być używana składka przypisana brutto lub składka przypisana na udziale własnym. Te dwie wielkości mogą być: − identyczne, gdy zakład ubezpieczeń nie korzysta z reasekuracji, − zbliżone do siebie, gdy zakład ubezpieczeń korzysta z reasekuracji w nie- wielkim stopniu, − bardzo różne, gdy zakład ubezpieczeń oddaje dużą część składki reasekurato- rowi. Wszystko to powoduje, że wartości jednego wskaźnika mogą się istotnie różnić w zależności od tego, co zostanie podstawione do mianownika. Wszystkie wspomniane wyżej wskaźniki są stymulantami, co oznacza, że im wartość wskaźnika jest wyższa, tym jest to korzystniejsze dla ubezpieczycie- la. Dodatkowo warto by tę ocenę wyniku finansowego wzbogacić o wskaźniki obrazujące strukturę wewnętrzną zysku lub straty, co pozwoli na scharakteryzo- wanie źródeł ich pochodzenia.
(^1) Podział wskaźników na grupy zaczerpnięto z nieobowiązujących już norm wykonywania zawo-
2 du biegłego rewidenta [Normy, 2002]. Pełne formuły wskaźników opisano w literaturze np. [Jonczyk i in., 2006].
Tworzenie i analiza wyniku finansowego w zakładach ubezpieczeń (^) 119
Do wskaźników rentowności zalicza się również te, które obrazują relację pomiędzy wynikiem finansowym (bądź jego cząstką) a różnymi kategoriami bi- lansowymi, jak kapitał własny, aktywa itp. Warto zwrócić tu uwagę na wskaźnik będący relacją dochodu z lokat do wartości lokat (wskaźnik zyskowności lokat), który swą interpretację zyskuje dzięki porównaniu z wartościami obserwowa- nymi dla całego rynku oraz z inflacją. Dla uproszczenia obliczania wartości tego wskaźnika, dochód z lokat powinien funkcjonować jako odrębna kategoria spra- wozdawcza. Uzupełnieniem tej oceny są wskaźniki charakteryzujące poziom kosztów działalności: odszkodowań, kosztów akwizycji, administracji i innych. Wszystkie te wskaźniki ukazują relację danej kategorii kosztów do składki przypisanej brutto lub na udziale własnym. Wskaźniki te mają charakter destymulant i korzystne jest dla ubezpieczyciela, aby przyjmowały wartości jak najniższe, a dodatkowo, aby ich wartość malała w miarę upływu czasu. Również i w tym przypadku cie- kawym dodatkiem będą wskaźniki struktury prezentujące udział poszczególnych kategorii kosztów w tworzeniu wyniku finansowego, choć w przypadku zakła- dów ubezpieczeń taka struktura jest zdominowana przez podstawowy koszt dzia- łalności ubezpieczeniowej, jakim jest odszkodowanie. Omawiając wykorzystanie wyniku finansowego w analizie finansowej za- kładu ubezpieczeń, warto wspomnieć o jednym ze wskaźników płynności, który budzi pewne wątpliwości. Chodzi o wskaźnik pieniężnej wydajności zysku sta- nowiący relację operacyjnych przepływów pieniężnych netto do zysku z działal- ności operacyjnej [Jonczyk i in., 2006, s. 91). Niejasny jest mianownik tego wy- rażenia – zysk z działalności operacyjnej, czy chodzi o wynik techniczny, czy wynik na działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej łącznie. Formuła tego wskaźnika wymaga doprecyzowania, aby uniknąć problemów z jego interpretacją.
Podsumowanie
Ustalanie i analiza wyniku finansowego w zakładach ubezpieczeń to proce- dura doskonale znana, jednakże wciąż niedoskonała i budząca wątpliwości, a sprawozdanie finansowe, żeby było użyteczne, powinno być zrozumiałe i dawać podstawy do racjonalnego podejmowania decyzji, należy też usunąć wszelkie niejasności, aby obraz jednostki wynikający z jego sprawozdań był jednoznaczny. Dlatego też zaproponowane modyfikacje, choć ingerujące we wzór sprawozda- nia, zdaniem autora mogą się przyczynić do ułatwienia procesu tworzenia obra- zu jednostki, jaką jest zakład ubezpieczeń. Wspomniane w artykule niedocią- gnięcia stanowią jedynie część problemów, których omówienie przekracza ramy niniejszego opracowania.
