Pobierz Władza sądownicza w Polsce i więcej Notatki w PDF z Prawo konstytucyjne tylko na Docsity!
Władza sądownicza w Polsce
Materiał składa się z sekcji: "Konstytucyjne zasady działania sądów", "Gwarancje niezawisłości sędziowskiej", "Gwarancje niezawisłości sędziowskiej", "Sądownictwo powszechne", "Sądy administracyjne", "Sądy wojskowe", "Podsumowanie".
Materiał zawiera:
- 5 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 5 ćwiczeń, w tym 2 interaktywne;
- odwołanie do wcześniejszej wiedzy ucznia związanej z pozycją władzy sądowniczej w państwie, zadaniami Krajowej Rady Sądownictwa oraz cele sformułowane w języku ucznia związane z konstytucyjnymi zasadami działania sądów, organizacją i sposobem działania polskich sądów;
- opis konstytucyjnych zasad funkcjonowania sądów (dwuinstancyjność, udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości, jawność rozprawy, prawo do sądu, prawo do obrony);
- opis gwarancji niezawisłości sędziowskiej;
- zdjęcie, na którym przedstawiono wręczenie nominacji sędziowskich;
- fragment tekstu źródłowego na temat niezawisłości sędziowskiej;
- opis sądownictwa powszechnego (sąd rejonowy, okręgowy, apelacyjny);
- zdjęcie, które przedstawia sąd okręgowy we Wrocławiu;
- opis sądów administracyjnych;
- zdjęcie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach;
- opis sądów wojskowych;
- schemat sądownictwa wojskowego;
- ilustrację, na której przedstawiono posąg Temidy;
- podsumowanie materiału na temat sądownictwa wraz z literaturą uzupełniającą oraz pięcioma ćwiczeniami dotyczącymi sądownictwa (dwa interaktywne).
Bibliografia:
Leszek Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2013, s. 349.
Udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości (art. 182 Konstytucji RP)
W niektórych sądach pierwszej instancji w składzie orzekającym zasiadają nie tylko zawodowi sędziowie, ale także tzw. ławnicy. Ławnikiem może zostać obywatel polski, który ukończył 30 lat, ma co najmniej średnie wykształcenie, pracuje lub mieszka w obszarze działania danego sądu co najmniej przez rok oraz odznacza się nieskazitelnym charakterem. Wyboru ławników na 4‐letnią kadencję dokonuje rada gminy.
Jawności rozprawy (art. 45 Konstytucji RP)
Każdy obywatel ma prawo wejść na salę i przyglądać się przebiegowi rozprawy. Zasada ta, zgodnie z art. 45 ust. 2 Konstytucji RP, może być ograniczona ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Jednak nawet gdy nastąpiło ograniczenie jawności rozprawy, ogłoszenie wyroku ma charakter publiczny.
Ponadto w Konstytucji RP można znaleźć inne zasady, które wpływają na praworządność procesu sądowego. Art. 42 ust. 1 stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega tylko ten, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Z kolei w art. 42 ust. 3 ustawy zasadniczej zapisano zasadę domniemania niewinności (każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu). Ponadto zależy także wskazać na art. 40 Konstytucji RP zakazujący tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania oraz art. 41, w którym zapewniono nietykalność i wolność osobistą.
Jednak najważniejszymi prawami jednostki, związanymi z postępowaniem sądowym, są prawo do sądu oraz prawo do obrony. Pierwsze z nich zostało zawarte w art. 45 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Z kolei prawo do obrony odnosi się do postępowania karnego we wszystkich jego stadiach. Oznacza ono nie tylko możliwość swobodnego wyboru obrońcy lub skorzystania z adwokata z urzędu, ale także taki sposób prowadzenia procedury karnej, aby oskarżony miał możliwość pełnoprawnego uczestnictwa w procesie.
Gwarancje niezawisłości sędziowskiej
Prezydent RP Bronisław Komorowski wręcza nominacje sędziowskie - 16.08.2012. Patryk Matyjaszczyk, Prezydent RP Bronisław Komorowski wręcza nominacje sędziowskie - 16.08.2012., licencja: CC BY-SA 3.
Zasada niezawisłości sędziowskiej została wprost wyrażona w art. 178 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi: sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
W praktyce, aby zapewnić sędziom rzeczywistą niezawisłość, istotne znaczenie ma sposób ich powoływania oraz personalne i merytoryczne gwarancje, stabilizujące ich pozycję oraz sytuację prawną.
Leszek Garlicki
Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu Niezawisłość oznacza stworzenie sędziemu pozycji umożliwiającej sprawowanie urzędu (orzekanie) w sposób zgodny z własnym sumieniem, w sposób wolny od jakichkolwiek możliwości bezpośrednich i pośrednich nacisków zewnętrznych. Niezawisłość oznacza między innymi, że sędzia nie może być pociągnięty do jakiejkolwiek odpowiedzialności za treść wydawanych przez siebie orzeczeń. Niezawisłość jest zarazem ograniczona przez podporządkowanie sędziego przepisom konstytucji i ustaw, w ramach i na podstawie których winien on dokonywać wszystkich czynności.
i ustawami. W rozstrzyganiu konkretnej sprawy może być zobowiązany do uwzględnienia wskazówek sformułowanych w orzeczeniu sądu wyższej instancji.
Sądownictwo powszechne
Sądami powszechnymi są sądy rejonowe, sądy okręgowe i sądy apelacyjne.
Sądy rejonowe powstają dla gminy, kilku gmin lub części gminy. Są to sądy pierwszej instancji. W każdym sądzie rejonowym tworzy się wydziały karny i cywilny. Ponadto można w nich także powoływać wydziały rodzinne i nieletnich, pracy i ubezpieczeń społecznych, gospodarcze i ksiąg wieczystych. W Polsce działa ponad trzysta sądów rejonowych.
Sąd Okręgowy we Wrocławiu CudPotwórca, Sąd Okręgowy we Wrocławiu, licencja: CC BY-SA 4.
Sądy okręgowe są sądami II instancji w sprawach rozpatrywanych przez sądy rejonowe, mogą być także (np. w sprawach poważniejszych przestępstw) sądami I instancji. Zazwyczaj w sądach okręgowych działają: wydziały karny, cywilny, pracy i ubezpieczeń społecznych, gospodarczy, penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych. Ponadto Sąd Okręgowy w Warszawie prowadzi rejestr partii politycznych. W Polsce funkcjonuje 46 sądów okręgowych.
Sądy apelacyjne są sądami II instancji w sprawach, w których I instancją był sąd okręgowy. Obecnie działa w Polsce 11 sądów apelacyjnych.
Sądy administracyjne
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach Konrad Kurzacz, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach, licencja: CC BY-SA 3.
Zgodnie z art. 184 Konstytucji RP, sądy administracyjne sprawują kontrolę działalności administracji publicznej. Do ich kompetencji należy m.in.:
orzekanie w sprawach skarg na decyzje administracyjne; orzekanie w sprawie legalności aktów prawa miejscowego (uchwalonych przez organy samorządu terytorialnego lub terenowe organy administracji rządowej); rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami jednostek samorządu terytorialnego, a także między organami jednostek samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej.
Sądami administracyjnymi są wojewódzkie sądy administracyjne (w Polsce jest ich 16) oraz Naczelny Sąd Administracyjny (NSA), który sprawuje również nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych. Rozpatruje on między innymi skargi kasacyjne od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych oraz zażalenia na ich postanowienia. NSA dzieli się na trzy izby: finansową, gospodarczą oraz ogólnoadministracyjną.
Posąg Temidy Kiki1196, Posąg Temidy, licencja: CC 0
We współczesnych systemach demokratycznych przyjmuje się, że władza sądownicza nie powinna podlegać bieżącym wpływom politycznym. Ma ona pewne specyficzne cechy, odróżniające ją od władzy ustawodawczej i wykonawczej. Po pierwsze, swoją działalność opiera wyłącznie na prawie, a nie politycznych wymogach celowości i efektywności. Po drugie, głównym zadaniem władzy sądowniczej jest rozstrzyganie sporów, które powstają w procesie stosowania prawa lub jego stanowienia. Warunkiem właściwego funkcjonowania władzy sądowniczej jest przestrzeganie zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Ćwiczenie 1
Rozważ, czy obowiązujące w Polsce zasady praworządnego procesu chronią prawa obywatelskie, czy utrudniają działania wymiaru sprawiedliwości.
Ćwiczenie 2
Wymień najważniejsze zagrożenia dla niezawisłości i bezstronności sędziów.
Ćwiczenie 3
Dowiedz się, gdzie znajduje się najbliższy sąd rejonowy i jakie wydziały w nim funkcjonują. Odszukaj też siedziby sądu okręgowego i sądu apelacyjnego, które obejmują swoim zasięgiem twoje miejsce zamieszkania.
Ćwiczenie 4
Połącz opisy z zasadami i prawami dotyczącymi wymiaru sprawiedliwości w Polsce.
Prawo do sądu, Zasada dwuinstancyjności, Zasada domniemania niewinności, Prawo do obrony, Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości
W każdej sprawie rozpatrywanej przed sądem musi istnieć możliwość odwołania się do sądu wyższej instancji w celu zbadania orzeczenia wydanego przez sąd pierwszej instancji.
W niektórych sądach pierwszej instancji w składzie orzekającym zasiadają nie tylko zawodowi sędziowie, ale także tzw. ławnicy.
Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona
Ćwiczenie 5
Uzupełnij tekst dotyczący konstytucyjnych zasad niezawisłości sędziowskiej.
karnej, politycznej, odpowiedzialności, Premiera, par i, Prezydenta RP, ustawom, wynagrodzenie, publicznej, Konstytucji, niezależności
Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko .................................... oraz ..................................... Sędziowie są powoływani przez .................................... na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Sędziom zapewnia się warunki pracy i .................................... odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków. Sędzia nie może należeć do .................................... ...................................., związku zawodowego ani prowadzić działalności .................................... niedającej się pogodzić z zasadami .................................... sądów i niezawisłości sędziów. Sędzia nie może być, bez uprzedniej zgody sądu określonego w ustawie, pociągnięty do .................................... .................................... ani pozbawiony wolności.
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Literatura uzupełniająca
Garlicki L.,Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, Warszawa 2012. Polskie prawo konstytucyjne, pod red. W. Skrzydły, Lublin 2008. Trzecia władza. Sądy i Trybunały w Polsce, pod red. A. Szmyta, Gdańsk 2008.
