Wojny z Moskwą w pierwszej połowie XVII wieku. Wielka Smuta, Prezentacje z Historia

Pobierz Wojny z Moskwą w pierwszej połowie XVII wieku. Wielka Smuta i więcej Prezentacje w PDF z Historia tylko na Docsity!

Wojny z Moskwą w pierwszej połowie XVII wieku.

Wielka Smuta

Wprowadzenie Przeczytaj Mapa interaktywna Film + Sprawdź się Dla nauczyciela

U schyłku XVI w. Rzeczpospolita znalazła się u szczytu potęgi. Zażegnano zagrożenie ze strony Moskwy dążącej do zdobycia dostępu do Bałtyku, a na południowym wschodzie, wprawdzie na krótko, bo w latach 1595–1601, udało się podporządkować Mołdawię i Wołoszczyznę. Mimo porażek na niektórych teatrach wojennych aż do połowy XVII w. Rzeczpospolita była podmiotem polityki międzynarodowej w Europie Środkowej. Wykorzystała m.in. kryzys w Rosji po śmierci ostatnich Rurykowiczów, aby podjąć próbę podporządkowania sobie państwa moskiewskiego.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Kuźma Minin wzywa do powstania w 1611 roku Źródło: Mikhail Peskov, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wojny z Moskwą w pierwszej połowie XVII wieku.

Wielka Smuta

Przeczytaj

Postępujący kryzys państwa moskiewskiego

Po śmierci Iwana Groźnego w 1583 r. na tronie moskiewskim zasiadł jego syn Fiodor, schorowany fizycznie i zdradzający objawy choroby psychicznej. Faktyczną władzę w kraju sprawowała regencja, na czele której stał szwagier cara Borys Godunow. Fiodor, sam bezdzietny, miał małoletniego brata Dymitra, ten jednak zmarł w zagadkowych okolicznościach. Większość współczesnych winą za tę śmierć obciążała Godunowa. Gdy w 1598 r. wraz ze śmiercią Fiodora wygasła dynastia Rurykowiczów, czapkę monomacha (moskiewski odpowiednik korony) zaproponowano dotychczasowemu przywódcy regencji, który choć głośno twierdził, że nie jest tego godzien, w końcu objął władzę. Kraj zrujnowany przez rządy Iwana Groźnego pustoszyły katastrofalne nieurodzaje, głód i epidemie. Spekulacja zbożem wywołała wzrost cen i rozruchy. Wszystkie te plagi interpretowano jako karę Bożą za to, że na tronie zasiadł impostor, czyli człowiek do tego nieuprawniony. Nic więc dziwnego, że na widowni pojawił się „cudownie uratowany” carewicz.

Za Dymitra podawał się prawosławny mnich Griszka Otriepjew. Historiografia dodała mu przydomek Samozwaniec. Zjawił się on w Rzeczypospolitej, na dworze wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha, który – podobnie jak inni polscy magnaci kresowi – dostrzegł w nim znakomity pretekst do uzyskania osobistych korzyści. Jesienią 1604 r. Samozwaniec wraz z popierającymi go Rosjanami i prywatnymi wojskami polskich magnatów wkroczył do Moskwy. Śmierć Godunowa w kwietniu roku następnego otworzyła mu drogę na Kreml, ale rządy nowego cara trwały krótko. Bojarscy spiskowcy już w maju 1606 r. zamordowali Samozwańca, jego ciało spalili, a prochy wystrzelili z armaty. W ich ręce dostali się też Polacy z otoczenia Dymitra oraz posłowie negocjujący w Moskwie warunki antyszwedzkiego sojuszu między Rzecząpospolitą a państwem moskiewskim. Nowym carem obwołano Wasyla Szujskiego.

Zdetronizowany car Wasyl Szujski oraz jego bracia, Dymitr i Iwan, przed Zygmuntem III na sejmie warszawskim 1611 r., miedzioryt z epoki. Więzieni na zamku w Gostyninie, kniaziowie Szujscy zmarli rok później w niejasnych okolicznościach. Źródło: Tomasz Makowski - ed. Stefan Kieniewicz (1984), Wikimedia Commons, domena publiczna.

Nowy Dymitr, nowa wyprawa

Wieść o śmierci Dymitra przeraziła jednak ludność Moskwy. Zabójstwo cara odczytano jako zapowiedź kolejnej kary Bożej, chyba że lud pomści jego śmierć. Na czele buntu chłopskiego stanął Iwan Bołotnikow. Rozruchy w latach 1606–1607 objęły prawie całą Moskwę, jednak brak koordynacji działań powstańczych spowodował upadek buntu. Na tym jednak nie skończyły się problemy nowego cara. W czerwcu 1608 r. doszło do oblężenia Kremla przez wojska drugiego Dymitra Samozwańca, znów „cudownie uratowanego”.

W 1609 r. w odpowiedzi na sojusz Wasyla Szujskiego z rządzącym Szwecją Karolem IX Sudermańskim król Zygmunt III Waza zdecydował się na interwencję w państwie moskiewskim. Wojska Rzeczypospolitej przystąpiły do oblężenia Smoleńska, które trwało blisko dwa lata. W 1610 r. Polacy pod wodzą hetmana koronnego Stanisława Żółkiewskiego rozbili pod Kłuszynem idącą na odsiecz Smoleńskowi armię rosyjsko‐szwedzką. Wasyl Szujski dostał się do niewoli, a przebywający w Moskwie bojarzy ogłosili detronizację cara, czapkę monomacha zaproponowali zaś polskiemu królewiczowi, 15‐letniemu Władysławowi Wazie, stawiając jednak warunek, by przeszedł on na prawosławie. Pomysł ten gorąco popierał Żółkiewski, tymczasem król Zygmunt III Waza chciał sam przyjąć tytuł cara i sprawować władzę z Warszawy; zamyślał też o doprowadzeniu do unii prawosławia z papiestwem, na wzór unii brzeskiej podpisanej przez część prawosławnych z terenu Rzeczypospolitej.

Smoleńsk, rycina z 1610 r. Tamtejszy kreml, czyli typowa dla miast ruskich warownia – siedziba administracji i miejsce targowe, stanowił jedno z najpotężniejszych założeń obronnych państwa moskiewskiego. Jego mury, wzniesione na przełomie XVI i XVII w., miały blisko 40 potężnych baszt i wież bramnych. Przypomnij sobie, gdzie obecnie znajduje się najbardziej znany Kreml. Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Warto wiedzieć

Kalendarz juliański i gregoriański

Wprowadzony przez Juliusza Cezara w 46 r. p.n.e. kalendarz, zwany juliańskim, który mimo upadku cesarstwa rzymskiego przetrwał w całej chrześcijańskiej Europie, obciążony był niedokładnościami. W miarę upływu stuleci powodowały one odsuwanie się świąt Zmartwychwstania Pańskiego (Wielkanocy) od wiosennej równonocy, względem której wyznacza się ich datę. Astronomowie kościelni dostrzegli to już w IX w., a od XV w. wysuwano projekty reformy kalendarza. W 1582 r. opracowano nowy kalendarz, od imienia papieża Grzegorza XIII nazwany gregoriańskim. Najszybciej wprowadzono go w państwach katolickich (w Polsce już za Stefana Batorego), kraje protestanckie przyjęły go w XVIII w., Moskwa zaś w 1918 r. By uniknąć nieporozumień, przy datacji juliańskiej

Grzegorz XIII. Źródło: Lavinia Fontana, domena publiczna.

dodawano odtąd adnotację starego stylu, a przy gregoriańskiej nowego stylu. I tak, np. rewolucja październikowa wybuchła w 1917 r. w dniu 25 października starego stylu, czyli 7 listopada nowego stylu, zatem po przejściu na kalendarz gregoriański jej rocznicę obchodzono pod tą ostatnią datą. Po upadku komunizmu 7 listopada ustanowiono w państwie moskiewskim nowe święto – Dzień Jedności Narodowej – na pamiątkę odebrania wojskom polskim Kremla w 1612 roku. Kalendarz juliański obowiązuje do dziś m.in. w liturgii prawosławnej.

Słownik

bojarzy

(ros. bojarin; by może od istniejącego na Rusi określenia bojarin - wielmoża) najwyższa warstwa społeczna w dawnej Moskwie

czapka monomacha

symbol władzy wielkich książąt moskiewskich i carów państwa moskiewskiego, pochodzący najprawdopodobniej z końca XIII lub początku XIV w.; według legendy została sprowadzona na Ruś z Konstantynopola przez wielkiego księcia Rusi Kijowskiej, Włodzimierza II Monomacha (1053‐1125)

impostor

(łac.) oszust, osoba podszywająca się pod kogoś, szlabierz

regencja

(łac. rego - rządzę, kieruję), rządy opiekuńcze występujące w ustroju monarchicznym, polegające na sprawowaniu władzy państwowej przez osobę ustanowioną na okres małoletności, dłuższej choroby lub nieobecności panującego

wielka smuta

(ros. – zamęt) termin, którym w dziejach państwa moskiewskiego określa się początek XVII w., okres walk wewnętrznych, częstych zmian na tronie oraz zbrojnych interwencji Rzeczypospolitej (tzw. dymitriad) i Szwecji

Słowa kluczowe

dymitriady, wielka smuta, wojna smoleńska, Wasyl Szujski, rozejm w Dywilinie, Rzeczpospolita w XVII w., polityka zagraniczna Rzeczypospolitej Obojga Narodów

Bibliografia

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą interaktywną i wykonaj kolejne polecenia.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Porównaj przebieg granicy polsko-moskiewskiej według rozejmu w Dywilinie i pokoju w Polanowie.

Polecenie 3

Porównaj przebieg wyprawy moskiewskiej hetmana Żółkiewskiego w latach 1609- i wyprawy moskiewskiej królewicza Władysława w latach 1617-1618.

Film + Sprawdź się

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmem i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DRifao6ZB

Film opowiadający o wojnach z Rosją w pierwszej połowie siedemnastego wieku i o Wielkiej Smucie.

Polecenie 2

Wyjaśnij przyczyny konfliktu Rzeczypospolitej z państwem moskiewskim w wieku XVI i XVII.

Twoja odpowiedź

Ćwiczenie 2

Rozstrzygnij, czy bitwa przedstawiona na mapie 1 została stoczona podczas kampanii wojennej przedstawionej na mapie 2. Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do treści obu map.

Mapa 1

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Stanisław Grzybowski, Dzieje Polski i Litwy (1506-1648), Wielka historia Polski, tom 4., Kraków 2000, str. 316, licencja: CC BY-SA 3.0.

Mapa 2

Źródło: Contentplus.sp. z o.o. na podstawie Stanisław Grzybowski, Dzieje Polski i Litwy (1506-1648), Wielka historia Polski, tom 4., Kraków 2000, str. 336, licencja: CC BY-SA 3.0.

Rozstrzygnięcie Tak

Uzasadnienie

przedstawia przyczyny zaangażowania się Polaków w kryzys dynastyczny w Rosji na początku XVII w. charakteryzuje udział Polaków w wydarzeniach w czasie rosyjskiego bezkrólewia. wyjaśnia znaczenie terminów wielka smuta, dymitriady, czapka monomacha. analizuje przebieg wojen prowadzonych przez Rzeczpospolitą z Rosją w pierwszej połowie XVII w.

Strategie nauczania:

konstruktywizm; konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych; analiza materiału źródłowego (porównawcza); dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna; praca w parach; praca w grupach; praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu; zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale; tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda; telefony z dostępem do internetu.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Przygotowanie do zajęć. Nauczyciel loguje się na platformie i udostępnia uczniom e‐materiał „Wojny z Rosją w pierwszej połowie XVII w. Wielka Smuta”. Prosi uczestników zajęć o zapoznanie się z tekstem w sekcji „Przeczytaj” i multimedium w sekcji „Film + Sprawdź się” tak, aby podczas lekcji mogli w niej aktywnie uczestniczyć i wykonywać polecenia.

Faza wstępna:

1. Przybliżenie przez nauczyciela wyświetlonych na tablicy: tematu i celów lekcji.

2. Raport z przygotowań. Nauczyciel, przy użyciu dostępnego w panelu użytkownika raportu, weryfikuje przygotowanie uczniów do lekcji: sprawdza, którzy uczestnicy zajęć zapoznali się z udostępnionym e‐materiałem. Określenie wiążących dla uczniów kryteriów sukcesu. Nauczyciel poleca uczniom, aby zgłaszali swoje propozycje pytań do wspomnianego tematu. Jedna osoba może zapisywać je na tablicy. Gdy uczniowie wyczerpią swoje pomysły, a pozostały jeszcze jakieś ważne kwestie do poruszenia, nauczyciel uzupełnia informacje.

Faza realizacyjna:

1. Praca w parach z treścią e‐materiału. Uczniowie na podstawie przeczytanego tekstu oraz informacji zawartych w medium w sekcji „Film + Sprawdź się” układają pytania do quizu dla innych par. Nauczyciel wraz z uczniami określa zasady rywalizacji i punktowania dobrych odpowiedzi (np. gra na czas lub na ilość poprawnych odpowiedzi). Przeprowadzenie gry w klasie. Nauczyciel lub wybrany uczeń dba o prawidłowy przebieg quizu zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami. Nauczyciel nagradza zwycięską parę, np. ocenami z aktywności.
2. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi, aby przeczytał polecenie nr 2: „Porównaj przebieg granicy polsko‐moskiewskiej według rozejmu w Dywilinie i pokoju w Polanowie”. Poleca uczniom, aby podzielili się na grupy i opracowali w nich odpowiedzi. Po ustalonym wcześniej czasie przedstawiciel wskazanej (lub zgłaszającej się na ochotnika) grupy prezentuje propozycję odpowiedzi, a pozostali uczniowie ustosunkowują się do niej. Nauczyciel w razie potrzeby uzupełnia odpowiedź. W podobny sposób uczniowie wykonują polecenie nr 3.
3. Utrwalanie wiedzy i umiejętności. Uczniowie wykonują ćwiczenia 1 i 2 w sekcji „Film + Sprawdź się”. Nauczyciel sprawdza poprawność wykonywanych zadań wraz z uczniami.

Faza podsumowująca:

1. Zalogowany na platformie nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji i cele zawarte w sekcji „Wprowadzenie”. Wybrany uczeń odczytuje cele lekcji, następuje wspólne omówienie: co udało się osiągnąć, do czego warto wrócić, czego nie udało się zrealizować i dlaczego. Później nauczyciel analizuje przebieg lekcji i przeprowadza ewaluację, z której wnioski wykorzysta w przyszłości.
2. Na zakończenie nauczyciel omawia przebieg zajęć i pracę uczniów.

Praca domowa:

1. Wykonaj polecenia dołączone do filmów zawarte w sekcji „Film + Sprawdź się”.

Materiały pomocnicze: