Władza w starożytności - Notatki - Prawo, Notatki z Prawoznawstwo

Pobierz Władza w starożytności - Notatki - Prawo i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity! 1 STAROŻYTNOŚĆ DESPOTIE WSCHODNIE Bliski wschód – 3 największe monarchie Egipt, Mezopotamia i Izrael Egipt – początki państwowości w IV tyś. p.n.e.; 3100 p.n.e. – połączenie Egiptu Dolnego i Górnego przez Menesa; upada w 30 r. p.n.e., gdy zostaje prowincją rzymską Mezopotamia – państwo nad Eufratem i Tygrysem; trudny system irygacyjny;; powstają ensy – państwa, miasta tworzone przez Sumerów. Z czasem (XVIII w.p.n.e. za Hammurabiego powstaje jednolite państwo. Po jego śmierci i upadku Mezopotamii na tym terenie państwo Asyryjskie Izrael – powstałe w 1031 r.p.n.e. z połączenia 12 organizmów (plemion) – na jego czele król Saul WŁADZA CENTRALNA – należała do monarchy o charakterze teokratycznym (bokim); Egipt = Faraon, Mezopotamia = patesi (3500 p.n.e.), Lugal, Król (XVIII w.p.n.e.); Izrael = król żydowski. Uzasadnienie wywodzone od teorii boskich, potem uznawany za syna Boga , wreszcie namiestnika. W Izraelu nie było jednak uzasadnienia boskiego (był tylko 1 Bóg Jahwe i jego wysłannik) Charakter despotyczny – do monarchy należała pełnia władzy w państwie. Wyjątkiem jest król żydowski, który nie posiadał uprawnień legislacyjnych – w zamian Zgromadzenie Plemion Żydowskich. Monarcha nie był w stanie samodzielnie administrować. Dlatego powstaje administracja centralna i terytorialna. Najważniejsi urzędnicy (z-cy monarchy) : wezyr w Egipcie (z reguły syn – późniejszy Faraon), w Mezopotamii nuband WŁADZA TERYTORIALNA Egipt Mezopotamia Izrael Dzielił się na nomy (pozostałości dawnych państewek); na ich czele z nomarchami, na początku król małego państewka, z czasem synowie innych dygnitarzy przejmowali te stanowiska; totalna biurokracja, tysiące urzędników Mniej urzędników – długo utrzymywały się polis; Za Hammurabiego na czele prowincji gubernatorowie (issolu); okręgów naczelnicy, gmin wójtami; Do ich uprawnień należało ogólne zarządzanie jednostkami podległymi Wpływ tradycji plemiennych – 12 okręgów z naczelnikami i sędziami na czele, potem rozdrobnienie państwa na Somarię i Jerozolimę. EGIPT MEZOPOTAMIA IZRAEL - Menes 3100 ; faraon; wezyr - Kanclerz i główny skarbnik - Nomy z monarchami - patesi, - nuband - prowincje – gubernator (issoku), okręgi z naczelnikami (pahatu), gmina z wójtem (rabanu) - 12 okręgów z sędziami - król, a wcześniej lugal POLIS GRECKA Dzieje polis greckich dzielimy na 3 okresy: - IV/III tysiąclecie – okres minojski - 1700 r. p.n.e. – mykeński; Achajowie tworzą jednolite państwo - do 1200 r. p.n.e. – upadek z przyczyny Dorów; nie tworzą państwa scentralizowanego, ale poszczególne polis Polis – gminy małych rozmiarów; kilkuset; niewielka ludność; 2 wyjątki – Ateny 2500 tys. Km. 2 i Sparta 8,4 tys km 2; budowa polis – rynek (agora) z twierdzą (świątynia – Akropol) POLIS ARYSTOKRATYCZNA – od chwili powstania polis do VII w. p.n.e ; głownie w Atenach, z powodu buntów ludności upada;  władzę sprawowali dobrze urodzeni  MONARCHA o na czele król (na początku elekcyjny, potem dziedziczny – najsilniejsi) o król nosił tytuł Wazileus z wyjątkiem w Sparcie, gdzie było dwóch królów 2 o król stawał się urzędnikiem dożywotnim, potem 10-letnim, potem 1-roczna kadencja) – Ateny Wazileus Arkon o władza malała, podlegała kontroli  RADA STARSZYCH Sparta = Geruzja; Ateny = Aeropag o Wywodzi się z arystokracji (Bulla) o Kompetencje  Ustawodawstwo – inicjatywa; gdy jednomyślność w geruzji, to ustawa nie jest rozpatrywana przez ZL  Urzędnicy wybierani przez Radę Starszych  Doradztwo dot. Polit. Wewn. I zewn.  Sądownictwo – rozpatrywanie wyroków śmierci  Ich pozycja z czasem maleje na rzecz urzędników  Porównanie obu instytucji SPARTA – GERUZJA 30 OSÓB ATENY - AEROPAG 30 osób – 28 gerontów i 2 królów; geront – pow. 60 lat; wybierani przez zgromadzenie Ludowe; władza dożywotnia; Obradowała na wzgórzu Aresa; w jej skład wchodzili byli arkonci  URZĘDNICY CENTRALNI SPARTA ATENY 5 eforów powyżej 30 lat na roczną kadencję; w VIII w. byli zaledwie urzędnikami kontrolującymi wychowanie Spartanów; z czasem kontrola królów; potem zwoływali geruzję, przejmując powoli rolę krółów Archonci; jednym z nich król (archont basileus) – tylko funkcje kapłańskie; Archont polekompos – polityka zagr, wojsko. , archont eponymus – polityka wewnętrzna; występuje również 6 zastępców, tesmothetów – z sekretarzem tworzyli kolegium archontów Początkowo archontem mógł być tylko arystokrata POLIS OLIGARCHICZNA Należy wspomnieć o społeczeństwie ateńskim, które składało się z: eupatrydów (arystokracji), chłopów oraz rzemieślników i kupców; Na skutek nakładania zbyt dużej ilości obowiązków na chłopów zaczęły się bunty, które doprowadzą do zmiany ustroju. Na skutek reform Somona (oddłużenie obywateli, odsunięcie arystokracji od władzy) od 554 r. p.n.e. mamy polis oligarchiczną – rządy najbogatszych; wprowadzono Radę 400 (po 100 z każdej fyle majątkowej), ograniczano uprawnienia archontów, powołano eklezję (Zgromadzenie Ludowe). Powyższe przemiany jednka nikogo nie zadowalają – pojawiają się w Atenach populiści z Pizystratem na czele – powstaje TYRANIA, która potrwa do 510 r. p.n.e. POLIS DEMOKRATYCZNA W latach 506/507 p.n.e. powstaje polis demokratyczna na skutek reform Klejstenesa – zniesienie podziału rodowego, wprowadzenie terytorialnego na fyle terytorialne. Całą polis ateńską podzielono na 3 obszary – miasto, wybrzeże i centrum kraju, a każda dzieliła się na 10 dzielnic – w sumie 30 fyl. Fyla wewnętrznie dzieliła się na demy (gminy) na czele ze starostami, wybieranymi w drodze losowania na 1 rok (dekarchowie). – przynależność do demu dziedziczna i obowiązkowa. Perykles – w I poł V w. zmienia zasady: odpłatność za sprawowanie urzędów, dzięki czemu urzędnikiem nie zostawał tylko najbogatszy mieszkaniec. A więc urzędy są: kolegialne (ok. 800 w sumie), kadencyjne (1 rok), odpłatne, ale zarazem odpowiedzialne. Odpłatność za urzędy – problemy finansowe – upadek demokracji. Urząd stratega – na czele hierarchii od V w. p.n.e. ; kolegialny, składał się z 10 osób, najpierw wybierani przez poszczególne fyle, potem ZL; nie obowiązywała ich kadencyjność; STAROŻYTNY RZYM Za nim Rzym stał się cesarstwem obejmującym ogromne terytoria, był małą wioską. Wedle legendy powstał w 753 r przez Romulusa i Remusa. Bracia chcieli potem podzielić swoje terytorium, co doprowadzi do konfliktu i Remus został zabity. Inna teoria mówi, że nazwa Rzymu pochodzi z VII w. od Etrusków. 5 ŚREDNIOWIECZE Daty historyczne  395 rok – podział Cesarstwa (data dot. basenu Morza Śródziemnego)  476 rok – upadek cesarstwa Rzymskiego (data umowna); Germanowie  1492 rok – data umowna – odkrycia geograficzne, reformacja i renesans kończą epokę średniowiecza – przełom XV i XVI w. Podziały:  początki do XI w., rozkwit XII, XIII; schyłek XIV w.  Ustroje państwowe: o Państwo protofeudalne wskutek rozpadu państwa frankońskiego na Italię, Francję i Niemcy; początki monarchii wczesnofeudalnej; 771 rok – w państwie frankońskim rządy przejmuje dynastia Karolingów o Monarchia jednolita do ok. XI w. o Rozdrobnienie feudalne IX w. Francja; ogólnie XIII i XIV w. o Monarchia stanowa – od XIII w. (1265) Anglia; aż do schyłku XV w. PAŃSTWO PROTOFEUDALNE Oparcie cesarstwa Rzymskiego na Renie, Dunaju, Eufracie; zakończenie ekspansji. Poza tymi graniami znajdowali się Germanie mający kontakt z Rzymem. Aż do czasu, gdy to Kunowie spychają Germanów do Cesarstwa Rzymskiego (V w.). Do Rzymu nadciągają też Wigowie i Wizygoci. Jako kolejna pęka granica na Renie. Ostrogowie, Wizygoci oraz Guguni = sprzymierzeńcy; mieli bronić granic Rzymu W II połowie V w. wchodzą nowe plemiona, które były niezasymilowane; spychają one pozostałe plemiona do Rzymu = zdobywcy W rezultacie powstają państwa; rozpoczynają się wzajemne wojny, z których zwycięsko wychodzą Frankowie, co prowadzi do powstania państwa Frankońskiego Ustrój i administracja Germanów w I okresie – podstawową jednostką był ród arystokratyczny, potem kognatyczny Funkcje rodu:  gospodarcza; wspólna własność ziemi  wojskowa – walki i obrona  administracyjna – zarząd nad terytoriami sprawowany przez starszyznę rodową o Tagi (okręgi) z naczelnikami  Religijna – toten – bożek danego rodu Z czasem rody zaczęły się łączyć w plemiona. Powoli można dopatrywać się organizacji państwowej, potem po połączeniu w szczepy powstawały państwa szczepowe – w Polsce 7 państw plemiennych w 966 roku tworzy państwo Wiece – początkowo w jego skład wchodzą wszyscy wolni, zdolni do noszenia broni mężczyźni powyżej 14 roku życia. Należy do niego pełnia władzy administracyjnej, wymiaru sprawiedliwości oraz wojskowa. Placitia – zebrania nadworne Taka organizacja zacznie się jednak rozpadać na skutek powstania własności prywatnej (ożenki różnych rodów, zanikają więzy krwi). Powstaje wspólnota sąsiedzko – terytorialna (Polska = opole; Ukraina = Pilen, Germanie = Marchou), której głównym celem jest prowadzenie wojen Aby ten proces usprawnić, musiały powstać instytucje wodza, który powoli stawałby się monarchą, przejmując rolę wieców. Ruś = Wielki Książę; Polska = król. Z czasem więc wiece opolne wygasały. Monarcha, wzorem Cesarstwa Rzymskiego jest właścicielem tego państwa. Państwo jest własnością panującego = patrymonium. Może zatem je przekazać komuś innemu, dzielić między synów, czy nadawać ziemie za wyjątkowe osiągnięcia. Tenże charakter utrzyma się do XIII / XIV wieku, gdy to powstaje monarchia stanowa, gdzie państwo = res publica (rzecz publiczno – prawna) , a jego właścicielem jest naród 6 rozumiany jako szlachta. Władca staje się najwyższym urzędnikiem (loanus – pełnia władzy wykonawczej, sądowej i ustawodawczej, wojskowej i administracyjnej). - ABSOLUTYZM Zarząd centralny  dwór królewski – pałace; urzędnicy i ludzie zaproszeni przez króla; nie było stałej siedziby (stolicy), a więc dwór mógł być po prostu namiotem.  Zebrania nadworne nawiązywały do dawnych wieców; dwukrotnie zapraszano możnowładztwo świeckie i duchowe – wiosną na ważniejsze spotkanie przedwojenne i jesienią, przykładem może być zgromadzenie Witanów w Wielkiej Brytanii.  Występowały 2 wzorce urzędników o Rzymski – utrwalony wśród sprzymierzeńców, zwłaszcza Ostrogów – minister wołu, winnicy, skarbu itp. o Zdobywcy tworzą własny system, którego przykładem niech będzie państwo frankońskie MAJORDON – zastępca króla, najwyższy urzędnik; u Karolingów nawet dziedziczny  A propos – długie włosy i broda były symbolem władzy królewskiej we Francji.  Powoli jednak rozdzielano funkcje najwyższych urzędników, dokonywała się specjalizacja na o Marszałek (koniuszy) – zajmował się stajniami o Stolnik – stoły, zarząd dworu o Podczaszy – piwnice, zaopatrzenie o Skarbnik  Pojawiają się kancelarie i kanclerz jako jej naczelnik; zostawał nim zwykle biskup, ponieważ umiał czytać i pisać.  Sprawowanie urzędów w systemie pałacowo – domenialnym = jednoczesne pełnienie funkcjo administracyjnych, sądowych i państwowych; nazwy wywodziły się od wykonywanych czynności Administracja terytorialna  sprzymierzeńcy Ostrogoci budują ją na wzór Rzymski; Italia + 2 prefektury + okręgi (wikariaty)  wzorzec germański – Frankowie dzielą państwo na hrabstwa (aż do 700); na czele stał hrabia, zdobywający coraz to więcej kompetencji; o W VII w. hrabią mógł być możnowładca mianowany dożywotnio. W IX w. stał się urzędem dziedzicznym; co prowadzi do rozdrobnienia feudalnego  Anglia – organizacja terytorium oparta na hrabstwach (pozostałościach dawnych państewek) na czele z eldormanem (dawny władca plemienny okręgu, z którego utworzono hrabstwo). Zakres władzy przywódcy dość szeroki. Obok eldormana, król powoływał również dla danego hrabstwa szeryfa (najpierw finanse, potem pomoc w zakresie wymiaru sprawiedliwości), potem główni urzędnicy); o Hrabstwa dzielą się na setnie z setnikami  Gmina wiejska ze starostą  Dziesiątki – 10 mężczyzn z dziesiątnikiem na czele MONARCHIA JEDNOLITA Karol Wielki rządzi w latach 768-814, w tym czasie w 800 roku koronuje siebie cesarzem. W 843 roku wnukowie Karola Wielkiego dzielą jego państwo, które nadal ma charakter patrymonialny. Karol Wielki natomiast, tworząc cesarstwo, nawiązuje do wzorca Rzymskiego – w poszczególnych państwach trzeba było składać przysięgi na wierność królowi i cesarzowi. Występują jednak pewne czynniki decentralizacyjne, np. w Polsce za Piastów (1138 – rozdrobnienie Państwa Polskiego). Administracja centralna – nie zmieniło się zbyt wiele. Nadal podstawową jednostką dwór królewski z radą nadworną (kuria regis)Jednak ta rada królewska rozrasta się – w jej składzie za dużo osób, powoli wykazuje swoją niewydolność. Dlatego dzieli się na: radę wielką (o charakterze doradczym) oraz radę ścisłą (organ decyzyjny – kilkadziesiąt osób) wraz z zarządem skarbowym. Urzędy niższe funkcjonowały podobnie jak w I okresie. Natomiast urzędy najwyższe to:  Seneszal (inaczej stolnik) – wcześniej był to majordom w państwie frankońskim  wielki justycjariusz ( w WB najwyższy)  żupan w Polsce * comes palatimus – odpowiednik majordomusa; * wojewoda * marszałek lub komornik 7 Administracja terenowa Państwo Karola Wielkiego oparte było o 4 wielkie rzeki: Ebra, Łaba, Dunaj, Pad. W centrum imperium występował podział na hrabstwa. Na terenach ościennych występowało 5 marchii z margrabiami na czele (mają większe kompetencje w zakresie polityki wojskowej; terytoria, które zdobyli wchodziły w jego marchię). – por. monarchię brandenburską, która ekspandowała na Polskę. Na kolejnych zdobytych terenach tworzono województwa z herteogami na czele (wojewodami) 1180 – konflikt książąt szczepowych z cesarzem niemieckim Barbarossem; w wyniku wojny domowej podzielono 2 księstwa na 16 księstw pod jego zarządem – w ten sposób powstaje rozdrobnienie feudalne; książęta uznają się za właścicieli tych terytoriów – w końcu dalsze podziały powodują, że będzie ich ok. 300 W Polsce występuje podział na 7 prowincji (dawne państwa plemienne) na czele z namiestnikiem mianowanym przez króla. W ramach prowincji występowały okręgi grodowe z komesami; z czasem nazwano je kasztelami z kasztelanami. Kasztelan natomiast miał następujące kompetencje: zarząd administracyjny, funkcja skarbowa, wojskowa oraz sądowa (gonienie śladem na terenie kasztelu). Mniejsze podziały to: opola, wsie typowe (prace rolne) oraz służbowe. Najważniejsze urzędy to: wojski (bezpieczeństwo), chorąży (rycerstwo), sędzia grodowy, włodarz (sprawy gospodarcze). Administracja centralna nie odbiegała od państwa feudalnego. ROZDROBNIENIE FEUDALNE Główne przyczyny: 1) instytucja immunitetu – przywilej na rzecz dóbr immunizowanych zwalniający te dobra na rzecz władz. Dzielimy je na: a. sądowy – monarcha pozbawia siebie wykonywania na danym obszarze sądu ; w rezultacie wymiar sprawiedliwości został przejęty przez lokalnych możnych. b. Ekonomiczny – podatki idą do pana danej ziemi. W takim przypadku należało w danych ziemiach stworzyć administrację skarbową , co blokuje dostęp króla do danych terytoriów. 2) Ustrój lenny i feudalizacja prawa a. Urzędnicy dożywotni, później dziedziczni; potem władcy patrymonialni swych obszarów ; Francja dzieli się na 700 państewek. Władza króla była zatem iluzoryczna. Inne kraje:  W Anglii rozdrobnienie feudalne nie następuje. Tam feudałowie popierali króla chcąc zachować jednolitość kraju – monarchia stanowa w ten sposób powstaje  W Polsce mamy okres rozbioru dzielnicowego EWOLUCJA W KIERUNKU MODELU MONARCHII STANOWEJ Model Francuski  Władca posiada: o Rex pancorum – kompetencje ogólnopaństwowe o Dux pancorum – dotyczy prywatnego majątku  Najwyższe zwierzchnictwo lenne – ale: WASAL MOJEGO WASALA NIE JEST MOIM WASALEM – królowi podporządkowani teoretycznie tylko hrabowie o Inaczej jest w Anglii – zasada nie funkcjonuje  Dbałość o bezpieczeństwo publiczne, częste wojny prywatne wasali, wprowadza nowe instytucje z poparciem kościoła o Pax dei – pokój boży zakazuje wojen wobec określonych osób nie prowadzących wojen o Treuga dei – zakaz prowadzenia wojen w dni święte  Z tych zasad wynika zakaz wojen prywatnych o Rycerstwo staje się bezrobotne – idzie do Ziemi Świętej  Sądownictwo  Polityka zagraniczna – przeciwstawianie się uniwersalizmom: o Konflikt z 1308 skutkujący niewolą awiniońską Papieży o Sprzeciwienie się zwierzchności Cesarza; Legiści wysnuwają maksymę – król jest cesarzem we własnym państwie !!! 10 - 1648 – 1652 następuje kryzys w związku z pojawieniem się FRONDY – opozycji mieszczańsko – książęcej. - 1661 – rozkwit absolutyzmu za Ludwika XIV - 1789 - rewolucja powoduje III kryzys Wielka Brytania 1485 – dynastia Timolorów (m.in. Elżbieta II) 1603 – bezpotomnie umiera Elżbieta I; wstępuje dynastia Stuartów – rządy zakończone rewolucją angielską. Hiszpania - 1465 – rządy Izabeli i Ferdynanda na czele; potem rządy Karola V i Filipa II; istotna rRada Kastylii Absolutyzm Renesansowy – powstają teorie XVI WIEK Makiawelli – założenia teoretyczne zawarł w KSIĘCIU; wysnuł teorię spiskową – państwa podupadają, aby tego uniknąć należy wprowadzić tyranię. Następnie miałaby zapanować republika demokratyczna (zakładał, że tyrn sam zrzeknie się władzy). CEL UŚWIĘCA ŚRODKI Bodeau – „Sześć ksiąg o rzeczpospolitej”; władza ma się opierać na suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej. Król cesarzem we własnym państwie – walka z uniwersalizmami Luter – stworzył podstawy reformacji; głowa kościoła miał być władca świecki; 1 Bóg = 1 król na konkretnej ziemi z pełnią władzy. Absolutyzm Klasyczny XVII ORAZ POCZĄTEK XVIII WIEKU (LUDWIK XVI) Monarcha  władza jest nieograniczona (znacznie teoretyczne) – por. prawa boskie i naturalne, które mogły być różnie rozumiane; mówił o tym Bodeau  Francja – z założenia niezmienne prawa fundamentalne, wśród których wymieniamy zakaz zmiany sukcesji tronu, niezbywalność władzy królewskiej oraz katolicyzm władcy o Przyczyny wojny stuletniej: Przestrzeganie zasad sukcesji tronu (salickie prawo) – na tronie zostaje najstarszy syn + Zakaz dzielenia państwa o Przyczyna wojny hugenotów + Król musi być katolikiem; jest to przełom między absolutyzmem renesansowym i klasycznym  Skandynawia – królowie nie przestrzegali poniższych praw gdy zdobyli silną pozycję, a były nimi: W Szwecji Gustaw Adolf II (XVII wiek – twórca) podpisuje pewne zobowiązania do rządu z parlamentem i radą królewską; w Danii podobne regulacje (prawa królewskie 1660)  Rosja – po śmierci Piotra I rządzą caryce i carowie o Senat próbował na nich nałożyć tzw. Kondycje o Caryca miała podrzeć kartę z tego typu przepisami o Dopiero od Katarzyny II wprowadza się bardzo silne rządy o 1722 – Traktat o organach Administracja centralna i ministrowie  królowie mają pełnię władzy ustawodawczej jako najważniejszą; władzę wykonawczą oddają organom administracyjnym  podstawą władzy winien być kolegializm – dotychczas rządzili arystokraci; Richielieau we Francji odsuwa ich od władzy – od tej pory mają tylko władze tytularną z dużą wypłatą; o władza wykonawcza wędruje do rad i kolegiów o pozbycie się ambitnych jednostek nadużywających władzy o przedłuża się w ten sposób czas podejmowania decyzji  Francja o Rada książęca (królewska) podzielona została na sekcje:  Rada stanu (wielka, tajna) – nieliczne osoby – król i 6 ministrów decydujących o polityce wewnętrznej i zewnętrznej; z dawnych urzędów zachował się kanclerz  kanclerz (duchowny) – premier (pierwszy minister) – wymiar sprawiedliwości i kancelaria, np. Richelieau, Mazarini  generalny kontroler finansów – utrząd utworzony za Ludwika XIV 11  4 sekretarzy (pracownicy dawnej administracji); początkowo wedle podziału geograficznego, potem resortowego o Spraw zagranicznych o Dworu o Marynarki i kolonii o Wojny  Brak jest ministra spaw wewnętrznych (dot. policji) – w tej kwestii nadal podział na 4 obszary  Rada depesz pod przewodnictwem króla – kontrolowała administrację terytorialną odbierając sprawozdania z terenu  Powstaje po raz pierwszy pojęcie policji i państwa policyjnego (wyspecjalizowani urzędnicy terytorialni)  Rada finansów na czele z generalnym kontrolerem finansów (o randze ministra)  Rada prywatna (stron procesowych) – pod przewodnictwem formalnym króla, realnie kanclerza; naczelnicy sądów, administracji, sądów administracyjnych – wprowadzono po raz pierwszy realne pojęcie kompetencji i odpowiedzialności  Wielka Brytania - Henryk VIII wprowadza radę tajną w składzie kilkudziesięcioosobowym o obok wcześniejszych urzędników (np lord kanclerz) stworzono 2 nowe ministerstwa według podziału terytorialnego - sekretarz / minister ds. północy / południa Anglii. Taka sytuacja występuje w wielu innych krajach europejskich wieku XVI  Hiszpania - Rada królewska zostaje podzielona terytorialnie na północ i południe  Skandynawia - Rady królewskie sprawują funkcję kontrolną w stosunku do monarchy Urzędnicy Pojawia się pojęcie ministra rekrutowanego z jednej, dobrze wykształconej warstwy mieszczan. Gdy taka osoba staje się urzędnikiem zostaje wcielona w tzw. Szlachtę urzędniczą – najpierw osobistą, potem dziedziczną. W związku z tym byli oni w sporze z arystokracją i mieszczaństwem. Powyższa polityka Richelieau z Francji zapoczątkowała podobne w innych krajach, m.in. Wielkiej Brytanii gdzie pojawi się szlachta szablowa. W Rosji wprowadzono obowiązek służby państwowej dla szlachty oraz kształcenia dla synów szlacheckich; okres służby – najpierw dożywotni, 25 letni, potem 10 letni za Katarzyny; 1/3 szlachty w wojsku, 2/3 w administracji; Już w tym okresie pojawia się zjawisko nagminnej korupcji – porównaj spadek po zaborze pruskim i rosyjskim w Polsce + złe wypiera dobre. Administracja terytorialna – w większości jednostki terytorialne pozostawiono z poprzednich okresów, zauważamy jednak pewne zmiany. Habsburgowie – na wsiach rządzą wójtowie Francja – podział na baliwaty (baliwowie) i okręgi pretorne (pretorzy) mianowani przez króla z drobnej szlachty, z czasem ich kompetencje ograniczono). Następnie wprowadzono 30 okręgów intendeckich podległych radzie finansów i generalnemu kontrolerowi finansów. = podziały zespolone i niezespolone. Wielka Brytania – landlordowie stają na czele hrabstw, ale w zasadzie zawsze przebywali w Londynie. Dlatego też obok nich funkcjonuje szeryf spełniający głównie funkcje administracyjno – skarbowe; obecnie pozbawiony wielu kompetencji Dodano w tym okresie sądowego kornera (kompletuje ławę przysięgłych) oraz konstatów spełniających funkcje wojskowe i administracyjne podobnie jak sierżanci w wojsku. Nowością jest rozwinięcie pojęcia samorządu na kanwie religijnej – parafie na czele z pastorem, który spełniał też funkcje administracyjne wraz z radami załatwiającymi codzienne sprawy mieszkańców. Absolutyzm Oświecony XVIII WIEK Pojawia się jako wynik licznych rewolucji, które doprowadzają do upadku absolutyzm klasyczny. Królowie od tej pory chcą się pomazać jako pierwsi słudzy dążący do zapewnienia szczęścia – czynili wiele reform, jeszcze więcej obiecując. Były to np. - zmiana administracji centralnej i terytorialnej - wydanie kodeksów - wprowadzenie równości ludzi - wygładzono ostrze feudalizmu. 12 Były też dwa państwa, w których nie było nigdy rewolucji (dopiero Wiosna Ludów). Mimo to: w Austrii Fryderyk II – wykształcony władca wydaje nakazy; jest największym biurokratą XVIII wieku – wszystkim zajmuje się sam.oraz w Prusach funkcjonuje wzorowa administracja bez korupcji Monarcha jako pierwszy sługa narodu rządzący z racji stanu dla dobra narodu  Administracja centralna o Z Pruskiej Rady Tajnej wyodrębnią się: Tajna Kamera Nadworna zwana od 1713 Generalną Dyrekcją Finansów oraz Urząd Generalnego Komisarza Wojny (od 1713 Generalny Komisariat Wojny). Dodatkowo unifikacja z 1723 stworzyła Generalny Dyrektoriat. Ministerstwem Gabinetowym (sprawy zagraniczne) od 1728 kieruje król.+ ministerstwo sprawiedliwości (powstałe w 1737) zajmujące się sprawami sądowymi. o W monarchii habsburskiej w 1527 roku utworzono Radę Tajną (6 członków), Nadworną Izbę Skarbową (zarząd finansów),w 1556 Nadworną Radę Wojenną (zaopatrzenie armii, utrzymanie twierdz), Kancelarię Nadworną  Jednolity zarząd Centralny od 1762 oparty na 6 instytucjach: Zjednoczona Kancelaria Nadworna (sprawy wewnętrzne), Kancelaria Stanu (sprawy zagraniczne), Nadworna Izba Skarbowa (finanse), Nadworna Rada Wojenna (wojsko), Nadworna Izba Obrachunkowa i Najwyższa Izba Sprawiedliwości o W Rosji reformę administracji centralnej przeprowadził Piotr I – w 1711 utworzono Senat Rządzący, zniesiono prikazy, a na ich miejscu od 1718-1720 istniały kolegia.  Prikazy – (XV – XVIII wiek) na czele bojar; stąd instytucja dumy bojarskiej (40 osób) Urzędnicy ministerialni – w Prusach funkcje ministerialne pełnili dyrektorzy Generalnego Dyrektoriatu (1723) i Ministerstwa Gabinetowego. Za Fryderyka II zarząd cywilny i wojskowy skupiony został w gabinecie królewskim. Od połowy XIX wieku wykształci się pozycja premiera. Administracja terytorialna  Prusy podzielone na prowincje na czele z namiestnikami. Obok nich organy zwane rządami krajowymi. W XVII-wiecznym mieście rządzi radca skarbowy.  W XVII wieku w Brandenburgii wprowadzono podział na powiaty pod przewodnictwem landrata. Fryderyk Wilhelm I w latach 1713-1723 podzielił Prusy na okręgi zwane departamentami kamer – władza należała do organów kolegialnych zwanych kamerami wojny i domen. Najniższą jednostką był powiat pod przewodnictwem landrata. Miasta królewskie podlegały radcom skarbowym.  U austriackich Habsburgów podzielono państwo na gubernie, starostwa krajowe ze starostami na czele, cyrkule ze starostami obwodowymi. Józef II w 1782 wprowadził samorząd z wybieralnymi organami – wydzielono miejska magistraturę, burmistrzów i ich zastępców. Organami zarządu wiejskiego były dominia na czele z wójtem o Justycjariusz – urzędnik sądownictwa o Mandatariusz – urzędnik administracji  Węgry za Habsburgów w XVII wieku – zarząd lokalny oddany w ręce komitetów  W Rosji Piotr I tworzy gubernie z gubernatorami i wicegubernatorami oraz organ współdziałający – kolegium landrackie; W 1719 dokonano podziału guberni na prowincje (wojewodowie) oraz dystrykty (komisarze ziemscy).Najniższą jednostką był ujezd (powiat) z ispawnikiem ziemskim. W 1720 w Petersburgu powstał magistrat główny. Katarzyna II opierała się również na samorządzie. Organami były: zebranie ogólne mieszczan, duma powszechna i duma 6 radnych  W Danii na czele powiatu amstand, Holandii wielki pensjonariusz w prowincji Urzędnicy  W Prusach rządy gabinetowe – ślepi wykonawcy monarchii  W Austrii Józef II wprowadza listy zachowań – tajne sprawozdania oceniające pracę urzędników  W Rosji Piotr I w 1720 wydał tzw. Regulamin urzędowania – praca 4x w tygodniu, 5 posiedzeń senatu, sprawy organizacyjne załatwiane kolegialnie; sprawy w kolejności wpływu. Tabela o organach (1722) – obowiązek służby państwowej dla szlachty dziedzicznej. 15 MONARCHA Anglia Periodyzacja:  Republika upada tutaj ostatecznie w 1660 roku  Rządy Karola II są dość liberalne  Jakub II – dążył do absolutyzmu i katolicyzmu, co było ciężkie do realizacji w protestanckiej Anglii – kiedy urodził się jemu syn ochrzczony jako katolik dochodzi do Chwalebnej Rewolucji (1688) po której król musiał uciec, a rządy przejmuje jego córka Maria o wyznaniu protestanckim  Wilhelm Ułański Akty prawne: 1) 1689 – Bill o prawach (Akt) a. Odrzucenie prawa suspensy (do pewnych osób) oraz dyspensy (ogólnego zawieszenia prawa) b. Odrzucenie utrzymywania stałej armii w trakcie pokoju c. Tylko parlament może uchwalać podatki – wprowadzono tez częstsze sesje parlamentu d. Prawo petycji 2) 1701 – Ustawa sukcesyjna a. Na tronie zasiądzie dynastia Hanowerska (niemiecka) – porównaj konstytucję 3 maja, która mówiła o dynastii Saskiej w Polsce b. Król jest od tej pory związany prawem – musi przestrzegać praw oraz zwyczajów danego państwa c. Ograniczono władzę króla poprzez system rządów parlamentarno – gabinetowych d. Zerwanie z wszechwładzą króla: i. Król w parlamencie – zasada iluzoryczna, ponieważ: zanika prawo sankcji oraz inicjatywy ustawodawczej oraz obecnie zostaje tylko mowa tronowa ii. Król w rządzie – zasadą iluzoryczną, tylko przewodniczy formalnie jego pracami iii. Król – sędzia – wyroki są wydawane tylko w jego imieniu, a nie przez niego e. Król pełni w sumie tylko funkcję reprezentacyjną f. Wprowadza się odpowiedzialność ministrów – każdy akt królewski jest kontrasygnowany przez premiera lub ministra właściwego. Francja 1) 1789 – Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela – suwerenność narodu i trójpodział władzy 2) Piertwsza konstytucja burżuazyjna potwierdza zasady w/w dokumentu. a. Król sprawuje tylko władzę wykonawczą i ma pewne uprawnienia prawodawcze b. Król powołuje rząd i ministrów c. Ograniczono monarchię konstytucyjną d. Król posiada prawo sankcji (weta) 3) 1792 – upadek monarchii 4) 1792 – 1804 republika 5) 1804 – 1814 cesarstwo 6) Od 1814 przywrócono monarchię dzięki Kongresowi Wiedeńskiemu i legitymacji. Na tronie zasiądzie Ludwik XVIII 7) 1814 – Karta Konstytucyjna – oktrojowana, wzorzec dla innych państw a. Wzmocniono pozycję króla – od tej pory rola moderatora, czwartej władzy b. Przywrócono boskie pochodzenie władcy c. Król de facto dysponuje władzą wykonawczą i ustawodawczą i. Wyłączność inicjatywy ustawodawczej ii. Prawo nadawania ordonansów iii. Prawo sankcji, weta, rozwiązania parlamentu d. Król zarządza sądownictwem 8) Taka silna pozycja jest tolerowana za Ludwika XVIII – dość odpowiedzialnego władcy, który nie odrzucał dokonań rewolucji 9) Brat Ludwika XVIII - Karol X od 1824 roku wprowadza inne działania, m.in. poprzez wydanie ordonansów w sprawi zmian w ordynacji wyborczej – podwyższenie cenzusów 10) Od 1830 roku po Rewolucji Lipcowej – Monarchia Lipcowa 16 a. Nie przywrócono w pełni zasady suwerenności narodu b. Ograniczono kompetencje króla i. Inicjatywa dla 2 izb parlamentu ii. Zakaz wydawania ordonansów Kształtują się zatem 2 modele pozycji ustrojowej monarchy – liberalny, występujący np. w Belgii oraz zakładający wyższe prerogatywy króla. Ten pierwszy po Wiośnie Ludów będzie dominował. Natomiast po reakcji na to wydarzenie powraca konserwatyzm. RZĄD, GABINET, RADA Anglia 1) Kuria regis – rada królewska przez Henryka VIII zastąpiona zostanie Radą Tajną – organem 50- osobowym współrządzący z monarchą. Obecnie ta instytucja liczy 300 osób, a król jest tylko nominalnym przewodniczącym. 2) Z owej rady tajnej w okresie restauracji i rządów Karola II wyłania się gabinet (jest to zresztą powiązane z ciągłymi sporami w łonie parlamentu) o Ministrowie zbierali się w gabinecie króla o Kabal – w I gabinecie zasiadało 5 ministrów z różnych ugrupowań, nadal istniały spory 3) Za Wilhelma Orańskiego w 1695 roku zapanowała zasada, iż gabinet tworzą jedynie przedstawiciele partii zwycięskiej 4) 1714 – Hanowerczycy na tronie – mówią tylko po łacinie i niemiecku, co nie podoba się wielu dostojnikom – dlatego też istniała konieczność stworzenia stanowiska premiera (pierwszego ministra), którym został lord skarbu o Zasada, iż przewodniczący zwycięskiej partii stoi na czele rządu oraz gabinetu o Król nie posiada od tej pory w istocie władzy wykonawczej W pozostałych państwach wzorem Francji funkcję szefa rządu pełnił monarcha. W żadnej z tych instytucji nie było jeszcze pojęcia rządu i premiera, które pojawi się dopiero na przełomie XIX i XX wieku. W Anglii sformułowano zasadę odpowiedzialności ministrów. Dzielimy ją na: 1) prawną (nazwa brytyjska) / konstytucyjną (nazwa kontynentalna) a. wedle niej można dokonać procesu impeachmentu – pozbawienia urzędu wysokiego rangą urzędnika do premiera (z wyłączeniem monarchy) i. oskarża izba niższa parlamentu ii. osądza izba wyższa parlamentu 2) Polityczną 3) Parlamentarną – jako zaufanie lub jego brak 4) Solidarną – polityka całego rządu jest oceniana 5) Indywidualną – za dany resort Wyżej opisany model przyjmie się również w innych krajach. ADMINISTRACJA TERYTORIALNA Anglia Z szacunku dla tradycji to, co zostało ukształtowane w Średniowieczu zostało zachowane bez zmian aż do XIX wieku. Wtedy to mamy do czynienia z kilkoma krokami: o 1835 – ustawa municypalna wprowadzająca rady miejskie o 1888 – reforma zarządu lokalnego – wprowadzenie hrabstw administracyjnych, a nie geograficznych, jak to było do tej pory. o 1894 – reforma wprowadza rady wiejskie i parafialne Francja W Europie kontynentalnej mamy podział na 2 modele administracji terytorialnej – francuski, związany z rewolucją oraz historyczny zreformowany istniejący w Skandynawii. Rewolucja 1789 roku doprowadza do:  Likwidacji podziału historycznego i wprowadzenia podziału geograficznego – prowincje dzielone na * departamenty np. Sekwany czy Leary. * Dystrykty * Kantony * Gminy 17  Wprowadzenia kolegialności (braku odpowiedzialności) władzy ustawodawczej – instytucja rad departamentów i innych jednostek  Ustanowienia merów jako przywódców miast Taki model, zakładający demokratyczne wybory na urzędy, nawet kościelne doprowadza do piastowania ich przez ludzi niekompetentnych, lecz popularnych w danej okolicy ludzi. W rezultacie model rewolucyjny upada. Autorytaryzm francuski  Po raz pierwszy utworzony przez Napoleona, który ma sprawować ogromną władzę w wielu dziedzinach, głownie administracji  1799 – obalony został dyrektoriat – wprowadzono konsulat o 3 konsuli wybieranych na 10 lat, potem kadencja dożywotnia o Cała władza należała do pierwszego konsula – pozostali jako doradcy o Tylko pierwszy konsul posiadał władze ustawodawczą (swoją droga ustawodawcza była dość skomplikowana) o Przeprowadzono reorganizacji administracji terytorialnej  Od 1804 do 1814 Napoleon ogłasza się Cesarzem Autorytarny model administracji terytorialnej  podział na 3 jednostki * departamenty * okręgi * gminy  mianowanie wszystkich urzędników  likwidację kolegialności – od tej pory rady mają jedynie głos doradczy  centralizm  Biurokratyzm  Taki model odnosi duże sukcesy. Cesarstwo cechuje się przepychem, rozbudowanym ceremoniałem. W XIX wielu mieliśmy takie systemy głównie w Ameryce Południowej, np. w Meksyku czy na Haiti. W XX wieku występowały w Afryce, m.in. Republice Środkowej Afryki. REPUBLIKI PÓŹNONOWOŻYTNE W XVIII wieku nie występowały w Europie. Możemy jedynie mówić o ich namiastkach w takich państwach jak Anglia, Szwajcaria, Włochy czy Niderlandy. Pierwszym wzorcem stały się Stany Zjednoczone., które w konstytucji z 1787 roku określały swój ustrój w 7 artykułach. STANY ZJEDNOCZONE Prezydent  stoi na czele państwa. Aby został wybrany musi mieć co najmniej 35 lat, być urodzonym Amerykaninem, od 14 lat na stałe zamieszkiwać w USA  Wybierany jest na kadencję 4 letnią maksymalnie 2 razy (po Roosevelcie na mocy poprawki z 1947 roku).  Wybierany jest w wyborach pośrednich przez kolegium elektorskie składające się z 538 elektorów (ilość członków kongresu + Senatu)  Ponieważ zauważyć można silną przewagę władzy wykonawczej prezydenta ustrój ten nazywać można republiką prezydencką o Wszelka władza administracyjna o Polityka zagraniczna i wewnętrzna o Armia i flota o Weto zawieszające, do którego obalenia potrzeba 2/3 głosów o Kontrolowany jest rzez Kongres oraz Senat  Procedury impeachmentu wszczęto w stosunku do Jonsona, Nixona, Clintona  Senat większością 2/3 musi wyrazić zgodę na sygnowanie traktatu międzynarodowego – por. Traktat Wersalski  Kongres większością 2/3 zatwierdza wszystkie nominacje 20  1775 – II prawa kardynalne; postanowiono, że królem może być tylko Polak, z wyłączeniem synów i wnuków poprzedniego monarchy, a także gwarancje wszystkich 3 zaborców.  1773 – 1776 wprowadzono o Komisję edukacji narodowej z biskupem na czele, potem prymasem  8-osobowa rada z 6-letnią kadencją  Majątek byłego zakonu Jezuitów  Pierwsze ministerstwo edukacji  Reformy:  Laicyzacja  Restrukturyzacja  Rozwój pensji dla dziewcząt o Rada nieustająca – namiastka rządu; przewodnictwo króla; 18 osób z Senatu i 18 z Sejmu  Kadencja 2-letnia; potem zmiana 2/3 składu dla utrzymania ciągłości  5 departamentów:  Interesów cudzoziemskich (4)  Policji (8)  Skarbu (8)  Wojska (8)  Sprawiedliwości (8)  Początkowo w jej składzie ludzie orientacji prorosyjskiej – rada nieustającej zdrady  Próba wzmocnienia rady poprzez rządy królewsko – ambasadorskie  Od 1789 znowu dominuje orientacja rosyjska  1788-1792 Reformy Sejmu Wielkiego zawarto w konstytucji 3 maja o Król  Odebrano mu inicjatywę ustawodawczą  Odebrano stałe miejsce w Sejmie (2 stanowość Sejmu)  Wzmocniono władze wykonawczą króla; ograniczając kompetencje rządu  Król był nietykalny i nieodpowiedzialny politycznie – wymagana kontrasygnata ministra lub premiera  Ministrowie odpowiedzialni politycznie i karnie  Zniesiono wolną elekcję – teraz dziedziczna o Administracja terytorialna:  1789 – utworzono komisje porządkowe cywilno – wojskowe z reprezentacją miast (szlachta posesjonacka)  1791 – wprowadzenie podziału na województwa i powiaty o Administracja miejska  Podział mieszczan na posesjonatów i nieposesjonatów. – pełnia władzy wyborczej tylko dla tych pierwszych, którzy na zgromadzeniach wybierali władzę miejską. o Nowa instytucja straży praw zajmująca się naczelną administracją Ziemie polskie pod zaborami 1806-1918 Księstwo Warszawskie 1806 rok – Napoleon zajmuje Berlin; w 1807 roku wkracza do Polski. Po tym wydarzeniu, w zamian za pomoc Polaków w jego walkach powołano KOMITET RZĄDZĄCY jako organ administracji na ziemiach byłego zaboru pruskiego. Na jego czele stał Stanisław Małachowski. Celem tej struktury było utworzenie armii polskiej. Po dużym wydatku sił ze strony polskich żołnierzy dochodzi do układu w Tylży. VII.1807 – Układ w Tylży – powstaje KSIĘSTWO WARSZAWSKIE  ziemie 2 i 3 zaboru pruskiego bez WMG oraz okręgu białostockiego, który przypada w udziale Rosji  początkowo liczy 102 tys. Km. 2  Car Aleksander I wyraził jedynie zgodę na Księstwo Warszawskie, a nie Królestwo Polskie !!! 21 1809 – 5 koalicja z udziałem Polaków bierze udział w bitwie pod Raszynem. W nagrodę ziemie 3 zaboru austriackiego, a więc Ukraina zachodnia bez Tarnopolskiego (dla Rosji) przechodzą pod władanie Ks. Warszawskiego. W nowopowstałym organizmie państwowym 22.VII.1807 roku dochodzi do wprowadzenia konstytucji oktrojowanej Polska w drodze wyjątku otrzymała od Napoleona ustrój uwzględniający polską tradycję. Jedynie administracja budowana była na wzorzec francuski. Król – król saski, co oznacza, iż Polskę i Saksonię od tej pory łączy unia personalna. Z zachowaniem dziedzicznej dynastii o Tytuł Wielkiego Księcia dla Fryderyka Augusta o Polityka zagraniczna prowadzona przez Francję o Posiada ogromne uprawnienia; to on powołuje najistotniejsze instytucje o Uprawnienia ustawodawcze, m.in. otwarcie posiedzeń Sejmu, mianowanie Senatorów, wyłączność inicjatywy ustawodawczej, dekrety, sankcje, weto zawieszające Jednak król, mimo swej formalnej władzy nie wykonuje swych prerogatyw. Nie zostaje wykorzystana możliwość powołania wice króla. Rada Stanu  na czele król lub wice król – tutaj nazwany przewodniczącym  ministrowie, później radcy stanu, referendowie, sekretarz – skład ciągle powiększano  Wiązanie 3 ogniw władz – stoi ponad klasycznym trójpodziałem. Legislatywę wykonuje poprzez przygotowanie projektów ustaw i dekretów, egzekutywę poprzez kontrolę ministerialną i nadzór nad administracją , judykatywę poprzez sąd kasacyjny, omawiany w następnym punkcie  Sądownictwo kasacyjne o Kasacja dochodzi do skutku w przypadku złamania prawa materialnego lub procesowego o Rada sama nie rozstrzygała sprawy, kierowała jedynie prośbę o ponowne jej rozpatrzenie i naprawę ewentualnych błędów  Sądownictwo administracyjne o Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych o Rozstrzyganie kwestii administracyjnych związanych ze strukturą – odtąd stosunek dwustronny państwo – obywatel, obywatel – państwo. o Pierwszą instancją rady prefekturalne, druga instancją rada stanu Rada Ministrów  w jej składzie ministrowie policji, spraw wewnętrznych, skarbu, wojny, sprawiedliwości + sekretarz stanu przekazujący informacje od króla Saksonii  Dla rozstrzygania spraw ponadresortowych wielokrotnie powoływana jest rada ministrów, której kompetencje się zwiększają; w 1812 to ona praktycznie rządzi w Księstwie Warszawskim zajmując się głowinie sprawami wojennymi tego czasu. Administracja terytorialna – w tej sferze zauważa się odejście od tradycji historycznych. Występuje następujący podział: 1) departamenty – w 1807 6, potem w 1809 10 a. Na czele prefekt mianowany przez króla podległy ministrom i radzie stanu b. Rada prefekturalna przy prefekcie pełniąca funkcje sądu administracyjnego I instancji 2) Powiaty – w 1807 60 w 1809 100 a. Funkcja administracyjna – podprefekt mianowany przez króla b. Funkcja wyborcza – po 1 pośle na Sejm 3) Gminy miejskie i wiejskie a. Gminy miejskie nie do końca zoorganizowanie. Municypalności wprowadzono zaledwie w kilku miastach. Na czele stał prezydent lub burmistrz. Dodatkowym organem była rada miejska z 2 – 5 ławnikami b. Gminy wiejskie – zarządzane przez wójta lub sołtysa 22 Z założenia w tak zorganizowanej administracji urzędy mieli sprawować ludzie wykształceni, a nie tylko dobrze urodzeni. Dlatego była potrzeba powołania instytucji kształcącej. W 1808 roku obok Najwyższej Komisji Egzaminacyjnej powstaje Szkoła prawa i administracji – w 1816 roku jako Uniwersytet Warszawski. Kształci on kadry urzędnicze. Od tej pory możemy mówić o szkolnictwie administracyjnym. Wolne Miasto Gdańsk – kolejnym tworem powstałym na mocy traktatu z Tylży jest WMG. Oparte na wzorcu niemieckim (porównaj Hamburg, Lubeka, Frankfurt). Warto zaznaczyć, że ten twór powtórzy się w postanowieniach traktatu wersalskiego. Ustrój WMG Napoleońskiego:  nie powstała konstytucja, ostatecznie obowiązywała sytuacja prowizoryczna  zasady I RP i Francuskie  Wpływy francuskie przejawiają się w: o Dużej roli portu bałtyckiego o Interesy francuskie musiały być zabezpieczone – na czele stał gubernator J. Rapp mianowany przez Napoleona. o Gospodarka podległa intendentowi kontrolującemu przepływy, cła. – od 1809 funkcję pełnił Konsul Massias (Francuz)  Najwyższą władzę (gł. Administracyjną) pełnił Senat (wcześniej Rada Miejska) – I Ordynek o 4 burmistrzów (prezydent na czele), 8 senatorów. o Powiększony do 22 osób  II ordynek – Ława pełniąca funkcję sądowniczą.  III ordynek – przedstawiciele 4 regionów, w sumie 100 osób, po reformie po 4 członków z 4 dzielnic.  Ziemie przyległe – 250 folwarków i wsie. Były administracyjnie podzielone pomiędzy 4 burmistrzów.  Na Żuławach dość dużo urzędników – związane z kwestiami melioracyjnymi Kongres Wiedeński 1815 – w jego trakcie Rosja chce przejąć całe Księstwo Warszawskie, jednak spotyka się to z oporem Prus i Austrii – w rezultacie powstają nowe organizmy: Wolne Miasto Kraków, Królestwo Polskie oraz Wielkie Księstwo Poznańskie Wolne Miasto Kraków – zajmuje powierzchnię 1150 km 2. Zamieszkuje w nim od 90 do 120 tyś. mieszkańców. Jego ustrój można scharakteryzować w następujący sposób:  konstytucje: wstępna 1815 zasadnicza 1818 ograniczająca dotychczasowy ustrój z 1833  Administracja centralna o Senat – 12 członków + przewodniczący - 6 głównych z funkcją dożywotnią i 6 pobocznych na kadencję. 8 członków od Zgromadzenia Reprezentantów, kolejni z Kapituły Katolickiej, Uniwersytetu Jagiellońskiego. o Zgromadzenie trzech rezydentów – po 1 z każdego zaboru  Administracja terytorialna o 26 gmin politycznych i 2 administracyjne związane z ludnością Żydowską żyjącą według innych zasad i mającą ograniczone prawa polityczne o Na czele gmin wójtowie, potem komisarze cyrkułowi  W 1846 WMK wcielono do zaboru austriackiego. Wielkie Księstwo Poznańskie – istniało od Wiosny Ludów (1848), zajmowało obszar 29,5 tyś. km 2, Funkcję namiestnika w tym obszarze pełnił Antoni Radziwił – w zasadzie realizował myśl administracyjną króla Pruskiego. Nie miał dużej samodzielności. Po powstaniu listopadowym urząd namiestnika nieobsadzony, zakończyła się jakakolwiek samodzielność tego obszaru. Jeśli mówimy o administracji terytorialnej, to posiadała ona status autonomii do 1831 roku. Było częścią państwa pruskiego traktowaną odrębnie. Po powstaniu staje się tzw. Pozen province – prowincja podzielona na obwody rejencyjne z prezydentem oraz powiaty z radcą ziemskim (jako jedyne posiadały w miarę rozwiniętą samodzielność) i gminy wiejskie z sołtysem. Zabór austriacki – do 1861 roku funkcjonował na zasadach monarchii austriackiej. Na czele autonomii Galicyjskiej stał Polak – Godłowski. Jego zadaniem było wprowadzenie i utrzymanie autonomii. Od powstania Austro- Węgier w 1867 wszystkie państwa związkowe posiadały autonomię. 25 PREZYDENT W USTROJU II RP Akt prawy Opis Konstytucja marcowa z 1921 a. Władza wykonawcza podzielona między Prezydenta i Rząd b. Prezydent wybierany przez Zgromadzenie Narodowe bezwzględną większością na 7 lat c. W razie niemożności sprawowania urzędu kompetencje przejmowane przez marszałka Sejmu d. Prerogatywy: i. Głowa państwa – reprezentacja na zewnątrz, wysyłanie przedstawicieli do innych państw, zawierał umowy międzynarodowe ii. Władza wykonawcza – mianowanie rządu i najwyższych stanowisk administracyjnych, zwierzchnictwo nad wojskiem iii. Władza ustawodawcza - zwoływanie sesji parlamentu, promulgował i publikował ustawy, iv. Władza sądowa – mianował sędziów, posiadał prawo łaski Nowela sierpniowa z 1926 roku a. Upoważnienie do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w okresie pomiędzy sesjami Parlamentu. Muszą one jednak być zaakceptowane przez Sejm b. Prawo rozwiązania Sejmu lub Senatu na wniosek rządu Konstytucja kwietniowa z 1935 roku a. Bardziej skomplikowany system wyboru – zgromadzenie elektorów: 25 z Sejmu, 25 z Senatu, 5 wirylistów (marszałkowie obu izb, I Prezes SN, premier, Generalny Inspektor Sił Zbrojnych) b. Prawo wskazania drugiego kandydata przysługuje ustępującemu prezydentowi c. Zastępcą prezydenta marszałek Senatu d. Władza jednolita i niepodzielna; zwierzchnik systemu politycznego Nie ponosi zadniej odpowiedzialności e. Wiele kompetencji: ustawodawcze, ustrojodawcze, wykonawcze, kontrolne, nadzwyczajne na wypadek wojny Rada ministrów  premier koordynatorem, a nie kierownikiem prac rządu  Kompetencje: o Decydowanie o ogólnych kierunkach polityki zagranicznej wewnętrznej o Inicjatywa ustawodawcza o Wydawanie rozporządzeń, zarządzeń, podejmowanie uchwał o Uzgadniała i kontrolowała działalność poszczególnych ministrów  Komitet Ekonomiczny – organ pomocniczy; przewodniczącym premier lub delegowany minister;  W 1930 roku utworzono Prezydium Rady Ministrów – w składzie biura do różnych spraw; ich zadaniem była obsługa prawna i organizacyjna rządu  W konstytucji kwietniowej wzrasta pozycja premiera, który staję się od teraz rzeczywistym przywódcą prac rządu Ministrowie - Pierwsze ministerstwa tworzone już przez Radę Regencyjną (1918 – 8 ministrów) Ostateczny kształt ministerstw wprowadza dopiero w 1926 roku rozporządzenie w tej kwestii. Po unifikacji liczba ministerstw wynosiła 13, miała jednak tendencję malejącą. Odpowiedzialność ministrów: parlamentarna, polityczna, solidarna, indywidualna, konstytucyjna Minister – wiceminister (podsekretarz stanu) + aparat pomocniczy (ministerstwo) podzielona na departamenty – na ich czele dyrektorzy – wydziały z naczelnikami jako przewodniczącymi – referaty – biura – działy Administracja zespolona przed unifikacją OBSZAR OPIS Z. rosyjski - 1919 – powiaty z komisarzami ludowymi reprezentującymi MSW; - Przekształcenie powiatów na starostwa ze starostami Całokształt administracji państwowej oraz nadzór nad samorządem w ramach obejmowanego terytorium - VIII.1919 – utworzenie 5 województw – wojewodowie mianowani przez 26 naczelnika państwa; Pomocniczo urząd wojewódzki oraz rada wojewódzka - Odrębna administracja w Warszawie, Łodzi i Lublinie – na ich czele stali komisarze rządowi Z. austriacki - 1919 – urząd Generalnego Delegata Rządu dla byłej Galicji – kompetencje byłego namiestnika; - 1920 – podział na 4 województwa, w ramach których funkcjonują powity Z. pruski - Już od 1918 roku polscy starości zaczęli przejmować niektóre kompetencje od Komisariatu Naczelnej Rady Ludowej - po traktacie wersalskim utworzono 2 województwa – poznańskie i pomorskie; dzieliły się na powiaty; - Ministerstwo byłej dzielnicy Pruskiej działało do 1922 roku; G. Śląsk - VII/1920 – specjalna autonomia dla tego obszaru; posiada własny organ ustawodawczy – Sejm Śląski (48 posłów) oraz wykonawczy (Radę Wojewódzką z wojewodą i 5 członkami). Utworzono wreszcie Skarb Śląski Administracja zespolona po unifikacji  Unifikacja nastąpiła 19.1.1928 roku – wprowadzono podział na 16 województw + Warszawa; województwa dzieliły się na powiaty, gminy miejskie (611) i wiejskie (3195) – wszystko razem tworzyło administrację publiczną, czyli zespoloną o Realizacja zadań różnych ministerstw;  Wojewodę mianował prezydent na wniosek URM i MSW. Działał w podwójnym charakterze: o Przedstawiciel rządu oraz szef administracji ogólnej  Organy kolegialne w województwie o Rada Wojewódzka – przedstawiciele powiatów; organ opiniodawczy; w Pomorskiem i Poznańskiem nazywany sejmikiem wojewódzkim o Wydział Wojewódzki- wojewoda, członkowie wybrani przez radę oraz 2 urzędników państwowych – uprawnienia doradcze i stanowcze; w Pomorskiem i Poznańskiem nazywany Wydziałem Wojewódzkim  Odmienne organizacje wojewódzkie: o Śląsk – Śląska Rada Wojewódzka o Warszawa – podział na powiaty grodzkie ze starostami na czele; Komisarz rządu i magistrat dodatkowymi organami  Powiat – pod kierownictwem starosty mianowanych przez MSW; podlegali wojewodzie; o Starostowie grodzcy – zarządzali miastami powyżej 75 tys. Mieszkańców; wyjątkowo w Gdyni powołano komisarza rządu; o Organami pomocniczymi: Sejmiki (rady) powiatowe oraz wydziały powiatowe Administracja niezespolona  zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi należy do Prezydenta przed MS wojskowych, Generalnym Inspektorze Sił Zbrojnych. – kraj podzielony na 10 okręgów korpusów  podziały dotyczące spraw sprawiedliwości, skarbu, oświaty, rolnictwa, edukacji i wierzeń, opieki społecznej 27 SAMORZĄD PRZED UNIFIKACJĄ Kongresówka i ziemie zachodnie B. zabór pruski B. zabór austriacki Gminy wiejskie - Składa się z szeregu wsi i folwarków. - Organy: --- Zebranie gminne – zwoływane 4 razy w roku; przewodniczył wójt; --- Rada gminna – wójt i 12 członków; wybierani tajnie zwykłą większością spośród uprawnionych do udziału w zebraniu --- Wójt – wybierany przez starostę spośród 2 kandydatów zgłoszonych przez zebranie (25 lat, umie czytać w języku polskim) - Gromady – złożone ze wsi i enklaw z niezmienną strukturą od z. rosyjskiego Ziemie zachodni – tymczasowa ustawa wiejska z 1919 – rada gminy i zarząd funkcjonujący na odrębnych zasadach.; jednostką mniejszą była gromada z sołtysem na czele Dotyczy województwa poznańskiego i pomorskiego – regulacje ustawy z 1891 roku + rozporządzenie z 1920 roku; gminy jednowioskowe; prawo tworzenia i likwidacji należało do władzy centralnej RP; posiadały 2 organy - zgromadzenie złożone ze wszystkich mieszkańców >20 lat (do 100 osób); powyżej tej liczby 20 wyborców = 1 przedstawiciel - zarząd gminny sołtys i ławnicy wybierani przez zgromadzenie na 3 lata był organem wykonawczym Ustawa gminna z 1866 roku – nowością demokratyzacja przeprowadzona przez PKL (dodatkowe kurie wyborcze) – dot. Galicji zachodniej W Galicji wschodniej nadal struktury dworskie, które staną się równorzędne z gminami. Gminy miejskie Zmiany dokonane dwukrotnie – 1918 i 1919 roku; pojęcie gminy jako samodzielnej JST posiadającej osobowość prawnopubliczną; Członkami osoby zamieszkałe w gminie od 6 miesięcy Organy: - rada miejska – 5 lat kadencji; demokratyczne wybory; - magistrat – organ wykonawczy = burmistrz, zastępcy oraz ławnicy (1/10 rady) Nadzór należał do wojewody i MSW Nowa ordynacja wyborcza Dekret z 1918 – 4 kurie wyborcze; osoby z niższych warstw społecznych; szerszy skład magistratu – przełożeni gmin, ich zastępcy i asesorowie; nadzór sprawowany przez starostów i wojewodów oraz organy wykonawcze samorządów wyższych Powiaty CECHY WSPÓLNE: Wprowadzony w latach 1918 – 1919; istnieje w całym kraju oprócz Śląska Cieszyńskiego; Organy: - Sejmik powiatowy – (ale w b. zaborze austriackim prawie nie funkcjonowały); - w jego skład wchodziło po 2 przedstawicieli z każdej gminy wiejskiej i miast niewydzielonych; starosta przewodniczącym - wydział powiatowy (organ wykonawczy) – kadencja 3 lata; starosta i 6 członków; - nadzór u wojewody i MSW --- w b. zaborze pruskim kompetencje nadzorcze dla sądów administracyjnych; w województwie śląskim do rady wojewódzkiej Województwa Rada wojewódzka KONSTYTUCJA MARCOWA ZAKŁADAŁA JEDNOLITY PODZIAŁ NA WOJEWÓDZTWA. PROJEKT NIEZREALIZOWANY Jedynie tutaj istniał – organem uchwałodawczym sejmik wojewódzki; kadencja 4 letnia; wybór przez sejmiki powiatowe i rady miast wydzielonych; Organem wykonawczym wydział wojewódzki ze starostą krajowym na czele (jednocześnie przewodniczący sejmiku) Tymczasowy Wydział Samorządowy, funkcjonujący do 1929 SAMORZĄD PO UNIFIKACJI Zasady Ustawa scaleniowa z 23.03.1933 – JST pokrywały się z podziałem administracyjnym kraju; Organy podzielono na stanowiąco – kontrolujące oraz wykonawczo – zarządzające; wszystkie wybieralne; domniemanie kompetencji na rzecz organów wykonawczych; możliwość zakładania związków celowych przez kilka samorządów dla realizacji większych założeń; przewidziano zespolenie samorządów; samorząd wojewódzki nie powstał Gmina i powiat Zarówno gminy jednostkowe jak i zbiorowe (pozostałość gromad); samorząd gromadzki – sołtys na czele; Powiaty oraz miasta wydzielone (pow. 25 tyś);wydział powiatowy złożony ze starosty i 6 członków Gospod i zawod Przymusowe zrzeszenie podzielone na sektory: przemysłowo-handlowy, rzemieślniczy i rolniczy; jednostką organizacyjną izba powoływana przez URM; powstały też dobrowolne zrzeszenia przemysłowe; cechy; samorząd zawodowy w postaci izb; 30 Kongres – N. Zamora 1936) A. Centralna Powoływanie ministrów – wyjątki: Austria i Estonia – parlamentt; Irlandia – Przedstawiciel Korony (do 1937); Rep Weimarska i Austria – kanclerze na czele rządów z jednoczesnymi dużymi prerogatywami; Finlandia, Litwa, Czechosłowacja – premierzy tylko koordynują prace rządów; Estonia – premier głową państwa Ministrowie – odpowiedzialność parlamentarna, polityczna, solidarna, indywidualna, konstytucyjna Terytorialna Niemcy  12 państw oraz 3 WM – Hamburg, Lubeka, Brema  Każdy kraj związkowy posiadał swoją konstytucję  najważniejsza konstytucja Prus z XI.1920 roku – organem ustawodawczym Sejm Krajowy + inicjatywa obywatelska + referendum ludowe. Egzekutywa – ministerium państwowe; prowincje reprezentowała Rada Państwa; Austria  7 krajów związkowych z sejmami krajowymi wybieranymi w 5- przymiotnikowych wyborach; egzekutywa da rządów krajowych wybieranych przez sejmy;  Kraj podzielony na gminy wiejskie i miejskie Państwa jednolite – zmiany:  republiki nadbałtyckie – zniesienie podziału na gubernie (por. Rosja)  Finlandia – departamenty (prefekci), powiaty (podprefekci) i gminy  Estonia – okręgi, gminy, miasta; Łotwa – 4 prowincje, powiaty, gminy, miasta; Litwa – powiaty, miasta, gminy; Sądownictwo  Niemcy i Austria – nie uwzględniono  Finlandia – NTA i Kanclerz Sprawiedliwości oraz delegat sprawiedliwości – reprezentuje interesy państwa przed SN, naczelny prokurator, nadzór nad urzędnikami,  Litwa, Łotwa, Estonia – początek kształtowania, przeszkodą stan wojenny REŻIMY AUTORYTARNE Rys historyczny Węgry – M. Horthy 1919; Albania A. Zogu od 1924; Bułgaria – reżim monarchiczno- wojskowy za cara Borysa III; Turcja – 1923 K. Pasza Atatark; Hiszpania 1923 M. Primo de Rivera i Franco; Portugalia Salazar; Portugalia 1929 Aleksander I; Grecja, Rumunia 1938 Karol II Głowa państwa  zasada wodzostwa i starania do utworzenia odpowiednich zasada prawnych legitymujących tę sytuację – konstytucje, dekrety  A. królewski – gł. monarchie bałkańskie – Albania król Zog I; Bułgaria, Jugosławia, Rumunia; najmniejsza pozycja władcy Węgier; najwięcej władzy dla królów Hiszpanii, Grecji (Jerzy II)  A. prezydencki – Litwa, Łotwa, Turcja  A. premierów – Austria (kanclerz), Estonia, Portugalia (od 1945 w pełni);  A. osoby – Hiszpania (Franco); A. terytorialna  podpora rządów centralnych – znaczne rozbudowanie; urzędnicy mieli być wykonawcami idei odgórnych oraz krzewić zachowania prosystemowa;  Rozbudowana policja  Aleksander I – zmiana nazwy państwa z Królestwa S-CH-S na Królestwo Jugosławii; nowy podział administracyjny- teraz 9 banatów z banami na czele (zamiast 33 departamentów);  Tępienie kolegialności REŻIMY TOTALITARNE Rys historyczny  Genetycznie najstarszy totalitaryzm bolszewicki – 1917; Lenin; rewolucja październikowa i nowy utrój – dyktatura proletariatu; konstytucja z 1918 wprowadza państwo klasowe; po 1959 zakończenie tzw. Kultu jednostki  Faszyzm włoski narodził się na skutek trudnej sytuacji powojennej; Narodowa Partia Faszystowska organizuje marsz czarnych koszul;  Niemcy – rozbicie po I wojnie światowej; powstaje NSDAP; hasła nacjonalistyczne i socjalistyczny; legalnymi metodami Hitler dochodzi do władzy w Niemczech Faszyzm włoski i niemiecki  Nazwa nawiązywała do tradycji rzymskich rózg liktorskich – symbolu władzy sędziowskiej;  Włochy - okres od X.1922 do X.1943 roku – model kształtowany bardziej ewolucyjnie; 31  Państwo i jego kult + zasada wodzostwa  1925 – „prawa faszystowskie” we Włoszech – ukonstytuowanie się idei wodzostwa z jednoczesną dyktaturą partii; mimo to ustrój zachowuje pozory dawnych układów; niejednoznaczna postawa kościoła;  Niemcy – 1934 Hitler osiąga szybko pełnię władzy; zniesiono federalny charakter państwa; centralizacja; Stalinizm  Poglądy Marksa i Engelsa podstawą budowy ustroju + nowe elementy Lenina;  Centralizm; wiara w rewolucję, która ma doprowadzić do zbudowania ustroju sprawiedliwości społecznej;  NEP – kontrolowana gospodarka rynkowa;  Po śmierci Lenina zachwianie Rosyjską sceną polityczną – władza dla kilkuosobowego kolektywu; walka między kilkoma liderami, m.in. Trockim i Stalinem. Ostatecznie wygrywa ten drugi w 1925 r.;  Konstytucja z 1924 – federacja kilku republik; najwyższym organem władzy Zjazd Rad (przedstawiciele miast, wsi i guberni; obrady raz w roku) i Komitet Centralny Wykonawczy (Rada Związkowa i Rada Narodowości); RZ – 371 członków; przedstawiciele poszczególnych republik; Na czele KCW stało Prezydium – 21 osób wraz z Radą Komisarzy Ludowych;  Konstytucja z 1936 – pozostawia ustrój federacyjny; najważniejszą rolę odgrywa Rada Najwyższa (w. ustawodawcza); Rada Ministrów (w. wykonawcza powoływana przez R. Najw.; odpowiedzialny przed nią lub Prezydium); wg tego wzorca kreowano ustrój republik SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE W POLSCE - ZESTAWIENIE Księstwo Warszawskie -recypowano wzór francuski (kontynentalny) , w którym było ono oddzielone od sądownictwa powszechnego . S A było dwuinstancyjne i połączone z organami administracji -Konstytucja Księstwa Warszawskiego zapowiadała utworzenie w każdym departamencie rady interesów spornych (rady prefekturalnej) ,składającej się z 3-5 radców mianowanych przez króla –sądownictwo administracyjne w I instancji . -II instancję stanowiła Rada Stanu – miała prawo konstytucyjne a jako sąd ugruntował ją dekret z 19 września 1810 – w sprawach umów zawieranych przez ministrów występowała również jako I instancja. -właściwości: spory między organami administracji albo instytucją publiczną a osobą prywatną . -tryb postępowania –strony obowiązywał przymus adwokacki . Termin wniesienia odwołania od decyzji –3 miesiące od jej doręczenia . Rozprawa była tajna a orzeczenia nazywano decyzjami . Królestwo Polskie -utrzymano dotychczasową strukturę i właściwość S A . -Konstytucja K P z 27 listopada 1815 – nic nie mówiła o S A , ale podpisane 25 maja 1815 przez Aleksandra I zasady konstytucji mówiły , że sporne sprawy administracyjne przekazane zostają do właściwości zwykłych sądów , lecz utrzymano je ze względów praktycznych-duża ilość zaległych i nowych spraw . -I instancja –tymczasowo rady prefekturalne , a od 1817 zarządzające województwami komisje wojewódzkie (od 1837 rządy gubernialne) –działały do roku 1867 -II instancja – 1816-1822 –Delegacja Administracyjna , od 1822 Rada Stanu Królestwa Polskiego . Po zlikwidowaniu Rady Stanu w 1841 funkcję sądu II instancji przejęło w 1842 Ogólne Zgromadzenie Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu. W 1861 funkcje powróciły do reaktywowanej po reformie A. Wielopolskiego Rady Stanu . Po całkowitej likwidacji odrębności KP w 1867 funkcje przekazano I Departamentowi Senatu Rządzącego w Petersburgu . -właściwość – utrzymana poprzednia-nie można było wnosić skarg na nadużywanie władzy przez administrację. II RP -3 sierpnia 1922 r ustawa o Najwyższym Trybunale Administracyjnym (NTA) –wzorowana na ustawie z 1875 r o Wiedeńskim Trybunale Administracyjnym . Skład NTA miał być wyłącznie fachowy , uprawnienia kasacyjne , które określała klauzula generalna. - niższe instancje –z braku wykształconej kadry i problemów finansowych utrzymano sądownictwo administracyjne pozaborcze na ziemiach zaboru pruskiego . Nigdy nie doszło do rozbudowy i ujednolicenia niższych instancji- istniał model jednoinstancyjny ( austriacki )na ziemiach zaboru rosyjskiego i austriackiego oraz 3 stopniowy na ziemiach byłego zaboru pruskiego .Organizacyjnie połączone były na szczeblu NTA . NTA : -skład:- pierwszy prezes , prezesi izb oraz sędziowie . Mianowani na wniosek premiera przez prezydenta . Wszyscy członkowie mieli posiadać wykształcenie prawnicze , a połowa kwalifikacje sędziowskie . -właściwość – określała klauzula generalna –kontrola legalności aktów administracyjnych wydawanych przez organy administracji rządowej i samorządowej , z wyjątkiem spraw przekazanych ustawowo sądom powszechnym ,mianowania na publiczne urzędy i stanowiska, reprezentacji państwa za granicą , działań wojennych , spraw dyscyplinarnych , decyzji wydawanych na zasadzie swobodnego uznania . Skargę można było wnieść dopiero po wyczerpaniu drogi odwoławczej –administracyjnej. Termin wniesienia skargi wynosił 2 miesiące od jej doręczenia . Wyroki Trybunału były ostateczne .Trybunał mógł zaskarżoną decyzję utrzymać w mocy , lub uchylić całkowicie lub częściowo . Niższe instancje : Były zabór pruski : 1) Wydziały Powiatowe ( miejskie )– I instancja 2) Wojewódzkie Sądy Administracyjne ( Poznań , Katowice , Toruń) –II instancja 3) Najwyższy Trybunał Administracyjny w Warszawie . 32 Inwalidzki Sąd Administracyjny (ISA) Na podstawie ustawy z 26 marca 1935 r na okres przejściowy utworzono ISA przy NTA . Miał on przejąć orzecznictwo w sprawach skarg na decyzje o zaopatrzeniu rentowym i emerytalnym inwalidów wojennych i wojskowych oraz osób po nich pozostałych . Skład: przewodniczący i sędziowie oddelegowani ze składu NTA oraz ławników powoływanych na rok przez Premiera ( połowa urzędnicy o wykszt. Prawniczym , połowa inwalidzi posiadający średnie wykształcenie wytypowani przez stowarzyszenia inwalidów ) . Nie obowiązywał tu przymus adwokacji a sąd posiadał uprawnienia rewizyjne . Sądy ubezpieczeń społecznych : -Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych zostało przyjęte 28 lipca 1939 . Dwuinstancyjny system miały tworzyć okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych ( z udziałem ławników) oraz Trybunał Ubezpieczeń Społecznych o składzie zawodowym . Trybunał Kompetencyjny (Trybunał Państwa ) . -rozstrzyganie sporów o właściwość między organami administracji a sądami administracyjnymi lub innymi sądami . -utworzony ustawą z 25 listopada 1925 r . -siedziba :Warszawa , 2 prezesów i 14 członków mianowanych na 5 lat przez prezydenta na wniosek premiera . PRL: -1980- NSA –nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego –poddany kontroli judykacyjnej Sądu Najwyższego , a jego właściwość określała klauzula enumeratywna . Rozszerzenie uprawnień nastąpiło dopiero po 1990 , a w 1995 weszła w życie nowa ustawa o NSA. Ograniczono zakres nadzoru judykacyjnego SN . -organizacja : siedziba :Warszawa , dla ułatwienia dostępu od 1981 r tworzono ośrodki zamiejscowe . Prezesa NSA oraz wiceprezesów powoływała Rada Państwa na wniosek Premiera . Prezesów ośrodków zamiejscowych powoływał minister sprawiedliwości w porozumieniu z prezesem NSA . Kandydaci musieli spełniać wymagania sędziowskie –35 rok życia , co najmniej 10 lat praktyki prawnej. -właściwość –zadania określone enumeratywnie . Kontroli sądowej podlegały tylko decyzje administracyjne z zakresu spraw wyliczonych w ustawie . -niższe sądy administracyjne zostały powołane dopiero w świetle nowej Konstytucji z 1997r –w pięć lat po jej wejściu w życie . Sądy Ubezpieczeń Społecznych -działało w latach 1947-1974 na podstawie przepisów ustawy z 1939 r -Okręgowe sądu ubezpieczeń społecznych –I instancja i ławnicy -Trybunał Ubezpieczeń Społecznych –działał przy nim rzecznik interesu publicznego . -od 1974-1985 sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych przekazano okręgowym sądom pracy . W 1985 przekazano je sądom powszechnym . Spory kompetencyjne -nie doszło do stworzenia oddzielnych sądów kompetencyjnych aż do 1980r , do kiedy sądy były sędzią we własnej sprawie . W 1980 powierzono rozstrzyganie sporów Kolegium Kompetencyjnemu przy Sądzie Najwyższym . W jego skład wchodziło 3 sędziów SN , przedstawiciel ministra sprawiedliwości oraz ministra właściwego zakresowi sprawy . SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE 35 Prikaz- prikaz aptekarski i Prikaz Preobrażeński Protomedyk Prowincja Przysiężnicy- samorząd w dominniach Rada Depesz 12 członków, wszyscy ministrowie stanu, kanclerz sekretarze stanu, radcowie, sprawy administracyjne, I ins Tancja dla spraw spornych , oraz instancja odwoławcza od zarządzeń intendentów. Do 1789 Rada Finansów -generalny kontroler, radcowie oraz kanclerz przewodniczący - podatki oraz ich rozdział Rada najwyższa Tymczasowa-1794 Rada Nieustająca- 1775 centralna instytucja adm. Składała się z 36 członków Konsyliarzy. Spośród posłów wybierany był marszałek. 5 departamentów: Interesów cudzoziemskich, Policji, Wojska, Sprawiedliwości, Skarbu. Rada prefekturalna- 2-5 osób Rada Spraw Handlowych- organ doradczy (sprawy kolonii) Rada Stanu- pod przewodnictwem króla nie więcej niż 7 osób, członkowie ministrowie stanu: sekretarz stanu , kanclerz, Generalny kontroler finansów, polityka zagraniczna i wewnętrzna. 1761 Kanclerz Kaunitz Rada Stron Procesowych (Prywatna) kontynuacja Rady Królewskiej, pod przewodnictwem kanclerza, 4 sekretarze stanu, Oraz 30 radców (3 duchownych, 3 szlachty rodowej, 24 ze szlachty urzędniczej, a także referandarze. Funkcje sądowe: Sąd kasacyjny, kompetencyjny, sąd mogący wywołać już każdą sprawę zawisłą już w innym sądzie. Radca gubernialny Radcy Skarbowi- organ nadzorujący miasta. Rady municypalne- organy samorządowe w miastach, 30 osobowe powoływane przez króla.I` Realne departamenty Reformy Terezjańsko-Józefińskie Remonstracja- odmówienie rejestracji Resort- niezależny pion organizacyjny Rezydenci- w Rzeczpospolitej Krakowskiej organy rządów opiekuńczych. Rozporządzenie o postępowaniu administracyjnym Samorząd szlachecki- powołany w 1785 przez Katarzynę II, organami były gubernialne i powiatowe zgromadzenia szlachty. Sankcja Pragmatyczna - 1713 Karol VI -zasad primogenitury, nierozerwalna i niepodzielna całość. Sejm grodzieński- 1793 powołuje z powrotem Radę Nieustającą złożoną z króla i 24 członków wybieranych przez sejm co 4 lata. Sekretarz Stanu -notariusze z kancelarii królewskiej od XVI w, każdy kierował jednym z 4 region Ów geograficznych, prowadził politykę zagraniczną . Od XVI w 4 resorty: spraw zagranicznych, Wojny, domu królewskiego (religia), oraz marynarki (kolonie). Od XVII ministrowie królewscy. Senat Rządzący- z 1711 składał się z 9 senatorów i obersekretarza., a po 1798 doszlo 12 prezydentów kolegiów. Stan Urzędniczy- kupowanie stanowisk, odrębny status prawny, Starostowie obwodowi- podlegali bezpośrednio gubernatorom. Straż Praw- na czele władzy wykonawczej, podlegały jej: komisje rządowe "obojga narodów". Subdelegaci- rezydenci miast Syndyk Generalny- wprowadzał w życie nowe akty prawne Systematyczny podział terytorialny -województwa dzieliły się na obwody , a te na gminy. Szkoła Nauk Administracyjnych- 1811 zwaną Szkoła Prawa i administracji Szlachta urzędnicza Święty Synod- cesarz sprawował przez niego władzę nad cerkwią. Tajna Rada Tajna Rada Stanu- w Prusach u boku króla, zniesiona przez Fryderyka II Trójpodział władzy- władza ustawodawcza-parlament, wykonawcza- król i ministrowie, sądownicza- niezawisłe sądy Uniwersał Połaniecki- z 7 maja 1794r.opieka prawa i rządu nad chłopami. Urząd Administracji Lokalnej Urząd Budowniczych- 1819 Wolnego Miasta Krakowa i jego okręgu Ustawa dobrego porządku Ustawa konstytucyjna Księstwa Warszawskiego z Drezna 22 lipca 1807 Ustawa konstytucyjna z 1815 Ustawy o państwowej służbie cywilnej 1922 Wirliści zarządy gubernialne- doradczo-wykonawcze organy kolegialne od 1775 Zasada Biurokratyzmu- kryterium kwalifikacji i wynagrodzenie. „Szlachta urzę Dnicza” noblese de robe. Pionowy i poziomy podział pracy, hierarchiczność, jednolite normy Generalne, pózniej korpus państwowej służby cywilnej. Zasada Centralizmu- stosunki zachodzące pomiędzy organami adm. Podporządkowanie organów niższego stopnia organom nadrzędnym, oraz skupie Nie decyzji w organach centralnych. Centralizacja osobowa- dysponowanie osobą Pełniąca funkcję w organie adm. Zależność służbowa- upoważnienie do wydawan Ia poleceń służbowych. Zasada Decentralizmu- domniemanie samodzielności i niezależności Podmiotów, organ nie może być adresatem poleceń służbowych, a jego decyzje nie Mogą być uchylane w trybie nadzoru. Od XIX w Samorząd, terytorialny, zawodowy. Zasada Dekoncentracji- powierzenie kompetencji adm. Organom lokalnym. Zasada Jednoosobowości- od XIX w. ześrodkowanie władzy dla ministra, który Rozstrzyga bezpośrednio, bądź pośrednio za pomocą dekoncentracji wewnętrznej. Zaletą Szybkość, wadą arbitralność. Rosja 1802-1811, Prusy 1808, Austria i Dania 1848. Zasada kolegialności-decyzje podejmowane są większością głosów. XVII-XVII w Zasada Koncentracji- skupienie kompetencji przez szczebel centralny. Zasada Legalności- związanie administracji prawem Zasada Odpowiedzialności- dopiero od francuskiej doktryny rewolucyjnej Zasada Resortowości -za Ludwika XIII i XIV, niezależne resorty, Najpierw kolegialnie, od XIX w ministrowie, sprawy zagraniczne, skarbowość, Wojskowość, sprawy wewnętrzne i wymiar sprawiedliwości. Administracja Zespolona, niezespolona, specjalna. Od XVIII w. w Prusach, Austrii, Belgii, Holandii, Rosji, Polski (II połowa xviii w) Resort skarbu i spraw wew. Dominu Je co prowadzi do powstania tzw. Państw policyjnych. Zasada Suwerenności Ludu- Jan Jakub Rousseau "Umowa społeczna" -władza pochodzi od narodu. Zgromadzenie Reprezentantów- 41 członków, 26 z wyborów gminnych, 3 z Senatu, 3 Kapituła, 3 UJ + 6 sędziów pokoju. ziemscy isprawnicy -kapitanowie- stali na czele powiatów Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko Austriacka- z 17 36