Ustroje państw współczesnych - notatki, Notatki z Obronność państwa

Pobierz Ustroje państw współczesnych - notatki i więcej Notatki w PDF z Obronność państwa tylko na Docsity!

USTROJE PAŃSTW WSPÓŁCZESNYCH

1. Władza monokratyczna - wykonywanie władzy wykonawczej przez jeden organ. Władza w rękach jednej osoby (dyktatura, monarchia absolutna, autorytaryzm).
2. Konwensans konstytucyjny - instytucja o charakterze wiążącym, regulująca ustrój państwa i należąca do materii konstytucyjnej, mająca status pozaprawny, niesformalizowany i niechroniony precyzyjnie określoną sankcją. Niepisana zasada lub zwyczaj, który jest przestrzegany przez instytucje państwowe i polityków w ramach systemu konstytucyjnego, mimo, że nie jest formalnie zapisana w konstytucji lub w ustawach. Uzupełniają formalne przepisy konstytucji. Są respektowane ze względu na tradycję, konsensus polityczny i praktykę. Nie ma formalnego zapisu, może się zmieniać pod wpływem czasu przez zmianę norm społecznych. Przykłady:

1. Wielka Brytania - Rola premiera: Brak formalnych zapisów na temat roli premiera, konwenans nakazuje, że lider partii mającej większość w Izbie Gmin zostaje mianoany premierem przez monarchę. Królowa i ustawy: Monarchia brytyjska nie odrzuca ustaw uchwalonych przez parlament, mimo że teoretycznie ma taką możliwość.
2. Polska - Desygnowanie premiera: Prezydent powierza misję tworzenia rządu liderowi partii lub koalicji mającej największe szanse na uzyskanie większości w Sejmie, choć konstytucja nie precyzuje szczegółowych procedur.

3. Cztery podstawowe systemy rządów:

• Parlamentarne: System narodzony w Wielkiej Brytanii i tam nadal najlepiej funkcjonujący. W tym systemie władza wykonawcza ma charakter dualistyczny, występuje głowa państwa i rząd. Głową państwa może być prezydent albo monarcha. Różny jest sposób powoływania głowy państwa, może być to dziedziczne przejęcie w przypadku monarchii, czy głosowania w różnych trybach jak w przypadku prezydenta. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej, a jednynie rząd. Główne kompetencj ponosi rząd, natomiast głowa państwa ma zwykle w tym systemie niewielkie kompetencje. W tym systemie istnieje parlament będący wyrazem władzy ustawodawczej, ma on niezwykłą rolę w funkcjonowaniu tego systemu (może być jedno lub dwu izbowy). Głowa państwa ma szereg uprawnień względem parlamentu, tj. Możliwości jego rozwiązania.

Cechy charakterystyczne:

• Zależność władzy wykonawczej od ustawodawczej : Rząd musi mieć zaufanie (wotum zaufania) parlamentu, aby funkcjonować. Premier i ministrowie są zazwyczaj członkami parlamentu.
• Premier jako szef rządu : Premier kieruje pracami rządu, a jego wybór zależy od większości parlamentarnej.
• Rola głowy państwa : Prezydent lub monarcha pełni główne funkcje ceremonialne, choć może mieć pewne uprawnienia konstytucyjne (np. Wielkiej Brytanii, Niemczech, Włoszech). Przykłady: Wielka Brytania, Niemcy, Kanada, Australia.
• Prezydenckie: Istnienie monokratycznej egzekutywy w postaci prezydenta, brak politycznej odpowiedzialności prezydenta, a jedynie konstytucyjna odpowiedzialność. Obok prezydenta istnieje też parlament, obydwa te organy wybierane są w wyborach powszechnych. Są one od siebie odesparowane i istnieje szereg instytucji odzielających władzę wykonawczą od władzy ustawodawczej. Włądza wykonawcza posiada narzędzia, które pozwalają jej nie zdominować się władzy ustawodawczej jak prawo veta. Aby zabezpieczyć państwo od niebezpiecznego wzrostu władzy wykonawczej, władza ustawodawcza także posiada narzędzie takie jak pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta. Cechy charakterystyczne:
• Odpowiedzialność władzy wykonawczej i ustawodawczej : Prezydent jest zarówno głową państwa, jak i szefem rządu, a jego wybór jest niezależny od parlamentu.
• Silna rola prezydenta : Prezydent posiada szerokie uprawnienia wykonawcze i jest odpowiedzialny za rządzenie krajem, w tym politykę zagraniczną i obronną.
• Kadencje prezydenckie : Prezydent jest wybierany na określoną kadencję, niezależnie od zmieniającej się większości parlamentarnej. Przykłady: Stany Zjednoczone, Brazylia, Meksyk, Indonezja.
• Semi-prezydenckie: Władza wykonawcza ma charakter złożony, występuje w niej prezydent i rząd. Następuje szczególna relacja pomiędzy tymi dwoma organami, prezydent nadzoruje prace rządu. Ma on też silną władzę nad władzą ustawodawczą, może on rozwiązać parlament, albo ogłaszać referendum. Cechy charakterystyczne:
• Podział władzy wykonawczej : Władza wykonawcza jest dzielona między prezydenta a premiera. Prezydent zajmuje się głównie

Zasady ustrojowe Wielkiej Brytanii:

• rządy prawa - podporządkowanie wszystkich podmiotów prawu
• podziału władz - Istnieje podział władzy przez instytucje ale w dużym stopniu nie ma rozdzielności personalnej (jedna osoba może pełnić wiele funkcji czasem nawet pomiędzy władzami), chociaż od ostatniego czasu następuje rozdział władzy na wzór monteskiuszkowski. Występuje też krzyżowanie się kompetencji pomiędzy władzami - suwerenności narodu - naród jest suwerenem. W Wielkiej Brytanii funkcjonuje instytucja referendum, ale nie ma on siły wiążącj, parlament musi potwierdzić wynik tego referendum. Parlament w Wielkiej Brytanii składa się z izby gmin i izby lordów. Wzajemne relacje pomiędzy tymi gminami jasno wskazuje, że pozycja izby gmin jest nieporównywalnie wyższa. Izba lordów odgrywa rolę organu, który może tylko czasowo wstrzymać wykonanie prawa. Mandat członka parlamentu w Wielkiej Brytanii. Poseł nie może sam złożyć mandatu. Żeby umożliwić takową sytuację, powstała instytucja powierzana im fikcyjnych urzędów, które wiązały się z przyjmowaniem dochodów od korony. W przypadku zrezygnowania z mandatu przez posła odbywają się wybory uzupełniające. Izba gmin działa w trybie sesyjnym, w przypadku zamknięcia sesji stosowana jest zasada dyskontynuacji. Gabinet cień jest to funkcjonująca w Wielkiej Brytanii instytucja tworzona przez opozycje, wyznacza ona polityków z ramienia opozycji polityków, którzy mieliby objąć wyznaczone stanowiska przy ewentualnym wygraniu wyborów. Władza ustawodawcza:
• izba gmin - z wyborów powszechnych okręgów jednomandatowych z większością zwykłą (zwycięża ten kto zdobył najwięcej głosów) uosobienie narodu. Powoduje to powstanie i utrwalenie się systemu dwupartyjnego. Czynne prawo wyborcze 19 a bierne 21. Obecnie kadencja jest określona za pomocą maksymalnego czasu w ciągu, którego izba gmin może działać, dziś wynosi ona 5 lat. Premier może w każdym momencie rozpisać wybory wcześniej co jednocześnie oznacza koniec działania izby gmin. Na czele izby gmin stoi spiker. Spiker przyjmując funkcje rezygnuje z przynależności partyjnej.
• izba lordów - skład 800 osób (następuje zmianie). Organ, w którym do niedawna zasiadali głównie posiadacze dziedzicznych tytułów arystokrycznych. Od 1999 r po reformie, dziedziczni członkowie dokonują wyboru 90 tych, którzy zasiadają realnie jako lordowie.

Zasiadają też książęta z rodziny królewskiej. Duchowni kościoła angielskiego. Największą grupą są powoływani lordowie dożywotni, są to zwykle osoby zasłużone państwu.

• monarcha - dziedziczenie, ale jest on uosobieniem pańśtwa i narodu. Opracowania konstytucyjne są to obserwacje mające na celu pomoc reaalizacji zasad i konwenansów konstytucyjnych w Wielkiej Brytanii. Nie są aktem normatywnym a dziełami specjalistów w tej dziedzinie, mimo wszystko bardzo wysoko poważne i mające czasem nawet wpływ na prace organów państwa Wielkiej Brytanii. Najważniejsze akty normatywne w Wielkiej Brytanii:
• bill of rights
• ustawa sukcesyjna
• ustawa parlamentarna
• ustawa konstytucyjna
• Wielka Karta Swobód Konstytucja w sensie:
• materialnym - normy regulujące funkcjonowanie państwa, życie społeczne i gospodarcze oraz pozycje jednostki w państwie
• formalne - akt lub kilka aktów, który zawiera w sobie i koryguje normy konstytucji materialnej. Ustawą jest wszystko to, co uchwali parlament. Prawo inicjatywy prawodawczej przysługuje parlamentarzystom, czyli lordom i posłom. Główna część prac nad ustawami odbywa się w komisjach. Kontrola nad rządem jest możliwa dzięki funkcji votum nieufności. Oprócz tego kontrola może odbyć się za pomocą wystąpień ministrów i premiera, gdzie pytania zadają parlamentarzyści opozycji. Rząd a gabinet w Wielkiej Brytanii:
• Rząd - członkowie gabinetu i ministrowie. Obejmuje on około 100 osób. Członkiem rządu może być tylko parlamentarzysta.
• Gabinet - Premier, szefowie resortów i dygnitarze noszący tytuły arytokryczne, oraz ministrowie „bez teki”. Premier jest mianowany przez monarchę (zwyczaj konstytucyjny). Nie ma on możliwości wyboru, ponieważ konwensans konstytucyjny jasno mówi, że premierem zostaje przywódca ugrupowania, które wygrało wybory.

Uprawnienia monarchy: powoływanie premiera, otwieranie i zamykanie sesji parlamentu, ratyfikowanie ustaw, ale w praktyce działają one zgodnie z radą rządu. Parlament:

• Izba Gmin - jest to izba niższa, której członkowie są wybierani w wyborach powszechnych w systemie większościowym na 5-letnią kadencję. Główna izba legislacyjna.
• Izba Lordów - jest to izba wyższa, składa się z członków dziedzicznych, dożywotnich oraz duchownych (biskupów Kościoła Anglii). Pełni funkcje rewizyjną i doradczą, może opóźniać ustawy, ale nie ma prawa ich odrzucić. Rząd:
• Premier - szef rządu, lider partii mającej większość w Izbie Gmin. Wybierany przez monarchę, ale w praktyce przez większość parlamentarną.
• Gabinet - ministrowie, którzy są mianowani przez premiera i zatwierdzani przez monarchę. Odpowiadają za różne resorty i są zwykle członkami Izby Gmin lub Izby Lordów. Rząd musi mieć zaufanie do Izby Gmin -> votum nieufności. Sąd Najwyższy: Najwyższym organem sądowniczym jest Sąd Najwyższy Wielkiej Brytanii, który pełni funkcję ostatecznej instalacji apelacyjnej. STANY ZJEDNOCZONE Funkcjonowanie państwa na początku opierało się na akcie konfederacji 1776 roku, uchwalonej na konferencji w Philadelphii, gdzie została napisana konstytucja Stanów Zjednoczonych. Jedną z głównych kości niezgody była kwestia pozycji poszczególnych stanów w całości federacji. Etapy zmiany konstytucji w USA:
• projekt poprawki
• uchwalenie poprawki przez kongres (izba reprezentantów i senat) w każdej z izb jest wymagane otrzymania 2/3 głosów.
• By poprawka weszła w życie musi zostać ratyfikowana w 3/ stanów. Przez ciała ustawodawcze (bardziej popularny tryb) lub przez kongresy.

Każdy ze stanów posiada własne organy ustawodawcze i wykonawcze. Większość jest dwuizbowa. W konstytucji Stanów Zjednoczonych określone są przedmioty, które powinny być regulowane przez rząd federalny, przez rząd stanowy oraz rzeczy wyłączone spod władz stanowych. Zasada trójpodziału władzy w USA: Jest ona bardzo przestrzegana, w tym sensie, że władze te są bardzo mocno oddzielone. Każda z władz posiada szereg narzędzi i hamulców, które mają za zadanie zachować równowagę pomiędzy poszczególnymi władzami. Władza ustawodawodawcza w USA: Jest to dwuizbowy kongres. Zawiera w sobie izbę reprezentantów i senat. Pozycja obu izb jest dość symetryczna i nie ma przewagi jednej z izb. Tylko członkowie izby reprezentantów i senatu mają moc ustawodawczą:

• Izba reprezentantów - pochodzi z wyborów powszechnych. W pierwotnym założeniu jeden reprezentant przypadał na 30 tysięcy mieszkańców. W obecnej chwili ustalona jest stała liczba członków na 435, im więcej dany stan ma ludności, tym więcej jest reprezentantów. Kadencja trwa 2 lata. Izba reprezentantów może wykluczyć swojego członka. Wybór większościowy z wymogiem uzyskania większości zwykłej, co powoduje powstanie systemu dwupartyjnego. Możliwości wypowiedzenia wojny.
• Senat - Kadencja trwa 6 lat. Co 2 lata 1/3 senatorów jest wybieranych ponownie, wraz w wyborem izby reprezentantów. Każdy stan ma po dwóch senatorów reprezentujących ich w senacie. Na czele senatu stoi wiceprezydent Stanów Zjenoczonych, nie prowadzi on obrad, ale w przypadku równości głosów jego głos jest przeważający. Prawo wyborcze w USA:
• czynne - 18 lat
• bierne: 1 - 25 lat i 7 lat zamieszkują w danym stanie (izba reprezentantów) 2 - 30 lat i 9 lat zamieszkują w danym stanie (senat) 3 - 35 lat i zamieszkiwanie od 14 lat w USA i urodzenie w USA (prezydent)

Oskarżenie musi zyskać 2/3 liczby głosów senatu. Możliwe kary to pozbawienie urzędu oraz pozbawienie możliwości pełnienia urzędu na przyszłość. Veto kieszonkowe - w wyniku odroczeń obrad sejmu, prezydent nie odsyłał projektu. Szefowie resortów nie tworzą kolegium. Nie ma także instytucji premiera. Prezydent, więc wydaje po prostu dyspozycje poszczególnym sekretarzom zarządzającym resortami. Sądownictwo podzielone jest na:

• sądownictwo stanowe - każdy stan posiada własną organizacje sądownictwa
• sądownictwo federalne - wspólne dla całego państwa. Sąd Najwyższy - pełni rolę sądu konstytucyjnego, ma on w takim razie duże znaczenie ustrojowe dla całego państwa. Możliwe jest to dzięki systemie precedensowym. Badanie konstytucyjności wynika z badania konkretnych spraw, jest także rozproszone. Stany Zjenoczone Ameryki (USA) są federacyjną republiką konstytucyjmą. Najwyższym aktem prawnym jest Konstytucja Stanów Zjednoczonych uchwalona w 1787 roku, która określa ramy funkcjonowania władz federalnych oraz relacje między nimi. PODZIAŁ WŁADZY: 1) Władza ustawodawcza:
• Kongres składa się z dwóch izb - Izby Reprezentantów i Senatu. Izba Reprezentantów: liczy 435 członków, wybieranych na 2-letnią kadencję. Liczba reprezentantów z poszczególnych stanów zależy od liczby ludności danego stanu. Senat: liczy 100 senatorów, po dwóch z każdego stanu, wybieranych na 6-letnie kadencje. Co dwa lata odbywają się wybory jednej trzeciej składu Senatu.
• Funkcje Kongresu: uchwalanie ustaw, zatwierdzanie budżetu, kontrola działań prezydenta, zatwierdzanie nominacji prezydenckich (np. Sędziów federalnych), ratyfikowanie traktatów międzynarodowych. 2) Władza wykonawcza
• Prezydent: Jest głową państwa, szefem rządu oraz naczelnym dowódcą sił zbrojnych. Wybierany na 4-letnią kadencję, z możliwością jednej reelekcji.

• Wieprezydent: Zastępca prezydenta, przewodniczący Senatu.
• Rząd: Złożony z sekretarzy (odpowiedników ministrów), którzy kierują poszczególnymi departamentami (np. Departament Stanu, Departament Obrony). Funkcje prezydenta: realizacja polityki krajowej i zagranicznej, wdrażanie ustaw uchwalonych przez Kongres, nominowanie sędziów federalnych, negocjowanie i podpisywanie traktatów międzynarodowych. FEDERALIZM:

1. Stany : USA składa się z 50 stanów, każdy z własną konstytucją, parlamentem (legislatywą) oraz gubernatorem.
2. Kompetencje federalne i stanowe : Konstytucja USA określa zakres kompetencji władz federalnych oraz rezerwuje pozostałe kompetencje dla stanów. Przykłady kompetencji federalnych: polityka zagraniczna, obronność, handel międzynarodowy. Kompetencje stanowe obejmują m.in. Edukację, prawo karne, opiekę zdrowotną. FRANCJA Ustrój francuski przechodził wiele zmian oraz sama Francja miała wiele konstytucji. Obecny ustrój działa na podstawie konstytucji z 1958 roku. Ustrój francuski można określić jako semi-prezydencki. Pozycja prezydenta we Francji różni się od systemu prezydenckiego w USA. Jego siła osłabiona jest premierem i radą ministrów. Konstytucja jest sztywna, ale możliwa do zmiany. Francja jest państwem unitarnym. Jest to administracja zdecentralizowana, czyli na każdym szczeblu istnieją organy ustawodawcze. Ma też obecnie coraz więcej szczebli podziału terytorialnego. Prezydent - jego kadencja trwała tradycyjnie 7 lat, obecnie trwa 5 lat. Organicza to jego rolę jako arbitra. Władza ustawodwacza: Zgromadzenie narodowe i senat - są one dość symetryczne chociaż, zgromadzenie narodowe ma wiodącą rolę. Rząd odpowiada politycznie przed zgromadzeniem narodowym. Zgromadzenie narodowe - wybierane na 5-letnią kadencję. Skład obecnie wynosi 577 deputowanych. Senat - Nie ma wprost określonej kadencji senatu, określony jest tylko czas, na który wybierani są senatorowie, jest to 6 lat. Co trzy lata odbywają się wybory połowy składu senatu.

We Francji nie ma Trybunału Konstytucyjnego, natomiast istnieje rada konstytucyjna, której zadaniem jest wstępne badanie projektów aktów pod względem ich konstytucyjności. Może badać już istniejące akty na podstawie ich konstytucyjności, kiedy zostaną im zgłoszone konkretne sprawy przez sądy najwyższe. Rada Stanu - najwyższy sąd administracyjny oraz jest organem, który ma wpływ na kształt ustawodawstwa. Francja jest republiką połprezydencką z silnym systemem centralistycznym. Obecna konstytucja, przyjęta 4 października 1958 roku, jest podstawą funkcjonowania Piątej Republiki Francuskiej. Konstytucja ta określa strukturę władzy i relacje między poszczególnymi jej elementami. Władza ustawodawcza: Parlament - dwuizbowy, składa się z Zgromadzenia Narodowego i Senatu. Zgromadzenie Narodowe: liczy 577 deputowanych, wybieranych na 5-letnią kadencję w wyborach bezpośrednich. Jest główną izbą ustawodawczą, mającą większe kompetencje niż Senat. Senat: liczy 348 senatorów, wybieranych na 6 lat przez kolegia wyborcze, złożone głównie z przedstawicieli samorządów lokalnych. Senat ma rolę doradczą i rewizyjną, może odrzucić projekty ustaw, ale ostateczne decyzje należą do Zgromadzenia Narodowego. Funkcje Parlamentu: uchwalenie ustaw, kontrola działań rządu, zatwierdzanie budżetu.