Układ limfatyczny a układ krwionośny – porównanie, Ćwiczenia z Transport

Pobierz Układ limfatyczny a układ krwionośny – porównanie i więcej Ćwiczenia w PDF z Transport tylko na Docsity!

Układ limfatyczny a układ krwionośny – porównanie

Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Układ krążenia (naczyniowy) człowieka umożliwia transport płynów ustrojowych w organizmie. Składa się z dwóch części: układu krwionośnego oraz układu limfatycznego. Działanie obu systemów wzajemnie się uzupełnia: cechują się one odmienną budową i pełnią odrębne funkcje.

Twoje cele

Scharakteryzujesz budowę układu krążenia człowieka. Określisz cechę wspólną dla układu krwionośnego i limfatycznego. Omówisz różnice pomiędzy układem krwionośnym a limfatycznym.

Układy naczyniowe – limfatyczny i krwionośny – współpracują ze sobą, aby utrzymać równowagę wewnątrzustrojową. Źródło: Pixabay, domena publiczna.

Układ limfatyczny a układ krwionośny – porównanie

Schemat układu krążenia ilustrujący związek układu limfatycznego z krwionośnym. Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Krążąca po całym organizmie limfa wspomaga funkcje układu krwionośnego. Krew –mimo rozbudowanej sieci naczyń krwionośnych – nie jest w stanie dotrzeć do wszystkich komórek, by dostarczyć im niezbędne do prawidłowego funkcjonowania substancje oraz odebrać produkty przemiany materii. Zarówno układ krwionośny, jak i limfatyczny biorą udział w mechanizmach fizjologicznych, które mają na celu zapewnienie względnie stałego środowiska wewnętrznego organizmu niezależnie od zmieniających się warunków zewnętrznych. Innymi słowy, uczestniczą w utrzymaniu homeostazy wewnątrzustrojowej.

W tkankach układ limfatyczny uczestniczy w transporcie składników odżywczych do komórek oraz w odprowadzaniu z nich zbędnych produktów przemiany materii. Układ krwionośny natomiast zapewnia ciągły przepływ krwi przez naczynia włosowate wszystkich tkanek i narządów. Dodatkowo warunkuje dyfuzję składników osocza i płynu tkankowego przez ściany kapilar. Dzięki połączeniu tych dwóch układów dochodzi do ciągłej wymiany substancji między krwią a limfą.

Mimo tak ścisłej współpracy obu układów występują między nimi liczne różnice strukturalne i funkcjonalne.

Różnice między układem krwionośnym a limfatycznym

Najważniejsze odmienności między układem krwionośnym a układem limfatycznym wymieniono w poniższej tabeli.

Układ krwionośny Układ limfatyczny

Typ układu

układ zamknięty

(płyn ustrojowy krąży w zamkniętym systemie naczyń)

układ otwarty

(naczynia otwierają się do przestrzeni międzykomórkowych) Ogólny schemat budowy układu

układ zbudowany z naczyń krwionośnych i serca

układ zbudowany z naczyń limfatycznych i narządów limfatycznych

Typ naczyń

naczynia krwionośne

(naczynia włosowate, żyły, tętnice)

naczynia limfatyczne

(prekolektory, kolektory, przewody limfatyczne) Płyn ustrojowy wypełniający naczynia

krew limfa

Barwa płynu ustrojowego

czerwona

(w wyniku obecności w erytrocytach czerwonego barwnika krwi – hemoglobiny)

zazwyczaj jasnożółta lub bezbarwna

(limfa naczyń chłonnych jelita z powodu zawartości tłuszczów ma zabarwienie mlecznożółte)

Skład płynu ustrojowego stały

zmienny

(limfa ma różny skład w poszczególnych częściach układu limfatycznego) Kierunek przepływu płynu ustrojowego

krew płynie w obu kierunkach (zarówno do serca, jak i od serca)

limfa płynie tylko w jednym kierunku (wyłącznie w kierunku serca)

Narząd wywołujący ruch płynu ustrojowego

obecny

(krew tłoczona jest do naczyń krwionośnych, dzięki skurczom serca)

brak

(przepływ limfy przez naczynia limfatyczne możliwy jest dzięki skurczom mięśni otaczających naczynia limfatyczne)

naczynia limfatyczne; posiadają zastawki naczyniowe, które umożliwiają przepływ limfy w jednym kierunku, zapobiegając jej cofaniu się

limfa (chłonka)

jeden z płynów ustrojowych, powstający na skutek przenikania osocza przez ściany włosowatych naczyń krwionośnych do przestrzeni międzykomórkowych

płyn ustrojowy

wodny roztwór substancji elektrolitowych i nieelektrolitowych obecny w organizmie żywym

prekolektory

transportują limfę do większych naczyń limfatycznych

Grafika interaktywna

Współpraca układu limfatycznego i krwionośnego

w utrzymaniu stałej objętości płynów krążących w organizmie

Schemat przedstawiający powstawanie limfy i mikrokrążenie, czyli drobne tętniczki i żyły oraz naczynia włosowate narządów, w których zachodzi wymiana dyfuzyjna substancji między krwią i płynem otaczającym komórki. Strzałkami zaznaczono kierunek przepływu płynu tkankowego. Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 1

Polecenie 2

Przeanalizuj grafikę interaktywną i wykaż udział układu krwionośnego w powstawaniu limfy.

Wyjaśnij, dlaczego osocze powinno mieć wyższe ciśnienie onkotyczne niż limfa.

Ćwiczenie 3

Wskaż prawidłowe dokończenie zdania.

Charakterystyczną mlecznożółtą barwę nadaje limfie…

niskie stężenie hemoglobiny.

zawartość mioglobiny.

zawartość karotenu.

zawartość tłuszczów.

Ćwiczenie 4

Przypomnij sobie informacje na temat budowy układu limfatycznego oraz jego połączenia z układem krwionośnym, a następnie uzupełnij poniższy tekst.

Miejscami, w których układ krwionośny i limfatyczny łączą się ze sobą, są kąty żylne. Lewy kąt żylny to połączenie żyły szyjnej i żyły lewej. Uchodzi do niego przewód , zbierający większość limfy z organizmu. Przewód jest krótki i zbiera limfę tylko z kończyny górnej, połowy klatki piersiowej, szyi i głowy.

podobojczykowej nadobojczykowej lewej lewej zewnętrznej piersiowy

prawej prawej wewnętrznej chłonny prawy chłonny lewy chłonny prawy

Ćwiczenie 5

Uszereguj w odpowiedniej kolejności etapy wymiany substancji między krwią a płynem tkankowym.

Ciśnienie osmotyczne krwi stanowi siłę przeciwstawną dla ciśnienia hydrostatycznego i powoduje, że część płynu jest „wciągana” do naczynia.

Do żylnej kapilary wraca jednak mniej płynu niż wydostało się z naczyń. Również białka gromadzą się w płynie tkankowym i nie są zwracane do żylnych naczyń włosowatych.

Przy ujściu tętniczym naczynia włosowatego ciśnienie hydrostatyczne krwi wypycha osocze na zewnątrz.

Przy ujściu żylnym naczynia włosowatego, z uwagi na niskie ciśnienie hydrostatyczne i wysokie ciśnienie osmotyczne krwi, płyn przedostaje się do żylnej kapilary.

Układ limfatyczny zbiera nadmiar płynu tkankowego i białek, a następnie zwraca do układu krwionośnego, utrzymując stały poziom płynów w organizmie.

Ćwiczenie 7

Na podstawie tekstu oraz własnej wiedzy wytłumacz, dlaczego choroba nowotworowa zwiększa ryzyko powstawania obrzęków limfatycznych.

Ćwiczenie 8

Na podstawie tekstu oraz własnej wiedzy wyjaśnij zasadę działania metody Kinesio Taping.

Dla nauczyciela

Autor: Anna Juwan

Przedmiot: biologia

Temat: Układ limfatyczny a układ krwionośny – porównanie

Grupa docelowa: uczniowie III etapu edukacyjnego – kształcenie w zakresie podstawowym i rozszerzonym

Podstawa programowa: Zakres podstawowy Treści nauczania – wymagania szczegółowe V. Budowa i fizjologia człowieka.

4. Wymiana gazowa i krążenie. Uczeń:

13. przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy. Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe XI. Funkcjonowanie zwierząt.

2. Porównanie poszczególnych czynności życiowych zwierząt, z uwzględnieniem struktur odpowiedzialnych za ich przeprowadzanie.

3. Wymiana gazowa i krążenie. Uczeń: m) przedstawia rodzaje układów krążenia u zwierząt (otwarte, zamknięte) oraz wykazuje związek między budową układu krążenia i jego funkcją u poznanych grup zwierząt, s) przedstawia funkcje elementów układu limfatycznego i przedstawia rolę limfy.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii.

Cele operacyjne ( językiem ucznia):

Scharakteryzujesz budowę układu krążenia człowieka. Określisz cechę wspólną dla układu krwionośnego i limfatycznego. Omówisz różnice pomiędzy układem krwionośnym a limfatycznym.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;

1. Praca z tekstem. Uczniowie indywidualnie zapoznają się z treścią w sekcji „Przeczytaj” i weryfikują swoje mapy pojęć opracowane we wstępnej fazie lekcji. W razie potrzeby poprawiają je i uzupełniają.
2. Praca z grafiką interaktywną pt. „Współpraca układu limfatycznego i krwionośnego w utrzymaniu stałej objętości płynów krążących w organizmie”. Nauczyciel wyświetla grafikę interaktywną i wspólnie z uczniami dokonuje jej analizy. Prosi podopiecznych, by wykazali udział układu krwionośnego w powstawaniu limfy (polecenie nr 1). Uczniowie pracują w parach. Ochotnicy przedstawiają swoje wyjaśnienia na forum klasy, a nauczyciel ocenia ich poprawność. Następnie uczniowie wykonują polecenie nr 2 („Wyjaśnij, dlaczego osocze powinno mieć wyższe ciśnienie onkotyczne niż limfa”).
3. Gwiazda pytań. Nauczyciel dzieli uczniów na trzy grupy, a następnie prezentuje na tablicy interaktywnej schemat „gwiazdy pytań” (zob. materiały pomocnicze). Objaśnia uczniom, w jaki sposób powinni pracować ze schematem: na podstawie e‐materiału oraz innych źródeł mają odpowiedzieć na pytania widniejące na schemacie. Następnie każdy zespół dopisuje piąte pytanie i daje je do rozwiązania innej grupie. Nauczyciel sprawdza wykonanie zadania, podchodząc do każdej grupy. Koryguje ewentualne błędy. Wybrani przez nauczyciela uczniowie kolejno prezentują wyniki prac swojego zespołu.
4. Utrwalenie wiedzy i umiejętności. Uczniowie samodzielnie wykonują ćwiczenie nr 5 (w którym mają za zadanie uszeregować etapy wymiany substancji między krwią a płynem tkankowym) z sekcji „Sprawdź się”. Następnie w 4‐osobowych grupach omawiają prawidłowe rozwiązanie. Po upływie wyznaczonego czasu wskazany przez nauczyciela przedstawiciel grupy prezentuje odpowiedź wraz z jej uzasadnieniem. Klasa ustosunkowuje się do niej. Nauczyciel udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:

1. Nauczyciel zapisuje na tablicy: „Układ limfatyczny” i „Układ krwionośny”. Uczniowie losują karteczki samoprzylepne (zob. materiały pomocnicze) z hasłami lub opisami. Jeżeli hasło lub opis dotyczy jednego z układów, przyklejają kartkę pod właściwą nazwą; jeżeli obu – przyklejają kartkę między obiema nazwami.
2. Nauczyciel wyświetla temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”, podsumowuje omawiany na lekcji materiał, wyjaśnia wątpliwości uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj w domu ćwiczenia niezrealizowane na lekcji.

Materiały pomocnicze:

Neil A. Campbell i in., „Biologia Campbella”, tłum. K. Stobrawa i in., Rebis, Poznań 2019. „Encyklopedia szkolna. Biologia”, red. Marta Stęplewska, Robert Mitoraj, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006.

Załącznik 1. Gwiazda pytań (pdf). Plik o rozmiarze 79.60 KB w języku polskim Załącznik 2. Zagadnienia do losowania (pdf). Plik o rozmiarze 168.44 KB w języku polskim

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania grafiki interaktywnej:

Nauczyciel może wykorzystać grafikę interaktywną na lekcji „Krążenie limfy i jej znaczenie w organizmie”.