Pobierz Wizerunek społeczny młodzieży jako odzwierciedlenie rzeczywistości paradoksalnej i więcej Publikacje w PDF z Sociologia tylko na Docsity!
W Y D A W N I C T W O P O L I T E C H N I K I Ś L Ą S K I E J W G L I W I C A C H
ZESZYTY NAUKOWE POLITECHNIKI ŚLĄSKIEJ 2018
Seria: ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE z. 123
WIZERUNEK SPOŁECZNY MŁODZIEŻY JAKO
ODZWIERCIEDLENIE RZECZYWISTOŚCI PARADOKSALNEJ –
UJĘCIE TEORETYCZNE
Iryna SURINA Akademia Pomorska w Słupsku, Katedra Administracji i Socjologii; [email protected], ORCID: 0000 - 0002 - 5038 - 1214 Streszczenie: W artykule przedstawiono istotę i charakterystykę młodzieży, w tym młodzieży akademickiej, a także osobliwości badania jej wizerunku społecznego. Opisano koncepcję człowieka paradoksalnego Zh. Toszczenka oraz pokazano, że obraz społeczny młodzieży studenckiej jest wyrażeniem rzeczywistości paradoksalnej. Słowa kluczowe: wizerunek społeczny, młodzież akademicka, szkolnictwo wyższe, orientacje wartościujące, rzeczywistość paradoksalna
SOCIAL IMAGE OF YOUTH AS A REFLECTION
OF THE PARADOXAL REALITY – THEORETICAL VIEW
Abstract: The article presents the essence and characteristics of young people, including academic youth, as well as the peculiarities of studying its social image. The concept of the man of the paradoxal Zh. Toshchenko is described and it is shown that the social image of student youth is an expression of a paradoxal reality. Key words: social image, student youth, higher education, value orientations, paradoxal reality.
1. Wprowadzenie
W warunkach nowoczesnego społeczeństwa, w którym, według M. Szczepańskiego, główną cechą osobowości nowoczesnej jest orientacja na przyszłość (Szczepański, 1992), współczesna młodzież charakteryzuje się tym, co jest wspólnym dla wszystkich członków
512 I. Surina społeczeństwa i tym szczegółowym, co charakteryzuje pokolenie młodzieży. Ten właśnie aspekt w dużej mierze znajduje odzwierciedlenie w społecznym wizerunku^1 młodzieży. Młodzież, przede wszystkim młodzież studencka, budzi największe badawcze zaintereso- wanie. Opierając się na szerokości podejść do badania młodzieży akademickiej, można wydzielić komponenty, które mogą być włączone do opisu jej zbiorowego obrazu, a także pozwalają rozpatrywać młodzież studencką w jedności obiektywnych i subiektywnych jej charakterystyk. Do nich zaliczamy: specyfikę młodzieży studenckiej jako społeczno- demograficznej grupy, ustanowienie czasowych granic, granic wiekowych i społeczno- psychologicznych cech młodzieży, określenie społecznego statusu, funkcji ról i społeczno- kulturowego (^) zachowania się młodzieży, ustanowienie jakości procesu socjalizacji jako sposobu adaptacji młodzieży do społecznych warunków i jednocześnie przejawów indywidu- alizacji, samookreślenie, samoidentyfikację młodzieży akademickiej jako specyficznej grupy. A. Cybal-Michalska pisze, że „współczesne pokolenie młodych jest szczególnie narażone na fluktuacje w ponowoczesnej rzeczywistości. Młody człowiek będący na etapie pomiędzy dzieciństwem a dorosłością poszukuje sensu swojego istnienia, koncentrując swoje działania wokół określonych celów. [...] Życie w wielowymiarowej rzeczywistości dostarcza jednostkom rozmaitych możliwości rozwoju i konstruowania własnej przestrzeni życiowej, jest również niewątpliwie ogromnym wyzwaniem. [...] W szerszej perspektywie wybory jednostkowe wpływają na kształt obecnego pokolenia młodych, które będzie odpowiedzialne za kreowanie nowej rzeczywistości społecznej, w której przyjdzie im żyć i funkcjonować” (Cybal-Michalska, 2006, s.26). Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie podejścia do badania wizerunku społecznego młodzieży w warunkach rzeczywistości paradoksalnej, opisanie jego istoty i cech szczegółowych.
2. Wizerunek społeczny młodzieży: istota i charakterystyka
Słowo "obraz" interpretuje się jako: 1) wygląd, wizerunek, oraz jako „2) charakter, wewnętrzna organizacja"(Ожегов, Шведова, 1995, с.421). Tak więc, ‘wizerunek‘^2 to przedstawienie lub subiektywne wyobrażenie, które składa się z dwóch komponentów, jeden odzwierciedla zewnętrzne, "widoczne" cechy, a drugi – wewnętrzne. Wizerunek, zgodnie z E. Sampson, może być przedstawiony jako wyobrażenie jakiegoś stanu, odpowiednik czegoś, rzeczywiste podobieństwo do stanu naturalnego, wyobrażenie rzeczy poprzez zmysły, idee, obraz myślowy lub sposób powszechnego postrzegania danej (^1) Pojęcie „wizerunek” i „obraz” społeczny są używane zamiennie. (^2) W związku z tym, że wizerunek traktuje się jako obraz, a obraz jako wizerunek, w swoich rozważaniach, będziemy używać pojęcia „obraz”, „wizerunek” i „portret” zamiennie.
514 I. Surina Całokształt (zespół) cech społecznych odzwierciedla ścieżkę życiową zarówno pojedynczego młodego człowieka, jak i całej grupy młodzieżowej. Specyfika wzajemnych oddziaływań zarówno w obrębie społeczności młodzieżowej, jak i z innymi grupami społecznymi, determinuje główne czynniki predestynujące ścieżkę życiową. Ścieżka życia każdej młodej osoby jest indywidualna, a o „jej typowości można mówić w sensie analitycznego porównania najbardziej konkretnych trajektorii życia” (Луков, Забара, Волков, 199 9, с. 81), zdarzeń losowych i regularnych, tworzących konstrukcję ścieżki życiowej. Znaczący jest również czynnik czasu. Pomimo faktu, że obraz społeczny odzwierciedla właściwości społeczne młodzieży w określonym przedziale czasowym, tj. w sensie obiektywnym, ważnym jest i subiektywne znaczenie – odczucia związane z percepcją i interpretacją wydarzeń życiowych w korelacji z czasem. I.N. Ikonnikova uważa, że „zrozumienie znaczenia czasu związane jest ze wzrostem samoświadomości jednostki, gdy człowiek postrzega czas jako perspektywę rozwoju i ujawnienia swoich możliwości, gdy nabywa poczucie wartości czasu, gdy istnieje psychologiczne poczucie jego „biegu”, nieodwracalnej utracie straconego czasu, ciśnienia wzrastającego tempo życia” (Иконникова, 1974 ).
3. Konstruowanie wizerunku młodzieży
Istnieje wielość sposobów doświadczania świata i swojego życia przez młodzież. Młode ludzie są aktorami społecznymi, które w myśl Ch. Jenksa, aktywnie konstruują i określają „swoje życie społeczne, życie otaczających ich ludzi oraz społeczności, w których żyją” (Jenks, 2008, s. 112). Młodzież współtworzy swoje historie życia, a działając w grupie, generują swoje własne światy kulturowe (Garbula, Kowalik-Olubińska, 2012), jak również światy życiowe. Wizerunek społeczny młodzieży jest rodzajem pewnej integralności (całości), którą można wyrazić poprzez główną, dominującą cechę tej całości. Ta cecha jest podstawą pewnego rodzaju społecznego typu młodzieży. W wizerunku społecznym młodzieży najważniejszą jest regulująca rola wartości, która określa się poprzez orientacje życiowe i ich komponenty – orientacje młodych ludzi na system wartości społecznych. P. Czaplińska uważa, że „wizerunek jest złożonym zjawiskiem, którego zrozumienie i zdefiniowanie nie jest rzeczą oczywistą. W zależności od sytuacji, w jakiej znajduje się podmiot, a także jego odbiorcy, wizerunek przybiera różne wymiary. Wpływ na to, jaki wizerunek uda się przekazać, mają sposoby, w jaki jest uzyskiwany, oraz narzędzia, jakie zostały w tym celu użyte”(Czaplińska, 2015, s. 12). W świadomości społecznej oraz w świadomości różnych kategorii młodzieży, wizerunek młodzieży nigdy nie jest analogiczny – jest on różny i zależy od wielu czynników.
Wizerunek społeczny młodzieży… 515 M. Niezgoda, opisując problematyczność badań nad młodzieżą piszę, badając młodzież „próbuje się znaleźć odpowiedzi na pytania, jaka jest obecna młodzież, jakie są jej cechy specyficzne, jakie wyznaje wartości, jakie typy postaw wśród niej dominują, jak odnajduje się w zmieniającej się rzeczywistości. Z reguły chodzi o skonstruowanie swego rodzaju portretu socjologicznego i psychologicznego obecnego pokolenia młodych oraz odniesienie go do zachodzących procesów gwałtownych zmian społecznych, przemian technologicznych globalizacji, ponowoczesnego chaosu normatywnego, sekularyzacji (…)” (Niezgoda, 2014, s. 28), tym samym zaznacza, że cechami portretu socjologicznego młodzieży są: preferowane wartości, dominujące postawy, orientacje życiowe. W. Budzyński uważa, że tworzenie wizerunku jest to stan wytworzony w wyniku oddziaływania, a tym samym „[...] wizerunek [...] jest obrazem wśród ludzi” (Budzyński, 2003, s. 12 - 13) w danym okresie czasowym. Jakość obrazu decyduje o wartości wizerunku grupy, tworzącym przez inne grupy funkcjonujące w otoczeniu. Należy zaznaczyć, że ścieżka życiowa wpisuje się w obraz społeczny młodzieży. Podczas konstrukcji trajektorii życia, wydarzenia w życiu młodego człowieka nabierają szczególnego znaczenia po pewnym czasie, z akumulacją pewnego doświadczenia życiowego. Każde wydarzenie w życiu młodego człowieka ma swoją wartość i może mieć wpływ na zmianę w hierarchii wartości życiowych. A.M. de Tchorzewski wskazuje, iż żyjemy w świecie chaosu aksjonormatywnego, w którym zmienia się stosunek jednostek do systemów i hierarchii wartości, w którym konkretne wartości przyjmują coraz inne znaczenia i odgrywają różną rolę w życiu poszczególnych jednostek (de Tchorzewski, 2006). Najważniejszymi dla młodzieży są wydarzenia osobiste. Właśnie one wyznaczają kierunek drogi dalszego życia i są elementami projektowania życia w kolejnych okresach wiekowych. Ocena i dominacja w pamięci tych wydarzeń prowadzi do ponownego przemyślenia ścieżki życiowej, działań i zachowań społecznych w ogóle. Znaczącym jest fakt, że pomocą przemyślenia wydarzeń życiowych młodzi ludzie nie tylko odtwarzają swój "własny" portret społeczny, ale także "przeżywają" życie na nowo. Jednocześnie młodzież ogradza „swój świat” w wyniku przeszacowania wartości, i to jest najbardziej widoczne w kryzysach socjalizacji. Przeszacowanie wartości jest procesem naturalnym, charakterystycznym dla każdej osoby. Z biegiem czasu ludzie zmieniają swoje poglądy na życie, dostosowując swój światopogląd. Przeszacowanie wartości życiowych młodzieży determinowane jest istnieniem wiele czynników wewnętrznych i zewnętrznych, które przyspieszają lub spowalniają proces rozwoju osobowości Jednak proces ogradzania „świata” różni się w zależności od wieku młodzieży – jest jeden dla młodych ludzi w wieku od 15 do 24 lat i inny dla starszej grupy – od 25 do 35 lat. Dla młodych ludzi z pierwszej grupy „ogrodzenie” świata może wyrażać się w zwężeniu się kręgu przyjaciół, zażywaniu środków odurzających lub alkoholu, występowaniu nastrojów
Wizerunek społeczny młodzieży… 517 według badanej młodzieży, pozostają niewymagane, nie zaimplementowane” (Кочанов, Шматко,1999, c. 10). K. Szafraniec, prezentując Portret wiejskiej młodzieży zauważa, że „ socjologiczny portret, jaki tu zaprezentuję będzie się składał (jak każdy) z dwóch elementów podstawowych: POSTACI oraz TŁA. Postacią jest tutaj zbiorowość wiejskiej młodzieży, szkicowana ze względu na cechy osobowościowe, świat wartości, postawy życiowe, Tło wypełnią elementy społecznego usytuowania młodzieży (status rodziny, typ szkoły)” (Szafraniec, 2008). To potwierdza przypuszczenie, że cechy osobowościowe, system wartości, orientacje i postawy życiowe, a także elementy społecznego usytuowania są elementami obrazu społecznego młodzieży. Na podstawie danych badawczych, K. Szafraniec przedstawia autoportret młodzieży wiejskiej w porównaniu z młodzieżą wielkomiejską, zauważając, że występuje zbiorowe podobieństwo wiejskiej i miejskiej młodzieży. Wśród cech najczęściej wybieranych są – z jednej strony – te „ciepłe” (rodzinny, wrażliwy, uczciwy), z drugiej zaś „chłodne” (odnoszące się do aktywności: ambitny, zaradny, sprytny lub umysłu: dobrze wykształcony, krytyczny). Młodzież wiejska jedynie walory umysłu rzadziej odnosi do siebie. [...] Świat wartości również pod względem wyboru spraw w życiu ważnych wiejska młodzież niewiele się różni od miejskiej młodzieży. Jej wybory koncentrują się wokół: dobrych relacji w rodzinie i przyjaciół, społecznego uznania, prestiżu, interesującej (i dobrze płatnej) pracy, pełnego wrażeń, ciekawego i wolnego od uzależnień życia” (Szafraniec, 2008). Należy wspomnieć, że K. Chałas od 2006 roku do dziś poświęciła serie prac pod ogólnymi tytułami: Młodzież jaką znamy i nie znamy oraz Młodzież jakiej nie znacie , opisując pokolenie współczesnej młodzieży. Publikacje te – to „głos” o młodzieży i „głos” młodzieży, jej postawy, oceny i opnie dotyczące różnych sfer życia i bytu (Chałas, 2006, 2007, 2008, 2009, 2010). Kolejna z opublikowanych prac pod redakcją K. Chałas porusza sprawy młodzieży, przedstawiając sylwetki osób i piękne wzorce osobowościowe młodzieży godnej naśladowania (Chałas, 2017). W inny sposób portret młodzieży traktują M. Gorshkov i F. Sheregi, którzy opisując portret socjologiczny młodzieży Rosji (Горшков, Шереги, 2010), za podstawę analizę przyjęli założenie, że młodzież jest wynikiem procesów socjalizacji i samorealizacji, która pełni znaczącą rolę w reprodukcji struktury społecznej. Przy czym ten wynik jest "obrazem” społecznej i obywatelskiej tożsamości młodzieży, występującej w charakterze wskaźnika ewolucyjnego lub konfliktowego wejścia młodego pokolenia w życie dorosłe, stopnia harmonii lub braku równowagi procesów społeczno-ekonomicznych. Szczególną uwagę zwrócono na kształtowanie świadomości masowej młodzieży, percepcję sprzeczności społecznych, występujących w nowoczesnym społeczeństwie rosyjskim, przyczyny niskiego zaangażowania obywatelskiego, nastroje i postawy młodzieży w warunkach kryzysu gospodarczego, tolerancji etnicznej i religijnej (Горшков, Шереги, 2010).
518 I. Surina Warto zaznaczyć, że obraz społeczny młodzieży studenckiej jest nie tylko konstrukcją teoretyczną, ale i aspektem praktycznym pokazującym efektywność funkcjonowania szkolnictwa wyższego. Raporty Komisji Europejskiej Modernisation of Higher Education in Europe: Access, Retention and Employability ( European Commission/EACEA/Eurydice, 2014 ) oraz Structural Indicators for Monitoring Education and Training Systems in Europe (European Commission/EACEA/Eurydice, 2016 ) pokazują, że niemal wszystkie kraje europejskie zbierają podstawowe dane dotyczące studentów, takie jak: wiek, płeć, status społeczno-ekonomiczny studentów i ich rodzin, dochodzie gospodarstwa domowego (łącznym i indywidualnym) oraz osobach zarabiających, poziomie wykształcenia rodziców, status etniczny, kulturowy i językowy, itd. Można zauważyć, że wizerunek młodzieży studenckiej jest przedmiotem badań w skali poszczególnych krajów, jak i w skali europejskiej. To potwierdzają wykorzystane dane badań i monitorowania cech studentów przy określeniu sposobu funkcjonowania systemu szkolnictwa wyższego w tych krajach, jak w Europejskim Obszarze Szkolnictwa Wyższego. Zakładając, że obraz społeczny młodzieży jest obiektem kulturowym i przyjmując podejście W. Griswold, że „każdy obiekt kulturowy to pewna interpretacja, zespół znaczeń, który pasuje do określonego kontekstu ideologicznego i instytucjonalnego, przekształca przypadkowe zdarzenia w wydarzenia i propaguje określone postawy i działania” (Griswold, 2013, s. 162), możemy stwierdzić, że przedstawienie wizerunku społecznego młodzieży zależy, przede wszystkim, od konstrukcji badawczej oraz sposobu mierzenia wskaźników (cech), a także interpretacji uzyskanych danych. Rola wizerunku z czasem się zmienia, wzrasta z upływem lat, a czasy teraźniejsze nazywa wiekiem wizerunku, który ma być jasny, wiarygodny i konkretny, dopasowany do rzeczywistości, powinien budować reputację (Ociepka, 2002). Należy podkreślić, że wizerunek społeczny młodzieży kształtuje się, przynajmniej z dwóch stron: 1) poprzez oddziaływania posiadanej wiedzy, przyswajanych w toku procesu socjalizacji norm, wartości, ważnych dla społeczeństwa, stanowiących kompleksowe, uogólnione i skonsolidowane doświadczenie, a jednocześnie 2) przez udział młodzieży w życiu społecznym, przyswajanie młodzieżą określonych form i sposobów działalności życiowej. Kiedy te dwie strony nie są ze sobą sprzeczne, to tworzy się pewna integralna całość w formowaniu orientacji socjokulturowych. W przeciwnym wypadku może powstać konflikt między jednostką a społeczeństwem, między wspólnotą społeczną i społeczeństwem. Dlatego badanie wizerunku społecznego młodzieży w odniesieniu do sytuacji społecznej staje się najbardziej pokazowym w odbiciu rzeczywistego procesu rozwoju społecznego młodzieży. Można stwierdzić, że zbiorowy obraz współczesny młodzieży ma następujące właściwości:
- odzwierciedla tylko pewne, typowe, charakterystyczne cechy; 2) może transformować się (przekształcać się) w zależności od przemian społecznych; 3) może występować "deformacja" obrazu pod wpływem jednego z czynników środowiska społeczno-kulturowego; 4) jest
520 I. Surina wszystkich przedstawicieli kilku roczników i są kolejnymi, następującymi po sobie ogniwami, odpowiedzialnymi za ciągłość procesu wymiany pokoleń. To zbiorowość o cechach grupy rówieśniczej o maksymalnym przedziale wieku zamykającym się w granicach 5-8 lat” (Wrzesień, 2015), a czasami różnica jest jeszcze większa. Uwzględniając, że nasze rozważania dotyczą tzw. grupy „młodszej” młodzieży można stwierdzić, że młodość i czas studiów tych osób przypada na okres przejściowy z dorastania do dorosłości, a „wiek studiów” jest okresem wczesnej dorosłości lub dorosłości. Jak zauważa M. Zielińska, młodość postrzegana jest nie tylko jako faza „zorientowana na dorosłość”, ale jako samodzielna faza życia człowieka, w której młodzież realizuje specyficzne dla młodego wieku zadania rozwojowe zbliżające ją do podjęcia pracy (Zielińska, 2001), uczy się nowych ról społecznych. Przyjmując, że młodzież studencka jest względnie trwałą grupą rówieśniczą, to w niej rozwijają się typowe zachowania, postawy i formy świadomości (Griese, 1996). Młodzież akademicka tworzy szereg charakterystycznych zjawisk kulturowych, takich jak: formy językowe, sposoby spędzania czasu wolnego, formy aktywności kulturalnej, a także odrębne w stosunku do innych grup społecznych, aspiracje życiowe, zawodowe, rodzinne itp., a więc jako osobna kategoria socjologiczna wnosi do życia społecznego szereg cechujących ją wartości, wzorów i norm zachowań (Pająk, 2007). Rozwój młodzieży jako zbiorowości społecznej charakteryzuje się obecnie wieloma właściwościami, wśród których należy wyróżnić:
- Niestabilność rozwoju młodzieży w warunkach nowej rzeczywistości społecznej uwarunkowanej kolizjami społeczeństwa kryzysowego. Przede wszystkim mamy na myśli trwały wpływ zmian społecznych na równowagę zasadniczych cech jakościowych i ilościowych młodzieży, na przykład takich, jak: status społeczny, potencjał reprodukcyjny i innowacyjny, orientacje życiowe, formy i kanały socjalizacji, kierunkowość samo-identyfikacji; społeczno-demograficzne, etniczne, terytorialne (regionalne), zawodowe i inne ilościowe wskaźniki rozwoju młodzieży. To okres niepewności i niestabilności rozwoju młodzieży w warunkach tak zwanej płynnej nowoczesności ( Bauman, 2006). Ten okres powoduje, że część młodzieży studenckiej stanowi grupę społeczną, charakteryzującą się stanem braku pewności, stałości i stabilności, niemożliwością przewidzenia swojej przyszłości, określaną jako prekariat (Standing, 2014).
- Wielokrotne zróżnicowanie młodzieży prowadzi do "rozproszenia" praktyk społecznych, a w konsekwencji, do chaotycznego rozwoju młodych ludzi w hybrydowej rzeczywistości. W tej sytuacji zdarzenia osobiste (biograficzne), subiektywność wyrażona w postrzeganiu rzeczywistości społecznej, doświadczenia zmiany społecznej
- historyczne oraz społeczno-kulturowe, a także samoidentyfikacja i poczucie własnej wartości, z reguły, pełnią rolę parametrów zarządzających (Сурина, 1999).
Wizerunek społeczny młodzieży… 521
- Młodzież żyje w społeczeństwie charakteryzującym się nie tylko pluralizacją, ale także indywidualizacją. Procesowi transformacji społecznej towarzyszy pojawienie się struktur niestabilnych pod względem społecznych determinantów "sukcesu" młodzieży. Jak pisze A. Kampschulte, „dotychczasowe formy życia zostały zatarte, zanikają tradycje i obyczaje, a ich konsekwencje otwierają wiele możliwości dla dzieci i młodzieży. Pojawiają się nowe rodzinne i nieistotne sposoby na życie, a relacje między pokoleniami w rodzinie i społeczeństwie się zmieniają. [...] Tak więc, w życiu codziennym młodzi ludzie będą w trakcie poszukiwań, co wiąże się ze znalezieniem własnych dróg i rozwijanie własnego stylu bez spojrzenia na ścieżkę życiową swoich rodziców” (Kampschulte, 2005).
- Rozmytość przestrzenna oraz wiekowa, a także zróżnicowanie wieloczynnikowe, tworzące jedność w zróżnicowaniu. M. Sochocki pisze, że „[...] młodzież nie stanowi kulturowo jednolitej grupy społecznej. W jej obrębie funkcjonuje wiele, czasem bardzo różniących się podgrup. Jednym ze skutecznych sposobów pozwalających dorosłym przybliżyć się do zrozumienia świata nastolatków jest poznawanie różnych stylów ich życia, charakteryzujących poszczególne podgrupy. Do nich właśnie należą subkultury – współczesne galaktyki. Czasem są one bardziej lub mniej odległe zarówno od siebie, jak i od światów ludzi dorosłych. Nie jest tak, że style życia młodzieży muszą zasadniczo różnić się od uniwersów dorosłych. Zdarza się, że część nastolatków bardziej różni się od rówieśników z innych galaktyk, niż od swych rodziców” (Sochocki, 2004, s. 2 - 3).
5. Paradoksalność jako cecha szczegółowa wizerunku młodzieży
akademickiej
Zmiany społeczne odgrywają znacząca rolę zarówno dla rozwoju społeczeństwa jako całości, jak i dla poszczególnych grup i jednostek, co ma bezpośredni wpływ na kształtowanie wizerunku młodzieży, w tym młodzieży akademickiej. Warto zauważyć, że współczesność jest bardzo paradoksalna. Na ten aspekt zwraca uwagę R. Gerlach, który pisze, że współczesność „z jednej strony daje ona poczucie większej wolności, możliwość różnorodnych przeżyć i doznań, z drugiej strony intensywność zmian utrudnia nie tylko orientację i wybór tego, co jest istotne, ale powodować może dezorientację w radykalnie poszerzonej przestrzeni życiowej, a w rezultacie poczucie osamotnienia czy zagrożenia. Sytuacja zmiany sprawia, że całkowitym przeobrażeniom ulega całokształt dotychczasowych doświadczeń człowieka we wszystkich sferach jego funkcjonowania. Dlatego problem zmiany winien być rozpatrywany w wielu perspektywach i wielu kontekstach” (Gerlach, 2014, s. 12).
Wizerunek społeczny młodzieży… 523 na skupieniu „odkrycia ich przejawów w realnym życiu, w procesie realizacji różnych rodzajów działalności, bo paradoksalność charakterystyczna jest nie tylko procesowi poznania, ale także i samej rzeczywistości” (Тощенко, 2008, s. 53). W związku z tym o paradoksalności świadomości młodych ludzi (jako „dziwnego”, swoistego "zwichnięcia” różniącego się od ogólnie przyjętych norm i wartości) omawia się z perspektywy stosunków między- pokoleniowych i wewnątrzpokoleniowych. Podkreśla się, że często w stosunkach między- pokoleniowych manifestuje się "paradoks odwrotnie", gdy zamiast spodziewanej luki w orientacjach wartościujących pomiędzy "ojcami" a "dziećmi" według wielu parametrów różnice te nie są duże. Przynajmniej w grupie młodzieży różnice w niektórych z nich są bardziej znaczące niż między grupą młodzieżową a starszymi pokoleniami (Вишневский, Шапко 2006).
6. Podsumowanie
Istotny wpływ na rozwój młodzieży, w tym młodzieży studenckiej, wywiera niestabilna równowaga społeczeństwa. Ta ogólnosystemowa cecha generuje wiele społecznych sprzeczności i paradoksów. Dla młodych ludzi szczególne znaczenie ma rozpad tradycyjnych form socjalizacji i ciągłości międzypokoleniowej, mobilności społecznej, sposobów i środków zawodowego samostanowienia i rozwoju. „Rozłączenie” życia społecznego młodzieży ostatecznie generuje paradoksalność jej świadomości i zachowania. W związku z powyższym, jak zaznaczają Yu. Vishnevskiy i V. Shapko, szczególną ważną i istotną jest reorientacja badawcza z "jedności = jednolitości" do "jedności w różnorodności" (Вишневский, Шапко, 2006, c. 27). Paradoksalność staje się w pewnym stopniu formą normy dzisiejszej rzeczywistości. Człowiek paradoksalny jest nieodłącznym elementem w każdym przejściowym, niestabilnym społeczeństwie. Współczesny świat XXI wieku jest bardzo dynamiczny, podlega ryzyku, a pragnienie nowych doświadczeń przez młodych ludzi, z reguły nie jest obciążone refleksją nad ryzykiem popełnienia błędów oraz dążeniem do osiągnięcia sprzecznych celów. Dlatego jest prawdopodobne, że paradoksalny młody człowiek jest dość powszechnym i typowym typem młodego człowieka z epoki społeczeństwa ponowoczesnego.
524 I. Surina
Bibliografia
- Bauman, Z. (2006). Płynna nowoczesność. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
- Britt, S.H. (1971). Psychological Principles of the Corporate Imagery-Mix. Some of the Guesswork Can be Overcome, Business Horizons No. 1, 14(3). DOI: 10.1016/0007- 6813(71)90118- 2.
- Budzyński, W. (2003). Wizerunek firmy: kreowanie, zarządzanie, efekty. Warszawa.
- Chałas, K. (red.), (2006). Młodzież jakiej nie znacie. Seria A. Moją młodość buduję potęgą dobra , Sandomierz.
- Chałas, K. (red.), (2007). Młodzież jakiej nie znacie. Seria B. W młodzieńczym życiu mam swoje Westerplatte i bardzo go bronię , Sandomierz.
- Chałas, K. (red.), (2008). Młodzież jakiej nie znacie. Seria C. Wymagam od siebie, mimo że inni ode mnie nie wymagają, Sandomierz.
- Chałas, K. (red.), (2009). Młodzież jakiej nie znacie. Seria D. w mojej młodości wzrastam w latach, mądrości i łasce, Sandomierz.
- Chałas, K. (red.), (2010). Młodzież jakiej nie znacie. Seria E. W młodzieńczym życiu staram się być solą ziemi i światłością świata , Sandomierz.
- Chałas, K. (red.), (2017). Młodzież jakiej nie znacie, seria B. Wzory osobowe godne do naśladowania , Lublin: Polihymnia.
- Cybal-Michalska, A. (2006). Rozwój autentycznego ,,Ja” – elastyczne i otwarte formy jednostkowej identyfikacji, [w:] A. Cybal-Michalska (red.), Jednostka, społeczeństwo i edukacja w globalnym świecie , Leszno-Poznań.
- Czaplińska, P. (2015). Strategia budowania wizerunku osób znanych , [w:] A. Grzegorczyk (red.), Perswazyjne wykorzystanie wizerunku osób znanych. Warszawa: Wyższa Szkoła Promocji, Mediów i Show Businessu.
- Dąbrowski, T. J. (2013). Rola mediów w kształtowaniu wizerunku_. Marketing i Rynek_ nr 9.
- de Tchorzewski, A. M. (2006). Zagrożenia współczesnych rodzin polskich, [w:] E. Trafiałek (red.), Nowe zadania polityki społecznej. Patologie i dysfunkcje wybranych obszarów życia społecznego. Tarnobrzeg: PWSzZ.
- Garbula, J., Kowalik-Olubińska, M. (2012) Konstruowanie obrazu dzieciństwa w perspektywie psychologicznej i socjokulturowej_. Przegląd Pedagogiczny_ nr 1.
- Gerlach, R. (2014). Edukacja w warunkach zmian cywilizacyjnych. Przegląd Pedagogiczny , nr 2.
- Griese, H. M. (1996). Socjologiczne teorie młodzieży. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
- Griswold, W. (2013). Socjologia kultury. Kultury i społeczeństwa w zmieniającym się świecie, tłum. P.Tamanek. Warszawa: PWN.
526 I. Surina
- Горшков, М.К., Шереги , Ф.Э. (2010). Молодежь России: социологический портрет. Москва: ЦСПиМ.
- Иконникова, С.Н. (1974). Молодежь: социологический и социально-психологический анализ. Ленинград: ЛГУ.
- Кочанов, Ю., Шматко, Н. (1990). Молодежь и лидер: социально-психологический портрет. Москва.
- Луков, В. А., Забара, А. Л., Волков Е. П. (1999). Поведение военнослужащего: норма и отклонение. Москва: Социум.
- Мнацаканян, М.О. (2006). Парадоксальный человек в парадоксальном обществе. СОЦИС , № 6.
- Ожегов, С.И., Шведова, Н.Ю. (1995). Толковый словарь русского языка. 3 - е изд-е. Москва: АЗЪ.
- Сурина, И. (1999). Ценности. Ценностные ориентации. Ценностное пространство. Москва: Социум.
- Сурина, И., Гайсанов, К. (2012). Cоциальный облик современной молодежи: сущность и характеристики. Социально-педагогические проблемы детей и молодежи. Вып.8, ч.1. Ростов-на- Дону: ПИ ФГАОУ ВПО „Южный федеральный университет”.
- Тощенко, Ж.Т. (2001). Парадоксальный человек. Москва: Гардарики.
- Тощенко, Ж.Т. (2006). Парадоксальный человек: феномен общественного сознания и социальной практики. Вестник Российской Академи Наук , том 76, № 8.
- Тощенко, Ж.Т. (2008). Парадоксальный человек, 2-е изд. Москва: ЮНИТИ-ДАНА.
