Wielcy twórcy i gatunki literackie w epoce romantyzmu i pozytywizmu, Notatki z Historia

Pobierz Wielcy twórcy i gatunki literackie w epoce romantyzmu i pozytywizmu i więcej Notatki w PDF z Historia tylko na Docsity! Oświecenie- światło, jasność, ogień, oświecenie ludzkich umysłów, szerzenie wiedzy, właściewe rozumienie prwdy, dobra, równości, pokoju *Europa: 1680r.-koniec XVIIIw.(ok.1789r.-wielka rewolucja francuska) *Polska: 1740r.-1822r.(początek romantyzmu) Wielcy twórcy: Christian Wolff Jan Jakub Roussean Adam Smith Ignacy Krasicki Adam Naruszewicz Franciszek Karpiński Julian Ursyn Niemcewicz Bajka - krótki utwór literacki, wierszowany lub pisany prozą, żartobliwy, zawierający morał (pouczenie). Bohaterami są zazwyczaj ludzie, zwierzęta, rzadziej rośliny i przedmioty. Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność. Zawiera cechy paraboli, gdyż przedstawione w niej postaci nie są ważne ze wzg. na swoje checy jednostkowe, lecz jako przekłady uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji. I.Krasicki "Lis i kozieł" , "Kruk i lis" , "Przyjaciele" Jean de La Fontaine Wizja świata i człowieka Oświecenie, epoka rozumu, w której nastapiło odwrócenie się od religii, bowiem nie w religii, lecz w rozumie upatrywano zródła wiedzy o świecie i o człowieku. Takie założenie było podstawą poglądu, który odrzucał objawienie i kultowe formy wyznaniowe, zakładając jednak istnienie Boga i uznając nakazy moralne płynące z religii. Oświecenie kreuje model człowieka "pełnoletniego", który potrafi się posługiwać własnym rozumem; jest również samodzielny, dojrzały. Człowiek Oświecenia radzi sobie sam, nie potrzebuje nikogo, aby rozwiązać swoje własne problemy. Niewątpliwie też człowiek ten jest wykształcony. Wierzy także mniej w objawienie Boskie. Główną cechą umysłowości oświeconej jest naiwna wiara, że wszystko można i należy uporządkować na nowo i inaczej. Patriotyczna myśl oświecenia Patriotyzm to postawa społeczno polityczna oparta na zasadach miłości i przyjaźni do ojczyzny , jedności i solidarności z własnym narodem, poczuciem więzi społecznej i wspólnoty kulturowej z innymi członkami narodu. Patriotyzm to forma ideologii narodowej postulująca podporządkowanie i poświęcenie dążeń osobistych sprawom narodu i ojczyzny, jeżeli tego wymaga ich dobro. Ignacy Krasicki w utworze "Hymn do miłości ojczyzny" nakazuje czcić i kochać ojczyznę. Powinno się to przejawiać w gotowości do bezgranicznych poświęceń.. W "Świecie zepsutym" autor porównuje ojczyznę do tonącego okrętu, którego trzeba ratować.Adam Mickiewicz przedstawił "Konrada Wallenroda" jako człowieka zmuszonego kroczyć drogą podstępu i zdrady dla ratowania Litwy. Posuwa się nawet do zabicia prawdziwego Konrada Wallenroda, bo wie, że w otwartej walce Litwini nie mają szans z Krzyżakami. W tym przypadku cel uświęcał środki i Konrad stał się wzorem do naśladowania dla uczestników powstań narodowych. W III części "Dziadów" - główny bohater Konrad jest wzorem patrioty, bo jak Prometeusz jest gotów zginąć za ojczyznę i swój lud. Główne gatunki oświecenia oda, bajka, satyra, sielanka, epigramat, poemat heroikomiczny, tragedia, esej, felieton literacki, powieść, romans. Satyra, utwór literacki wyrażający krytyczny stosunek autora do różnych zjawisk, np. wad ludzkich, obyczajów i stosunków społecznych, postaw światopoglądowych itp. Satyra nie proponuje pozytywnych wzorców, poprzestając na negacji i ośmieszaniu. Głównym narzędziem satyry jest komizm, a także karykatura i groteska. Dwa typy satyry: Konkretna (na jakieś wydarzenie, grupę osób.Uniwersalna (ośmiesza stałe, niezmienne przywary natury ludzkiej). „DO KRÓLA, PIJAŃSTWO, ŚWIAT ZEPSUTY” ” – I. Krasicki. Satyry Krasickiego pełniły funkcję dydaktyczną. Wymierzone były przeciwko ciemnocie, zacofaniu, konserwatyzmowi, fatalnym zwyczajom. Propagowały zdrowy rozsądek, nawoływały do poprawy i refleksji. Sielanka – ekloga, bukolika, idylla; pogodny utwór poetycki, który wychwala uroku życia wiejskiego, pokazuje w wyidealizowany sposób życie na wsi; również: spokojne, bezproblemowe, szczęśliwe życie. F.Karpiński "Laura i Filon" Romantyzm- europejski rozpoczyna się w latach dziewięćdziesiątych XVIII wieku i trwa do około lat czterdziestych XIX wieku, w Polsce 1818-1863. Autorzy tej epoki: Johann Wolfgang Goethe Adam Mickiewicz Juliusz Słowacki Zygmunt Krasiński Aleksander Fredro Cyprian Kamil Norwid Henryk Rzewuski Pochodzenie nazwy romantyzm Nazwa ta narodziła się w wyniku ewolucji słowa "romanus". Poprzez "lingua romana" (język rzymski, czyli łaciński) oznaczająca właśnie wcale nie łacinę, ale język ludowy, powstały z przemieszania się łaciny, języków germańskich i galickich. Języki te do dzisiaj noszą nazwę języków romańskich. Z nazwy języka ludowego utworzono określenie utworów pisanych w tym języku "romance, romans, romant" - romancą zwano utwór drobny, romantami obszerniejsze powieści opowiadające o niezwykłych, awanturniczych, fantastycznych przygodach. I w tym właśnie sensie pojawił się po raz pierwszy w rękopisie w XV w. wyraz "romanticus - romantyczny". Później przymiotnik "romantyczny" zaczęto używać do oznaczenia pewnej specjalnej piękności w poezji, następnie romanse - dramat szekspirowski i hiszpański. To już było znacznie zbliżone do tego, w jakim terminu "romantyzm" używali przedstawiciele młodej generacji artystów i myślicieli w końcu XVIII i początku XIX w., tj. sami romantycy. Istota sporu klasyków z romantykami Spór klasyków z romantykami był sporem pokoleniowym. Pokolenie starsze opowiadało się za klasycyzmem, wierzenia ludu to zabobon, nie mogą być tematem poezji, najważniejsze wartości, to wiedza, rozum nauka. Trzeba dbać o czystość języka, a nie zaśmiecać go nowościami. Młodsze, w kwestiach światopoglądowych poza cechami racjonalnymi i empirycznymi popierało także uczucia i emocje, Ludowe podania, etyka, wierzenia ukazują nowe prawdy, dlatego mają prawo wejść do literatury, Serce wiara, uczucia- to najważniejsze wartości i środek poznawania prawdy. Należy dojść od skostniałych autorytetów i reguł zniewalających wyobraźnię, wprowadzić nowe gatunki i tematykę. Wiązało się to z dążeniami wolnościowymi i demokratycznymi. Był to spór nie tylko o sprawy estetyczne ale i światopoglądowe oraz polityczne. Polemika ta miała charakter czysto teoretyczny. Twórcy byli podzieleni do czasu wydania „Ballad i romansów” Adama Mickiewicza. Cechy światopoglądu romantycznego – opozycyjna wobec tradycji oświeceniowej – pojmuje świat jako żywy, wciąż stający się i rozwijający element większej całości – świat poznawany jest dzięki intuicji, wyobraźni i uczuciom (odrzucenie racjonalizmu) – filozofia głosi ideał „człowieka wewnętrznego”, indywidualisty zbuntowanego przeciwko światu, normom społecznym, walczącego w imię zbiorowości wierzyli rojeniom zwariowanej dziewczyny. Wyraża się nawet bardzo dosadnie na temat jej widzeń („dziewczyna duby smalone bredzi”). Odwołuje się on do racjonalnego postrzegania świata. W zakończeniu utworu podmiot liryczny wciela się w rolę mentora i głosiciela nowej wrażliwości. Wyraźnie oddziela on świat rozumu od świata wiary, serca, czucia. „Świteź, Świtezianka, Lilije” A. Mickiewicz W tych balladach ukazana jest gromna rola przyrody w romantyzmie. Przyroda - czyli wszystko to, co nas otacza, jest czymś ogromnym, czymś co nas przerasta. Jest to wyższa siła, której człowiek nigdy nie zdoła prześcignąć ani oswoić. Człowiek nie ma wpływu na przyrodę, ponieważ rządzi się ona swoimi własnymi prawami. Nie ma sensu próbować ją pokonać, ponieważ walka z nią obróci się przeciwko nam, a przyroda i tak wygra. Dzięki temu, że jest to siła niezwyciężona, nieporównywalna z niczym, pełni odgrywa dużą rolę w balladach. Wszystko co jest w nich opisywane, dzieje się w tajemniczych miejscach. W balladzie "Świteź" jest to legendarne jezioro położone w lesie. W "Lilijach" dworek na skraju lasu i chata pustelnika. Ważnym elementem świata przedstawionego w balladach jest ludowość. Mickiewicz często nawiązuje do podań i legend ludowych, jak na przykład w balladzie "Lilije", która ma swoje źródło właśnie w legendach ludowych. Równie często po prostu wymyślał on legendę i podpisał ją jako jedno z podań ludowych. Czasami zapożyczał jedynie jakiś konkretny motyw z wybranego mitu krążącego wśród ludzi, wplatając go w wymyśloną przez siebie fabułę. Ludowość jest ściśle związana z przyrodą. Chodziło o pokazanie zależności człowieka od natury, poszukiwanie prawd, które od niej pochodzą. Prosty lud wierzył, że matka-ziemia sama wymierza sprawiedliwość i dlatego czuł do niej respekt i szanował ją. Dlatego też miała ona takie znaczenie w podaniach i legendach ludowych. „Sonety krymskie”A. Mickiewicz Adam Mickiewicz podkreśla małość i nicość człowieka wobec potęgi żywiołu, analizuje ludzkie zachowania i reakcje w obliczu szalejącego sztormu, od bezradności poprzez rozpacz, błagalne modlitwy, po zupełną obojętność. Zwraca uwagę czytelnika na kruchość ludzkiego życia, które może skończyć się w najmniej oczekiwanej chwili. Człowiek tak naprawdę nie decyduje o własnym życiu i śmierci, bo zawsze dominuje nad nimi jakaś siła wyższa: Bóg, przeznaczenie, żywioł. „Dziady” jako dramat romantyczny (cz. II, IV) Jako dramat romantyczny utwór posiada następujące cechy: fantastyka: duchy zmarłych przybywają na „dziady”; ludowość: Guślarz, wieśniaczki i wieśniacy pochodzą z ludu; obrzęd wywoływania duchów posiada rodowód ludowy; lud posiada i głosi własną moralność, surową i nieuznającą litości, inną niż etyka chrześcijańska charakteryzująca się miłosierdziem; tajemniczość: akcja dzieje się nocą, w kaplicy przycmentarnej, z dala od ludzkich siedzib, ale nieznana jest miejscowość, w jakiej obrzęd ma miejsce; łączenie realizmu z fantastyką: duchy i lud wiejski. łączenie wątków realistycznych z fantastycznymi (tu np. postawa Księdza i zachowanie Gustawa); wiązanie elementów tragicznych z komicznymi (relacja Gustawa o niespełnionej miłości jest nieszczęśliwa, tragiczna, ale w rozmowie z Księdzem pojawiają się też wypowiedzi zgryźliwe, ironiczne, powodujące mimowolnie komizm); nieuwzględnianie możliwości adaptacyjnych dramatu (powodujące, że dramat romantyczny rzadko wystawiano na scenach); prezentacja konfliktów światopoglądowych (tutaj zderzenie przeciwstawnych racji Gustawa i Księdza); chaotyczna wizja świata, zaburzenie universum (Gustaw usiłujący obalić postrzeganie świata w duchu racjonalistycznym, które cechuje Księdza). „Pan Tadeusz” jako epos -Pan Tadeusz charakteryzuje się dużymi rozmiarami (12 ksiąg). -Zgodnie z wymogami gatunkowymi, wyodrębnione części dzieła powinny stanowić samodzielną całość fabularną. Ten warunek nie został spełniony, bowiem utwór ma kompozycję powieści (tzn. wprowadzenie – Ks. I, II; punkt kulminacyjny – koniec Ks. V; szczęśliwe zakończenie – Ks. XI, XII). Akcja omawianego tekstu opiera się na trzech wątkach (historycznym, romansowym, sporu). -Utwór został napisany wierszem sylabotonicznym, trzynastozgłoskowym. -Obfituje w przenośnie i porównania homeryckie (np. porównanie zachowania Gerwazego – 3 wersy opisu; do reakcji wilka – 12 wierszy). -Rozpoczyna się inwokacją, z tą jednak różnicą, że zamiast do muzy, Mickiewicz zwraca się do ojczyzny i Panny Świętej. Wydarzeniem przełomowym jest kampania napoleońska, wraz z którą rodziły się nadzieje na odzyskanie niepodległości. -Bohaterem zbiorowym w utworze jest szlachta. -Jacek Soplica, jako główna postać, budził wiele kontrowersji. Mężczyzna nie jest wybitną jednostką, lecz wpisuje się w konwencję epoki (nieszczęśliwa miłość, przemiana, osamotnienie, walka narodowowyzwoleńcza, przyjęcie nowego imienia, tajemniczość). -Występują bardzo szczegółowe i realistyczne opisy np. przedmiotów codziennego użytku (por. opis porcelany, przepis na bigos). Opisy te pełnią funkcję retardacyjną. -Ponadto świat potężnej przyrody, niczym świat bogów w eposie homeryckim, przeplata się ze światem bohaterów. -Obok wszechwiedzącego narratora, występuje narrator gawędowy. Był on uczestnikiem wydarzeń, które teraz relacjonuje („I ja tam z gośćmi byłem, miód i wino piłem, / A com widział i słyszał, w księgi umieściłem”).Przyznaje się do swojej niewiedzy. Problematyka „Kordiana” Kordian jest typowym bohaterem romantycznym: „kochanek kobiety” staje się „kochankiem ojczyzny”, szlachetnym patriotą, buntownikiem, bojownikiem o wolność swojego narodu i świata. Młodość – Kordiana czytelnik poznaje, gdy ten ma zaledwie czternaście lat. Jest nieszczęśliwie zakochany w starszej Laurze, ale nie jest to przecież miłość dojrzała, która niespełniona, mogłaby prowadzić do próby samobójczej. Po nieudanej próbie samobójczej Kordian wyrusza w podróż po Europie. Kordian postanawia odnaleźć się w misji patriotycznej i, będąc na audiencji u papieża, prosi go o wsparcie polskich działań narodowo- wyzwoleńczych. Jest indywidualista, samotny. Pozytywizm-Nazwa epoki pochodzi od tytułu dzieła Augusta Comte’a Kurs filozofii pozytywnej i ma bezpośredni związek z rozwijanymi w nim poglądami myśliciela. Filozofia pozytywna to nie tylko pewnego rodzaju ruch ideowy, ale też program konkretnych wskazań, mających na celu rozwój wszystkich komórek państwa. Terminu pozytywizm oznaczającego nazwę epoki literackiej używa się w zasadzie jedynie w Polsce. W pozostałych krajach europejskich mowa jest o literaturze realizmu, początek epoki przypada na lata czterdzieste - siedemdziesiąte XIX w. Założenia Światopoglądowe pozytywizmu Pozytywiści widzą społeczeństwo jako wytwór przyrody, w którym rządzą takie same prawa jak w świecie zwierzęcym lub jakimkolwiek organizmie żyjącym. Drogę ku postępowi, ku szczęściu społeczeństw, widzą w rozwoju nauki, która jest w stanie zmienić los jednostek, jak i wnieść na wyższy stopień rozwoju całe społeczności i państwa. Scjentyzm- Prąd myślowy stanowiący jądro nie tylko polskiego pozytywizmu. Radykalne przekonanie, że wszystko daje się wyjaśnić naukowymi sposobami. Traktowanie wiedzy i nauki jako złotych środków, umożliwiających rozwiązanie wszystkich bolączek dnia codziennego. Organicyzm- Teoria socjologiczna, zgodnie z którą społeczeństwo jako suma jednostek jest podobne do organizmu ludzkiego, złożonego z członków, komórek i tkanek, które harmonijnie współdziałają. Tym samym na każdym przedstawicielu danej grupy społecznej spoczywa ogromna odpowiedzialność. Jego działania nabierają znaczenia wyższego rzędu i warunkują harmonijne trwanie, a optymalnie i rozwój, całej grupy. Utylitaryzm- Jeden z podstawowym prądów myślowych pozytywizmu. Zapoczątkowany przez Anglika Milla, znalazł w Polsce ważnego kontynuatora – Piotra Chmielowskiego. Głosił on postulat użyteczności każdego przejawu ludzkich poczynań. W odniesieniu do literatury przekonanie to wiązało się z ideą pracy organicznej. Propagowano mianowicie tworzenie dzieł, w których eksponowane byłyby wartości materialne i duchowe, a zatem w pewien sposób propagandowych, tendencyjnych. Organicyzm, pogląd filozoficzny, według którego cała natura lub jej dziedziny tworzą odrębne struktury organiczne, nie dające się sprowadzić do sumy ich składników i podlegające swoistym prawom na wzór żywego organizmu. Twórcy światopoglądu pozytywistycznego: August Comte Hipolit Taine John Stuart Mill Karol Darwin Herbert Spencer PRACA ORGANICZNA- postulat ten wywodzi się z teorii Herberta Spencera. Postulowano unowocześnienie przemysłu, rolnictwa, handlu i całej gospodarki kraju, bo tylko wtedy naród będzie mocny i odzyska niepodległość. Podstawy pracy organicznej zostały sformułowane między innymi w "Szkicu programu w warunkach obecnego rozwoju społeczeństwa" Bolesława Prusa. PRACA U PODSTAW- postulat kładł nacisk na edukację, wykształcenie wszystkich grup społecznych, zwłaszcza tych najniższych. Inteligencja miałaby uczyć chłopów organizowania się w ramach kółek rolniczych i samorządów gminnych. Postulowano walkę z analfabetyzmem, z czym wiązała się budowa szkół, dbanie o poprawę warunków życiowych ludzi żyjących w biedzie. Takie postulaty przedstawił czołowy programo- twórca polskiego pozytywizmu- Aleksander Świętochowski w "Pracy u podstaw" ("Przegląd Tygodniowy" 1873 ok.). Emancypacja, (emancipatio), uwolnienie się od zależności, ucisku, przesądów itp., równouprawnienie; emancypacja kobiet - zrównanie kobiet z mężczyznami w prawach społecznych i politycznych; emancypacja nauki, szkolnictwa i wychowania - pojęcie wprowadzone przez H. Kołłątaja.Celem emancypacji było ograniczenie teologii, usunięcie scholastyki i astrologii na Uniwersytecie Krakowskim, wprowadzenie do studiów nauk przyrodniczych i filozofii oraz upowszechnienie nauki, oświaty i wychowania publicznego. Emancypacja nauki, szkolnictwa i wychowania stała się głównym zadaniem Komisji Edukacji Narodowej. Postulaty polskich pozytywistów i ich sylwetki -praca u podstaw podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego najniższych podstawowych warstw społeczeństwa -praca organiczna nad podniesieniem poziomu gospodarczego kraju -solidaryzm społeczny współpraca wszystkich warstw społecznych ze sobą