Pobierz Unia polsko i więcej Egzaminy w PDF z Samorząd terytorialny tylko na Docsity!
UNIA POLSKO – LITEWSKA W LUBLINIE 1569 r.
1. Przyczyny:
Zygmunt August nie miał spadkobiercy. Obawiał się więc o przyszłość Polski i Litwy. Dzięki unii pragnął zabezpieczyć przyszłość obu państw, średnia szlachta litewska pragnęła uzyskać przywileje, którymi cieszyła się szlachta polska. Dzięki nim szlachta litewska umocniła by swoja pozycję w państwie i ograniczyła rolę wszechwładnej magnaterii litewskiej Wielkie Księstwo Litewskie nie było w stanie samodzielnie obronić swoich granic przed Moskwa, Turcją i Tatarami, których potęga ciągle rosła, szlachta polska chciała mieć dostęp do ziemi litewskiej. Unia ułatwiłaby ekspansję gospodarczą na ziemie Wielkiego Księstwa Litewskiego przy niewielkim wysiłku gospodarczym i militarnym
Chcąc zmusić magnaterie litewską na wyrażenie zgodny na unie król Zygmunt II August na sejmie w Lublinie ogłosił inkorporację Wołynia, Podola i Kijowszczyzny do Królestwa Polskiego.
2. Postanowienia: Powstało jedno państwo – Rzeczpospolita Obojga Narodów, złożone z dwóch równoprawnych części: Korony (dawne Królestwo Polskie) i Litwy (dawne Wielkie Księstwo Litewskie). Na czele państwa stał król Polski Wspólne miały być najwyższe organy władzy w państwie: król sejm (senat, izba poselska) a także moneta, polityka zagraniczna i prawo. Odr ę bne pozostały urzędy, skarb, wojsko i sądy. Było to rzeczywiste połączenie dwóch państw – unia realna. 3. Skutki i znaczenie unii w Lublinie: oba państwa wzmocniły się – powstało jedno z największych państw europejskich, które mogło stawić czoło licznym wrogom, Korona zyskała nowych wrogów: Moskwę, Turcję i Tatarów. Od tej pory granica wschodnia stała się najbardziej niespokojną granicą, co prowadziło do zwiększenia wysiłku militarnego. polscy władcy uznali wschodni kierunek polityki zagranicznej za priorytetowy (wiodący). szlachta litewska uzyskała przywileje, dzięki którym mogła przeciwstawić się magnaterii szlachta polska zaczęła zakładać olbrzymie majątki na Wołyniu, Podolu i Ukrainie. Powstały tam latyfundia, wykształciły nowe rody magnackie Polska stała na wyższym poziomie cywilizacyjnym wobec tego nastąpiła polonizacja kultury litewskiej.
4. Rzeczpospolita Obojga Narodów
a) terytorium w1569 r.: Korona – 568 tys.km Litwa – 297 tys. km Rzeczpospolita Obojga Narodów 865 tys. km b) podział administracyjny Rzeczpospolita dzieliła się na Koronę i Litwę. Każda z części dzieliła się na prowincje, te dzieliły się na województwa, ziemie (samorząd terytorialny); ziemie dzieliły się na powiaty, które były okręgami sądowymi.
Korona – dwie prowincje:
Małopolska – województwa:
o krakowskie,
o sandomierskie,
o lubelskie,
o podlaskie
o księstwo oświęcimsko – Zatorskie
o ruskie,
o bełskie,
o wołyńskie, kijowskie i Racławskie – włączone w 1569 r.
Wielkopolska
o Wielkopolska właściwa (województwa poznańskie i kaliskie),
o Wielkopolska wschodnia (województwa sieradzkie, łęczyckie, ziemia wieluńska)
o Kujawy
o Prusy Królewskie
o Warmia
o Mazowsze
Oprócz tego istniał podział na:
województwa – dawne większe księstwa dzielnicowe, na czele których stał wojewoda.
Dzieliły się na powiaty = ziemie (obszar władzy sądu ziemskiego)
ziemie – dawne małe księstwa dzielnicowe, na czele których nie stał wojewoda
Litwa:
Litwa
Białoruś
Żmudź (odrębne starostwo)
Inflanty - należały i do Korony i do Litwy
c) urz ę dy – były piastowane dożywotnio i honorowo, sprawowane przez szlachtę.
Urz ę dy centralne = ministerialne - urzędnicy powoływani przez króla, pełnili swoje funkcje dożywotnio Urz ą d Uprawnienia
Kanclerz i podkanclerzy
jeden z nich musiał być duchownym prowadzili kancelarię królewską prowadzili politykę zagraniczną – kanclerz koronny zajmował się polityką zachodnią, a kanclerz litewski – wschodnią dbali o to by dokumenty opuszczające kancelarię królewską były zgodne z prawem prowadzili tzw. Metrykę koronną – księgi kanclerskie i podkanclerskie kancelaria litewska prowadziła Metrykę litewską przewodniczyli sądom asesorskim Podskarbi wielki i podskarbi nadworny
zarządzali skarbem królewskim podskarbii nadworny zarządzał wydatkami na potrzeby króla i dworu odpowiadali za wpływy do budżetu (podatki) i ich dystrybucję Marszałek wielki zarządzał dworem królewskim był mistrzem ceremonii określał ceny żywności w miejscu pobytu dworu sprawował sadownictwo karne w miejscu pobytu władcy dbał o bezpieczeństwo monarchy podlegała mu straż marszałkowska podczas obrad sejmu odczytywano artykuły marszałkowskie tzn. przepisy karne, które regulowały bezpieczeństwo s miejscu sejmowania Marszałek nadworny zastępca marszałka wielkiego opiekował się zaopatrzeniem dworu królewskiego administrował wydatkami dworu królewskiego Hetman wielki i polny dowódca armii miał prawo zarządzać budżetem armii
stolnik ^ w dawnej Polsce urzędnik nadworny opiekujący się^ spiżarnią^ i stołem panującego XIV – XVI w. przekształcił się w urząd honorowy ziemski od unii lubelskiej był stolnik nadworny koronny i stolnik nadworny litewski podstoli początkowo zastępca stolnika XIV – XVI w. przekształcił się w urząd honorowy ziemski w Rzeczpospolitej był urząd podstolego wielkiego koronnego i podstolego wielkiego litewskiego w ziemiach urząd honorowy łowczy od czasu Jagiełły urzędnik, który organizował polowania dworskie i królewskie, dozorował lasy i strzegł ich przed kłusownikami, opiekował się królewską psiarnią i sprzętem łowieckim. Od XVI w. urząd tytularny – łowczy wielki koronny i łowczy wielki litewski Opisy na podst. Słownika terminów i poj ęć historycznych
d) ludno ść – 8 mln – pa ń stwo wielonarodowe: Polacy – 40% ludność ruska, białoruska, ukraińska – 20% Litwini – ok. 20% Niemcy – 10% Żydzi – 4% inni - Łotysze, Ormianie, Tatarzy
e) organizacja sił zbrojnych Rzeczypospolitej pospolite ruszenie obowiązywała zasada, zgodnie z którą każdy szlachcic posiadający ziemię jest zobowiązany do służby wojskowej pospolite ruszenie od końca XV w. było zwoływane za zgoda sejmu. za niestawienie się na wezwanie groziła konfiskata dóbr pospolite ruszenie nie było karne i często się buntowało; miało niewielką wartość bojową by utrzymać je w karności w czasach pokoju zwołano okazowania szlachta nie chciała likwidacji pospolitego ruszenia, uzasadniając swoją uprzywilejowana pozycję w państwie właśnie obowiązkiem służby wojskowej wojska zaci ęż ne było ich niewiele gdyż sprzeciwiała się temu szlachta obawiając się wzmocnienia pozycji króla i stałych podatków na utrzymanie armii wojska zaciężne formowano na czas wojny za zgoda sejmu sejm uchwalał specjalny podatek na wojsko dowodzili nimi hetman wielki i polny w rzeczpospolitej istniała tzw. obrona potoczna na granicy południowo
- wschodniej, utrzymywana ze szkatuły królewskiej, w sile 1500- wojsko kwarciane utworzone na sejmie 1562-1563 – wojsko stałe było opłacane z dochodu królewszczyzn, zwanego kwartą były to głównie chorągwie jazdy szlacheckiej, które stacjonowały na Ukrainie 3500 – 4000 ludzi w razie wojny zwiększano zaciąg dzięki tzw. listom przypowiednim, które otrzymywali rotmistrze. Liczebność takiego wojska zależała od pieniędzy, które przeznaczył na nie sejm piechota wybranieckia utworzono za czasów Stefana Batorego był złożona z chłopów, na wzór piechoty węgierskiej tworzono ją z chłopów z królewszczyzn, zgodnie z zasadą : z 20 łanów królewszczyzn miał iść na wojnę 1 wybraniec wynagrodzeniem była ziemia – łan wybraniecki, wolny od
pańszczyzny do 2300 ludzi kozacy rejestrowi Kozacy zamieszkiwali teren Ukrainy, głównie Zaporoże rejestr kozacki utworzono w 1578 r. – był to rejestr kozaków, którzy byli na żołdzie królewskim (wojsko zaporoskie) na czele kozaków stał ataman podległy bezpośrednio staroście czerkaskiemu liczebność – do 1000. Rejestr zwiększano w przypadku wybuchu wojny prywatne wojska magnatów
magnaci posiadali swoje wojska prywatne nazywane milicją obejmowały wszystkie rodzaje broni – jazdę, piechotę i artylerię
f) s ą downictwo S ą dy s ą dy szlacheckie
Opis
s ą d ziemski sądziły sprawy szlachty z danej ziemi komplet sędziowski to: sędzia, podsędek i pisarz wybierani przez sejmik ponieważ często sejmik nie mógł dojść do porozumienia w XVII w. przechodziły kryzys s ą d grodzki przewodził mu sędzia grodzki mianowany przez starostę, niezależny od sejmiku rozpatrywał sprawy karne i cywilne s ą d podkomorski rozpatrywał sprawy graniczne dóbr szlacheckich s ą downictwo dla duchowie ń stwa
Trybunał Koronny i Litewski
istniał od 1578 r. Trybunał zbierał się dla Małopolski w Lublinie, dla Wielkopolski w Piotrkowie Trybunalskim w Trybunale sądzili reprezentanci szlachty wybierani na sejmikach deputackich (1 – 2 z województwa) – łącznie 27 deputatów szlacheckich i 6 duchownych deputaci sądzili łącznie; obowiązywała zasada większości głosów Trybunał był sądem II instancji i rozpatrywał odwołania szlachty od wszystkich wyroków s ą d sejmowy funkcjonował tylko podczas obrad sejmu przewodził mu król asesorami byli wszyscy obecni senatorowie ora 8 deputatów z izby poselskiej obradami sądu kierował marszałek wielki koronny bądź litewski (zależy w jakim mieście obradował sejm) rozstrzygał: o zbrodnie obrazy majestatu o zdrada stanu o sprawy o nadużycia skarbowe wyższych urzędników o gwałty na sejmach, rozbijanie Trybunału, sejmiku o zbrodnie popełnione przez szlachcica a zagrożone karą śmierci, konfiskaty dóbr, banicji o szczególnie ważne sprawy cywilne, w których był zainteresowany skarb państwa postawienie dygnitarza przed sądem sejmowym było jedyną możliwością pozbawienia go urzędu sąd sejmowy mógł ingerować w wyroki innych sądów – prawo łaski s ą d referendarski sądził chłopów z dóbr królewskich s ą d wojewodzi ń ski orzekał w sprawach Żydów
