Pobierz Wiara w rozum jako podstawa myśli oświeceniowej i więcej Publikacje w PDF z Konstruktywizm tylko na Docsity!
Wiara w rozum jako podstawa myśli oświeceniowej
Wprowadzenie Przeczytaj Galeria zdjęć interaktywnych Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Sławomir Raube, Oświeceniowa koncepcja człowieka: filozoficzna reforma antropologii politycznej, „Elpis” 2005, nr 7/11/12, s. 15–16. Źródło: Jonathan Swi , Podróże Gullivera (fragmenty), tłum. Maciej Słomczyński. Źródło: Kartezjusz, Rozprawa o metodzie (fragmenty). Źródło: Czesław Miłosz, Zaklęcie, [w:] Czesław Miłosz, Wiersze wszystkie , Kraków 2018, s.
Źródło: Immanuel Kant, Co to jest Oświecenie? (fragment).
Filozofów epoki oświecenia szczególnie zajmowała kwestia poznania świata. Pytali o to, co jest pewne, jakiej wiedzy można ufać, a także rozważali, jakie zdolności pomagają w przeniknięciu praw rządzących rzeczywistością. Uważali, że człowiek posiada zdolność samodzielnego myślenia i poznawania świata. Musi tylko uwolnić się od nabytych przekonań, które narzuciły mu tradycja oraz dawne autorytety. Dzięki wyzwolonemu i oświeconemu rozumowi może wejść w fazę dojrzałości.
Twoje cele
Sparafrazujesz maksymę Kartezjusza „Myślę, więc jestem”. Wskażesz, na czym polegała szczególna rola rozumu w myśli filozoficznej oświecenia. Wyjaśnisz znaczenie związków frazeologicznych i przysłów odnoszących się do rozumu. Zinterpretujesz wymowę wiersza Czesława Miłosza Zaklęcie.
Wnętrze laboratorium chemicznego w Paryżu, 1760. Rycina z Encyklopedii Źródło: dostępny w internecie: h ps://wellcomecollec on.org/works/uy4g5b9p [dostęp 23.03.2020 r.], licencja: CC BY 4.0.
Wiara w rozum jako podstawa myśli oświeceniowej
Wright of Derby Joseph, Doświadczenie z pompą próżniową, 1768 Źródło: Na onal Gallery, Londyn, dostępny w internecie: Wikipedia Commons, domena publiczna.
Uczeni i intelektualiści XVIII wieku byli przekonani, że wszystko, co jest dostępne poznaniu za pomocą zmysłów i rozumu, można uporządkować i stworzyć jednolity system ścisłej
Wspólne [...] było przeświadczenie, że w finałowe stadium wkroczył proces autonomizacji rozumu. Pierwszą płaszczyzną stawała się filozofia, a jej intelektualne promieniowanie miało prowadzić do poszerzania zakresów ludzkiej wolności i posługiwania się rozumem jako ostatecznym arbitrem spraw ludzkich i ziemskich. Na tym właśnie polega „racjonalizm” Oświecenia: rozum nie ogląda się już odtąd na krępujące tło wiary, autorytetów, balast tradycji, a nawet ograniczenia dotychczasowych instytucji politycznych w poszukiwaniu optymalnego stanu człowieka. W sferze moralnej refleksja dystansuje się od ustaleń metafizycznych i teologicznych; w problematyce społecznej filozofowie usiłują znaleźć racjonalną podstawę społeczeństwa politycznego. W tych wszystkich próbach różnej jakości obecna jest nieukrywana fascynacja naukami przyrodniczymi, czy jak się wtedy mówiło – filozofią eksperymentalną. Źródło: Sławomir Raube, Oświeceniowa koncepcja człowieka: filozoficzna reforma antropologii politycznej, „Elpis” 2005, nr 7/11/12, s. 15–16.
wiedzy. Dążyli więc do zebrania i usystematyzowania różnorodnych zjawisk podlegających ludzkiemu poznaniu. Stworzyli monumentalne dzieło – Encyklopedię, wydawaną we Francji w latach 1751–1780. Ostateczny jej kształt był efektem zbiorowej pracy uczonych, filozofów, pisarzy, popularyzatorów wiedzy i wydawców, których określono wspólnym mianem encyklopedystów.
- Strona tytułowa Encyclopédie (1751), red. Denis Diderot i Jean le Rond d'Alembert
- Charles-Nicolas Cochin, Fragment frontyspisu Encyclopédie (1772) 3–5. Przykłady stron z Encyclopédie, XVIII w. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Słownik
encyklopedyści
grupa francuskich intelektualistów, autorów i redaktorów Encyklopedii należeli do niej m.in. Denis Diderot (1713‐1784), Jean d’Alembert (1717‐1783), Jean‐Jacques Rousseau i Wolter
Polecenie 2
Jeszcze raz przeczytaj przytoczone w galerii definicje deizmu i ateizmu. Następnie sprawdź, jak te postawy opisywane są w innych źródłach. Możesz skorzystać ze słowników tradycyjnych lub online. Na koniec stwórz własną definicję obu pojęć.
deizm ateizm
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Utwórz rodziny wyrazów od rzeczowników „rozum” i „myśl”. Każda rodzina powinna liczyć co najmniej sześć wyrazów reprezentujących co najmniej dwie części mowy.
輸
Ćwiczenie 3
Rozumowanie prowadzące do rozwiązania problemu jest procesem, na który składa się kilka etapów. Uporządkuj je we właściwej kolejności.
sformułowanie problemu
sformułowanie wniosków
dostrzeżenie problemu
postawienie hipotezy dotyczącej rozwiązania problemu
sprawdzenie hipotez
輸
Ćwiczenie 4
Wysłuchaj nagrania fragmentu Rozprawy o metodzie Kartezjusza. Następnie przedstaw w punktach kolejne etapy rozumowania filozofa. Jakie przyjął on założenie? Wskaż cel, który myśliciel postawił sobie w podjętych rozważaniach.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Audiobook można wysłuchać pod adresem: file:///tmp/puppeteerbosquw.html
Kartezjusz,
Rozprawa o metodzie (fragmenty)
Od dawna zauważyłem, że co się tyczy obyczajów, należy niekiedy iść za mniemaniami, o których się wie, że są bardzo niepewne, tak jak gdyby były niewątpliwe, […] ale ponieważ […] pragnąłem poświęcić się jeno poszukiwaniu prawdy, sądziłem, iż trzeba mi począć sobie wręcz przeciwnie i odrzucić, jako bezwarunkowo fałszywe, wszystko to, w czym mógłbym powziąć najmniejszą wątpliwość, aby się przekonać, czy nie zostanie potem w moich przekonaniach coś, co by było zupełnie niewątpliwe. Tak z przyczyny, iż zmysły nasze zwodzą nas niekiedy, przyjąłem, że żadna rzecz nie jest taka, jak one nam przedstawiają. Ponieważ zaś istnieją ludzie, którzy się mylą w rozumowaniu nawet odnośnie najprostszych przedmiotów geometrii i wyciągają z nich mylne wnioski, pomyślawszy przy tym, iż ja jestem podległy błędom równie jak każdy inny, odrzuciłem jako błędne wszystkie racje, które wziąłem poprzednio za dowody. Wreszcie uważając, że wszystkie te same myśli, jakie mamy na jawie, mogą nam przychodzić wówczas, kiedy śpimy, zasię wówczas żadna z nich nie jest prawdziwa, postanowiłem założyć, iż wszystko, co kiedykolwiek dotarło do mego umysłu, nie bardziej jest prawdziwe niźli złudzenia senne. Ale zaraz potem zwróciłem uwagę, iż podczas gdy upieram się przypuszczać, że wszystko jest fałszywe, koniecznym jest, abym ja, który to myślę, był czymś; i spostrzegłszy, iż ta prawda: myślę, więc jestem, jest tak mocna i pewna, że wszystkie najskrajniejsze przypuszczenia sceptyków niezdolne są jej obalić, osądziłem, iż mogę ją przyjąć bez skrupułu za pierwszą zasadę filozofii, której szukałem.
醙
Ćwiczenie 6
Przeczytaj fragment tekstu Kanta Co to jest Oświecenie.
Następnie zacytuj zdanie, w którym Kant sformułował swoją definicję oświecenia. Rozwiń myśl zawartą w tym zdaniu – zapisz konkretne postulaty wynikające z tej definicji.
Immanuel Kant
Co to jest Oświecenie? (fragment)
Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletności, w którą popadł z własnej winy. Niepełnoletność to niezdolność człowieka do posługiwania się swym własnym rozumem, bez obcego kierownictwa. Zawinioną jest ta niepełnoletność wtedy, kiedy przyczyną jej jest nie brak rozumu, lecz decyzji i odwagi posługiwania się nim bez obcego kierownictwa. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem – tak oto brzmi hasło Oświecenia. Lenistwo i tchórzostwo to przyczyny, dla których tak wielka część ludzi, mimo wyzwolenia ich przez naturę z obcego kierownictwa [...], pozostaje chętnie niepełnoletnimi przez całe swoje życie. Te same przyczyny sprawiają, że inni mogą tak łatwo narzucić się im jako opiekunowie. To bardzo wygodne być niepełnoletnim. Jeśli posiadam książkę, która zastępuje mi rozum, opiekuna duchownego, który zamiast mnie posiada sumienie, lekarza, który zamiast mnie ustala moją dietę itd., itd. – nie muszę sam o nic się troszczyć. Nie potrzebuję myśleć, jeśli tylko mogę za wszystko zapłacić; inni już zamiast mnie zajmą się tą kłopotliwą sprawą. [...]
Toteż każdemu pojedynczemu człowiekowi trudno jest wydobyć się z niepełnoletności, która stała się prawie jego drugą naturą. Polubił ją nawet, tę swoją niepełnoletność, i nie jest rzeczywiście zdolny tak od razu zacząć posługiwać się swym własnym rozumem [...]. Do wejścia na drogę Oświecenia nie potrzeba niczego prócz wolności: i to wolności
“
醙
Tekst do zadań 8–
najnieszkodliwszej spośród wszystkiego, co nazwać można wolnością, mianowicie wolności czynienia wszechstronnego, publicznego użytku ze swego rozumu. [...] Mówiąc o publicznym użytku ze swego rozumu, mam na myśli taki jego użytek, jaki ktoś jako uczony czyni ze swego rozumu wobec całej publiczności czytającego świata. [...]
Człowiek może wprawdzie, jeśli chodzi o jego własną osobę, odsunąć, i to tylko na jakiś czas, konieczność oświecenia się co do tego, o czym powinien wiedzieć – ale zrezygnować z Oświecenia w ogóle w odniesieniu do własnej osoby, a tym bardziej w odniesieniu do potomności – znaczy gwałcić i deptać nogami najświętsze prawa ludzkości.
Źródło: Immanuel Kant, Co to jest Oświecenie? (fragment).
Ćwiczenie 7
Odpowiedz na pytanie: Jaki wydźwięk ma stwierdzenie Kanta, że myślenie to „kłopotliwa sprawa”? Opisz „kłopoty”, jakie przynosi myślenie.
Czesław Miłosz
Zaklęcie Piękny jest ludzki rozum i niezwyciężony. Ani krata, ni drut, ni oddanie książek na przemiał,
“
醙
Ćwiczenie 8
Odszukaj w wierszu Czesława Miłosza Zaklęcie wers pełniący funkcję tezy. Zacytuj ten wers, a następnie sformułuj własnymi słowami trzy argumenty, które poeta przedstawia na jej poparcie.
Teza:
Argument 1:
Argument 2:
Argument 3:
Ćwiczenie 9
Wskaż w wierszu Zaklęcie trzy cechy stylizacji biblijnej. Wyjaśnij, jak wpływa na obraz rozumu zastosowanie tej stylizacji.
Ćwiczenie 10
Odpowiedz na pytanie: Jak rozumiesz tytuł wiersza Czesława Miłosza? Wyjaśnij, w jaki sposób zmienia on wymowę tekstu.
醙
難
難
- stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy; pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów i skrótowców; III. Tworzenie wypowiedzi.
- Elementy retoryki. Uczeń:
- rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel, pointa);
- Mówienie i pisanie. Uczeń:
- zgodnie z normami formułuje pytania, odpowiedzi, oceny, redaguje informacje, uzasadnienia, komentarze, głos w dyskusji;
- tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: wypowiedź o charakterze argumentacyjnym, referat, szkic interpretacyjny, szkic krytyczny, definicja, hasło encyklopedyczne, notatka syntetyzująca;
- odróżnia streszczenie od parafrazy; funkcjonalnie stosuje je w zależności od celu wypowiedzi; IV. Samokształcenie.
- rozwija umiejętność pracy samodzielnej między innymi przez przygotowanie różnorodnych form prezentacji własnego stanowiska;
- porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich wypowiedziach;
- wybiera z tekstu odpowiednie cytaty i stosuje je w wypowiedzi;
- posługuje się słownikami ogólnymi języka polskiego oraz słownikami specjalistycznymi (np. etymologicznymi, frazeologicznymi, skrótów, gwarowymi), także w wersji on-line;
- wykorzystuje mul medialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
- gromadzi i przetwarza informacje, sporządza bazę danych;
- korzysta z zasobów mul medialnych, np. z: bibliotek, słowników on-line, wydawnictw e-book, autorskich stron internetowych; dokonuje wyboru źródeł internetowych, uwzględniając kryterium poprawności rzeczowej oraz krytycznie ocenia ich zawartość; Lektura obowiązkowa
- wybrane wiersze następujących poetów: Stanisław Baliński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Kazimierz Wierzyński, wybrane wiersze z okresu emigracyjnego, Czesław Miłosz, w tym wybrane wiersze z tomu Ocalenie oraz Traktat moralny (fragmenty), Tadeusz Różewicz, Miron Białoszewski, Jarosław Marek Rymkiewicz, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, w tym wybrane wiersze z tomów Pan Cogito oraz Raport z oblężonego miasta, Halina Poświatowska, Stanisław Barańczak, Marcin Świetlicki, Jan Polkowski, Wojciech Wencel; Zakres rozszerzony Treści nauczania – wymagania szczegółowe I. Kształcenie literackie i kulturowe.
- Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego, a ponadto:
- odczytuje poglądy filozoficzne zawarte w różnorodnych dziełach;
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje w zakresie wielojęzyczności; kompetencje cyfrowe; kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się; kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji.
Cele operacyjne. Uczeń:
ustala, na czym polegała szczególna rola rozumu w myśli filozoficznej oświecenia, określa najważniejsze wyznaczniki filozofii głoszonej przez myślicieli oświeceniowych, analizuje fragmenty tekstów Kartezjusza i Kanta, interpretuje wymowę wiersza Czesława Miłosza Zaklęcie.
Strategie nauczania:
konstruktywizm; konektywizm.
Metody i techniki nauczania:
ćwiczeń przedmiotowych; dyskusja.
Formy pracy:
praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.
Środki dydaktyczne:
komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.
Przebieg lekcji
Przed lekcją:
- Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał: „Wiara w rozum jako podstawa myśli oświeceniowej”. Uczniowie powinni się zapoznać z treściami w sekcji „Przeczytaj” i wykonać ćwiczenia nr 1 i 2 w sekcji „Sprawdź się”.
