Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie, Publikacje z Technologia żywności i żywienia

Pobierz Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie i więcej Publikacje w PDF z Technologia żywności i żywienia tylko na Docsity! Pom J Life Sci 2015, 61, 4, 419–425 Pom J Life Sci 2015, 61, 4 419 Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie Vitamin C – structure, properties, occurrence and functions Katarzyna Janda¹, Magdalena Kasprzak², Jolanta Wolska¹ ¹ Zakład Biochemii i Żywienia Człowieka Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie ul. Broniewskiego 24, 71 -460 Szczecin Kierownik: prof. dr hab. n. med. Ewa Stachowska ² Absolwentka Wydziału Nauk o Zdrowiu Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie ul. Żołnierska 48, 71 -210 Szczecin Dziekan: prof. dr hab. n. zdr. Beata Karakiewicz SUMMARY In this paper the structure of vitamin C, its physical and chemi- cal characteristics, and occurrence are presented. The biological role of ascorbic acid, the human body’s demand for this vitamin, and its de iciency symptoms are speci ied. Key words: ascorbic acid, sources, functions, demand. STRESZCZENIE W pracy przedstawiono budowę witaminy C, jej właściwości izyczne i chemiczne oraz występowanie. Wskazano na rolę biologiczną kwasu askorbinowego, zapotrzebowanie organizmu człowieka na tę witaminę i objawy jej niedoboru. Słowa kluczowe: kwas askorbinowy, źródła, funkcje, zapo- trzebowanie. WSTĘP Historia odkrycia witaminy C wiąże się ściśle ze szkorbutem (gnilcem), poszukiwaniem przyczyn tej choroby, sposobu jej leczenia i zapobiegania. Pierwsze objawy szkorbutu zostały opisane w egipskich papirusach z r. p.n.e. [ ]. Już w śre- dniowieczu łączono wpływ sposobu odżywiania na pojawianie się oznak szkorbutu. Najostrzejszy przebieg choroba ta miała na terenach Europy Północnej, gdzie przez większość roku był znikomy dostęp do świeżych warzyw i owoców [ ]. Szkorbut dotykał również marynarzy i innych członków załóg odby- wających dalekomorskie podróże, którzy pozbawieni byli przez dłuższy czas dostępu do świeżych produktów roślin- nych. Dopiero w XIX w. w marynarce angielskiej wprowadzono nakaz spożywania cytryn [ ]. Obecnie przypadki zachorowania na gnilec są rzadkością, natomiast zdarzają się stany częścio- wej hipowitaminozy [ ]. Witamina C jest najbardziej znaną i popularną witaminą o wielokierunkowym działaniu na organizm człowieka [ , ]. Została wyodrębniona po raz pierwszy z papryki przez węgier- skiego biochemika Alberta Szenta -Görgyiego w r., za co został on uhonorowany nagrodą Nobla [ , ]. Po ustaleniu struktury kwasu askorbinowego w r. opracowano jego syntezę, przy współudziale szwajcarskiego uczonego polskiego pochodzenia, Tadeusza Reichsteina [ ]. Witaminę C nazwano kwasem askorbinowym, ponieważ jej niedobór wywoływał szkorbut (scorbutus) [ ]. BIOGENEZA I BUDOWA WITAMINY C Większość gatunków zwierząt dzięki posiadaniu w wątrobie enzymu oksydazy L -gulono - -laktonowej jest zdolna do syn- tezowania w organizmie kwasu L -askorbinowego [ , , , ]. Wyjątek stanowią małpy, świnki morskie, nietoperze owo- cożerne, pstrągi, łososie, niektóre ptaki oraz niektóre rasy psów (np. dalmatyńczyk) [ ]. Rośliny mają również zdolność do biosyntezy tego związku, najprawdopodobniej dzięki wystę- powaniu enzymu katalizującego – dehydrogenazy galaktono- -laktonowej [ ]. Człowiek nie posiada szlaków metabolicznych prowadzących do syntezy tej witaminy, w związku z czym musi być ona dostarczana na bieżąco z pożywieniem. Schemat porównujący biosyntezę witaminy C przez rośliny i zwierzęta przedstawiono na rycinie [ ]. Kwas askorbinowy jest pochodną sacharydów [ ]. W orga- nizmach zwierząt tworzy się z D -glukozy. W roślinach wita- mina C może powstać z D -glukozy lub z D -galaktozy. Wskazuje to na występowanie dwóch głównych szlaków biosyntezy tej witaminy u roślin [ ]. Kwas L -askorbinowy o wzorze sumarycz- nym C₅H₈O₆ jest  -laktonem kwasu , -dehydro -L -gulonowego [ ]. W r. ustalono jego wzór strukturalny, który przedsta- wiono na rycinie . W centrum cząsteczki znajduje się pię- cioczłonowy pierścień  -laktonowy, który stabilizuje struk- turę. Jego rozerwanie prowadzi do oksydatywnego rozpadu kwasu L -askorbinowego na dwa związki – kwas szczawiowy (dwuwęglowy) i kwas L -treonowy (czterowęglowy) [ ]. 420 www.pum.edu.pl/uczelnia/wydawnictwo Katarzyna Janda, Magdalena Kasprzak, Jolanta Wolska Kwas askorbinowy posiada silne właściwości redukujące, ponieważ ugrupowanie pomiędzy C - i C - (tam gdzie są dwie grupy OH przy wiązaniu podwójnym), zwane endiolowym, łatwo oddaje po dwa protony i elektrony, przechodząc w ugru- powanie diketonowe kwasu dehydroaskorbinowego. Obec- ność tego ugrupowania warunkuje silne właściwości reduk- cyjne i kwasowy charakter kwasu L -askorbinowego [ ]. Kwas L -askorbinowy dzięki swoim właściwościom redukującym może w organizmie przekształcać się w kwas L -dehydroaskor- binowy. Jest to utleniona forma kwasu askorbinowego. Obie formy – zredukowana i utleniona – to cząsteczki biologicznie czynne, posiadające taką samą aktywność witaminową [ ]. WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE I CHEMICZNE WITAMINY C Najważniejsze właściwości izyczne kwasu L -askorbinowego przedstawiono w tabeli . Wyizolowana lub syntezowana chemicznie witamina C to bezwonny biały proszek o delikat- nie kwaśnym smaku. Należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie (hydro ilowa cząsteczka), a także w rozcieńczo- nych alkoholach. RYCINA 1. Biosynteza witaminy C przez rośliny i zwierzęta [8] RYCINA 2. Wzór strukturalny kwasu L -askorbinowego Witamina C posiada charakter kwasowy dzięki zawartości w cząsteczce ugrupowania endiolowego, a w szczególności łatwości dysocjacji protonu grupy hydroksylowej przy C - . Tworzenie soli, np. askorbinianu wapnia lub żelaza, jest tego potwierdzeniem [ ]. Niewątpliwie najważniejszą właściwo- ścią kwasu L -askorbinowego jest jego zdolność do tworze- nia układu redox – odwracalnego utleniania i redukcji. Utle- nianie tego kwasu zachodzi pod wpływem wielu czynników utleniających, jak np. chlorku żelaza(III), nadtlenku wodoru, , -dichlorofenoloindofenolu i innych związków utleniających. Redukcja kwasu L -askorbinowego zachodzi zaś pod wpływem działania np. siarkowodoru czy jodowodoru. Te właściwości redukujące są wykorzystywane do ilościowego oznaczania TABELA 1. Najważniejsze właściwości fi zyczne kwasu L -askorbinowego [2] Właściwość Szczegółowe określenie lub wartość liczbowa Wzór sumaryczny C₅H₈O₆ Masa cząsteczkowa 176,13 g/mol Postać Biała krystaliczna substancja bez zapachu, o kwaśnym smaku Temperatura topnienia 190–192°C (z rozkładem) Rozpuszczalność (g/mL) 0,33 w zimnej wodzie i 0,5 w gorącej wodzie; 0,033 w 95% i 0,02 w absolutnym etanolu; 0,01 w glicerolu i 0,05 w glikolu propylenowym; w eterze etylowym, chloroformie, benzenie i eterze naftowym nie rozpuszcza się Gęstość (g/mL) 1,65 Skręcalność właściwa [α]²⁵D = +20,5°÷ +22,5° (H₂O) [α]²³D = +48° (w metanolu) Potencjał redox E¹₀ = +0,166 V (przy pH = 4) Pom J Life Sci 2015, 61, 4 423 Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie znaczenie, ponieważ żelazo jest absorbowane w dwunastnicy w postaci zredukowanej Fe(II) [16], jest niezbędna w przebiegu prawidłowej oksydatywnej degradacji tyrozyny [2], regeneruje tokoferol z jego postaci wolnorodnikowej [7], bierze udział w biosyntezie karnityny (kwasu 4 -N -trim etylo -3 -hydroksymasłowego) [2], bierze udział w odbudowie tkanek podczas gojenia się ran [17], reguluje ciśnienie tętnicze [17], pomaga w utrzymaniu zdrowych dziąseł [17], obniża stężenie glukozy we krwi w stanach hiperglike- mii [17] oraz obniża poziomu cukru we krwi na czczo u chorych na cukrzycę [18]. ZAWARTOŚĆ WITAMINY C W NAPARACH Kwas askorbinowy jest bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie, dzięki czemu podczas parzenia surowców roślinnych, które są jego źródłem, może przechodzić do naparów. Witamina C jest jednocześnie nietrwała i ulega rozkładowi już podczas zbierania surowca roślinnego. Jest wrażliwa na światło, cie- pło i wysoką temperaturę, co sprawia, że podczas parzenia jej część ulega rozkładowi. Badania wykazują, że zawartość witaminy C w naparach jest uzależniona od różnych czynników, m.in. krotności zaparzania surowca, czasu i temperatury parze- nia oraz fazy rozwojowej surowca roślinnego wykorzystanego do przygotowania naparu. Dmowski i wsp. [ ] badali wybrane napary Yerba mate (Ilex paraguariensis) pod kątem zawartości witaminy C. Przygotowanie naparów polegało na zalaniu g surowca wodą o temperaturze °C. Po upływie min napar przesączano, a pozostałą część Yerba mate ponownie zalewano wodą i zaparzano. Proces ten został powtórzony -krotnie dla każdej próbki. Wykazano znaczący wpływ krotności parzenia na zawartość witaminy C. Poszczególne napary różniły się znacznie ilością witaminy C, która mieściła się w przedziale – mg kwasu askorbinowego/ mL naparu. Z kolei Yuan i wsp. [ ] badali zawartość witaminy C w chińskiej herbacie Hawk (Litsea coreana var. lanuginose). Jest to jedna z najbardziej popularnych herbat ziołowych w południowo -zachodniej części Chin, którą wytwarza się z pąków lub liści Litsea coreana var. lanuginose [ ]. Ze względu na różne pory zbiorów herbatę Hawk można podzielić na trzy rodzaje: herbatę z pączków, z młodych liści i herbatę z doj- rzałych liści [ ]. Udowodniono, że zawartość witaminy C w surowcu, a następnie w przygotowywanych z niego napa- rach zależy od fazy rozwojowej rośliny. Najwyższą zawar- tością witaminy C charakteryzowała się herbata z pączków ( , mg/ mL naparu). Herbata z młodych liści zawierała jej nieco mniej ( , mg/ mL naparu), natomiast z liści doj- rzałych była ubogim źródłem tej witaminy ( , mg/ mL naparu) [ ]. Z kolei badania prowadzone z wykorzysta- niem liści pokrzywy zwyczajnej wykazały, że zawierają one ok. – mg% kwasu askorbinowego, podczas gdy do naparu przechodzi on w ilości zaledwie , – , mg% [ ]. KWAS ASKORBINOWY JAKO DODATEK DO ŻYWNOŚCI Ze względu na swoje właściwości redukujące i przeciwutle- niające kwas askorbinowy jest stosowany powszechnie jako dodatek do żywności. Przeciwutleniacze w żywności są sub- stancjami, które przedłużają trwałość środków spożywczych poprzez hamowanie reakcji utleniania. Zapobiegają niekorzyst- nym zmianom chemicznym, m.in. w takich grupach żywności jak tłuszcze, owoce i warzywa oraz ich przetwory [ ]. Kwas askorbinowy jako dodatek do żywności produkowany jest syntetycznie. Jako antyoksydant posiada silne działanie chro- niące produkt spożywczy przed przebarwieniami, zarówno nieenzymatycznymi, jak i wynikającymi z reakcji enzyma- tycznego brunatnienia. W tym drugim procesie redukuje orto- -chinowe produkty [ ]. Posiada również działanie zakwaszające lub konserwujące produkty spożywcze [ ]. Ponadto hamuje skutecznie tworzenie się trujących nitrozoamin w peklowa- nych mięsach, jak i stabilizuje kolor mięsa [ ]. Kwas askor- binowy jako jeden z dodatków do żywności posiada symbol E . Jako przeciwutleniacze stosuje się również jego sole lub estry (tab. ). Uważa się, że kwas askorbinowy oraz jego sole i estry dodane do żywności są substancjami prozdrowotnymi, ponieważ ich działanie na organizm jest identyczne jak natu- ralnej witaminy C [ ]. TABELA 2. Wykaz dozwolonych przeciwutleniaczy pochodnych witaminy C [22] Numer według systemu oznaczeń Unii Europejskiej Nazwa E 300 kwas askorbinowy E 301 askorbinian sodu E 302 askorbinian wapnia E 304 estry kwasów tłuszczowych i kwasu askorbinowego WYSTĘPOWANIE WITAMINY C W ŻYWNOŚCI Witamina C występuje głównie w produktach roślinnych: owocach, warzywach i ziołach. Jej zawartość w naturalnych produktach jest jednak zmienna, zależy od gatunku, odmiany, pory roku, warunków agrometeorologicznych, sposobu prze- chowywania i przygotowania potraw. Dowiedziono, że zawar- tość witaminy C może się różnić w regionalnych odmianach roślin w zależności od kraju pochodzenia. Przykładem mogą być banany, które w Pakistanie są uznawane za bogate w kwas askorbinowy, zaś w Stanach Zjednoczonych uchodzą za ubo- gie źródło tej witaminy [ ]. W związku z tym tabelaryczne zestawienia zawartości witaminy C w surowcach roślinnych wg różnych autorów mogą się nawet znacznie różnić. W tabeli przedstawiono przykładowe średnie zawartości witaminy C w warzywach i owocach. Wśród innych surowców roślinnych charakteryzujących się dużą zawartością witaminy C na szczególną uwagę zasłu- gują: rokitnik (do mg witaminy C/ g świeżej masy 424 www.pum.edu.pl/uczelnia/wydawnictwo Katarzyna Janda, Magdalena Kasprzak, Jolanta Wolska mg witaminy C w g. W Polsce do głównych źródeł wita- miny C zaliczane są ziemniaki oraz warzywa kapustne, przede wszystkim ze względu na powszechne i wysokie spożycie [ ]. Procesy technologiczne z zastosowaniem wysokiej tempe- ratury, np. suszenie konwekcyjne, odgrzewanie potraw, ale także zbyt szybkie rozmrażanie wpływają na przyspieszony rozkład witaminy C. Straty witaminy C podczas obróbki kuli- narnej mogą sięgać od % podczas przygotowywania suró- wek, aż do % w przypadku gotowania warzyw [ ]. Z powodu bardzo dobrej rozpuszczalności witaminy C w wodzie podczas gotowania surowców roślinnych następuje wymywanie i prze- chodzenie tej witaminy do wywaru. W związku z tym, aby zmi- nimalizować straty witamin rozpuszczalnych w wodzie, m.in. witaminy C, zaleca się gotowanie warzyw na parze. Również długie przechowywanie warzyw i owoców oraz przetworów, zwłaszcza w nieodpowiednich warunkach, prowadzi do szyb- kiej utraty tej witaminy [ ]. Niewłaściwe przechowywanie ziemniaków powoduje, że mogą one tracić do % witaminy C miesięcznie [ ]. W celu zachowania jak największej ilości wita- miny C w żywności zalecane jest jej utrwalanie poprzez mro- żenie lub kiszenie [ ]. Ważną rolę w przyspieszaniu utleniania witaminy C odgrywają również enzymy z grupy oksydaz (oksy- daza polifenolowa i askorbinianowa oraz peroksydaza), które występują w niektórych surowcach roślinnych [ ]. Wyraźnie uaktywniają się one w uszkodzonych tkankach roślinnych, więc w przetwarzanych surowcach (przeciery, pulpy) straty następują bardzo szybko [ ]. ZAPOTRZEBOWANIE ORGANIZMU NA WITAMINĘ C, NIEDOBORY I TOKSYCZNOŚĆ KWASU ASKORBINOWEGO Zapotrzebowanie na witaminę C jest zróżnicowane i zależne od wielu czynników, takich jak wiek, płeć i stan izjologiczny. W tabeli zestawiono zapotrzebowanie na witaminę C na poziomie średniego zapotrzebowanie dla grupy (estima- ted average requirement – EAR), zalecanego spożycia (recom- mended dietary allowances – RDA) i wystarczającego spoży- cia (adequate intake – AI) dla poszczególnych grup ludności populacji polskiej. Zwiększone zapotrzebowanie na witaminę C występuje u osób z nadciśnieniem tętniczym, palących papierosy (o mg większe zapotrzebowanie niż u osób niepalących), alkoholi- ków, diabetyków, kobiet w ciąży i karmiących, a także u ludzi stosujących pewne leki i będących pod wpływem ciągłego stresu [ ]. Wzrasta przy ciężkim, długotrwałym wysiłku izycznym, podczas wymiotów, braku łaknienia oraz zabu- rzeń czynności jelit [ ]. Ważniejsze objawy niedoboru kwasu askorbinowego to gni- lec (szkorbut), występujący obecnie bardzo rzadko jako stan głębokiego niedoboru tej witaminy. Hipowitaminoza objawiać się może osłabieniem organizmu, zwiększoną podatnością na infekcje i zmęczenie, zmniejszeniem wydolności izycznej, pogorszeniem gojenia się ran, krwawieniem dziąseł, zaburze- niami w tworzeniu kolagenu oraz upośledzeniem wszystkich TABELA 3. Zawartość witaminy C w warzywach i owocach [1, 7] Surowiec Zawartość witaminy C(mg/100 g świeżej masy produktu) Warzywa papryka pietruszka – nać brukselka kalarepa brokuły kapusta kalafi or szpinak cykoria fasolka szparagowa rzodkiewka sałata pomidory marchew buraki ziemniaki wiosenne ziemniaki zimowe 125–200 269 65–145 70–100 65–150 35–70 37–70 40–84 6–33 25–30 25 12–30 5–33 2 8 20–33 7–8 Owoce owoce dzikiej róży czarne porzeczki truskawki kiwi grejpfruty cytryny pomarańcze porzeczki czerwone i białe agrest maliny jabłka gruszki śliwki banany orzechy włoskie 250–800 150–300 46–90 84 30–70 40–60 30–50 26–63 25–40 19–37 0,5–20 4 5 7–14 3 TABELA 4. Zawartość witaminy C w mięsie, nabiale i innych produktach [1, 2] Surowiec Zawartość witaminy C(mg/100 g produktu) Mięso i przetwory mięsne mięso (wołowe lub wieprzowe) nerki, wątroba wątróbki drobiowe ryby 2 30 23 3 Nabiał mleko kobiece mleko krowie kefi r, jogurt (2% tłuszczu) 3–6 1–2 1 Inne produkty igliwie sosny i świerka lucerna owoce głogu owoce jarzębiny orzechy włoskie niedojrzałe 150–250 200 160–180 100 3000 produktu), ziele pokrzywy (do mg), cytryniec chiński (do mg), liście lebiodki pospolitej (do mg) oraz szczy- piorek (do mg) [ ]. Witaminę C można znaleźć również w organach zwierząt: mózgu, nerkach i wątrobie. W mleku i mięsie znajdują się jej śladowe ilości lub jej brak (tab. ). Źródłem kwasu askorbinowego mogą być również miody. Buba i wsp. [ ] wykazali, że miody pochodzące z północno- -wschodniej Nigerii zawierają od niespełna do ponad Pom J Life Sci 2015, 61, 4 425 Witamina C – budowa, właściwości, funkcje i występowanie innych procesów, w których witamina C jest niezbędna i bie- rze udział. Dodatkowo długotrwałe niedobory witaminy C potęgować mogą powstawanie zmian aterogennych, nowo- tworowych oraz miażdżycowych, a także podwyższać ciśnie- nie tętnicze krwi [ , ]. Osoby starsze, w podeszłym wieku, alkoholicy, ludzie palący papierosy oraz zażywający niektóre leki (np. aspirynę, sulfonamidy, barbiturany) należą do grupy narażonej na niedobory witaminy C [ , ]. Toksyczność kwasu askorbinowego nie jest znana [ ], jed- nak bardzo wysokie dawki (powyżej kilku gramów) u osób chorych na anemią sierpowatą mogą wywołać ostry kryzys komórek sierpowatych. Tak wysokie dawki mogą również spowodować biegunkę hiperosmotyczną [ ]. Organizm broni się przed zbyt wysokimi dawkami witaminy C poprzez ogra- niczenie jej wchłaniania i wydalanie nadmiaru z moczem. Jed- nakże bardzo wysokie dawki powodują zwiększanie wydala- nia kwasu moczowego i szczawianów, co może doprowadzić do powstawania kamieni nerkowych [ ]. PODSUMOWANIE Niniejsza praca nie wyczerpuje zagadnień związanych z kwasem askorbinowym, zwłaszcza jego znaczenia dla zdro- wia. Wyniki prac naukowych wskazują, że witamina C odgrywa niezwykle istotną rolę w przeciwdziałaniu oraz leczeniu wielu poważnych chorób, w tym również nowotworowych. Należy o tym pamiętać, uwzględniając bogate, tanie i łatwo dostępne źródła tej witaminy w codziennej diecie. PIŚMIENNICTWO 1. Szczypka M., Gajewska J.: ABC witamin i minerałów. Egros, Warszawa 2000, 38–42. 2. Moszczyński P., Pyć R.: Biochemia witamin. Witaminy lipo ilne i kwas askorbinowy. Część II. PWN, Warszawa 1999, 112–136. 3. Kleszczewska E.: Biologiczne znaczenie witaminy C ze szczególnym uwzględnieniem jej znaczenia w metabolizmie skóry. Pol Merkur Le- karski. 2007, 138 (23), 462–465. 4. Nowak R.: Natura – niedoceniane źródło kwasu askorbinowego. Post Fitoter. 2004, 1, 14–18. 5. Maćkowiak K., Torliński L.: Współczesne poglądy na rolę witaminy C w i- zjologii i patologii człowieka. Now Lek. 2007, 76 (4), 349–356. 6. Chatterjee I.B., Majumder A.K., Nandi B.K., Subramanian N.: Synthesis and some major functions of vitamin C in animals. Annals of the New York Academy of Sciences, Second Conference on Vitamin C, September 1975, 258, 24–47. 7. Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Ed. J. Gawęcki. PWN, Warszawa 2010, 271–276. 8. Roth K., Streller S.: Vitamin C de iciency – part 4. Chemie in Unserer Zeit/ Wiley -VCH 2014, DOI: 10.1002/chemv.201400023. 9. Chemia żywności – odżywcze i zdrowotne właściwości składników żyw- ności. Ed. J. Gawęcki. Wyd. Nauk. -Tech., Warszawa 2007, 34–37. 10. Miktus M.: Witaminy – część II: ogólna charakterystyka witaminy C. Żyw i Zdr. 2000, 3, 1 (12), 1–4. 11. Farbstein D., Kozak -Blickstein A., Levy A. P.: Antioxidant vitamins and their use in preventing cardiovascular disease. Molecules. 2010, 15 (11), 8098–8110. 12. Grajek W.: Rola przeciwutleniaczy w zmniejszaniu ryzyka wystąpienia nowotworów i chorób układu krążenia. Żywność Nauk. Technologia. Jakość. 2004, 1 (38), 3–11. 13. Zhang P. Y., Xu X., Li X. C.: Cardiovascular diseases: oxidative damage and antioxidant protection. Eur Rev Med Pharmacol Sci. 2014, 18 (20), 3091–3096. 14. Piasek A., Bartoszek A., Namieśnik J.: Substancje pochodzenia roślinnego przeciwdziałające kardiotoksyczności towarzyszącej chemioterapii no- wotworów. Postępy Hig Med Dośw. 2009, 63, 142–158. 15. Szymańska -Pasternak J., Janicka A., Bober J.: Witamina C jako oręż w walce z rakiem. Onkol Prakt Klin. 2014, 7 (1), 9–23. 16. Sroka Z., Gamian A., Cisowski W.: Niskocząsteczkowe związki przeciw- utleniające pochodzenia naturalnego. Postępy Hig Med Dośw. 2005, 59, 34–41. 17. Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Ed. M. Jarosz. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2012, 106–107. 18. Tabatabaei -Malazy O., Nikfar S., Laridżani B., Abdollahi M.: In luence of ascorbic acid supplementation on type 2 diabetes mellitus in observational and randomized controlled trials; a systematic review with meta -analysis. J Pharm Pharm Sci. 2014, 17 (4), 554–582. 19. Dmowski P., Śmiechowska M., Prystupa A.: Aktywność antyoksydacyjna wybranych naparów Ilex paraguariensis dostępnych na rynku Trójmiasta. Bromat Chem Toksykol. 2011, 3, 620–624. 20. Yuan M., Jia X., Ding C., Yuan S., Zhang Z., Chen Y.: Comparative studies on bioactive constituents in Hawk tea infusions with different maturity degree and their antioxidant activities. Sci World J. 2014, http://dx.doi. org/10.1155/2014/838165. 21. Skalozubova T., Reshetova V., Sorokina A., Markaryan A., Glazkova I.: Leaves of common nettle (Urtica dioica L.) as a source of ascorbic acid (Vitamin C). World Appl Sci J. 2013, 28 (2), 250–253. 22. Grimm H.U.: Chemia w pożywieniu. Jak działają dodatki do żywności i dlaczego nam szkodzą. Vital, Białystok 2014, 169–170. 23. Peckenpaugh N. J.: Podstawy żywienia i dietoterapia. Wyd. Urban & Partner, Wrocław 2011, 107–109. 24. Buba F., Gidado A., Shugaba A.: Analysis of biochemical composition of honey samples from North -East Nigeria. Biochem Anal Biochem. 2013, 2 (3), 139. doi: 10.4172/2161 -1009.1000139. 25. Burdurlu H.S., Koca N., Karadeniz F.: Degradation of vitamin C in citrus juice concentrates during storage. J Food Eng. 2006, 74 (2), 211–216. 26. Nemo O.: Witaminy – prawda i mity. http://www.biotechnologia.uni. opole.pl/biblioteka/docs/WITAMINY -PRAWDA -I -MITY.pdf (4.07.2015). TABELA 5. Normy zapotrzebowania grup ludności na witaminę C [17] Grupa płeć, wiek (lata) mg witaminy C/dobę EAR RDA AI Niemowlęta 0–0,5 0,5–1 40 50 Dzieci 1–3 4–6 7–9 30 40 40 40 50 50 Chłopcy 10–12 13–15 16–18 40 65 65 50 75 75 Dziewczęta 10–12 13–15 16–18 40 55 55 50 65 65 Mężczyźni ≥19 75 90 Kobiety ≥19 60 75 Kobiety ciężarne <19 ≥19 65 70 80 85 Kobiety karmiące <19 ≥19 95 100 115 120 EAR – średnie zapotrzebowanie dla grupy, RDA – zalecane spożycie, AI – wystarczające spożycie