Wos notatka terroryzm, Notatki z Wiedza o społeczeństwie

Pobierz Wos notatka terroryzm i więcej Notatki w PDF z Wiedza o społeczeństwie tylko na Docsity!

Zjawisko terroryzmu

Ilona Resztak

Zjawisko terroryzmu

Streszczenie

Autorka podejmuje ważny problem bezpieczeństwa ludzkości, która zostaje zagrożona przez rozwijające się stale zjawisko terroryzmu. Przez to zjawisko państwa świata i ludzie żyją w obawach oraz strachu przed niebezpieczeństwami, jakie powstają w wyniku podejmowanych aktów terroru. Na strukturę artykułu składają się trzy zasadnicze problemy, a mianowicie: pojęcie zjawiska terroryzmu i rys historyczny oraz typologia zagadnienia, działań i aktów terrorystycznych. Zjawisko terroryzmu towarzyszy ludziom od wieków. Działalność terrorystyczna stanowiła i stanowi olbrzymie zagrożenie dla ludzkiego życia i mienia oraz jest wielkim problemem współczesnego świata. Terroryzm ze względu na swoją istotę może zagrażać: porządkowi społecznemu, stosunkom międzynarodowym, a także istnieniu ludzkości. Dlatego uznaje się terroryzm za akt gwałtu o znaczeniu międzynarodowym^1.

1. Pojęcie terroryzmu

Termin „terroryzm” wywodzi się z łacińskiego słowa terror , które oznacza strach, przerażenie, trwogę oraz różne aspekty gwałtu i przemocy powodujące uczucie strachu. Terroryzm według P. Witkowskiego to „stosowanie przemocy, gwałtu, okrucieństwa w celu zastraszania kogoś”^2. W języku polskim wskazuje się dwa znaczenia tego słowa. Słowo „terror” oznacza „stosowanie przemocy gwałtu, okrucieństwa w celu zastraszenia przeciwnika”^3 , a także sam skutek takich zachowań w postaci strachu, grozy, trwogi lub zastraszenia^4. (^1) K. L i e d e l, Zwalczanie terroryzmu lotniczego. Aspekty prawnomiędzynarodowe, Warszawa 2003, s. 9–10. (^2) P. W i t k o w s k i, Pojęcie terroryzmu. Cele i metody działań terrorystycznych, (w:) Ochrona osób i mienia. Vademecum, Lublin 2000, s. 137. (^3) M. S z y m c z a k (red.), Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1989, s. 498. (^4) W. K o p a l i ń s k i, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, Warszawa 1983, s. 423. Prokuratura

I. Resztak Kwestia pojęcia terroryzmu była wielokrotnie dyskutowana i opisywana podczas różnych konferencji międzynarodowych, nie doczekała się jednak uznanej definicji. Obecnie istnieje ponad sto definicji terroryzmu. Pryncypialną przeszkodą w zdefiniowaniu tego pojęcia są bez wątpienia względy polityczne. Stara sentencja głosi, że „Człowiek będący dla jednych terrorystą, dla innych jest bojownikiem o wolność”^5. Podobnie na ten temat wypowiadał się Jaser Arafat, były lider Autonomii Palestyńskiej, który stwierdził, że „różnica między rewolucjonistą a terrorystą sprowadza się do tego, o co każdy z nich walczy. Ktokolwiek broni słusznej sprawy, walczy o wolność i wyzwolenie swego kraju od najeźdźców, osadników i kolonistów, nie może być nazwany terrorystą”^6. Współczesna nauka wprowadziła rozróżnienie tych pojęć. W polskiej literaturze najczęściej spotyka się pogląd, że terror oznacza gwałt i przemoc silnych wobec słabszych, a terroryzm to gwałt i przemoc słabszych wobec silniejszych. Częste mylenie pojęć „terroru” i „terroryzmu” stwarza olbrzymie problemy przy próbie zdefiniowania tego zjawiska. Terroryzm przybiera rozmaite formy i wyraża różne treści, w zależności od miejsca i czasu jego występowania. Występuje wiele różnorodnych zjawisk, które są uznawane za akty terrorystyczne, co utrudnia opracowanie jednolitej koncepcji prawnej terroryzmu. W „Encyklopedii Popularnej PWN” terroryzm określono jako: „działalność zwykle małych, eksternistycznych ugrupowań, które za pomocą zabójstw, zagrożeń śmiercią, mordów politycznych, porwania zakładników, uprowadzeń samolotów i innych podobnych środków potępianych przez społeczność międzynarodową, usiłują zwrócić uwagę opinii publicznej na wysuwane przez siebie hasła, bądź też wymusić na rządach państw, w których działają określone ustępstwa lub świadczenia na swoją korzyść (np. zwolnienie więzionych terrorystów, okup)”^7. Definicję terroryzmu zaproponowała także Komisja Europejska. Według Komisji terroryzmem jest: „wszelkie celowe akty popełnione przez pojedyncze osoby lub organizacje przeciw jednemu, lub kilku państwom, ich instytucjom lub ludności, w celu zastraszania oraz poważnego osłabienia lub zniszczenia struktury politycznej, gospodarczej i społecznej kraju”^8. (^5) S. S e r w i a k, Cyberprzestrzeń, jako źródło zagrożenia terroryzmem, (w:) E. W. P ł y w a c z e w s k i (red.), Przestępczość zorganizowana. Świadek koronny. Terroryzm w ujęciu praktycznym, Kraków 2005, s. 590. (^6) Przemówienie J. Arafata na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ z dnia 13 listopada 1974 r.; zob. B. H o ff m a n, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999, s. 24. (^7) Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1993, s. 864; B. H o ff m a n, Oblicza…, op. cit ., s. 36. (^8) J. P a w ł o w s k i, Terroryzm we współczesnym świecie, Warszawa 2001, s. 12. Prokuratura

I. Resztak ustępstw politycznych, sprowokowanie nieprzemyślanych działań lub/i zademonstrowanie/nagłośnienie własnych politycznych przekonań”^14. Odmienne zdanie prezentuje K. Liedel, stwierdzając, że terroryzm to: „metoda działania, która posłużyć może realizacji dowolnego celu politycznego. (…) Terroryzm nie jest samodzielnym, autonomicznym zjawiskiem, a jedynie metodą służącą realizacji różnorodnych celów”^15. Natomiast A. Pawłowski uważał, że terroryzm to „planowana taktyka działania politycznego zaangażowanych osób, polegająca na stosowaniu spektakularnych środków fizycznych przeciwko osobistym i rzeczowym prawom drugich osób, w celu zwrócenia na siebie i swoje idee uwagi publicznej bądź w zamiarze wywołania takiej grozy, aby osoby trzecie poczuły się zmuszone do zachowania się odpowiadającego terrorystom”^16. Zdaniem B. Hoffmana, terroryzm można uznać za przemoc lub groźbę przemocy, która zmierza do osiągnięcia celów politycznych lub służenia takim celom^17. Zgodnie z definicją zaproponowaną przez T. Hanauska „terroryzm jest to planowana, zorganizowana i zazwyczaj uzasadniona ideologicznie działalność osób lub grup mająca na celu wymuszenie od władz państwowych, społeczeństwa lub poszczególnych osób określonych świadczeń, zachowań lub postaw, a realizowana w przestępczych formach obliczonych na wywołanie szerokiego i maksymalnie zastraszonego rozgłosu w opinii publicznej”^18. (^14) B. B o l e c h ó w, Terroryzm w świecie podwubiegunowym, Toruń 2002, s. 35. (^15) K. L i e d e l, Dbałość o bezpieczeństwo narodowe Polski w kontekście zagrożenia terrorystycznego, http://www.terroryzm.com/articles.php?id=220, dostęp w dniu 21 stycznia 2011 r. (^16) A. P a w ł o w s k i, Terroryzm polityczny w Europie w XIX i XX wieku, Zielona Góra 1980, s. 9. (^17) B. H o ff m a n, Oblicza…, op. cit ., s. 12. (^18) T. H a n a u s e k, W sprawie pojęcia współczesnego terroryzmu, Problemy Kryminalistyki 1980, nr 143, s. 33. Prokuratura

Zjawisko terroryzmu Inną definicję pojęcia terroryzmu przedstawił M. Flemming. Jego zdaniem „terroryzm to umyślne działania stanowiące naruszenie prawa karnego i zmierzające w drodze aktów przemocy lub zagrożenia takimi aktami do zastraszenia organów państwowych lub znaczących odłamów społeczeństwa oraz do wymuszenia określonego postępowania”^19. Natomiast P. Witkowski definiuje terroryzm, jako „stosowanie przemocy przez osoby działające w konspiracji przeciwko określonej sytuacji społecznej, ekonomicznej lub politycznej w celu jej zmiany. Zazwyczaj jest więc walką z władzą i o władzę”^20. Działania terrorystyczne realizowane są z całą bezwzględnością, za pomocą różnych środków (naciski psychiczne, przemoc fizyczna, użycie broni i ładunków wybuchowych), w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego w społeczeństwie lęku, terror od terroryzmu różni się stosunkiem władzy i statusem społeczno- prawnym podmiotów. Podsumowując, można stwierdzić, iż terroryzm jest stosowaniem aktów gwałtu i przemocy przez pojedyncze osoby bądź organizacje działające w konspiracji przeciw istniejącemu porządkowi ustanowionemu przez państwo podjęte w celu wymuszenia od władz państwowych i społeczeństwa określonych zachowań oraz świadczeń, często naruszające dobra osób postronnych.

2. Rys historyczny zjawiska terroryzmu

Terroryzm nie jest zjawiskiem nowym. Opracowania naukowe nie uściślają dokładnego czasu i miejsca pierwszych w historii ludzkości aktów terrorystycznych. Przyjmuje się, że pierwszym w dziejach terrorystą był Herostrates z Efezu, który w 356 p.n.e. podpalił świątynię Artemidy. Herostrates był ubogim szewcem, chcącym uzyskać sławę poprzez zniszczenie budowli uważanej przez Greków za jeden z ówczesnych cudów świata^21. (^19) M. F l e m m i n g, Terroryzm polityczny w międzynarodowym prawodawstwie, Wojskowy Przegląd Prawniczy 1996, nr 1, s. 3. (^20) P. W i t k o w s k i, Pojęcie terroryzmu…, op. cit ., s. 137. (^21) R. B o r k o w s k i, Konflikty współczesnego świata, Kraków 2001, s. 120. Prokuratura

Zjawisko terroryzmu Słowo „terroryzm” i „terror” upowszechniły się w okresie Rewolucji Francuskiej, kiedy w latach 1793–1794 Komitet Ocalenia Publicznego Trybunału Rewolucyjnego, komitety rewolucyjne i ich agenci, stosowali na wielką skalę represje przeciw faktycznym i wyimaginowanym wrogom rewolucji. Najbardziej krwawy okres rządów Komitetu Bezpieczeństwa Publicznego podczas rewolucji francuskiej został nazwany „terrorem”, a zasiadających w komitecie jakobinów zwano „terrorystami”. W tym okresie w publicznym gilotynowaniu, pacyfikowaniu i mordowaniu więźniów zginęło około 40 000 ofiar^26. Około 300 000 Francuzów poddano represjom i przetrzymywano w więzieniach. W niektórych rejonach Francji stosowano krwawe egzekucje i ludobójcze metody pacyfikacji bez żadnych postanowień sądowych^27. Terroryzm pojawił się w drugiej połowie XIX wieku za sprawą anarchistów głoszących hasła buntu przeciwko ówczesnym porządkom społecznym. Pod koniec XIX wieku doszło w całej Europie do serii ataków terrorystycznych. W 1874 r. we Włoszech odbyło się wiele zamachów terrorystycznych, a w Hiszpanii działała grupa terrorystyczna „Mano Negra” („Czarna Ręka”). W tym okresie nastąpiły pierwsze zamachy na głowy państw. W najsłynniejszych zamach terrorystycznych zginęli: prezydent Francji, L. Cornot w 1884 r., premier Hiszpanii, C. de Castillo w 1897 r., cesarzowa austriacka Elżbieta w 1898 r., król włoski Humbert w 1900 r., prezydent Stanów Zjednoczonych, W. McKinley w 1901 r., premier Hiszpanii, J. Canalejas w 1912 r., następca tronu austriackiego Ferdynand i jego żona Zofia w 1914 r. Jednak z biegiem czasu celami terrorystów przestali być indywidualni politycy, a stawało się nim społeczeństwo lub określone jego grupy (urzędnicy państwowi, itp.). Celem ataków na społeczeństwo miało być wywołanie niechęci do rządu. Na przełomie XIX i XX wieku ormiański ruch nacjonalistyczny we wschodniej Turcji zastosował terrorystyczną strategię w walce z osmańskim rządem. Ataki terrorystyczne skierowane na przedstawicieli, administracji i policji były popierane społecznie. Także Macedończycy podjęli terrorystyczną walkę przeciwko Turkom. Natomiast Serbowie założyli nacjonalistyczne organizacje, których działalność miała głównie charakter antyhabsburski. Pierwsza wojna światowa wybuchła w następstwie zamachu na habsburskiego arcyksięcia Ferdynanda w 1914 r. w Sarajewie, który zginął z rąk bośniackiego Serba, członka organizacji „Mlada Bosna”. Terroryzm miał podłoże nacjonalistyczne. (^26) R. B o r k o w s k i, Konflikty…, op. cit ., s. 122. (^27) B. H o ff m a n, Oblicza…, op. cit ., s. 13. Prokuratura

I. Resztak Na początku XX wieku coraz głośniej było o terroryzmie zainspirowanym ideologiami nacjonalistycznymi. Dążenie Ulsteru do Irlandii przybrało formę terroryzmu separatystycznego Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Przedstawiciele IRA, którzy nie uznali traktatu brytyjsko-irlandzkiego, rozpoczęli walkę terrorystyczną. W wyniku licznych zamachów zginęło i zostało rannych wiele osób. Kulminacją tych zamachów był atak w centrum handlowym w Coventry. Kolejny etap terroryzmu irlandzkiego nastąpił w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych ubiegłego wieku. W latach trzydziestych XX wieku znaczenie pojęcia „terroryzm” uległo istotnej zmianie. W tym okresie rzadziej posługiwano się tym pojęciem do określania ruchów rewolucyjnych oraz przemocy skierowanej przeciwko rządom oraz ich przywódcom. Zdecydowanie częściej pojęcie „terroryzm” służyło do opisywania praktyk masowych represji, które były stosowane przez państwa totalitarne, a także ich dyktatorskich przywódców przeciwko własnym obywatelom^28. W Polsce działaniem o znamionach terroryzmu było zamordowanie pierwszego prezydenta RP, Gabriela Narutowicza, w 1922 r.^29. Postęp techniczny zwiększył możliwości dokonywanych aktów terrorystycznych, w następstwie czego zmieniono cel wspomnianych zamachów. Częściej były nimi autobusy, pociągi samoloty i statki. W roku 1930 miało miejsce pierwsze porwanie samolotu. Kilku peruwiańskich terrorystów opanowało samolot, chcąc w ten sposób nielegalnie przekroczyć granice Peru. Od tego czasu rozpoczęła się inwazja zamachów terrorystycznych na środki lokomocji^30. Kolejna fala terroryzmu pojawiła się w Palestynie, gdzie Arabowie i Żydzi stosowali terror jako metodę rozwiązywania konfliktu^31. Już na początku lat

70. dwudziestego stulecia palestyński terroryzm przybrał charakter terroryzmu międzynarodowego, w którym terroryści mogli zaatakować dowolny cel na świecie. Za datę początku terroryzmu międzynarodowego przyjmuje się porwanie samolotu izraelskich linii lotniczych w Rzymie w 1968 r. (^28) Ibidem , s. 21. (^29) P. W i t k o w s k i, Pojęcie terroryzmu…, op. cit ., s. 138. (^30) Ibidem. (^31) R. B o r k o w s k i, Konflikty…, op. cit ., s. 125. Prokuratura

I. Resztak Terroryzm ujawnia się w czynach bezprawnych. Najczęściej takimi czynami są: uprowadzanie i zawładnięcie samolotów, uprowadzanie innych środków komunikacji (np. statków, pociągów, autobusów) razem z pasażerami w charakterze zakładników, akty sabotażu gospodarczego, włamania, napady, żądania okupu, zabójstwa – zamachy na życie, zdrowie czy wolność przedstawicieli władz, a także osób, które podlegają ochronie międzynarodowej, uprowadzanie i przetrzymywanie w charakterze zakładników osób, które pochodzą z innych państw niż teren działania terrorystów (np. dziennikarzy, duchownych), użycie broni automatycznej, rakiet i ładunków wybuchowych w miejscach publicznych i wywołanie dzięki temu szczególnego zagrożenia dla osób postronnych^38. Większość działań terrorystycznych jest związana z braniem zakładników, w celu nasilenia dramatyzmu akcji terrorystycznej, zdobycia rozgłosu dla głoszonej idei, a także umocnienia pozycji terrorystów przy pertraktacjach. Ponadto, terroryzm wiąże się często z handlem ludźmi, handlem narkotykami, bronią oraz materiałami rozszczepialnymi (np. rakiety). Sprzyjające warunki do rozwoju terroryzmu oraz działania organizacji o charakterze terrorystycznym stwarzają: terroryzm bliskowschodni, fundamentalizm muzułmański (dżihad), tendencje nacjonalistyczne w byłej NRD, nacjonalizm postsowiecki, rozpad Jugosławii. Od aktów terrorystycznych należy odróżnić zwyczajne czyny kryminalne o znamionach działań terrorystycznych. Do takich aktów można zaliczyć anonimowe telefony o podłożeniu materiałów wybuchowych w obiektach użyteczności publicznej czy też eksplozje ładunków na tle porachunków między gangami przestępczymi lub z motywu zemsty bądź w celu zastraszenia urzędników państw (prokuratorów, sędziów, celników)^39.

3. Typologia współczesnego terroryzmu

(^38) Ibidem. (^39) S. S e r w i a k, Cyberprzestrzeń…, op. cit ., s. 590. Prokuratura

Zjawisko terroryzmu Istnieje wiele rodzajów terroryzmu. Ze względu na kryterium podmiotu prowadzącego działalność terrorystyczną wyróżnia się terroryzm państwowy ( stateterrosism ) oraz terroryzm antypaństwowy ( anti-stateterrosism )^40. W przypadku terroryzmu państwowego chodzi o „zastraszające działanie władzy państwowej wobec obywateli”^41. Są to różne formy zaangażowania państwa w działalność o charakterze terrorystycznym oraz udzielanie schronienia i wsparcia finansowego grupom terrorystycznym. Natomiast terroryzm antypaństwowy jest dokonywany przez ruchy, ugrupowania lub pojedyncze osoby, dążące do destabilizacji struktur państwa oraz porządku społecznego^42. Ze względu na kryterium motywacji wyróżnia się terroryzm polityczny i terroryzm niepolityczny. W przypadku terroryzmu politycznego sprawcy, wywołując stan zastraszenia, kierują się motywami politycznymi, w tym także kwestiami religijnymi lub ideologicznymi. W ramach terroryzmu politycznego P. Wilkinson wyróżnia terroryzm represywny ( repressive ), wykorzystywany głównie przez państwo i jego aparat policyjny do poskromienia oraz podporządkowania określonych grup i jednostek, terroryzm subrewolucyjny ( sub-revolutionary ), działalność motywowanych ideologicznie niewielkich grup lub jednostek, które stosują przemoc w różnych celach, np. zastraszania, ukarania lub zemsty, lecz nie są w stanie przeprowadzić fundamentalnych zmian; terroryzm rewolucyjny ( revolutionary ), którego celem jest rewolucja zmierzająca do zasadniczych przemian w strukturze państwa^43. W ramach terroryzmu niepolitycznego wyodrębnia się terroryzm kryminalny (przestępczy) i terroryzm patologiczny. W polskiej literaturze występują zróżnicowane sposoby klasyfikowania terroryzmu politycznego. A. Pawłowski przedstawił podział tego terroryzmu ze względu na kryterium „stref życia społecznego zagrożonych akcją terrorystyczną”. Ze względu na to kryterium wyróżnił terroryzm indywidualny i terroryzm ekonomiczny. Terroryzm indywidualny, zdaniem autora, to: „akty przemocy skierowane przeciwko życiu osób, dobranych konkretnie albo oznaczonych zaledwie grupowo”. Terroryzm ekonomiczny to terroryzm, który godzi „w zastane stosunki gospodarcze, a zwłaszcza w prawo wykonywania tytułu własności przez fabrykantów i obszarników”^44. (^40) Zob. B. H o ł y s t, Strach przedterroryzmem oraz jego psychologiczne i społeczne konsekwencje, Prokuratura i Prawo 2002, nr 7–8, s. 10; K. K a r o l c z a k, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995, s. 13–15. (^41) B. H o ł y s t, Kryminologia…, op. cit ., s. 116. (^42) K. W i a k, Prawnokarne środki…, op. cit ., s. 31. (^43) Ibidem , s. 32–33. (^44) A. P a w ł o w s k i, Typologia terroryzmu politycznego, (w:) J. M u s z y ń s k i (red.), Terroryzm polityczny, Warszawa 1991, s. 94. Prokuratura

Zjawisko terroryzmu

• jest skierowany przeciwko cudzoziemcom lub zagranicznym celom,
• został zaplanowany przez władze lub frakcje więcej niż jednego państwa,
• jest ukierunkowany na wpływanie na politykę obcego rządu^48. Powyższy artykuł przybliżył zatem pojęcie zjawiska terroryzmu i terroru, ukazał dyskusję i próbę zdefiniowania go przez różnych autorów, a po przedstawieniu historii problemu terroryzmu zaprezentowano typologię zjawiska, dając zwięzły ogląd przedstawionego zagadnienia w podjętych rozważaniach.

Phenomenon of terrorism

Abstract

An important matter of human safety is addressed which safety is threatened by a continuously growing phenomenon of terrorism. Terrorism makes states and people worldwide experience anxiety and fear of dangers associated with acts of terrorism. This paper touches upon three crucial issues, i.e.: concept and historical outline of the phenomenon of terrorism, as well as typology of terrorism and terrorist actions and acts. (^48) Ibidem , s. 34–35. Prokuratura