Wpływ kultury na wychowanie społeczne w procesie socjalizacji | Publikacje Sociologia

ARTICLES

Ur. w 1959 r., d oktor nauk hu manistycznych w zakresie so cjologii na po dstawie rozpraw y doktorsk iej

pt. „Wychowanie prospołeczne jako warunek uczestnictwa obywateli w życiu publicznym” obronionej

na W ydz iale Nau k His tor yczn ych i Spo łec znyc h Uni wer syt etu K ard yna ła S tefa na W ysz yńs kieg o w Wa r-

szawie w rok u 2007. M agisterium z polito logii na Wydziale NHiS UK SW w Warszawie w roku 1999.

Magister ium z te ologii w PWT w Warszawie w roku 1993. Świadectwo dojrzałoś ci w 1981 r. Adiunkt

w SWSPiZ w Łodzi. Opublikował 3 książki: Z aangażowanie społeczne oby wateli, Czło wiek -Państ wo

- Świat. Ed ukacja spo łeczna oby wateli, W ychowanie do pojedn ania i ok. 30 artyk ułów naukow ych.

Uczestni czył także w licz nych sympozjach i konfer encjach naukowych, k rajowych i zagrani cznych.

Pierwszym mechanizmem wpływu kul-

tury na wychowanie społeczne jest proces

socjalizacji.

Pojęcie socjalizacji wprowadził

do nauk społecznych F. Giddings w 1897

roku. Określił on wówczas to pojęcie jako

rozwój społecznej natury lub charakteru,

to jest społecznego stanu psychiki u osób,

które znajdują się we wzajemnych związ-

kach. Na dobre jednak termin ten zaczęto

stosować w socjologii, psychologii społecz-

nej i antropologii kulturowej

na przełomie

lat 30. i 40. XX wieku. W roku 1947 posłu-

żyli się tym terminem W. P. Ogburn i W. F.

Nimkoff w podręczniku socjologii, traktu-

jąc socjalizację jako proces, dzięki któremu

jednostka przez uczestnictwo w grupie

rodzinnej, grupach rówieśniczych czy spo-

łeczności lokalnej staje się osobą1.

1. Socjalizacja proceSem tworzenia

Społeczno-kulturowych wzorców

zachowań

M. Filipiak uznaje, iż w najogólniej-

szym rozumieniu socjalizacja obejmuje

procesy internalizacji, to jest nabywa-

nia czy przyjmowania przez jednostkę

wartości i norm z nich wynikających,

następnie procesy uczenia się i tworze-

nia wzorców zachowań, a wśród nich

wzorów ról społecznych. Według M. Fi-

lipiaka procesy socjalizacji jednostki za-

chodzą w drodze spontanicznego naśla-

downictwa, identyfikacji wychowania

czy też świadomych osobistych decyzji

samowychowawczych, dokonują się

zaś dzięki interakcji z innymi ludźmi,

to jest w wyniku wzajemnych działań

między jednostkami jako podmiota-

mi życia społecznego (dziecko-matka,

uczeń-nauczyciel, pacjent-lekarz, kole-

ga-kolega). Zdaniem M. Filipiaka w tak

rozumianej socjalizacji łatwo wyodręb-

nić dwa „obszary”: proces zachodzący

w jednostkach oraz arsenał środków

pochodzenia społecznego ów proces

stymulujących. W związku z tym kon-

cepcje socjalizacji można podzielić naj-

ogólniej na dwie grupy. Pierwsza trak-

Wpływ kultury na wychowanie

społeczne w procesie socjalizacji

1 M. Filipiak, Socjologia kultury. Zarys zagadnień, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej,

Lublin 20 00, s. 89-90; c f.

S. Kowalik , Szkic o koncepcjach socjalizacji, [w:] J. Brzeziński i L. Witkowski (red.),

Edukacja wobec zmiany społecznej, Poznań-Toruń 1994, s. 2 77-291; cf.

W. P. Ogburn, W. F. Nimkof f, Hand-

book of Sociolog y, London 1947 (1964, w yd. 5), s. 83.

Dr Adam Koperek – SWSPiZ w Łodzi

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Wpływ kultury na wychowanie społeczne w procesie socjalizacji i więcej Publikacje w PDF z Sociologia tylko na Docsity!

ARTICLES

Ur. w 1959 r., doktor nauk humanistycznych w zakresie socjologii na podstawie rozprawy doktorskiej pt. „Wychowanie prospołeczne jako warunek uczestnictwa obywateli w życiu publicznym” obronionej na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w War- szawie w roku 2007. Magisterium z politologii na Wydziale NHiS UKSW w Warszawie w roku 1999. Magisterium z teologii w PWT w Warszawie w roku 1993. Świadectwo dojrzałości w 1981 r. Adiunkt w SWSPiZ w Łodzi. Opublikował 3 książki: Zaangażowanie społeczne obywateli, Człowiek -Państwo

Świat. Edukacja społeczna obywateli, Wychowanie do pojednania i ok. 30 artykułów naukowych. Uczestniczył także w licznych sympozjach i konferencjach naukowych, krajowych i zagranicznych. Pierwszym mechanizmem wpływu kul- tury na wychowanie społeczne jest proces socjalizacji. Pojęcie socjalizacji wprowadził do nauk społecznych F. Giddings w 1897 roku. Określił on wówczas to pojęcie jako rozwój społecznej natury lub charakteru, to jest społecznego stanu psychiki u osób, które znajdują się we wzajemnych związ- kach. Na dobre jednak termin ten zaczęto stosować w socjologii, psychologii społecz- nej i antropologii kulturowej na przełomie lat 30. i 40. XX wieku. W roku 1947 posłu- żyli się tym terminem W. P. Ogburn i W. F. Nimkoff w podręczniku socjologii, traktu- jąc socjalizację jako proces, dzięki któremu jednostka przez uczestnictwo w grupie rodzinnej, grupach rówieśniczych czy spo- łeczności lokalnej staje się osobą^1. 1. Socjalizacja proceSem tworzenia Społeczno-kulturowych wzorców zachowań M. Filipiak uznaje, iż w najogólniej- szym rozumieniu socjalizacja obejmuje procesy internalizacji, to jest nabywa- nia czy przyjmowania przez jednostkę wartości i norm z nich wynikających, następnie procesy uczenia się i tworze- nia wzorców zachowań, a wśród nich wzorów ról społecznych. Według M. Fi- lipiaka procesy socjalizacji jednostki za- chodzą w drodze spontanicznego naśla- downictwa, identyfikacji wychowania czy też świadomych osobistych decyzji samowychowawczych, dokonują się zaś dzięki interakcji z innymi ludźmi, to jest w wyniku wzajemnych działań między jednostkami jako podmiota- mi życia społecznego (dziecko-matka, uczeń-nauczyciel, pacjent-lekarz, kole- ga-kolega). Zdaniem M. Filipiaka w tak rozumianej socjalizacji łatwo wyodręb- nić dwa „obszary”: proces zachodzący w jednostkach oraz arsenał środków pochodzenia społecznego ów proces stymulujących. W związku z tym kon- cepcje socjalizacji można podzielić naj- ogólniej na dwie grupy. Pierwsza trak-

Wpływ kultury na wychowanie

społeczne w procesie socjalizacji

(^1) M. Filipiak, Socjologia kultury. Zarys zagadnień, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2000, s. 89-90; cf. S. Kowalik, Szkic o koncepcjach socjalizacji, [w:] J. Brzeziński i L. Witkowski (red.), Edukacja wobec zmiany społecznej , Poznań-Toruń 1994, s. 277-291; cf. W. P. Ogburn, W. F. Nimkoff, Hand- book of Sociology , London 1947 (1964, wyd. 5), s. 83. Dr Adam Koperek – S WSP i Z w Ł o dzi

ARTYKUŁY

tuje socjalizację jako proces dziejący się w jednostkach, druga zaś jako proces ist- niejący i działający wokół jednostki. De- finicje mieszczące się w pierwszej grupie określają socjalizację jako proces zmian zachodzących w jednostkach w wyniku ich interakcji ze światem ludzkim. Powo- łując się na Jana Szczepańskiego można stwierdzić, iż przez socjalizację rozumie się ogół procesów nabywania pod wpły- wem otoczenia społecznego dyspozycji psychicznych czyniących jednostkę zdol- ną do życia w społeczeństwie cywilizo- wanym. Socjalizacja kształtuje osobo- wość człowieka i przystosowuje go do życia w zbiorowości, umożliwia poro- zumiewanie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy, jak się zachowywać, by osiągnąć cele życiowe. W innym miejscu J. Szczepański rozwija swoją definicję stwierdzając, że proces socja- lizacji polega na zdobyciu potrzebnych umiejętności, sprawności i wiedzy koniecznej do zajęcia odpowiedniego miejsca w strukturze ekonomiczno-za- wodowej społeczeństwa, na zdobyciu wiedzy o organizacji społeczeństwa, grup, instytucji i zachodzących w nich procesach, zwłaszcza tych, w których młody człowiek będzie miał uczestni- czyć, na przyswojeniu sobie wzorów postępowania, reguł działania i wzo- rów moralnych obowiązujących w tych grupach, na przyswojeniu zasad i idei kierowniczych określających hierar- chię wartości i celów życiowych, we- dług których trzeba orientować swoje czynności w życiu, na przyswojeniu poglądów na istotę przyrody i świata oraz stosunku do sfery przeżyć trans- cendentalnych, filozoficznych czy reli- gijnych. Inny z kolei autor, O. Lipkowski, określa socjalizację jako proces uczenia się przez dziecko form przystosowania społecznego w środowisku społecznym w trakcie swego rozwoju. M. Filipiak od- wołuje się również do analiz koncepcji socjalizacji według St. Lisa, który wy- różnia w całości procesu socjalizacji trzy płaszczyzny funkcjonowania człowieka: poznawczą, wartościującą, prakseolo- giczną oraz sprzężone z nimi emocje. Podstawową rolę w procesie socjalizacji odgrywa poznawanie otoczenia - ludzi, zwierząt, rzeczy. Znajomość świata ze- wnętrznego umożliwia odkrywanie sa- mego siebie. Procesowi poznania towa- rzyszy prawie równolegle kształtowanie się umiejętności ich oceniania. Kształ- tuje się znajomość zasad, reguł i norm (również moralnych), w jakich jednostka żyje i rozwija się. Z obu wymienionymi procesami rozwojowymi nierozłącznie splecione jest działanie. Postawa bierna nie sprzyja prawidłowej socjalizacji jed- nostki. Tylko dzięki działaniu i w trakcie działania, poznawanie siebie i otoczenia przebiega prawidłowo. Całemu proceso- wi socjalizacji towarzyszą emocje, za- równo mobilizujące, jak i zniechęcające do działania. Uczucia negatywne i pozy- tywne są nieodłącznym elementem tego zjawiska. Zdobyta wiedza, umiejętność oceniania oraz aktywna postawa spra- wiają, że jednostka może funkcjonować w środowisku w sposób społecznie ak- ceptowany i wpływać na to środowi- sko, a równocześnie dzięki interakcjom z otoczeniem przekształcać się, co pro- wadzi do rozwoju jej osobowości^2. (^2) M. Filipiak, Socjologia kultury ..., op. cit., s. 89-91; cf. J. Szczepański, Młodzież we współczesnym świecie, „Nowa Szkoła” 9 (1958), s. 15; cf. idem, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1970, s. 94, 96. cf. O. Lip- kowski, Resocjalizacja, Warszawa 1976, s. 15; cf. S. Lis, Proces socjalizacji dziecka w środowisku pozarodzinnym , Warszawa 1992, s. 25.

ARTYKUŁY

społeczne danego osobnika, jakie wy- nikają z nich zadania oraz czy są one właściwie wykorzystane. O zachodze- niu socjalizacji świadczy pojęcie zadań wyznaczonych przez rolę społeczną i sprawne ich realizowanie.

2. Socjalizacja i akulturacja Inni autorzy definiują socjalizację jako proces zmierzający do ukształtowania społecznych wymiarów osobowości społecznej człowieka. I tak na przykład W. P. Ogburn i W. F. Nimkoff uważają, iż proces, w toku którego jednostka przekształca się w osobę, socjologowie nazywają socjalizacją. Z kolei K. Prze- cławski uważa socjalizację za proces zmian zachodzących w jednostce pod wpływem środowiska społeczno-kultu- rowego, polegający na rozwoju osobo- wości w kierunku społecznie pożąda- nym. Natomiast T. S. Frąckowiak okre- śla socjalizację jako proces nabywania osobowości społecznej zachodzący poprzez równoczesne podleganie wy- chowanka systemowi oddziaływań in- stytucji oświatowo-wychowawczych, kulturalnych, zakładów pracy itp. oraz wpływowi grup i jednostek funkcjo- nujących w oparciu o zasady postępo- wania, wzory, normy i wartości mniej lub bardziej zgodne z interesem spo- łeczeństwa globalnego. Jeszcze inni autorzy utożsamiają socjalizację z akul- turacją. Zdaniem B. Olszewskiej-Dyoni- ziak akulturacją można nazwać proce- sy zmiany kulturowej, jakie dokonują się w wyniku długotrwałych, ciągłych i bezpośrednich (face to face) kontaktów pomiędzy dwiema grupami czy społe- czeństwami o odmiennych kulturach. Jej zdaniem współcześnie przez akul- turację rozumie się wszelkie procesy zmian spowodowanych międzykulturo- wym przepływem treści kulturowych. Mogą to więc być również zmiany wypływające z kontaktów pośrednich (telewizja, radio, poczty, telefony etc.). W odróżnieniu od „akulturacji”, któ- rą rozumie się ogólnie jako przystoso- wanie się do kultury obcej, używa się terminu „kulturalizacja” w znaczeniu wprowadzania w kulturę narodową przez tradycję rodzinną, środowisko i specjalne instytucje oświatowe. O so- cjalizacji jako o „wchodzeniu w kulturę” mówi F. Znaniecki, przez co rozumie po- znawanie i przyjmowanie przez jednost- kę tradycji i wzorów kulturowych wy- znaczających sposób jej zachowania się. S. Baley mówi o socjalizacji jako o „kultu- ralizacji”, czyli wrastaniu dziecka w kul- turę danego społeczeństwa. D. H. Wrong określa socjalizację jako przekazanie kul- tury, konkretnej kultury tego społeczeń- stwa, do którego jednostka wkracza po- przez urodzenie. Zamienne traktowanie terminów „socjalizacja” i „akulturacja” spotyka się najczęściej wśród antropolo- gów kultury^4. (^4) M. Filipiak, Socjologia kultury ..., op. cit., s. 92-93; cf. F. F. Powers, Rozwój społeczny, [w:] Ch, E. Skinner (red.), Psychologia wychowawcza, Warszawa 1971, s. 185- 186; Z. Skorny, Proces socjalizacji dzieci i młodzie- ży , Warszawa 1976, s. 15; W. P. Ogburn, W. F. Nimkoff, Handbook of Sociology, op. cit., s. 83; K. Przecławski, Instytucje wychowania w wielkim mieście. Wybrane problemy socjologii wychowania , Warszawa 1971, s. 14; T. S. Frąckowiak, Uspołecznienie młodzieży poprzez studia wyższe , Poznań 1980, s. 5; B. Olszewska-Dyoniziak, Czło- wiek-kultura-osobowość, Kraków 1991, s. 263; F. Znaniecki, Socjologia wychowania, Warszawa 1973; S. Baley, Wprowadzenie do psychologii społecznej, Warszawa 1959; D. H. Wrong, Przesocjalizowana koncepcja człowieka w socjologii współczesnej , [w:] Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej , t. l, Warszawa 1984, s. 68; cf. S. Kowalski, Socjologia wychowania w zarysie, Warszawa 1974, s. 297.

ARTICLES

W omówionej powyżej pierwszej grupie autorów traktujących socjaliza- cję jako proces dziejący się w jednostce, można wyróżnić dwa nurty: osobowo- ściowy i kulturowy. S. Kowalski łączy te dwa nurty rozumienia socjalizacji stwierdzając, że wchodzenie jednostki w kulturę i kształtowanie się jej osobo- wości społecznej to dwa aspekty tego samego procesu. Druga grupa koncepcji socjalizacji rozumie ją jako proces ma- jący swoje źródło poza jednostką. Z de- finicji tych wynika, że socjalizacja jest to przede wszystkim proces oddziały- wania grupy (w tym także środowiska społecznego i kulturowego) na jed- nostkę ludzką. Drugi aspekt socjaliza- cji akcentuje J. Szczepański uważając, że socjalizacja to ta część całkowitego wpływu środowiska, która wprowadza jednostkę do udziału w życiu społecz- nym, uczy ją zachowania kultury, czyni ją zdolną do utrzymania i wykonania określonych ról społecznych. W innym miejscu J. Szczepański socjalizacją na- zywa całość tych wpływów środowiska społecznego i kulturowego, które spon- tanicznie uczą jednostkę przystosowa- nia się do struktur grup, do obyczajów i zwyczajów, do wzorów postępowania

tak, by mogła zaspokoić swoje potrze- by i współżyć z ludźmi. W. Łukaszewski mówiąc o szansach rozwoju osobowości uważa, że socja- lizacja jest zbiorem zabiegów zmierza- jących do ukształtowania jednostki, zgodnie z wymaganiami grupy spo- łecznej. Zabiegi socjalizacyjne prze- kształcają człowieka - organizm w czło- wieka - istotę społeczną, następnie zaś podtrzymują lub modyfikują społeczne funkcjonowanie człowieka. Druga gru- pa koncepcji socjalizacji, w modelu deterministycznym zakłada, że nic nie może pojawić się w psychice jednost- ki, co wcześniej nie byłoby zawarte w czynnikach zewnętrznych, a w mo- delu funkcjonalistycznym uznaje, iż warunki zewnętrzne nie wymuszają określonego przebiegu socjalizacji na zasadzie przyczynowo-skutkowej. Sta- wiają człowiekowi określone wymaga- nia, ale bezpośrednim decydentem do- konującym wyboru konkretnego postę- powania jest sam człowiek. On określa to, czy będzie chciał i w jakim stopniu będzie chciał sprostać istniejącemu za- potrzebowaniu środowiska społeczno- kulturowego. W tym drugim modelu zwraca się uwagę na to, że w procesie socjalizacji dużą rolę odgrywa własna aktywność człowieka. Człowiek nie jest skazany na los wyznaczony mu przez otoczenie społeczne. Środowi- sko zewnętrzne jest pewnego rodzaju szansą, którą jednostka może wyko- rzystać dla własnego rozwoju, albo ją zaprzepaścić. Należy wyraźnie pod- kreślić, że mówiliśmy dotąd o dwóch grupach koncepcji socjalizacji, a nie o dwóch rodzajach samej socjalizacji. Socjalizacja jest jednym procesem, który zachodzi wtedy, gdy istnieje re- lacja pomiędzy jednostką a środowi- skiem społecznym. Analizując ten pro- ces można jedynie bardziej podkreślać zmiany zachodzące w jednostkach (grupa 1), bądź wpływy środowiska zewnętrznego powodujące te zmiany (grupa II). Jedność procesu socjaliza- cji usiłuje oddać definicja P. Mussena mówiąca, iż socjalizacja jest to proces, dzięki któremu jednostka zyskuje for- my zachowań, wierzeń, standardów

Wpływ kultury na wychowanie społeczne w procesie socjalizacji, Publikacje z Sociologia

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Wpływ kultury na wychowanie społeczne w procesie socjalizacji i więcej Publikacje w PDF z Sociologia tylko na Docsity!

ARTICLES

Wpływ kultury na wychowanie

społeczne w procesie socjalizacji

ARTYKUŁY

ARTYKUŁY

ARTICLES