Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Przygotuj się do egzaminów
Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity
Otrzymaj punkty, aby pobrać
Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium
Społeczność
Odkryj najlepsze uniwersytety w twoim kraju, według użytkowników Docsity
Bezpłatne poradniki
Pobierz bezpłatnie nasze przewodniki na temat technik studiowania, metod panowania nad stresem, wskazówki do przygotowania do prac magisterskich opracowane przez wykładowców Docsity
Wielu historyków filozofii uważa, że Platon oraz jego uczeń Arystoteles to dwaj najwięksi filozofowie. Są jednak i tacy, którzy tego zdania nie podzielają.
Typologia: Streszczenia
1 / 26
Ta strona nie jest widoczna w podglądzie
Nie przegap ważnych części!
Wprowadzenie Przeczytaj Mapa myśli Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Arystoteles, O duszy, t. 4, 429 a 10, tłum. P. Siwek. Arystoteles, O duszy, t. B 1, 413 a, tłum. P. Siwek. Arystoteles, O duszy, t. B 1, 412 a 19-22, tłum. P. Siwek. Platon, Fajdros, tłum. W. Witwicki. Platon, Fedon, tłum. W. Witwicki. Platon, Menon, tłum. W. Witwicki.
Russell Bertrand, Problemy filozofii, tłum. W. Sady, Warszawa 1995.
Platon, Uczta, tłum. W. Witwicki.
Przeczytaj
Zarówno Platon, jak i Arystoteles, byli twórcami systemów filozoficznych , czyli takich konstrukcji myślowych, które:
są tworzone wokół określonych zasadniczych idei; poruszają podstawowe pytania filozoficzne; stanowią całość myślową obejmującą podstawowe działy filozofii.
Rozważając w historii myśli los ważnych problemów metafizycznych, epistemologicznych, etycznych, często także ogólnych spraw polityki, logiki, dialektyki i retoryki, prawie zawsze dojdziemy do założeń Platona lub Arystotelesa.
Oba systemy, platoński i arystotelesowski, miały charakter syntez, co oznacza, że uwzględniały i w sposób dojrzały przetwarzały dorobek wcześniejszych filozofów. Zarówno w filozofii platońskiej, jak i w myśli Arystotelesa widoczne są wpływy presokratyków, zwłaszcza pitagorejczyków (koncepcja duszy) oraz Heraklita (wariabilizm) i Parmenidesa (niezmienność bytu). System Arystotelesa był budowany na gruncie już istniejących pytań i rozstrzygnięć platońskich.
Obu filozofom była także właściwa postawa optymizmu poznawczego, czyli przekonanie, że rzeczywistość jest poznawalna. Platonizm i arystotelizm powstały w klasycznym okresie rozwoju kultury greckiej (V–IV wiek p.n.e.) i torowały drogę późniejszej filozofii europejskiej oraz stanowiły dla niej punkt odniesienia.
Obaj filozofowie tworzyli w inny sposób. Platońskie dialogi charakteryzuje poetycki język i bogactwo metafor, z kolei twórczość Arystotelesa (zwanego także Stagirytą) cechuje maksymalna troska o logiczność wywodu i precyzyjne definicje pojęć. Potoczystość dzieł platońskich ustępuje natomiast w arystotelizmie wywodom podporządkowanym przyjętym przez autora podziałom i klasyfikacjom. O czym mogą nam mówić odmienności stylu? Chociażby o różnicach tkwiących w intelektualnym ukierunkowaniu obu filozofów, często obrazowanym fragmentem fresku Rafaela Santi Szkoła ateńska, który możesz zobaczyć poniżej.
Co może oznaczać uniesiona w górę ręka Platona? Zdaje się on sugerować, że to, co dla człowieka najważniejsze, znajduje się „tam”, poza światem zmysłowym. Z kolei ręka
Arystotelesa, wyciągnięta poziomo, może oznaczać, że człowiek przede wszystkim powinien zwrócić się ku temu, co jest „tutaj”, w obrębie świata zmysłowego. Należy jednak pamiętać, że filozofia Stagiryty dąży raczej do zrównoważenia obecności obu „światów”, niż do skierowania człowieka wyłącznie ku temu, co zmysłowe.
Aby przybliżyć znaczenie obu systemów i relacje między nimi, posłużmy się przykładem jednego problemu. Chodzi o możliwość uzyskiwania wiedzy ogólnej i pewnej, który jest jednym z najważniejszych problemów w filozofii. Trudno się temu dziwić, gdyż filozofia tak naprawdę wyrosła na pragnieniu takiej wiedzy. Zarówno Platon, jak i Arystoteles zajmowali się tym problemem. Co ich różniło? Zastanawiali się, jaki byt należy uczynić przedmiotem dociekań, aby zaowocowały one wiedzą ogólną.
Otóż według Platona wiedza właściwa – w odróżnieniu od mniemania – ma za przedmiot to, co niezmienne. Przedmiotem takiej wiedzy są niematerialne, samodzielne, niezależne od rzeczy zmysłowych, istniejące wiecznie idee.
To, co ogólne i niezmienne, i stanowi przedmiot nauki, nie istnieje oddzielnie od bytu materialnego, lecz tkwi w każdym bycie jako jego gatunkowa istota – powie z kolei Arystoteles.
Platon w dziejach filozofii był patronem tych myślicieli, którym bliski był obraz rzeczywistości jako hierarchicznego porządku bytów, z ideą Dobra na czele. Taki motyw widoczny jest zarówno w jego metafizyce, jak i epistemologii. W metafizyce występuje w postaci teorii idei jako transcendentnych bytów doskonałych, z których wszystko inne czerpie swoje istnienie i sens. W epistemologii zaś uwidacznia się w rozumieniu poznania jako czysto intelektualnego kontaktu ze światem idei, co owocuje wiedzą ogólną i niewzruszalną.
Można powiedzieć, że Platon odkrył dla kultury europejskiej dualność niematerialnego, obiektywnego świata idei oraz wtórnego świata rzeczy materialnych. Na tej drodze określił też warunki zdobywania wiedzy rozumnej, ogólnej i pewnej. Dlatego doktrynę Platona i doktryny pokrewne nazywa się niekiedy obiektywnym idealizmem. W nawiązaniu do
Rafael San , Szkoła ateńska (fragment), Platon i Arystoteles Źródło: domena publiczna.
Arystoteles uważał, że świat składa się z jednostkowych obiektywnie istniejących rzeczy, które posiadają cechy ogólne (gatunkowe) i połączone są relacjami przyczynowymi. Odrzucił on platoński dualizm idei i rzeczy. Uznał, że istnieją samoistne rzeczy (substancje), które są złożeniem materii, czyli tego, co jest określane, oraz formy, czyli tego, co materię określa. Stanowisko to nazywa się hylemorfizmem.
W teorii poznania Arystoteles odsunął platońską teorię racjonalizmu epistemologicznego na rzecz umiarkowanego empiryzmu. Poznanie według niego przebiega w dwóch etapach: empirycznym, które polega na gromadzeniu wrażeń zmysłowych, i racjonalizacji zebranego materiału w postaci pojęć ogólnych. Dopiero stopniowe poznanie rzeczy prowadzi, zdaniem Arystotelesa, do wykroczenia poza nie i poznania Absolutu – bytu duchowego, nadzmysłowego. Dlatego epistemologiczne stanowisko Arystotelesa nazywamy umiarkowanym empiryzmem lub aposterioryzmem.
Forma, wespół z materią, przyczyną sprawczą oraz celem, są podstawą wyjaśnienia powstania i budowy rzeczy. Dopiero stopniowe poznanie rzeczy prowadzi, zdaniem Arystotelesa, do wykroczenia poza nie i poznania Absolutu – bytu duchowego, nadzmysłowego.
Dzięki tym założeniom Arystoteles stał się patronem tych filozofów, którzy cenili wiedzę empiryczną. Uwidacznia się to np. w jego dociekaniach biologicznych, a także w obrębie etyki (rozumienie dobra i szczęścia) czy polityki (koncepcja państwa). Arystoteles często podążał do celu wytyczonego przez Platona, aczkolwiek ścieżką, którą już wytyczał on sam.
Arystotelesowi zawdzięczamy klasyfikację wiedzy i znakomity rozwój logiki. Zawdzięczamy mu również tzw. zasadę złotego środka , mówiącą, że w życiu należy zachować rozumny umiar i wewnętrzną równowagę, unikać zaś skrajności.
Jeśli spojrzeć na historyczne znaczenie platonizmu , to ujrzymy olbrzymi obszar jego wpływów. Obejmuje on – terytorialnie – basen morza Śródziemnego, tereny łacińskiego Zachodu, m.in. szkołę aleksandryjską, oraz inne szkoły platońskie kultury
Wielka Biblioteka Aleksandryjska funkcjonowała w okresie od III wieku p.n.e. do IV wieku n.e. Była ośrodkiem nauki i edukacji, a za jej wzór mogły posłużyć m.in. szkoły Platona i Arystotelesa. Źródło: domena publiczna.
śródziemnomorskiej, neoplatonizm Plotyna, pierwszy system filozoficzny chrześcijaństwa stworzony przez Aureliusza Augustyna, filozofów średniowiecza aż do XIII wieku, filozofię renesansu rozwijaną m. in. w Akademii Florenckiej oraz niektóre współczesne kierunki filozofii. Można powiedzieć, że rozważając jakiekolwiek kwestie filozoficzne trudno nie nawiązać do Platona, co wyraził brytyjski filozof A. N. Whitehead w twierdzeniu, że „cała filozofia europejska to przypisy do Platona”.
Równie trudno wyobrazić sobie filozofię bez arystotelizmu. Jego dzieła były czytane i komentowane do schyłku starożytności. Później, od VI do XI wieku, był znany głównie z prac logicznych, od wieku XI natomiast, za pośrednictwem kultury arabskiej – przede wszystkim prac Al‐Farabiego i Awerroesa – rozpoczął się proces przyswajania całości jego dzieła przez Europę chrześcijańską. Obecny był także w filozofii bizantyjskiej.
Szczytowe osiągnięcie recepcji arystotelizmu stanowiło stworzenie na jego gruncie drugiego systemu filozofii chrześcijańskiej przez Tomasza z Akwinu. Tomizm dominował w kulturze filozoficznej do XV wieku, a w postaci neotomizmu odrodził się w wieku XX. Z kolei renesans przyniósł zainteresowanie pismami przyrodniczymi Stagiryty. W czasach nowożytnych oraz współcześnie arystotelizm nie przybiera kształtu odrębnej szkoły, ale propozycje teoretyczne wypracowane na jego gruncie są nadal ważną składową myśli filozoficznej. Dzieła Arystotelesa odegrały ważną rolę w kształtowaniu polskiego języka filozoficznego dzięki przekładom dokonanym w XVII wieku przez Sebastiana Petrycego.
O filozofii Platona i Arystotelesa przeczytasz m.in. w e‐materiałach:
Platon w służbie idealizmu Dualizm Platona Idealizm Platona jako system filozoficzny Platońska wizja świata idealnego Mit jaskini – analiza tekstu źródłowego Świat materialny i świat idei Symbolika zawarta w dziełach Platona Ontologiczny kontratak Arystotelesa – substancja Hylemorfizm Arystotelesa
Akropol w Pergamonie, dzisiejsza Turcja. Pergamon był jednym z najważniejszych miast starożytności. Miała tu swoją siedzibę Biblioteka Pergamońska, druga po Aleksandyjskiej. Źródło: Friedrich Thierch, domena publiczna.
idea
(gr. idein – widzieć) według Platona: byt niematerialny, prawdziwy i niezmienny, poznawany za pomocą intelektu
idealizm
idealizm, (gr. eidos – to, co widziane, kształt) kierunek głoszący, że podstawową realnością są idee, natomiast świat materialny jest bytem wtórnym, pochodnym
metafizyka
(gr. meta ta physika – to, co jest po fizyce) dział filozofii zajmujący się bytem jako takim i jego podstawowymi własnościami
natywizm
(łac. nativus – wrodzony) pogląd w epistemologii, zakładający, że w ludzkim umyśle istnieje wrodzona wiedza, poprzedzająca doświadczenie zmysłowe. Natywizm bywa też nazywany racjonalizmem genetycznym
racjonalizm epistemologiczny
lub: aprioryzm – stanowisko, zgodnie z którym rozum jest niezależnym od doświadczenia, właściwym i skutecznym źródłem poznania. Stanowisko przeciwstawne do empiryzmu epistemologicznego (aposterioryzmu)
Stagiryta
przydomek Arystotelesa pochodzący od miejsca urodzenia – greckiego miasta Stagira
szkoła aleksandryjska
nurt filozofii neoplatońskiej rozwijający się między III a VII wiekiem n.e. w Aleksandrii. Myśliciele związani ze szkołą aleksandryjską to m.in. Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Didym Ślepiec oraz Cyryl z Aleksandrii
transcendentny
(łac. transcendens – przekraczający) wieloznaczny termin filozoficzny, tutaj znaczy: istniejący poza światem dostępnym zmysłom
uniwersalia
(łac. universalis – odnoszący się do ogółu, całości) odpowiedniki nazw i pojęć ogólnych, mające cechy wspólne danej klasie przedmiotów konkretnych, np. człowiek w ogóle (a nie człowiek jako jednostka)
wariabilizm
(łac. variabilis – zmienny) występująca w wielu nurtach filozoficznych, wywodząca się od Heraklita z Efezu teoria, która głosi powszechną i ciągłą zmienność wszystkiego, co istnieje. U Heraklita obrazem tej teorii była rzeka: Panta rhei kai ouden menei – wszystko płynie i nic nie pozostaje takie samo
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: (^) 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Twórcą systemu filozoficznego zwanego neoplatonizmem był:
Arystoteles.
Tomasz z Akwinu.
Seneka.
Plotyn.
Ćwiczenie 2
Autorem systemu filozofii chrześcijańskiej opartego na platonizmie był...
Ammoniusz Sakkas.
Aureliusz Augustyn.
Sokrates.
Tomasz z Akwinu.
輸
輸
Ćwiczenie 3
Autorem systemu filozofii chrześcijańskiej opartego na arystotelizmie był...
Plotyn.
Tales.
Tomasz z Akwinu.
Aureliusz Augustyn.
Ćwiczenie 4
Ćwiczenie 5
Przypisz każdą koncepcję Platonowi lub Arystotelesowi.
Platon
Arystoteles
eudajmonizm aposterioryzm
sylogistyka
obiektywny idealizm
teoria cnót
dualizm metafizyczny
natywizm
輸
輸
輸醙
Ćwiczenie 7
Nazwij dziedzinę filozofii, do której nawiązują cytaty w powyższym ćwiczeniu, a następnie nazwij stanowisko filozoficzne, do którego nawiązują.
Cytat 1
Cytat 2
Cytat 3
Cytat 4
dziedzina stanowisko
dziedzina stanowisko
dziedzina stanowisko
dziedzina stanowisko
Fedon Więc do którego, sądzisz znów, rodzaju przedmiotów dusza jest podobniejsza i z którym bliżej spokrewniona, wedle tego, co się przedtem i co się teraz powiedziało? – Chyba każdy, sądzę, zgodzi się po tej rozprawie, najbardziej nawet nieuczony, że ze wszech miar i całkowicie dusza podobniejsza jest do tego, co wieczne i ..niezmienne, niż do tego, co nie. Źródło: Platon, Fedon, tłum. W. Witwicki, s. 79.
醙
Ilustracja platońskiej alegorii duszy Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Niechaj tedy będzie podobna do w jedno zrosłej siły skrzydlatego i zaprzęgu i woźnicy. U bogów i konie, i woźnice, wszystko to cnotliwe i z dobrego rodu, a u innych mieszanina. I tak, naprzód parą musi powozić nasz wódz, a potem konia ma jednego doskonałego, z pięknej i dobrej rasy, a drugiego z całkiem przeciwnej, rumaka zupełnie tamtemu przeciwnego. Ciężkie to i trudne, oczywiście, powożenie nimi. Źródło: Platon, Fajdros, tłum. W. Witwicki, s. 246.
Fajdros Jakeśmy na początku tej opowieści na trzy części każdą duszę podzielili: dwie niby na kształt koni, a trzecia na kształt woźnicy, zostańmy i teraz przy tym porównaniu. Z koni zaś, powiedzieliśmy, jeden dobry jest, a drugi nie. Ale na czym polega dobroć jednego, a złość drugiego, tegośmy nie przechodzili; więc powiedzmy teraz. Otóż ten z nich, który lepsze ma stanowisko, kształty ma proste a proporcjonalne i zgrabne; wysoko nosi kark, nos ma łagodnie zgarbiony, białą maść, czarne oczy; ma ambicję, ale i ma władzę nad
O duszy Dusza musi być substancją rozumianą jako forma ciała naturalnego... Źródło: Arystoteles, O duszy, t. B 1, 412 a 19-22, tłum. P. Siwek.
O duszy ...mają rację ci, co sądzą, że dusza ani nie istnieje bez ciała, ani nie jest jakimś ciałem. W rzeczy samej dusza nie jest ciałem, lecz czymś należącym do ciała i dlatego przebywa w ciele, a do tego w ciele określonego rodzaju. Źródło: Arystoteles, O duszy, t. B 1, 413 a, tłum. P. Siwek.
O duszy ...należy starannie badać, co właściwie w każdej z osobna [grupie] jest duszą, na przykład co jest duszą rośliny, co człowieka, co zwierzęcia? Należy również rozpatrzyć, dlaczego [dusze] tak kolejno po sobie następują; bez duszy wegetatywnej bowiem nie ma duszy zmysłowej, lecz na odwrót, w roślinach istnieje dusza wegetatywna oddzielnie od duszy zmysłowej; lub znowu bez zmysłu dotyku nie ma innych zmysłów, lecz zmysł dotyku może istnieć sam bez innych, bo wiele zwierząt nie posiada ani wzroku, ani słuchu, ani powonienia. A spośród jestestw obdarzonych zmysłami jedne mają zdolność poruszania się w miejscu, inne jej nie mają. Jeszcze inne, lecz i najmniej liczne jestestwa, są wyposażone w zdolność rozumowania i myślenia; te bowiem spośród śmiertelnych jestestw, które posiadają zdolność wnioskowania, mają wszystkie inne zdolności; lecz nie wszystkie, które mają jakąś z tamtych zdolności, posiadają jednocześnie władzę wnioskowania; owszem, niektórym brak nawet wyobraźni; inne wreszcie o niej samej żyją.
Metafizyka Wszyscy ludzie z natury dążą do poznania, czego dowodem jest ich umiłowanie zmysłów (...) rodzaj ludzki żyje również za sprawą umiejętności i rozumowania.
O duszy Co się tyczy tej części duszy, przez którą dusza poznaje i wydaje sąd o rzeczach (…) należy zbadać, jaką ma ona charakterystyczną cechę i jak właściwie dokonuje się myślenie. Jeśli myślenie jest czymś podobnym do postrzegania, będzie ono polegać albo na szczególnej formie odbierania wpływu od przedmiotu myślowego, albo na czymś innym tego rodzaju. Źródło: Arystoteles, O duszy, t. 4, 429 a 10, tłum. P. Siwek.
Ćwiczenie 8 Na podstawie lektury powyższych tekstów uzupełnij poniższe zdania. Aby się przekonać, czy prawidłowo wykonałeś zadanie, sprawdź klucz odpowiedzi.
Według Platona dusza istnieje , a według Arystotelesa dusza istnieje
. Według Platona dusza i ciało mogą bytować a według Arystotelesa dusza i ciało bytują. Według Platona dusza ma trzy , a według Arystotelesa istnieją trzy. Stanowisko Platona w kwes i nazywamy aprioryzmem, ponieważ według niego , natomiast stanowisko Arystotelesa nazywamy aposterioryzmem, ponieważ według niego. Jeżeli natywizm oznacza stanowisko, zgodnie z którym istnieją wrodzone człowiekowi treści poznawcze, to natywistą jest. Styl literacki Platona mogę opisać jako natomiast styl Arystotelesa, jako .
難
