Układ nerwowy: budowa i funkcje, Publikacje z Cellular and Molecular Biology

Pobierz Układ nerwowy: budowa i funkcje i więcej Publikacje w PDF z Cellular and Molecular Biology tylko na Docsity! 21 Anatomicznie dzielimy go na dwie części: ośrodkowy układ nerwowy (OUN) i ob- wodowy układ nerwowy. Wyodrębniona jest również trzecia część układ nerwowy auto- nomiczny. Ośrodkowy układ nerwowy tworzą: mózgowie i rdzeń kręgowy. Natomiast mózgowie tworzą: mózg, pień mózgu oraz móżdżek. 'W OUN występują dwa typy utkania: istota szara (substantia grisea) oraz istota bia- ła (substantia alba). Zwykle są wyraźnie odgraniczone, a różnią się przede wszystkim zawartością perykarionów komórek nerwowych. Istota szara stanowi ich nagromadze- nie. Obecne są w niej także komórki glejowe, a wśród nich przede wszystkim astrocyty protoplazmatyczne. W półkulach mózgu i móżdżku, istota szara pokrywa powierzchnię tworząc ich korę, natomiast w rdzeniu kręgowym zajmuje położenie centralne i jest oto- czona przez istotę białą. Może także, szczególnie w pniu mózgu, tworzyć zgrupowania otoczone przez istotę białą, zwane jądrami. W korze mózgu i móżdżku komórki nerwo- we tworzą układ warstwowy. Odbiciem zróżnicowania czynnościowego OUN jest lokali- zacja neuroprzekaźników (tabela 21.1) oraz neuromodulatorów (tabela 21.2) synaptycz- nych. UKŁAD NERWOWY Tabela 21.1. Neuroprzekaźniki synaptyczne układu nerwowego. Neuroprzekaźniki pobudzające Miejsce uwolnienia Acetylocholina Dopamina Noradrenalina Adrenalina Serotonina Histamina istota szara mózgowia i rdzenia kręgowego podwzgórze, układ limbiczny, kora mózgu kora mózgu, rdzeń kręgowy, móżdżek podwzgórze, wzgórze, rdzeń kręgowy podwzgórze, wzgórze, układ limbiczny, móżdżek podwzgórze Neuroprzekaźniki hamujące Miejsce uwolnienia Kwas gamma-aminomasłowy (GABA) Glicyna Glutaminiany Asparaginiany istota szara mózgowia i rdzenia kręgowego istota szara mózgowia i rdzenia kręgowego podwzgórze, wzgórze, rdzeń kręgowy, kora mózgu, móżdżek podwzgórze, wzgórze, rdzeń kręgowy, kora mózgu, móżdżek 246 Rozdział 21 Tabela 21.2. Neuromodulatory synaptyczne. Neuromodulatory Miejsce występowania Wazoprasyna argininowa (AVP) | podwzgórze, rdzeń kręgowy, kora mózgu, układ limbiczny Substancja P (SP) podwzgórze, układ limbiczny, rdzeń przedłużony, rdzeń kręgowy Neuropeptyd Y (NPY) podwzgórze, wzgórze, układ limbiczny, rdzeń kręgowy, kora mózgu Cholecystokinina (CCK) podwzgórze, wzgórze, kora mózgu Wazoaktywny peptyd jelitowy | kora mózgu, układ limbiczny, podwzgórze, wzgórze, (VIP) rdzeń kręgowy Sekretyna kora mózgu, podwzgórze, wzgórze, rdzeń kręgowy Peptydy opioidowe Miejsce występowania Beta-endorfina podwzgórze, śródmózgowie Enkefaliny wzgórze, kora mózgu, układ limbiczny Dynorfiny kora mózgu, układ limbiczny 21.1. KORA MÓZGU (CORTEX CEREBRI) Zawiera większość komórek znajdujących się w mózgu (około 10"). Jej grubość waha się od 1,5-5 mm. Różni się także ilością warstw. Stara ewolucyjnie kora, zwana allocor- tex, zajmująca 1/12 powierzchni kory ma tylko dwie warstwy: drobinową i piramidalną. Pozostałe 11/12 powierzchni kory tworzy sześciowarstwowa isocortex. Tworzą ją, li- cząc od powierzchni, następujące warstwy: 1. drobinowa; 2. ziarnista zewnętrzna; 3. komórek piramidalnych zewnętrzna; 4. ziarnista wewnętrzna; 5. komórek piramidalnych (zwojowych) wewnętrzna; 6. komórek różnokształtnych. Warstwa drobinowa zawiera stosunkowo niewiele małych wrzecionowatych komórek, tworzą ją głównie wypustki komórek niższych warstw oraz glej. Warstwa ziarnista zewnętrzna zawiera małe komórki o kształcie kulistym. Jest ona silnie rozwinięta w zakręcie środkowym tylnym i korze wzrokowej (kora czuciowa), a bardzo słabo w zakręcie środkowym przednim (kora ruchowa). Warstwa komórek piramidalnych zewnętrzna, zawiera komórki o kształcie piramid, szczy- tami zwrócone do powierzchni kory. Wielkość komórek jest różna, im położone głębiej w korze tym są większe (do 30 im). Akson (neuryt) odchodzący od podstawy komórki biegnie do istoty białej, natomiast dendryt od szczytu do warstwy drobinowej. Warstwa ta zwykle jest silnie rozwinięta, szczególnie w „korze ruchowej” (zakręt środkowy przedni). Układ nerwowy 249 4 30HM_zkezaś Ryc. 21.2. Budowa móżdżku. (1) Co - kora móżdżku, F — zakręt, S — bruzdy, M — rdzeń; (2) — PM — opona miękka, Co — kora, M - rdzeń, ML — warstwa drobinowa, GL — warstwa zwojowa, GrL — warstwa ziarnista; (3) PC - komórka zwojowa (Purkinjego), P — perikarion, GC — komórka ziarnista mała, TD — dendryty końcowe, D — dendryt, PF — neuryt komórki ziarnistej, (4) D - dendryt, DS. — kolce dendrytycz- ne, PM — błona presynaptyczna, SA — aparat kolcowy, PF — neuryty komórek ziarnistych, V — zgrubienie (synaptyczne). 250 Rozdział 21 typy komórek glejowych, o krótkich grubych wypustkach. W warstwie drobinowej nazy- wane są komórkami Fananasa, a w warstwie zwojowej komórkami Bergmanna. 21.3. RDZEŃ KRĘGOWY Na przekroju poprzecznym, w środku widoczna jest istota szara otoczona przez isto- tę białą, przypominając rozmieszczeniem skrzydła motyla lub literę H. Z przodu dwa skupienia to tzw. rogi przednie, z tyłu rogi tylne, połączone spoidłem szarym. Natomiast istota biała układa się w sznury tylne, pomiędzy rogami tylnymi, sznury boczne i sznury przednie. W istocie szarej rdzenia kręgowego, najbardziej charakterystyczne komórki to neurony wielobiegunowe w rogach przednich, dochodzące wielkością do 150 um. Ich akson opuszcza rdzeń w korzonkach przednich rdzenia kręgowego. Zwoje mózgowe i rdzeniowe: zbudowane są z komórek nerwowych rzekomojednobiegu- nowych, o średnicy 30-90 m. Pojedyńcza wypustka tej komórki w niewielkiej odległości od ciała komórki (perykarionu) rozdziela się na dwie wypustki tworząc układ jak w literze T Jedno z ramion to dendryt, a drugie to akson. Wypustki te przenoszą bodźce czuciowe. Akson tej komórki wchodzi w skład korzonków tylnych rdzenia. Każda z komórek rzekomojedno- biegunowych w zwoju otoczona jest przez komórki glejowe ułożone nabłonkowo, nazywane sa one komórkami satelitowymi. Komórki te następnie pokrywa torebka łącznotkankowa. Wyróżnia się dwa rodzaje komórek rzekomojednobiegunowych: 1. o średnicy dużej — przewodzą bodźce czuciowe z powłok i mięśni; 2. o średnicy małej — przewodzą bodźce czuciowe z trzewi. Komórki w zwoju rozmieszczone są głównie na obwodzie, a środek zwoju zajmują włókna. Zwoje układu autonomicznego (wegetatywnego) zawierają neurony wielobiegunowe, o średnicy 20-50 um, mające nieraz dwa i więcej jąder. Każda z komórek otoczona jest przez komórki satelitowe i torebkę łącznotkankową. 21.4. OPONY OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO Ośrodkowy układ nerwowy znajdujący się w jamie czaszki i kanale kręgowym otoczony jest systemem błon nazywanych oponami. Są to błony łącznotkankowe. Najbardziej ze- wnętrzna to opona twarda (dura mater), pod nią pajęczynówka (arachnoidea). Oddziela je jama podtwardówkowa. Pod pajęczynówką znajduje się jama podpajęczynówkowa, która oddziela pajęczynówkę od opony miękkiej (pia mater), leżącej bezpośrednio na mózgowiu i rdzeniu. 21.4.1. OPONA TWARDA Opona twarda to gruba, nieelastyczna błona włóknista, składająca się z dwóch blaszek: zewnętrznej i wewnętrznej. Zewnętrzna przylega do kości pełniąc rolę jej okostnej. Blaszki te rozdzielają się w zatokach żylnych opony twardej oraz na przebiegu naczyń oponowych, Układ nerwowy 251 naczynia krwionośne opona miękka ==| przestrzeń podpajęczynówkowa opona twarda pajęczynówka przestrzeń pod- pajęczynówkowa |. astroocyt naczynie włosowate Ryc. 21.3. Opony ośrodkowego układu nerwowego. a także w miejscu położenia zwoju półksiężycowatego nerwu trójdzielnego. Blaszka wewnętrz- na przez zdwojenie wytwarza przegrody, takie jak sierp mózgu, sierp móżdżku, namiot móżdż- ku i przeponę siodełka. W rdzeniu kręgowym blaszki opony twardej są oddzielone od siebie wskutek czego powstaje przestrzeń nadoponowa, w której znajdują się sploty żylne.