Ustroje rzeczne geografia, Prezentacje z Geografia

Pobierz Ustroje rzeczne geografia i więcej Prezentacje w PDF z Geografia tylko na Docsity!

Ustroje rzeczne

Wprowadzenie Przeczytaj Film edukacyjny Sprawdź się Dla nauczyciela

Czy wiesz, że rzeka Okawango, słynąca ze swojej bogatej przyrodniczo delty, nie wpada do żadnego większego zbiornika? Rzeka ta rozlewa się bowiem po pustyni Kalahari, tworząc zabagnioną deltę bezodpływową. Jednak rzeka Okawango, jak każda rzeka, posiada swój ustrój rzeczny. Podczas tej lekcji dowiesz się, jaki wpływ ma strefa klimatyczna, w której znajduje się dana rzeka, na jej reżim.

Źródło: Pixabay License, hps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: pixabay.com.

Ustroje rzeczne

Przeczytaj

Każda rzeka ma właściwy dla siebie typ ustroju (tzw. reżimu) rzecznego. Jest to charakterystyczny, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji rytm wahań przepływów rzeki oraz stanów wody, związany z rodzajem zasilania i zlodzeniem. Gdy dominuje jeden rodzaj zasilania, rzeka ma ustrój prosty, natomiast gdy jest zasilana z kilku źródeł – ustrój złożony. Przepływem nazywa się ilość wody przepływającej przez przekrój poprzeczny koryta w jednostce czasu. Przepływ rzeki jest określany w m /s lub l/s. Stan wody to wysokość zwierciadła wody w korycie rzeki względem umownie przyjętego poziomu odniesienia. Reżim i przepływ rzeki są uzależnione głównie od klimatu, budowy geologicznej podłoża, a także od działań człowieka.

Czynnikami wpływającymi na ustrój rzeki są:

klimat – poprzez wielkość opadów i parowania kształtuje przepływ rzek, rzeźba terenu – im większy spadek lub nachylenie terenu, tym szybszy spływ powierzchniowy wód, budowa geologiczna – rzeki płynące przez dorzecze o podłożu przepuszczalnym wykazują mniejsze wahania stanów i przepływu wód, szata roślinna – zatrzymanie i opóźnienie spływu powierzchniowego.

Rzeki są zasilane głównie przez: wody jezior, wody podziemne, wody roztopowe ze śniegu lub lodu, spływające powierzchniowo wody opadowe.

Pierwszy podział rzek ze względu na ich ustrój wydzielał 9 typów rzek różniących się pochodzeniem wód zasilających, klasyfikacja ta nawiązywała do podziałów klimatycznych. Twórca tej klasyfikacji, A.I. Wojejkow, wyróżnił:

rzeki klimatów zimnych, rzeki typu wschodnioeuropejskiego, rzeki typu górskiego, rzeki klimatu umiarkowanego oceanicznego, rzeki typu śródziemnomorskiego, rzeki klimatów podzwrotnikowych, rzeki typu pustynnego, rzeki klimatów monsunowych, rzeki klimatu równikowego.

Inny podziałem rzek jest klasyfikacja ze względu na zasilanie i ciągłość przepływu. Wyróżniamy rzeki stałe, sporadycznie wysychające, okresowe i epizodyczne.

3

Najczęściej stosowaną klasyfikacją jest klasyfikacja Pardego. Jej podstawą jest rodzaj zasilania rzek i liczba okresów o maksymalnych i minimalnych przepływach. Wyróżnia trzy rodzaje zasilania rzek: śnieżny, deszczowy i lodowcowy. Ustrój prosty ma jeden okres wysokich i jeden okres niskich przepływów. Ustrój złożony pierwotny jest charakterystyczny dla rzek zasilanych dwoma źródłami. Ustrój złożony zmienny zaś jest typowy dla rzek zasilanych z więcej niż dwóch źródeł.

Typy ustrojów rzecznych

Deszczowy – rzeki są zasilane głównie przez wody opadowe, a wahania stanów wody zależą w nich od rocznego rytmu opadów atmosferycznych. Wyróżnia się następujące ustroje deszczowe: równikowy, podrównikowy, monsunowy, śródziemnomorski i oceaniczny. Śnieżny – największe przepływy występują wiosną, jest związane to z topnieniem pokrywy śnieżnej. Latem przepływy obniżają się, a najniższe stany są notowane jesienią. Ustrój ten jest charakterystyczny dla rzek Syberii, Alaski, północnej Kanady, jak również północno‐wschodniej Europy. Lodowcowy – najwyższe stany wody oraz wysokie przepływy występują latem, podczas intensywnego topnienia lodowców górskich oraz topnienia lądolodów. Złożony – charakterystyczny dla rzek, które są zasilane z różnych źródeł. Wyróżnia się między innymi zasilania: deszczowo‐śnieżne (Wisła), deszczowo‐śnieżno‐lodowcowe oraz śnieżno‐lodowcowe.

Ustrój deszczowy

Rzeki o tym typie ustroju zasilane są przez wody opadowe, a ich wahania zależą od intensywności opadów w skali roku.

Równikowy

Ustrój ten reprezentowany jest przez rzeki występujące w obrębie klimatu równikowego, gdzie opady w ciągu roku są dość obfite, co wskazuje na bardzo duże przepływy w rzekach. W ciągu roku najwyższe stany osiągalne są podczas nasilenia się opadów w związku z zenitalnym położeniem słońca, czyli jesienią i wiosną (Amazonka, Kongo).

Podrównikowy

Ustrój ten charakteryzuje się dużymi wahaniami wody. W strefie podrównikowej występują dwie pory: deszczowa i sucha. Ze względu na ten fakt maksimum przepływów w rzece występuje podczas pory deszczowej, jednak są to bardzo małe wartości. W porze suchej

deszczu w strefie ciepłej czy topnieniu lodowców i opadach śniegu w strefie chłodnej. Maksymalne przepływy w tych rzekach są osiągane podczas wiosennych roztopów. Najniższe występują latem (Wisła, Ren, Mekong).

Rozmieszczenie rzek reprezentujących poszczególne ustroje rzeczne na świecie Źródło: Englishsquare Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, hps://creavecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Słownik

przepływ rzeki

ilość wody przepływającej przez przekrój poprzeczny koryta w jednostce czasu; przepływ rzeki jest określany w m /s lub l/s

spływ powierzchniowy

jeden z etapów krążenia wody w przyrodzie; jest to ta część opadu, która spływa po powierzchni terenu do wód płynących i stojących i nie infiltruje w glebę

3

Film edukacyjny

Zapoznaj się z treścią filmu, a następnie wykonaj polecenie.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D11aM0Vqi Ustrój rzeczny a warunki klimatyczne Źródło: reż. Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Nagranie filmowe lekcji - dotyczy ustroju rzecznego a warunków klimatycznych.

Polecenie 1

Porównaj ustroje rzeczne wybranych rzek na świecie. Wyjaśnij, jaki wpływ na ustrój rzek ma klimat panujący na danym obszarze.

Ćwiczenie 3

Oceń, czy poniższe stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz W ustroju śnieżnym największe przepływy występują wiosną. Ustrój złożony pierwotny jest charakterystyczny dla rzek zasilanych jednym źródłem. Ustroje deszczowe to m.in. równikowy i podrównikowy.

Ćwiczenie 4

Wstaw poprawne zwroty w tekście.

Najczęściej stosowaną klasyfikacją ustrojów rzek jest klasyfikacja. Jej podstawą jest rodzaj rzek i liczba okresów o maksymalnych i przepływach. Wyróżnia trzy rodzaje zasilania rzek: , i.

Marconiego minimalnych średnich Pardego zasilania deszczowy

lodowcowy śnieżny

Ćwiczenie 5 Źródło: CKE, matura maj 2005.

Ćwiczenie 6

Wymień trzy główne rodzaje zasilania rzek.

Ćwiczenie 7

Połącz w pary nazwy rzek z właściwymi dla nich ustrojami.

Ganges lodowcowy

Ren deszczowy równikowy

Kongo deszczowy śnieżny

Wisła deszczowy oceaniczny

Misissipi deszczowy monsunowy

Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, w jaki sposób człowiek może mieć wpływ na zmianę ustroju rzek.

Środki dydaktyczne: tablica interaktywna/monitor dotykowy/tablety, e‐materiał, podręcznik, atlas, arkusze papieru, guma mocująca, pisaki, mapa fizyczna świata

Materiały pomocnicze:

L.K. Dawydow, A.A. Dmitrijewa, N.G. Konkina, Hydrologia ogólna, tłum. A. Dubicki, W. Meyer, PWN, Warszawa 1979.

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca

Nauczyciel wprowadza uczniów w tematykę zajęć – prosi o przeczytanie wprowadzenia do e‐materiału. Następuje wyjaśnienie pojęć: stan wody, przepływ rzeki, ustrój rzeki. Nauczyciel podaje temat i cele lekcji.

Faza realizacyjna

Nauczyciel prosi, aby uczniowie, pracując w parach, podzielili rzeki ze względu na ciągłość zasilania oraz wyjaśnili, jak sposób zasilanie wpływa na przepływ rzeki. Po kilku minutach uczniowie odpowiadają, krótko dyskutują nad podanym zagadnieniem. Następnie wyszukują czynniki wpływające na ustrój rzeki – zapisują je na tablicy. Każdy uczeń indywidualnie poszukuje informacji (podręcznik, e‐materiał) na temat wpływu wymienionych czynników – krótka dyskusja. Nauczyciel w trakcie dyskusji nawiązuje do ustrojów rzecznych – wydziela ustroje proste i złożone (możliwa krótka pogadanka). Dzieli uczniów na cztery grupy – każda otrzymuje arkusz papieru i pisaki, jej zadaniem jest opracowanie mapy mentalnej na temat jednego z podanych ustrojów (charakterystyka). Nauczyciel prosi także o znalezienie przykładów rzek, które mają dany ustrój i wskazanie ich na mapie fizycznej świata oraz powiązanie ustrojów z czynnikami zapisanymi na tablicy. Przedstawiciel grupy losuje jeden z czterech ustrojów rzecznych (deszczowy, śnieżny, lodowcowy, złożony). Uczniowie zapisują na środku arkusza papieru nazwę ustroju, dyskutują w grupie na jego temat, poszukują informacji, zastanawiają się nad formą jego przedstawienia. Po upływie wyznaczonego przez nauczyciela czasu uczniowie przyczepiają swoje prace na tablicy, następnie przedstawiciele grup omawiają je – pozostali uczniowie mogą zadawać pytania. Nauczyciel podsumowuje wypowiedzi uczniów, uzupełnia je w miarę potrzeby. Następnie nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z grafiką interaktywną i filmem edukacyjnym i wykonanie zawartego tam polecenia – praca wykonywana w parach.

Wybrani uczniowie na forum porównują ustroje i wyjaśniają, jaki wpływ na nie ma klimat danego obszaru.

Faza podsumowująca

Nauczyciel podsumowuje etapy lekcji, zestawiając je z założonymi celami; ocenia pracę uczniów, ich zaangażowanie. Nauczyciel wprowadza do fazy ćwiczeń na podstawie poznanego materiału; uczniowie wykonują wybrane ćwiczenia z e‐materiału – nauczyciel pyta o ewentualne trudności, wyjaśnia je. Uczniowie dzielą się swoimi doświadczeniami – co było dla nich łatwe, trudne, ciekawe etc.

Praca domowa

Opisz ustrój rzeki płynącej w okolicy szkoły. Przy charakterystyce weź pod uwagę głównie warunki klimatyczne występujące na tym obszarze. Wykonaj pozostałe ćwiczenia zawarte w e‐materiale (wskazane przez nauczyciela).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Grafikę interaktywną i film edukacyjny można wykorzystać w toku lekcji z zakresu podstawowego o zróżnicowaniu sieci rzecznej na Ziemi (IV.4). Grafikę interaktywną częściowo można również wykorzystać na lekcji dotyczącej transportu śródlądowego (zakres podstawowy XII.4).