Pobierz Uchwały organizacji międzynarodowych jako żródło prawa międzynarodowego i więcej Publikacje w PDF z Dyplomacja tylko na Docsity!
RUCH PRAWNICZY, EKONOMICZNY I SOCJOLOGICZNY Rok LXIII — zeszyt 3 — 2001
NATALIA BUCHOWSKA
UCHWAŁY ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH
JAKO ŹRÓDŁO PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
I. UWAGI WSTĘPNE
Powstanie organizacji międzynarodowych oraz ich intensywny, zwłasz cza po 1945 r., rozwój spowodował istotne zmiany w sposobach tworzenia się norm prawa międzynarodowego, a monopolistyczna do tej pory pozycja państwa, jako twórcy norm prawa międzynarodowego, uległa zmianie. W Polsce, wraz ze zbliżającym się członkostwem we Wspólnotach Europej skich, wzrasta zainteresowanie tworzonym przez Wspólnoty porządkiem prawnym. Zainteresowanie to nie musi oznaczać jedynie badań strony materialnej aktów prawnych, ich treści, poszczególnych rozwiązań i ich wpływu na polskie prawodawstwo w aspekcie członkostwa w strukturach europejskich. Na tym gruncie może też nastąpić wzrost zainteresowania tematyką działalności prawotwórczej innych organizacji międzynarodowych, gdyż pewne zagadnienia jej dotyczące wciąż budzą wiele wątpliwości, a poglądy poszczególnych autorów są niezmiernie zróżnicowane. Do tych zagadnień należy niewątpliwie kwestia miejsca uchwał organizacji mię dzynarodowych wśród źródeł prawa międzynarodowego. Tym samym celowe wydaje się przedstawienie dotychczasowego dorobku doktryny, usystema tyzowanie prezentowanych obecnie w publikacjach opinii oraz na tym tle próba udzielenia odpowiedzi na pytanie czy uchwały organizacji międzyna rodowych są źródłem prawa międzynarodowego. Na wstępie konieczne jest poczynienie kilku uwag ogólnych dotyczących interesującego nas zagadnienia. Wspomniano już, że w kwestii opracowań i klasyfikacji aktów organizacji międzynarodowych panuje różnorodność poglądów. Prawdopodobnie najistotniejszą rolę odgrywa w tej mierze fakt, że akty organizacji międzynarodowych stanowią grupę ogromnie niejedno rodną, różniąc się od siebie często w bardzo zasadniczy sposób. Stąd też prawdopodobnie nie tylko próby dokonywania klasyfikacji, ale także szcze gółowego omówienia zagadnień obejmujących całość działalności uchwałodaw czej organizacji napotykają na tak duże utrudnienia. Rozmaitość poglądów na temat charakteru prawnego uchwał organizacji, a w szczególności ich miejsca w katalogu źródeł prawa, jest rezultatem co najmniej kilku czynników. Po pierwsze zauważyć trzeba, że rozpatrując wspomniane zagadnienia autorzy zajmują się różnego rodzaju uchwałami począwszy od uchwał Zgromadze nia Ogólnego NZ, poprzez rezolucje Rady Bezpieczeństwa NZ, uchwały WHO, ICAO, WMO na aktach prawnych Wspólnot Europejskich skończyw szy. Po wtóre oczywistym jest fakt, że odpowiedź na pytanie o miejsce
50 Natalia Buchowska
uchwał w katalogu źródeł zależeć będzie od tego, jaką koncepcję źródeł prawa przyjmuje dany autor1, a także od tak podstawowej kwestii jak ta, czy za normę prawną uznawać będzie tylko normy generalne i abstrakcyjne, czy również normy indywidualne i konkretne. Odpowiedź ta uwarunkowa na będzie również tym czy rozpatrywane będą uchwały działające jedynie pro foro interno (tzw. prawo wewnętrzne), czy też uchwały skutkujące pro foro externo (skierowane do państw członkowskich lub ich obywateli). Zależeć to będzie również od tego czy uzna się, że uchwała musi regulować nowe zagadnienia, czy też może powtarzać treść norm zawartych w umowie lub zwyczaju. Znaczenie będzie miała także kwestia mocy wiążącej uchwały i sto pień rygoryzmu w sposobie podejścia danego autora do tego zagadnienia. Mając więc na uwadze tak dużą ilość czynników, nie może budzić zdziwienia fakt, że poglądy na temat roli, jaką odgrywają uchwały organi zacji pośród źródeł prawa międzynarodowego, są tak bardzo zróżnicowane. Słuszne, więc wydaje się stwierdzenie, że zagadnienie charakteru prawne go aktów organizacji międzynarodowych jest na tyle skomplikowane, że „w zasadzie powinno być badane in concreto - w odniesieniu do szczególnej sytuacji konkretnego przypadku”2. Dlatego też bardzo często wśród opraco wań monograficznych pojawiają się prace dotyczące aktów prawnych jednej tylko, wybranej organizacji lub wręcz jednego organu tejże organizacji. Nie oznacza to jednak oczywiście, aby w pracach badawczych całkowicie zaniecha no prób dokonywania pewnych ogólnych klasyfikacji zagadnień aktów pra wnych organizacji, a i w tym wypadku bogata literatura świadczy, że mimo licznych trudności, jakie napotka na swej drodze osoba zajmująca się ową tematyką, sporządzanie tego rodzaju opracowań nie jest niemożliwe4.
1 Co do wieloznaczności terminu „źródło prawa” oraz zagadnień normatywnej koncepcji źródeł prawa i teorii źródeł prawa patrz: A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii państwa i prawa, War szawa 1994, s. 179 - 185, zobacz także: C. Parry, The Sources and Evidences o f International Law, Mancha- ster-Dobbs Ferry 1965, s. 1 - 27. 2 Patrz: W. Czapliński, A. Wyrozumska, Prawo międzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, War szawa 1999, s. 102. 3 Dla przykładu: K. Michałowska-Gorywoda, Pojęcie i rodzaje decyzji organizacji międzynarodowych oraz klasyfikacja i analiza prawna decyzji Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Zeszyty Naukowe SGPiS, Prace Instytutu Handlu Międzynarodowego V, nr 84, 1971; R. Sonnenfeld, Uchwały Rady Bezpieczeństwa ONZ. Zagadnienia prawne, Warszawa 1979, dalej cyt. jako: Uchwały Rady B e z p i e c z e ń s t w a tejże, Resolutions o f the United Nations Security Council, Warszawa-Dordrecht-Boston-London 1988, dalej cyt. jako: Resolutions...-, A. Wasilkowski, Zalecenia Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, Warszawa 1969; A. Basak, Decisions o f the United Nations Organs in the Judgments and Opinions o f the International Court o f Justice, Wrocław 1969; J. Castañeda, Legal Effects o f United Nations Resolutions , New York and London, 1969; K. Skubiszewski, Kompetencje prawodawcze Wspólnot Europejskich, „Przegląd Zachodni” 1962, t. 3, cz. I i II, s. 9 - 47, cz. III, s. 212 - 244; R. I. R. Abeyratne, Law Making and Decisions Making Powers o f the ICAO Council - a Critical Analysis, Zeitschrift fuer Luft - und - Weltraum Recht, vol. 41 (1992), afl. 4; R. Higgins, The United Nations and Lawmaking: The Political Organs, „American Journal of International Law” vol. 64 (1970), No. 4; J. Menkes, Prawny charakter rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ, „Sprawy Międzynarodowe” 1978, nr 9; E. Osieke, The Legislative and Judical Competence o f the ICAO, Geneve 1980; M. Paszkowski, Uprawnienia ICAO w dziedzinie unifikacji międzynarodowych norm i metod postępowania, „Sprawy Międzynarodowe” 1970, nr 12. 4 K. Skubiszewski, Uchwały prawotwórcze organizacji międzynarodowych. Przegląd zagadnień i analiza wstępna, Poznań 1965, dalej cyt. jako: Uchwały prawotwórcze...-, tenże, Rola niewiążących uchwal międzyna rodowych w prawotwórstwie międzynarodowym, „Państwo i Prawo” 1986, nr 1; Z. M. Klepacki, The Decision
- Making Process in International Organizations, „Polish Yearbook of International Law” 1976, vol. 8; Z. Doliwa- Klepacki, Decyzje organizacji międzynarodowych, w: Z. Doliwa-Klepacki Encyklopedia organizacji międzynarodo wych, dalej cyt. jako: Decyzje..:, A. J. P. Tammes, Decisions o f International Organs As a Source o f International Law, Academie de Droit International de la Haye, Receuil des Course, tom II, 1958; C. H. Alexandrowicz, The Law -M aking Functions o f the Specialized Agencies o f UN, 1973; I. Detter, Law Making by International Organizations, Stockholm 1965; J. Abr. Frowein, The Internal and External Effects o f Resolutions by Inter national Organizations, Zeitschrift fiir auslàndisches Offentliches Recht und Volkerrecht, vol. 49, 1989.
52 Natalia Buchowska
wymiarze problematyka ta zostanie omówiona wraz ze stanowiącym meri tum niniejszego opracowania zagadnieniem miejsca uchwał wśród źródeł prawa międzynarodowego.
HI. INTERPRETACJA ART. 38 STATUTU MIĘDZYNARODOWE
GO TRYBUNAŁU SPRAWIEDLIWOŚCI
Ponieważ poglądy poszczególnych autorów, dotyczące miejsca uchwał wśród źródeł prawa w dużej mierze są pochodną ich stanowiska odnośnie wzajemnej relacji pomiędzy uchwałami a art. 38 Statutu MTS, konieczne wydaje się omówienie tego zagadnienia. W swoim literalnym brzmieniu art. 38 Statutu MTS stanowi wyliczenie podstaw wyrokowania, tak więc z prawnego punktu widzenia jest wiążący wyłącznie dla Trybunału11. Jednak pojawia się pytanie, czy na tym kończy się rola, jaką odgrywa ten przepis w prawie międzynarodowym? Dość powszechnie wskazuje się bowiem, że jeśli wedle jego treści Trybunał ma rozstrzygając zgodnie z prawem międzynarodowym, stosować wymienione w art. 38 elementy, to tym samym są to elementy składające się na katalog źródeł prawa międzynarodowego 2, a przynajmniej mogą one sta nowić punkt wyjścia do analizy źródeł1. Jeśliby przyjąć, że art. 38 zawiera katalog źródeł prawa międzynarodowego, to w kontekście uchwał organiza cji, możliwe są dwie dalsze interpretacje. Według pierwszej z nich z treści art. 38 wynikają nie tylko skutki prawne dla Trybunału, ale także konse kwencje dla nauki prawa międzynarodowego. Tym samym trzeba dojść do wniosku, że skoro przepis ten nie wymienia uchwał organizacji międzyna rodowych, to w żaden sposób nie można ich uznać za samoistne źródło prawa, stosowane na równi z umową czy zwyczajem. Według drugiej - art. 38 wiąże przede wszystkim MTS, a ominięcie w nim uchwał organizacji mię dzynarodowych nie przeszkadza w rozważaniu ich w kontekście źródeł prawa, abstrahując od działalności Trybunału14. Wskazać jednak należy, że nawet przyjęcie pierwszego sposobu interpretacji nie powoduje, że MTS nie może stosować uchwał organizacji w toku rozpatrywania spraw. Potrzeba praktyki sprawiła, iż w kilku sprawach MTS rozpatrywał akty tworzone przez organizacje międzynarodowe15. I tak dla przykładu w orzeczeniu z 1950 r. w sprawie Competence o f the General Assembly for the Admission o f a State to the United Nations Trybunał rozpatrywał Regulamin Zgroma dzenia Ogólnego NZ, w celu potwierdzenia poprawności własnej interpreta-
wewnętrznego organizacji międzynarodowych, Acta Universitatis Wratislaviensis, Prawo XXXII, nr 125, s. 83 - 95; W. Morawiecki, Prawo wewnętrzne organizacji międzynarodowej, „Państwo i Prawo” 1969, nr 1, s. 36 - 46; tenże, Funkcje organizacji międzynarodowej, Warszawa 1971, s. 198 - 201, dalej cyt. jako: Funkcje... 11 Patrz: A. Klafkowski, Prawo międzynarodowe publiczne, Warszawa 1981, s. 70. 12 Tak piszą np.: W. Czapliński, A. Wyrozumska, op. cit., s. 38; S. E. Nahlik, Wstęp do nauki prawa międzynarodowego, Warszawa 1967, s. 165 i 166; A. J. P. Tammes, op. cit., s. 268; M. Virally, The Sources o f International Law, w: M. S 0 rensen, Manual o f Public International Law, New York 1968, s. 116 - 175. 13 L. Gelberg, Zarys prawa międzynarodowego, Warszawa 1977, s. 49; A. Klafkowski, op. cit., s. 70 i 71. 14 Tak pisze np.: A. Basak, op. cit., s. 170 - 171. 15 MTS uznał, że uchwała jest pochodna w stosunku do traktatu, który zgodnie z art. 38 ust. 1 lit. a, oczywiście wolno mu zastosować, patrz: A. J. P. Tammes, op. cit., s. 269.
Uchwały organizacji międzynarodowych jako źródło prawa 53
■i cji art. 4 Kart NZ. Z kolei w sprawie dotyczącej Trybunału Administra cyjnego skonstatował, że orzeczenia tegoż Trybunału mają moc wiążącą dla stron sporu, co w konsekwencji spowodowało powstanie zobowiązań finan sowych dla państw członkowskich17. Wreszcie w opinii doradczej z roku 1996 w sprawie Legality o f the Use by a State o f Nuclear Weapons in Armed Conflict, rozpatrując zagadnienie charakteru rezolucji Zgromadze nia Ogólnego, MTS stwierdził, że jakkolwiek są one niewiążące, mogą mieć w pewnych sytuacjach moc normatywną, gdyż stanowią ważny dowód ist nienia normy lub powstawania opinio iuris 1. W świetle tego zastanawiać może fakt dlaczego twórcy Statutu MTS nie uwzględnili uchwał w zawar tym w art. 38 wyliczeniu? Najczęściej w literaturze odpowiada się, że ponieważ art. 38 Statutu MTS jest niemal wierną kopią art. 38 Statutu Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej z 1920 roku, autorzy tego aktu nie uświadamiali sobie, że w przyszłości istnieć będzie tak wielka ilość organizacji międzynarodowych, a ich uchwały będą odgrywać doniosłą rolę w prawie międzynarodowym, a tym samym nie dostrzegali potrzeby umieszczania uchwał organizacji w art. 38, jako jednej z podstaw orzekania. Wedle innego poglądu, takie wytłumaczenie jest mało przekonu jące, ponieważ jak się wskazuje, twórcy projektu Statutu MTS musieli mieć w pamięci dyskusje dotyczące uchwał, toczące się już w ramach Ligi Narodów19. Można więc założyć, że nie chcieli oni uznać uchwał za jedno ze źródeł, ponieważ nie przyjmowali, że będą one posiadały moc wiążącą, na co wskazywać może głosowanie w trakcie konferencji w San Francisco, w którym odrzucono propozycję Filipin, aby wyposażyć Zgromadzenie Ogól ne w kompetencje prawotwórcze20. W tej zaś sytuacji, niewiążące zalecenia jakie uchwala Zgromadzenie Ogólne mogą być stosowane przez MTS we dług wskazanej wcześniej metody. Można jednak przyjąć, co zaznaczano już wcześniej, że art. 38 stanowi jedynie punkt wyjścia do analizy źródeł prawa. Rozmaici badacze zastana wiają się bowiem, czy wyliczenie to jest wyczerpujące, wskazując właśnie na uchwały organizacji międzynarodowych, jako ewentualny składnik ma jący uzupełnić treść tego przepisu21. Jeśli pod tym kątem spojrzy się na treść art. 38, zupełnie otwarta i nieograniczona staje się dyskusja na temat uchwał organizacji międzynarodowych jako źródła prawa międzyna rodowego. Z kolei rozważania dotyczące sposobów, w jakie MTS stosuje akty organizacji, należy skomentować w jeden sposób: wobec obecnego brzmie nia art. 38, MTS chcąc czy wręcz musząc zastosować uchwałę organizacji międzynarodowej (najczęściej Zgromadzenia Ogólnego NZ) nie ma innego wyjścia, poza tym, żeby uznać ją za pochodną wobec traktatu, co wcale nie
16 Patrz: A. Basak, op. cit., s. 184. 17 Effect o f Awards o f Compensation Made by the United Nations Administrative Tribunal , ICJ Reports 1954, s. 10; patrz także: R. Sonnenfeld, Uchwały Rady Bezpieczeństwa..., s. 17. 18 Patrz: W. Czapliński, A. Wyrozumska, op. cit., s. 105. 19 Wskazuje na to C. Parry, op. cit., s. 109 - 110. 20 Patrz: J. Castañeda, op. cit., s. 2 - 3. 21 S. E. Nahlik, op. cit., s. 417; A. Klafkowski, op. cit., s. 70 - 71; W. Czapliński, A. Wyrozumska, op. cit., s. 16; L. Antonowicz, Podręcznik prawa międzynarodowego , Warszawa 1998, s. 28.
Uchwały organizacji międzynarodowych jako źródło prawa 55
artykułu (mówiący o umowach międzynarodowych), ponieważ wszystkie uchwały mają charakter pochodny wobec umowy międzynarodowej26. Rów nież Renata Sonnenfeld przychyla się do tego poglądu, uznając, że uchwały organizacji powinny być traktowane jako „akty wykonawcze traktatu pod stawowego i tym samym należące sensu largo do prawa traktatowego”27. Nieco niejasne z kolei wydają się być wywody A. J. P. Tammes’a. Z jednej strony stwierdza on bowiem, na podstawie analizy działalności MTS, że Trybunał stosując uchwałę w rzeczywistości zawsze stosuje umowę między narodową, taką np. jak Karta NZ, z której wywodzi się kompetencja kon kretnego organu do podejmowania uchwał, z drugiej zaś, na tej samej stronie można przeczytać, że dla potrzeb czysto prawniczej dyskusji wygod niej będzie uważać uchwały za odrębne źródło prawa międzynarodowego28. Rzadziej spotykane jest stanowisko, które zalicza uchwały organizacji do tzw. soft law. Remigiusz Bierzanek pisząc o zagadnieniu soft law stwierdza, że przede wszystkim należy do niego zaliczyć uchwały organów organizacji międzynarodowych adresowane do państw członkowskich, jako przykład podając uchwały Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Wskazuje on, że choć nie mogą one pretendować do rangi źródła prawa na równi z umową czy zwyczajem, to nie oznacza to, by były pozbawione wszelkiego znaczenia prawnego, gdyż jego zdaniem posiadają dużą wagę moralną i polityczną. Cytowany autor nie kwestionuje jednocześnie mocy wiążącej tzw. prawa wewnętrznego organizacji, jednak z jego wypowiedzi nie można wywnios kować, czy byłby skłonny uznać je za źródło prawa29. Pogląd ten przedsta wia również w swoim podręczniku Bogdan Wierzbicki30. Ciekawie na tle powyższych poglądów prezentują się zapatrywania Michele’a Virally31. Autor ten w ramach prawa międzynarodowego ( inter national legal order) wyróżnia internal legal order o f international institu tions, na który, jego zdaniem, składają się akty regulujące funkcjonowanie organów organizacji oraz wzajemne relacje pomiędzy nimi. Virally stwier dza, że uchwały organizacji międzynarodowych w większości przypadków nie ustanawiają obowiązków dla państw, co najwyżej rozbudowują prawo zwyczajowe, tym samym nie mogą być uznane za źródło prawa międzyna rodowego ( international legal order). Natomiast mogą, jego zdaniem, ist nieć akty, które będą stanowiły źródło prawa, ale jedynie w obrębie wewnętrznego prawa organizacji ( internal legal order o f international in stitutions), jako przykład zaś podaje tzw. staff rules uchwalone przez Zgro madzenie Ogólne, na podstawie art. 101 ust. 1 Karty NZ. W kontekście powyższego można dodać, iż w nauce pojawił się pogląd, według którego właśnie wspomniane prawo wewnętrzne, a przynajmniej tę
26 S. E. Nahlik, op. cit., s. 417 - 418. 27 R. Sonnenfeld, Uchwały Rady Bezpieczeństwa..., s. 26, autorka podtrzymuje ten pogląd także w swojej pracy z roku 1988, patrz: Resolutions..., s. 10. 28 A. J. P. Tammes, op. cit., s. 269. 29 R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 115 - 116 oraz 298 - 302; z notki informacyjnej wynika, że te fragmenty podręcznika zostały opracowane przez Remigiusza Bierzanka. 30 Prawo międzynarodowe publiczne, red. B. Wierzbicki, s. 45, obok tego poglądu autor prezentuje również stanowisko Janusza Gilasa. 31 M. Virally, op. cit., s. 116 - 175.
56 Natalia Buchowska
jego część, która reguluje stosunki pomiędzy organizacją a osobami fizycz nymi (np. personelem organizacji) uznać należy za nową gałąź prawa, odrębną od prawa międzynarodowego32. Szczególnie często opinia ta jest wypowiadana w odniesieniu do prawa tworzonego przez Wspólnoty Euro pejskie. Dla uzasadnienia tego stanowiska cytuje się orzeczenie Europej skiego Trybunału Sprawiedliwości, który stwierdził, że „Traktat o EWG stworzył swój własny porządek prawny”33. Jednak słusznie pogląd ten spotkał się w literaturze z krytyką, zarówno w odniesieniu do prawa wspólnotowego34, jak i prawa innych organizacji międzynarodowych35. W dzi siejszej nauce prawa międzynarodowego zdecydowanie przeważa opinia, że organizacje międzynarodowe są podmiotami prawa międzynarodowego36. Ich podmiotowość określa się jako wtórną, czy też pochodną (w odróżnieniu od pierwotnej podmiotowości państwa), ponieważ jest ona nadawana organizacji przez państwa ją tworzące. Organizacje międzynarodowe posiadają zdolność prawną oraz pewne elementy zdolności do działania, jak na przykład: zdolność traktatową, prawo legacji czy też zdolność do ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej37. Wobec tego, trudno byłoby uznać, że akty prawne tworzone przez podmioty prawa międzynarodowego, na podstawie i z upoważnienia wyni kającego z umowy międzynarodowej, stanowić mają odrębny od prawa międzynarodowego porządek prawny. Tym samym słuszne wydaje się być twierdzenie, zgodnie z którym całość prawa organizacji międzynarodowych na leży zaliczyć do prawa międzynarodowego publicznego. Spośród autorów, wedle których uchwały organizacji międzynarodowych można uznać za źródło prawa, najobszerniej swoje stanowisko zaprezento wał Krzysztof Skubiszewski38. Autor ten wskazuje, że pewne organizacje międzynarodowe posiadają, nadane mocą wyraźnego upoważnienia trakta towego, kompetencje do stanowienia wiążących aktów, zawierających nor my generalne i abstrakcyjne, skierowanych do państw członkowskich39.
32 Wskazuje na to w swojej pracy Renata Sonnenfeld, m.in. cytując opinię odrębną sędziego R. Cordovy, jaką zajął w sprawie Judgments o f the Administrative Tribunal o f the ILO upon Complaints Made against UNESCO (ICJ Reports 1956), w której stwierdził, że statuty trybunałów administracyjnych i regulaminy personelu dotyczą stosunków prawnych pomiędzy organizacjami i osobami fizycznymi i z tego względu nale żałoby zaliczyć je do międzynarodowego prawa administracyjnego, patrz: Uchwały Rady Bezpieczeństwa..., s. 18 - 19, zaznacza to również Janusz Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1999, s. 75 - 77; w nauce polskiej stanowisko takie zajął Wojciech Morawiecki, Funkcje..., s. 199. 33 Orzeczenie w sprawie Costa v. Enel (sprawa nr 6/64), tekst patrz: Prawo Wspólnot Europejskich. Orzeczntctwo, t. I - prawo instytucjonalne, wybór i redakcja: W. Czapliński, R. Osrthansky, P. Saganek, A. Wyrozumska, Warszawa 1994, s. 27. 34 Patrz: J. Tyranowski, Prawo Europejskie. Zagadnienia instytucjonalne z uwzględnieniem Traktatu Amsterdamskiego, Poznań 1999, s. 189 - 192. 35 R. Sonnenfeld, Uchwały Rady Bezpieczeństwa..., s. 23. 36 Patrz: W. Czapliński, A. Wyrozumska, op. cit., s. 258 - 264; R. Bierzanek, J. Symonides, op. cit., s. 122 oraz s. 294; L. Antonowicz, op. cit., s. 14 - 17; odmiennie A. Klafkowski, op. cit., s. 186 - 190, przegląd poglądów na ten temat przedstawia Jan Sandorski w pracy: RWPG - forma prawna integracji gospodarczej państw socjalistycznych , Poznań 1977, s. 44 i n. 37 Podwaliny pod tego rodzaju pogląd położył z pewnością MTS wydając w 1949 r. opinię doradczą w sprawie Reparation for Injuries Suffered in the Service o f the United Nations. 38 K. Skubiszewski, Uchwały prawotwórcze... 39 Autor wśród organizacji posiadających kompetencje prawotwórcze wymienia: Wspólnotę Europejską, Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, Światową Organizację Zdrowia, Światową Organizację Meteorologiczną, Organizację Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, Europejskie Sto warzyszenie Wolnego Handlu, Organizację Współpracy i Rozwoju Gospodarczego, Unię Gospodarczą Benelux, oraz Komisję Żeglugi na Renie.
58 Natalia Buchowska
1995 stwierdza mianowicie, że: „współcześnie uchwały organizacji mię dzynarodowych uznaje się za nowe, główne źródło prawa międzynarodowego”, z dalszego wywodu jednak w żaden sposób nie wynika, dlaczego należałoby uchwały uznać za „główne źródło prawa międzynarodowego”46. Stąd też prawdopodobnie, w wydanym cztery lata później podręczniku, cytowany autor przedstawia ostrożniejsze stanowisko, zastanawiając się czy można uznać, że poza Wspólnotami Europejskimi, organizacje takie jak ICAO, WHO czy WMO posiadają kompetencje prawotwórcze i czy tym samym ich uchwały można uznać za źródło prawa międzynarodowego, nie dając jed nak żadnej konkretnej odpowiedzi 7. Andrzej Wasilkowski stwierdza z kolei, że „nie wydaje się możliwe ustalenie poprawnej odpowiedzi na abstrakcyjnie postawione pytanie, czy uchwały organizacji międzynarodowych są źródłem prawa (klasycznym lub nowym). Pytanie takie powinno być postawione odrębnie w stosunku do uchwał-decyzji i w stosunku do uchwał-zaleceń”. Wasilkowski przyjmuje, że uchwały-decyzje można uznać za źródło prawa, ale tylko wtedy, gdy mają charakter normotwórczy. Wyłącza tym samym poza katalog źródeł te uchwały-decyzje, które są aktami zindywidualizo wanymi, przyrównując je do decyzji administracyjnych w prawie wewnę trznym, wskazując, że mają one charakter aktów wykonawczych, nie zaś źródła prawa49. Co do uchwał-zaleceń, autor stwierdza, po uprzednim dokonaniu przeglądu poglądów doktryny, że w sześciu określonych przy padkach rysują się możliwości przekształcenia reguły postępowania postu lowanej w treści zalecenia w normę prawną (poprzez odrębne oświadczenie woli państw, uznanie zalecenia przez odpowiednią, wskazaną w statucie ilość państw, przekształcenie w uchwałę prawotwórczą, zawarcie umowy międzynarodowej, wytworzenie się zwyczajowej normy prawa międzynarodo wego). Z rozważań tych zdaje się wypływać wniosek, że o ile postulaty z zalecenia nie zostaną w któryś ze wskazanych sposobów przekształcone w normę prawną, to zalecenia takiego nie można uznać za źródło prawa. Również Władysław Czapliński i Anna Wyrozumska stwierdzają, że współ cześnie uchwały niektórych organizacji międzynarodowych stanowią samo istne źródło prawa międzynarodowego. Co ciekawe jednak, jako warunek konieczny, który mają spełnić uchwały aby mogły być uznane za źródło, wymieniają tylko moc wiążącą wynikającą bezpośrednio z umowy konsty tuującej organizację międzynarodową. Wyraźnie przy tym zaznaczają, że nie jest istotnym warunkiem fakt czy będą to tylko uchwały normatywne (zawierające normy generalne i abstrakcyjne), czy też uchwały zindywidu alizowane (indywidualne i konkretne)51.
46 J. Gilas, Prawo międzynarodowe, Toruń 1995, s. 79 - 81. 47 Tenże, Prawo międzynarodowe , Toruń 1999, s. 75 - 77. 48 A. Wasilkowski, op. cit., s. 83. Z wcześniejszych wywodów autora wynika, że za uchwały-decyzje uznaje on uchwały obowiązujące adresatów, zaś za uchwały-zalecenia takie, które, przedstawiając to w uproszczeniu, adresatów nie wiążą (mowa o pewnym uproszczeniu, ponieważ autor ten dokonuje jeszcze dalszego podziału zaleceń na zwyczajne i kwalifikowane, tym drugim dając przymiot nakładania na państwa obowiązku rozpa trzenia zalecenia i udzielenia organizacji odpowiedzi) - s. 35 - 61. 49 Ibidem, s. 83 - 84. 50 Ibidem, s. 85 - 97. 51 W. Czapliński, A. Wyrozumska, op. cit., s. 108 - 109.
Uchwały organizacji międzynarodowych jako źródło prawa 59
V. UWAGI KOŃCOWE
Podsumowując wcześniejsze rozważania stwierdzić można, że na akcep tację zasługuje pogląd, zgodnie z którym, uchwały organizacji międzynaro dowych są źródłem prawa międzynarodowego. Przyjąć przy tym trzeba, że za źródło uznaje się uchwały prawotwórcze, czyli wiążące, zawierające normy generalne i abstrakcyjne. Nie jest przy tym konieczne, by były one skierowane bezpośrednio do państw członkowskich. Mogą to bowiem być również uchwały zaliczane do tzw. prawa wewnętrznego, ponieważ również z tych uchwał pośrednio wynikają prawa i obowiązki dla państw52. Za nietrafny należy uznać pogląd zaliczający uchwały do sensu largo prawa traktatowego. Sygnalizowane wcześniej poważne różnice w procesie po wstawania uchwał i umów oraz fakt, że często uchwały w istotny sposób wykraczają merytorycznie poza treść statutu organizacji (oczywiście miesz cząc się nadal w zakresie udzielonej kompetencji prawotwórczej) nie poz walają na ich włączenie do prawa umów międzynarodowych. Podzielić również wypada opinię, która głosi, że w prawie międzynarodowym pomię dzy uchwałą a aktem konstytuującym organizację zachodzi taka relacja, jak pomiędzy ustawą i konstytucją w prawie wewnętrznym. Oczywistym jest, że tak określonych uchwał nie można zaliczyć to tzw. soft law. Zupeł nie odrębną kwestią jest skądinąd fakt, że wyróżnianie instytucji soft law jest w literaturze krytykowane, uznawana jest ona bowiem za niejasną i niedookreśloną. Zaznaczyć również trzeba, że nie wydaje się zasadne stanowisko zaliczające do źródeł prawa uchwały konkretne i indywidualne. Wielu z cytowanych wcześniej autorów wyraźnie wskazuje, że źródłem prawa mogą być jedynie akty zawierające normy generalne i abstrakcyjne. Takie stanowisko jest o tyle słuszne, że jak łatwo dostrzec autorzy ci sięgają do analogii z wewnątrzpaństwowym procesem stanowienia prawa, którym jest „czynność konwencjonalna kompetentnego organu państwa, poprzez którą organ ów żąda, aby normy generalne i abstrakcyjne [podkr. moje N.B.] o ukształtowanej przez niego treści były realizowane”53. W tym kontekście akty konkretne i indywidualne przyjdzie uznać za akty wykonawcze, czyli akty stosowania a nie stanowienia prawa.
RESOLUTIONS OF INTERNATIONAL ORGANISATIONS AS THE SOURCE OF INTERNATIONAL LAW
S u m m a r y
The Author states that law - making resolutions of international organizations can be recog nized as a source of international law if these resolutions have binding force for their addressees
52 Np. powszechnie do prawa wewnętrznego zalicza się regulaminy postępowania w ramach poszczegól nych organów organizacji i inne przepisy proceduralne, które mogą ustalać, np. dokładną procedurę glosowa nia, sposób zgłaszania projektów uchwal itp. - są one niewątpliwie źródłem praw i obowiązków dla państw. 53 A. Redelbach, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, op. cit., s. 170.
