Woda w badaniach geograficznych, Publikacje z Geografia

Pobierz Woda w badaniach geograficznych i więcej Publikacje w PDF z Geografia tylko na Docsity!

Spis treści

Tadeusz Ciupa, Roman Suligowski

Przedmowa .................................................................... 11

Andrzej T. Jankowski, Joanna Pociask-Karteczka

Rola Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego w badaniach stosunków wodnych w Polsce Significance of the Hydrological Commission of the Polish Geographical Society in hydrology research in Poland ................. 13

Artur Magnuszewski

Zastosowanie techniki GIS w ocenie zagrożeń naturalnych – dawnych i przyszłych Application of GIS technique in past an future natural hazards assessment ..................................................................... 23

Tamara Tokarczyk

Międzynarodowa współpraca hydrologiczna krajów Europy w programie IHP UNESCO w Projekcie FRIEND International hydrological cooperation of European Countries in FRIEND Project in IHP Program ....................................... 35

I – Pobrzeża Południowobałtyckie

Mirosława Malinowska, Mirosław Miętus

Opady o dużym natężeniu w Gdyni i ich uwarunkowania atmosferyczne (1981-2000) Heavy precipitation events in Gdynia and their atmospheric conditions (1981-2000) ...................................................... 49

Ewa Jakusik, Robert Wójcik, Dawid Biernacik, Mirosław Miętus

Wpływ zmian pola barycznego nad Europą i Północnym Atlantykiem na zmiany średniego poziomu Morza Bałtyckiego w strefie polskiego wybrzeża Influence of regional pressure field on mean sea level changes on the Polish coast of the Baltic Sea ....................................... 59

Katarzyna J. Marosz

Wezbrania sztormowe w rejonie Gdańska w latach 1987- Storm surges in the Gdańsk area in 1987-2006 ........................... 75

Roman Cieśliński, Łukasz Chromniak

Hydrologiczne i hydrochemiczne efekty sztormu na polskim wybrzeżu i w delcie Wisły w dniach 14-15 października 2009 roku Hydrologic and hydrochemical effects of storm on the Polish seacoast and the Vistula River Delta in 14-15 October 2009 ...................... 81

Piotr J. Gierszewski, Jacek B. Szmańda

Litodynamiczna interpretacja warunków akumulacji osadów dennych Zbiornika Włocławskiego Lithodynamical interpretation of Włocławek reservoir bottom deposits sedimentological condition .................................................. 169

Renata Graf

Analiza częstości średnich rocznych stanów wód podziemnych na Nizinie Wielkopolskiej w latach 1961- Analysis of the frequency of mean annual groundwater levels in the Wielkopolska Lowland in the period 1961-2000 ................... 179

Przemysław Tomalski

Sezonowość wahań płytkich wód podziemnych w środkowej Polsce w świetle miar Markhama Seasonal fluctuations of shallow groundwater level in central Poland in the light of Markham’s parameters ...................................... 193

III – Wyżyny Polskie

Roman Suligowski Zależność między sumą opadu atmosferycznego a powierzchnią terenu objętą jego zasięgiem i czasem trwania na Wyżynie Kieleckiej Depth-Area-Duration relationship for Kielce Upland ................... (^205)

Henryk T. Mitosek

Krzywa całkowa odchyleń opadów dobowych od średniego opadu dobowego Accumulated departures from mean daily rainfall over a year ......... 217

Artur Kasprzyk

Hydrograficzne aspekty wyznaczenia granic Kieleckiego Obszaru Chronionego Krajobrazu Hydrographic aspects of the Kielce Protected Landscape Area boundaries ..................................................................... 223

Alicja Pradela, Maksymilian Solarski

Wykorzystanie Systemów Informacji Geograficznej do badań przemian powierzchniowej sieci hydrograficznej w XIX i XX wieku na przykładzie bytomskiego rejonu złożowego Use of the Geographical Information System to researches of surface hydrographic network changes in 19 th^ and 20 th^ century on the Bytom deposit area example ............. 231

Michał Piątek, Maksymilian Solarski, Mariusz Rzętała, Alicja Pradela

Przebieg zjawisk lodowych w wybranych antropogenicznych zbiornikach wodnych Wyżyny Katowickiej Ice phenomena in chosen anthropogenic water reservoirs of Katowicka Upland ......................................................... 243

Artur Zieliński

Wstępne badania właściwości fizyczno-chemicznych wód jezior w Lasach Golejowskich koło Staszowa (Niecka Połaniecka) Preliminary studies of the physico-chemical properties of lake waters in the Golejowskie Forests (Połaniecka Basin) ........................... 253

Tadeusz Ciupa

Roczny cykl odpływu i transportu fluwialnego w zlewni zurbanizowanej i leśno-rolniczej na przykładzie Silnicy i Sufragańca (Góry Świętokrzyskie) Annual runoff and fluvial transport cycle in urban and woodland- agricultural catchments – Silnica and Sufraganiec river case study (Świętokrzyskie Mountains) ................................................. 261

Artur Kasprzyk

Prawdopodobieństwo wystąpienia niżówek w zlewniach rzek województwa świętokrzyskiego Low flows probability of occurrence in the Świętokrzyskie Province river catchment ............................................................... 273

Zdzisław Michalczyk, Stanisław Chmiel, Sławomir Głowacki, Joanna Sposób, Beata Zielińska

Charakterystyka hydrologiczna źródeł w Baszkach koło Lublina Hydrological characteristics of springs in Baszki in the Lublin area .. 281

IV – Podkarpacie, Karpaty i Sudety

Janina B. Trepińska

Gradienty opadowe w polskich Tatrach i Karkonoszach Precipitation gradients in the Polish Tatra Mts. and the Polish Karkonosze Mts. ............................................ 295

Robert Twardosz, Tadeusz Niedźwiedź, Ewa Łupikasza

Burze gradowe w Krakowie i ich uwarunkowania cyrkulacyjne (1863-2008) Hail thunderstorms in Kraków and their circulation determinants (1863-2008) ................................................................... 303

Przedmowa

Obecność wody i jej przemieszczanie się w cyklu hydrologicznym, poprzez wszystkie ośrodki materialne naszej Planety: atmosferę, biosferę i litosferę, sprawia, że badania praw rządzących obiegiem wody, rozkładu zasobów wodnych i interakcji wody z pozostałymi elementami środowiska geograficznego mają charakter interdyscyplinarny. Wycinkowo, przedmiotem badań specjalistycznych są wyodrębnione części cyklu hydrologicznego, którymi zajmują się meteorolodzy, oceanografowie, biolodzy, geomorfolodzy, geolodzy. Jednak podstawowym zadaniem nauk przyrodniczych jest nie tylko poznanie poszczególnych procesów i zjawisk zachodzących w środowisku Ziemi, ale opracowanie metod prognozy pojawiania się i przebiegu zjawisk oraz weryfikacja tych metod na podstawie zdarzeń obserwowanych. Spełnienie takiego zadania wymaga integralnego podejścia do zjawisk wodnych. Wydaje się, że w odniesieniu do fazy lądowej obiegu, postrzeganie wody jako ważnego ośrodka, przenikającego wszystkie pozostałe elementy środowiska jest bardzo bliskie geografom. Wynika to zarówno z programu kształcenia geografów, jak i tematyki wielu prac badawczych. Rezultatami badań geograficznych, ujmujących zasoby wodne wraz z ich dynamiką i w różnych skalach przestrzennych, zainteresowane jest wiele działów gospodarki, stąd mają one charakter poznawczy i utylitarny. Ważną rolę w integracji środowiska geografów-hydrologów, jak i w wytyczaniu ich głównych kierunków badawczych w Polsce odgrywa od 45 lat Komisja Hydrologiczna (do 1997 r. – Hydrograficzna) Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Jej historię, znaczący dorobek naukowy oraz kierunki badawcze prezentują w niniejszym tomie Andrzej T. Jankowski i Joanna Pociask-Karteczka. Polscy hydrolodzy wykazują także dużą aktywność poza granicami kraju, współpracując w wielu projektów badawczych np. w ramach Międzynarodowego Projektu Hydrologicznego pod auspicjami UNESCO. Jego główne założenia badawcze, z udziałem Polaków w jego realizacji, przedstawia Tamara Tokarczyk. Zasoby wodne środowiska przyrodniczego, a także ich dynamika uzależnione są w dużym stopniu od wielkości i rodzaju zasilania atmosferycznego. Wybrane zagadnienia dotyczące tej problematyki, z uwzględnieniem cyrkulacji atmosferycznej i przestrzennego zróżnicowania – od Tatr i Karkonoszy po wybrzeże Bałtyku, ukazują artykuły przygotowane przez Autorów reprezentujących ośrodki naukowe z całej Polski.

Ekstremalne zdarzenia opadowe prowadzą do wystąpienia nadzwyczajnych zjawisk hydrologicznych o różnym charakterze, zasięgu i konsekwencjach. Ich przebieg w dużym stopniu uzależniony jest również od lokalnych uwarunkowań przyrodniczych i antropogenicznych. Problemy te są przedmiotem analiz kilkunastu Autorów, w odniesieniu do różnych regionów fizycznogeograficznych Polski. Można tu wyróżnić prace dotyczące zmienności odpływu ekstremalnego rzek środkowej Polski, ich skutków geomorfologicznych i gospodarczych w wybranych zlewniach Gór Świętokrzyskich i Pogórza Karpackiego. Efektem intensywnych opadów atmosferycznych, szczególnie w obrębie obszarów użytkowanych rolniczo, jest m.in. spłukiwanie powierzchniowe, którego znaczenie – w ujęciu ilościowym, zaprezentowano na Pojezierzu Suwalskim. Szerokie spektrum zagadnień, związanych z funkcjonowaniem zbiorników wodnych – naturalnych i sztucznych, w warunkach zróżnicowanego środowiska przyrodniczego obszarów nizinnych i wyżynnych Polski przedstawiono w sześciu artykułach. Dotyczą one zmienności cech fizyko-chemicznych wody i osadów, występowania zjawisk lodowych, a także zaniku jezior. Część prezentowanej monografii dotyczy wód podziemnych i źródeł. Te pierwsze zostały omówione w oparciu o wyniki wieloletnich badań dynamiki stanów wód podziemnych w środkowej Polsce. Natomiast źródła scharakteryzowano wykorzystując oryginalne badania terenowe na Wyżynie Lubelskiej i w dolinach tatrzańskich, w ujęciu ilościowym i jakościowym. Szczególne znaczenie wody w środowisku geograficznym znalazło swoje odzwierciedlenie, w prezentowanej monografii, w różnorodności poruszanych zagadnień. Wymagało to zastosowania wielu metod i technik badawczych. Znaczące ich uzupełnienie można znaleźć w kilku metodycznych artykułach wskazujących na potrzebę stosowania technik komputerowych w zakresie analiz przestrzennych oraz modelowania zjawisk przyrodniczych, w tym z wykorzystaniem systemów informacji geograficznej (GIS). Mamy nadzieję, że przygotowana monografia znajdzie zainteresowanie wielu Czytelników, skłaniając ich do refleksji nad znaczącą rolą wody w badaniach geograficznych, a w wielu przypadkach posłuży jako źródło informacji i wskazówek metodycznych.

Monografię dedykujemy Pani Profesor Elżbiecie Kupczyk, pragnąc w ten sposób wyrazić podziękowanie za wieloletni, twórczy wkład pracy w rozwój naukowy, dydaktyczny i organizacyjny Instytutu Geografii UJK w Kielcach, a szczególnie Zakładu Hydrologii i Modelowania Przestrzeni Geograficznej.

Tadeusz Ciupa i Roman Suligowski

Wstęp Komisja Hydrologiczna należy do najstarszych specjalistycznych Komisji problemowych Polskiego Towarzystwa Geograficznego (PTG) istniejącego od 1918 r. Zebranie założycielskie PTG odbyło się w Warszawie. Wśród pierwszych członków dominowali profesorowie Uniwersytetów Warszawskiego i Jagiellońskiego (m.in. Stanisław Lencewicz, Jan Lewiński, Jerzy Loth, Boleslaw Olszewicz, Stanisław Poniatowski i Ludomir Sawicki). W okresie międzywojennym funkcjonowały komisje: Kartograficzna, Geografii Historycznej oraz do Spraw Nauczania Geografii (później Dydaktyczna), a ponadto Sekcja Odczytowa. Po II wojnie światowej, w czerwcu 1946 r. we Wrocławiu, odbył się Zjazd Geografów Polskich, na którym zjednoczono wszystkie przedwojenne towarzystwa geograficzne oraz przyjęto nową strukturę organizacyjną PTG. W jego skład weszły wydziały: Spraw Naukowych oraz Geografii Szkolnej i Popularyzacji Geografii. Z inicjatywą utworzenia Komisji Hydrograficznej, przy Wydziale Spraw Naukowych, wystąpiła Irena Dynowska podczas konferencji naukowej w Gdańsku pt. „Hydrografia Polski w ostatnim dwudziestoleciu” w dniach 8-10 października 1965 r. Komisję powołano miesiąc później – 6 listopada 1965 r. – we Wrocławiu na podstawie uchwały Zarządu Głównego PTG jako Komisję Hydrograficzną. Obecną nazwę przyjęto na walnym Posiedzeniu Delegatów na 46 Zjeździe PTG w Rynii we wrześniu 1997 r., po dyskusji, jaka odbyła się na posiedzeniu Zarządu Komisji podczas konferencji hydrograficznej zorganizowanej przez ośrodek warszawski w Mądralinie we wrześniu 1996 r. Oprócz Komisji Hydrograficznej istniały w tym czasie komisje: Fotointerpretacyjna, Kartograficzna i Geografii Stosowanej (Kondracki 1993). Prezydium Komisji Hydrologicznej stanowią przedstawiciele polskich ośrodków akademickich (20 osób, stan w 2010 r.), a jego pracami kieruje przewodniczący oraz sekretarz. Pierwszym przewodniczącym Komisji wybrany został Prof. dr hab. Tadeusz Wilgat (UMCS w Lublinie), który pełnił tę funkcję do 1975 r. (fot. 1). Przez kolejnych 15 lat (1976-1990), Komisji przewodniczyła jej inicjatorka – Prof. dr hab. Irena Dynowska (Uniwersytet Jagielloński) (fot. 2). W 1990 r. funkcję tę powierzono Prof. dr hab. Andrzejowi T. Jankowskiemu (Uniwersytet Śląski), który pełnił ją do czerwca 2007 r. (fot. 3). Od tego czasu Komisji przewodniczy Prof. dr hab. Joanna Pociask-Karteczka (Uniwersytet Jagielloński). Jednym z najbardziej oddanych organizatorów, propagatorów i entuzjastów pracy Komisji była jej pierwsza sekretarz w osobie Dr Helena Werner- Więckowska z Uniwersytetu Warszawskiego. Jej niestrudzona działalność nagrodzona została na wniosek Komisji, przyznaniem w 1981 r. przez Zarząd Główny PTG godności Honorowej Przewodniczącej (Jankowski 1993). Od 1981 r. funkcję sekretarza Komisji przejęła Prof. dr hab. Małgorzata Gutry-Korycka z Uniwersytetu Warszawskiego, zaś od 1994 r. Prof. UŚ – dr hab. Stanisław Czaja z Uniwersytetu Śląskiego, od którego funkcję tę przejął w 2007 r. Dr Tomasz Bryndal z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. W 2009 r. Komisja liczy 22 członków, reprezentujących najważniejsze ośrodki akademickie w kraju.

14

Cel istnienia Komisji

Powołując do życia Komisję przyjęto zasadę, iż w jej pracach może uczestniczyć każdy hydrolog, niezależnie od przynależności do PTG, zaś o znaczeniu uczestnictwa decyduje wkład merytoryczny, jaki dany uczestnik wnosi w opracowany i zainicjowany przez Komisję temat. Wytyczony cel istnienia Komisji i zakres merytoryczny działań obejmuje:

− organizowanie ogólnopolskich konferencji hydrograficznych przez poszczególne ośrodki akademickie; − podejmowanie zespołowych prac badawczych, z takim ich ukierunkowaniem, by kończyły się publikacją; − wymianę doświadczeń, a także inspirowanie opracowań z zakresu dydaktyki hydrologii; − wspieranie udziału hydrologów na ogólnopolskich zjazdach PTG z jednoczesną prezentacją tematyki wodnej w wyodrębnionych sekcjach hydrologicznych lub hydroklimatologicznych.

Działalność organizacyjna Komisji

Komisja od momentu powołania, rozpoczęła bardzo aktywną i wszechstronną działalność organizacyjną przejawiającą się m.in. organizacją konferencji naukowych. Do najważniejszych należą cykliczne ogólnopolskie konferencje hydrograficzne organizowane formalnie przez Komisję, jednakże faktycznie ich organizatorem są poszczególne ośrodki akademickie. Spotkania te w początkowym okresie pełniły istotną rolę, były bowiem prezentacją osiągnięć naukowo-badawczo-dydaktycznych ośrodka organizującego konferencję, z czasem jednakże przekształciły się w konferencje problemowe (fot. 4). W latach 1965- 2009 zorganizowano 25 ogólnopolskich konferencji hydrograficznych (tab. 1, fot. 5). Pokłosiem prawie każdej konferencji jest recenzowana publikacja z pełnymi wersjami wystąpień (ryc. 1). Pełny opis konferencji wraz z wykazem publikacji konferencyjnych zawarty jest w opracowaniu A. Jankowskiego pt. „Komisja Hydrologiczna Polskiego Towarzystwa Geograficznego” opublikowanym w Czasopiśmie Geograficznym w 2008 r. Od 2007 r. Komisja posiada stronę w sieci internetowej, której zawartość uzupełniana jest na bieżąco. Strona składa się z następujących poziomów informacyjnych: aktualności, historia, władze, członkowie, planowane konferencje, bibliografia, publikacje, kontakt (http://www.ap.krakow.pl/geo/paleo/ptg). Szczególnie cenne są pełne wersje tomów konferencyjnych w postaci plików formatu pdf (ryc. 2). Zaletą konferencji hydrologicznych są sesje terenowe, których zakres merytoryczny i regionalny obejmuje głównie najważniejszą problematykę wodnogospodarczą regionu (fot. 6, 7). Sesjom terenowym towarzyszy zwykle opublikowany wcześniej przewodnik.

15

Od lat 90-tych XX wieku, Komisja włączyła się do organizacji konferencji poświęconych chemizmowi opadów atmosferycznych oraz wód powierzchniowych i podziemnych, których do roku 2008 r. odbyło się 15. Do 2008 r. spiritus movens tych konferencji był Dr Janusz Burchard z ośrodka łódzkiego, zaś obecnie, ich organizacją zajmuje się Dr Maciej Ziułkiewicz (fot. 8). Niezależnie od organizacji lub współorganizacji oraz uczestnictwa członków Komisji w wyżej wymienionych konferencjach, brali oni także czynny udział w systematycznie organizowanych ogólnopolskich zjazdach Polskiego Towarzystwa Geograficznego, na których wyodrębniane były Sekcje Hydrologiczne lub Hydrologiczno-Klimatologiczne.

Działalność naukowa Komisji

W pracach naukowych Komisji uczestniczyli zarówno jej członkowie, jak również inni badacze reprezentujący specjalności odpowiadające podjętemu tematowi badawczemu (tab. 2). Każdy podjęty temat kończył się zwykle publikacją o charakterze monografii tematycznej. Jedynie początkowe działania z lat 70-tych zmierzające do włączenia Komisji do badań nad obiegiem wody w małych zlewniach doświadczalnych, realizowanych przez Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz hydrologicznych skutków melioracji, przy współpracy Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych oraz Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa nie wyszły poza ramy dyskusji i nie zostały zakończone publikacjami (Więckowska 1972, Wilgat 1971).

Tab. 2. Tematy badawcze realizowane przez Komisję Hydrologiczną w latach 1965- Tab. 2. Hydrographic research conducted by the Hydrological Commission PTG in 1965-

Lp. Temat Koordynator Główne efekty

Wpływ zbiorników retencyjnych na środowisko geograficzne w Polsce

Jerzy Cyberski, Irena Dynowska

8 artykułów (Czasopismo Geograficzne)

Antropogeniczne uwarunkowania zmian odpływu i reżimu rzek w różnych regionach Polski

przedstawiciele ośrodków badawczych z Krakowa, Poznania, Lublina, Sosnowca i Łodzi

7 artykułów (Folia Geographica, Dokumentacja Geograficzna)

Antropogeniczne i naturalne tendencje rozwoju jezior i mokradeł w Polsce

Zygmunt Churski

tom konferencyjny, rozdział w monografii

Dziejowe przemiany stosunków wodnych na obszarach zurbanizowanych

Alfred Kaniecki monografia

5. Antropogeniczne zmianyjakości wód Janusz Burchard,Bronisław Janiec 6 tomówkonferencyjnych

Źródło: opracowanie własne

17

Pełny opis bibliograficzny publikacji związanych z realizacją tematów badawczych Komisji przedstawiony jest we wspomnianym już opracowaniu A. Jankowskiego (2008). Zaawansowanie prac badawczych w zakresie tematyki limnologicznej było bardzo szerokie. Z inicjatywy Komisji Hydrologicznej powołano ogólnopolski zespół badający wpływ antropopresji na zbiorniki wodne, a kierowanie pracami zespołu powierzono A. Choińskiemu z Poznania oraz W. Langemu z Gdańska. Efektem pracy zespołu było zorganizowanie przez Zakład Hydrologii i Gospodarki Wodnej Instytutu Geografii Fizycznej UAM w Poznaniu konferencji 2 grudnia 1997 r. pt. „Wpływ antropopresji na jeziora”. Jednakże zespół zajmujący się problematyką limnologiczną składający się z członków Komisji, a także przedstawicieli innych dyscyplin naukowych, z różnych instytucji i ośrodków akademickich zajmujących się zbiornikami wodnymi, zaczął się odrębnie organizować i w coraz mniejszym stopniu łączyć z Komisją Hydrologiczną. Decydującym momentem o wyjściu tego zespołu z Komisji było utworzenie Polskiego Towarzystwa Limnologicznego i powołanie specjalistycznej serii wydawniczej „Limnological Review”. Tym niemniej pojawiły się niektóre inicjatywy wydawnicze związane z Towarzystwem Geograficznym oraz Komisją Hydrologiczną w zakresie problematyki limnologicznej, do których zaliczyć można monografie zbiorników Kozłowa Góra (2003), Dziećkowice (2004) oraz dwa opracowania zbiorowe odnoszące się do jezior i sztucznych zbiorników wodnych, przygotowane pod red. A. Jankowskiego i M. Rzętały (2004, 2005).

Mapa Hydrograficzna Polski

Do osiągnięć naukowych Komisji Hydrologicznej PTG zasługujących na odrębną analizę należy Mapa Hydrograficzna Polski w skali 1: 50 000. Hydrografowie – członkowie Komisji Hydrograficznej, byli związani z ideą kartowania już w latach 50-tych ubiegłego wieku. Wprowadzenie metody szczegółowego kartowania hydrograficznego spowodowało wyraźne ożywienie badawcze w zakresie obiegu wody w zlewniach. Zwrócił na to uwagę T. Wilgat (1971) podczas konferencji Komisji Hydrograficznej w Krakowie w 1971 r. poświęconej prezentacji wyników kartowania (ryc. 3). Po okresie pewnego zastoju działań związanych z Mapą Hydrograficzną w latach 70-tych, nastąpił w roku 1980 powrót do idei kartowania hydrograficznego, którego inicjatorem był Prof. Michał Żurawski z Poznania (ówczesny zastępca przewodniczącego Komisji). Przygotowano kilka wersji instrukcji opracowania Mapy, a po jej ostatecznym przyjęciu, wdrożono ją w 1985 r. do praktyki (Kaniecki i Schwartz 1989). Przyjęto też, że nadzór merytoryczny nad Mapą sprawować będzie Komisja Hydrograficzna PTG, a przedstawiciele poszczególnych ośrodków akademickich będą sprawować opiekę merytoryczną nad arkuszami obejmującymi tereny ich zainteresowań badawczych (Jankowski 1993). Po śmierci Prof. M. Żurawskiego w 1985 r., głównym koordynatorem prac nad mapą hydrograficzną z ramienia Komisji został Prof. Alfred Kaniecki, który funkcję tę pełni do chwili obecnej (System ... 1997, Wytyczne ... 2005; ryc. 4a, b, fot. 9). Obecnie, w sytuacji gospodarki rynkowej, związek Komisji Hydrologicznej z wykonywaniem Mapy jest coraz luźniejszy. Co prawda, autorami komentarzy poszczególnych arkuszy oraz ich konsultantami

18

Wkład Komisji w opracowanie bibliografii hydrologicznej Bibliografia hydrologiczna, określana jako „ Hydrografia polska ”, jest szczegółową informacją o problematyce badawczej z zakresu hydrologii w poszczególnych geograficznych ośrodkach akademickich oraz placówkach PAN (w Krakowie i Toruniu). Ma charakter informacyjny, stanowiąc informator bibliograficzny, bowiem każdy tom zawiera krótką charakterystykę tematyki badawczej ośrodka, obsadę personalną, pełny wykaz opublikowanych prac, a także opracowań niepublikowanych (np. ekspertyz, opinii czy opracowań zleconych) oraz spis zrealizowanych prac magisterskich. Z inspiracji Komisji wydano cztery tomy „Hydrografii”, do których należy dodać tom wydany staraniem PTG jako pokłosie konferencji naukowej w Gdańsku w 1965 r., poświęconej dorobkowi hydrogeografii w dwudziestoleciu 1946-1965. Dotychczas wydano następujące tomy bibliografii hydrograficznej (ryc. 8):

− Hydrografia polska w dwudziestoleciu (red. T. Wilgat), 1966, PTG Warszawa, ss. 155; − Hydrografia polska 1966-1975 (red. M. Żurawski), 1977, KH PTG, Warszawa – Poznań, ss. 223; − Hydrografia polska 1976-1980 (red. A. Kaniecki), 1990 UAM – KH PTG, Poznań, ss. 101; − Hydrografia polska 1981-1990 (red. A. Jankowski), 1991, UŚ – KH PTG – Fundacja dla UŚ, Sosnowiec, ss. 223; − Bibliografia hydrologiczna ośrodków geograficznych ze szczególnym uwzględnieniem woj. katowickiego (red. A. Jankowski), 1998, WNoZ UŚ – KH PTG – NFGW – IMGW – WFOSiGW, Katowice – Sosnowiec, ss. 150. Jak wynika z powyższego zestawienia, uzyskano w ten sposób przegląd dorobku naukowego polskich hydrologów w 50-leciu 1946-1995. Niestety, różne niesprzyjające okoliczności spowodowały przerwę w dalszym wydawaniu bibliografii. Aby nie dopuścić do jej całkowitego przerwania podjęto wstępne kroki, celem wydania bibliografii z kolejnego 10-lecia.

Zakończenie Aktywność Komisji Hydrologicznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego jest dość zróżnicowana i zgodna z celem jej istnienia. Organizowanie ogólnopolskich konferencji hydrograficznych przyczynia się do wymiany myśli naukowej i przeglądu aktualnej problematyki badawczej poszczególnych ośrodków. Materiały konferencyjne – dzięki internetowi – są od 2007 r. łatwo dostępne. Niewątpliwą korzyścią cyklicznych konferencji naukowych jest zacieśnianie kontaktów interpersonalnych, które niejednokrotnie owocują zbiorowymi opracowaniami naukowymi. Komisja spełnia zatem rolę integrującą hydrologiczne środowiska akademickie i inne naukowe. Komisja podejmuje zespołowe prace badawcze, które kończone są publikacjami. Zwykle, podejmowane tematy dotyczą ważnej i aktualnej problematyki. Szczególne znaczenie ma również koordynowanie prac nad Mapą

20

Hydrograficzną Polski w skali 1: 50 000, stanowiącą obecnie najważniejsze źródło informacji o dynamice i zasobach wodnych w kraju. Dotychczas wydane tomy bibliografii hydrologicznej umożliwiają prześledzenie i analizę rozwoju polskiej hydrologii z możliwością określenia kierunków badań oraz wskazania problemów oczekujących na podjęcie. Znaczny dorobek posiada Komisja w tworzeniu płaszczyzn wypowiadania się w zakresie dydaktyki hydrologii, inspirując opracowania z tego zakresu.

Literatura

Bajkiewicz-Grabowska E., Magnuszewski A., Mikulski Z., 1987, Przewodnik do ćwiczeń z hydrologii ogólnej. Wyd. PWN, Warszawa.

Bajkiewicz-Grabowska E., Magnuszewski A., Mikulski Z.,1992, Hydrometria. Wyd. PWN, Warszawa.

Bajkiewicz-Grabowska E., Mikulski Z., 1993, Hydrologia ogólna. Wyd. PWN, Warszawa. Chełmicki W., 1997, Degradacja i ochrona wód, cz. I – Jakość. Instytut Geografii UJ, Kraków. Chełmicki W., 1999, Degradacja i ochrona wód, cz. II – Zasoby. Instytut Geografii UJ, Kraków. Chełmicki W., 2001, Woda – zasoby, degradacja, ochrona. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Choiński A., 1985, Wybrane zagadnienia z limnologii fizycznej Polski. Wyd. UAM, Poznań.

Choiński A., 1995, Wybrane zagadnienia z limnologii fizycznej Polski. Wyd. UAM, Poznań.

Dynowska I., Dynowski J., 1971, Ćwiczenia z hydrografii dla geografów. Wyd. UJ, Kraków.

Dynowska I., Tlałka A., 1982, Hydrografia. Wyd. PWN, Warszawa – Poznań. Gutry-Korycka M., Werner-Więckowska H. (red.), 1996, Przewodnik do hydrograficznych badań terenowych. Wyd. PWN, Warszawa. Jankowski A.T., 1993, Komisja (Sekcja) Hydrograficzna (1965-1993). (W:) T. Kozłowska- Szczęsna i in. (red.), Polskie Towarzystwo Geograficzne w siedemdziesiątą piątą rocznicę działalności. PTG, Warszawa – Poznań.

Jankowski A.T. (red.) 1995, Hydrologia. Przewodnik do ćwiczeń. Wyd. UŚ, Katowice. Jankowski A.T., 2008, Komisja Hydrologiczna Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Czasopismo Geograficzne, 79(1-2): 197-207. Jankowski A.T., Rzętała M. (red.), 2004, Jeziora i sztuczne zbiorniki wodne – funkcjonowanie, rewitalizacja i ochrona. Wydział Nauk o Ziemi UŚ, Polskie Towarzystwo Limnologiczne, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Sosnowiec.

Jankowski A.T., Rzętała M. (red.), 2005, Jeziora i sztuczne zbiorniki wodne – procesy przyrodnicze oraz znaczenie społeczno-gospodarcze. Wydział Nauk o Ziemi UŚ, Polskie Towarzystwo Limnologiczne, Polskie Towarzystwo Geograficzne, Sosnowiec.

Kaniecki A., Schwartz A., 1998, Mapa Hydrograficzna Polski w skali 1: 50 000. Przegląd Geograficzny, 60, 4: 693-704.

Lange W. (red.), 1993, Metody badań fizycznolimnologicznych. Wyd. UG, Gdańsk. Mikulski Z. (red.), 1977, Przewodnik do ćwiczeń z hydrografii. Wyd. PWN, Warszawa.

21

Fot. 1. Tadeusz Wilgat podczas sesji terenowej na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim towarzyszącej I Ogólnopolskiej Konferencji Hydrograficznej pt. „Warstwowo-szczelinowe wody podziemne w utworach kredowych Wyżyny Lubelskiej oraz problem zaopatrzenia w wody wsi i miast województwa” zorganizowanej w Lublinie w 1968 r. (Archiwum Zakładu Hydrografii UMCS) Photo. 1. Tadeusz Wilgat during the trip in the Łęczyńsko-Włodawski Lake District – I Polish Hydrological Conference „Hard rock groundwater in cretaceous strata in the Lubelska Upland and water management problems in villages and voivodeship cities” in Lublin in 1968 (Archives of the Hydrography Dpt., UMSC)

Fot. 2. Irena Dynowska podczas zajęć terenowych na zaporze na Rabie w Dobczycach w latach 80-tych XX w. (po prawej – Anna Wilk, po lewej – Antoni Dobija; Archiwum Zakładu Hydrologii UJ)

Photo. 2. Irena Dynowska during field trip in the Dobczyce Dam on the Raba River in the

80. of XX c. (on the right side – Anna Wilk, on the left side – Antoni Dobija; Archives of the Hydrology Dpt., JU)

Fot. 3. Andrzej T. Jankowski podczas sesji terenowej na Podhalu w czasie konferencji pt. „Przeobrażenia stosunków wodnych w warunkach zmieniającego się środowiska” (Sosnowiec – Zakopane, 2009 r.; Archiwum Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej UŚ) Photo. 3. Andrzej T. Jankowski during the trip in Podhale – the conference „Changes in water conditions in changing environment” (Sosnowiec – Zakopane, 2009 r.; Archives of the Hydrology and Water Management Dpt., SU)