Wprowadzenie do antropologii kulturowej część 1, Notatki z Antropologia

Pobierz Wprowadzenie do antropologii kulturowej część 1 i więcej Notatki w PDF z Antropologia tylko na Docsity!

- ANTROPOLOGIA KULTURY

ROZDZ. 1

SPOTKANIE Z INNOSCIĄ – U KORZENI ANTROPOLOGII

ETNOCENTRYZM- typowe dla świadomości ludzkiej przekonanie, że jego społeczeństwo wywodzi się „z centrum”; jest podstawą samowartościowania i samoidentyfikacji; termin zdefiniowany przez Williama Sumnera na przełomie XIX i XX wieku.

Znany świat własnej kultury stanowi dla nas podstawową płaszczyznę odniesienia w ocenie innych ludzi, kultur, obyczajów.

Edmund Leach - uniwersalne przedstawienie „my- oni” , poprzedzane jest opozycyjnym

zestawieniem „ludzie- nieludzie”, różnice ustanawiające te pary – opierają się na trzech zasadach: 1)Ludzie różnią się od innych gatunków tym, że ogień im słuzy do przygotowania pożywienia ( nie tylko jako źródło ciepła) 2)Ludzie angażują się uczuciowo w związki seksualne

3. Ludzie dokonują zabiegów na swym ciele- malowanie, okaleczanie itp.

Pożywienie, seks, nagość- zdaniem wszystkich antropologów prawie we wszystkich kulturach są głównymi sferami społecznymi obwarowanymi tabu ( społeczeństwa wypracowują szczególne zasady nakładające szczególne warunki na czynności wiążące się z tymi aspektami), „obcy” czy „inny” nie ma do nich dostępu. Swoi są zawsze lepsi od innych. Własne konwencje kulturowe traktuje się jako naturalne, oczywiste, jedynie słuszne.

Nowocześnie rozumiana antropologia jest nauką, która wskazuje na podłoże różnych etnocentryzmów, idei środka i „naturalności” własnej kultury.

XVI wiek- to wiek ekspansji Europejczyków , podboju świata, chęć jego

klasyfikacji. Lokalny wymiar my-oni staje się wymiarem globalnym. Powstaje dylemat określenia przynależności, statusu i praw nowo odkrywanych „dzikich” ludów ( Czy to są w ogóle ludzie? Skąd się wzięli?). Dylemat – jak pogodzić ich istnienie z wykładnią biblii. Zaczęła postępować – uniwersalizacja czasu. Rozwiązanie problemu teologicznego – chrzczenie „dzikich” i uznanie ich za potomków Adama i Ewy. Dominowało przeświadczenie o centralnym położeniu Europy wobec całego pozostałego świata i przekonanie o wyjątkowości własnej kultury i światopoglądu ludzi – najbardziej światłych i rozwiniętych. Europa dążyła do kształtowania innych na własne podobieństwo. W rezultacie – niewolnictwo i tępienie „niższych” kultur. Określenie „inny” znaczy gorszy. Agresywny etnocentryzm prowadzi do megalomanii (postrzeganie siebie jako harmonijną i dobrą całość, innym zaś przypisuje się wszelkie braki i odstępstwa od normy.

Dwie postaci, które wyprzedzały swoimi poglądami owe czasy:

Bartolome de Las Casas – postulat zastąpienia dotychczasowego podboju ziem ameryki

ich pokojowym odkrywaniem i wprowadzaniem ich mieszkańców do Kościoła Chrystusowego. Opozycja ludzie- nieludzie, zamienia się w my-oni równie wobec Boga.

Michel de Montaigne – zanegowanie roszczeń Europy do dominacji moralnej poprzez

odrzucenie wywyższania własnego światopoglądu oraz uwzględnienie faktu iż zachowania ludzi powinny być analizowane w kontekście kultury ( prekursor relatywizmu)

• koncepcja szlachetnego dzikiego- który żyjąc w naturalnych warunkach jest istotą harmonijną i samowystarczalną

XVI wiek- refleksja filozoficzno- moralna na sytuacją człowieka w postępie dziejów XVIII wiek- refleksja nad statusem cywilizacji –; wyjście rozważań to stan natury, dzikość, pierwotna umowa społeczna, człowiek pierwotny „Dziki” stał się wygodną i niezbędną płaszczyzną do rozważania własnych teorii, snucia utopijnych wizji i tworzenia filozofii człowieka.

Oświecenie – dążenie do porządkowania świata wg prawideł rozumu, różne poziomy

refleksji- polityczny, moralny, filozoficzny. Wzmaga się poczucie, że rozwój cywilizacyjny powoduje nieodwołalną utratę niewinności, prostoty i naturalności „dzikiego”. Coraz bardziej widoczne trudności z uczynienia z chrześcijaństwa jedynej miary porządkującej dzieje różnych kultur (np. próby sprowadzenia historii Chin do chronologii biblijnej) utorowały drogę do rozwoju świeckiej historyczności, opartej na koncepcji czasu uniwersalnego. (czas chrześcijański był linearny i nieodwracalny, lecz nie uniwersalny). Koncepcja czasu:

1. Jest on immanentną cecha natury, atrybutem przynależącym wszystkim zjawiskom.
2. Związki między różnymi częściami świata i poszczególnymi kulturami mogą być rozumiane jako związki o charakterze czasowym.

Jan Jakub Rousseau – postawił problem relacji pomiędzy naturą a kulturą, - jako

pierwszy dostrzegł, że poszukiwanie „społeczeństwa natury” wymaga zastanowienia się nad naturą społeczeństwa; należy dostrzec różnice, by zbadać cechy charakterystyczne. Badanie ludów najbardziej obcych, połączone z jednoczesną analizą samego siebie. Obserwator powinien traktować samego siebie jako instrument obserwacji.

cywilizacja ludy dzikie życie umysłowe życie uczuciowe kultura natura

Człowiek w stanie natury- żyje w świecie czystych wrażeń zmysłowych. Przejście od natury do kultury- zdolność do odróżnienia siebie od innych- przejście w stan pełnego człowieczeństwa.

W stanie natury- życie indywidualne, a pojawienie się ustroju społecznego jest sztucznym tworem rozumu powodującym narastające nierówności między ludźmi. Cywilizacja oparta na intelekcie prowadzi do zwyrodnienia człowieka. Wszystko co przekracza stan pierwotny- np. sztuka czy nauka –jest złe. Dzieje cywilizacji to dzieje postępu, ale także dzieje upadku natury i wolności opierających się na uczuciu.

Stan natury- czy idealizowany jak u Rousseau czy demonizowany, jak np. u Hobbesa- jest prototypowym ujęciem społeczeństwa pierwotnego.

Antropologia- 2 pojęcia kultury prymitywnej ( zarazem obszary działań antropologa)

1. odnosi się do żywego organizmu społecznego z którym stykała się badacz podczas badań terenowych.
2. Idealny obiekt teoretyczny- pojęcie kultury w ogóle , na której przykładzie ilustruje się generalne mechanizmy funkcjonowania życia społecznego

Druga gałąź antropologii kulturowej- kultura ludowa (chłopska)

Polska – ludoznawstwo – etnografia- etnologia

Lud - trwałą podwaliną każdego państwa europejskiego; wytwory jego działalności- kultura ludowa

Józef Burszta – kultura ludowa jest niska, zacofana i zabobonna. Należy ja poznać- by zmienić, polepszyć, oswoić i zbliżyć do elitarnej.

Polska- zabory- funkcja kultury ludowej to pielęgnacja historii i dziedzictwa narodowego 1802 Hugo Kołłątaj – program badania, utrwalania i podtrzymywania historii Polski. Badanie kultury chłopskiej- jako badanie początków historii Polski. Ludoznawstwo- etnografia-stały się nauką o zanikających elementach tej kultury.

RODZ. 2

KULTURA I KULTURY

Pojęcie kultury- jednym z najważniejszych we współczesnej humanistyce. Od pierwszej def. Tylora jest osiowym dla humanistyki i definicyjnym dla antropologii. Antropologia zajmuje się człowiekiem jako twórcą i reprezentantem unikatowej w świecie przyrody umiejętności jaką jest nabywanie, przekazywanie i transformowanie kultury. Sposób jej def. Tworzy zakres zainteresowań antropologii. Składniki stanowiące zawartość kultury- wyodrębniają człowieka jakościowo ze świata przyrodniczego.

Natura Kultura

• chaotyczne niezróżnicowanie - uporządkowanie; można ja zrozumieć -jest tym co pierwotne i bezpośrednie
  • społeczna organizacja; coś co się nadbudowuje na porządku naturalnym
• ciągła - nieciągła
• wolność - człowieczeństwo
• zwierzęcość - reguły i normy -zjawiska biologiczne -zjawiska mentalne
• świat nieprzetworzony - świat przetworzony

Pod względem biologicznym człowiek XX wieku nie różni się od swoich przodków. Świat kultury- bardzo. Antropologowie przeciwstawiali się tłumaczeniu różnic w kulturach czynnikami rasowymi. 1945 UNESCO – podkreślono całkowitą bezpodstawność posługiwania się argumentami rasowymi.

Claude Levi- Strauss - dwie kultury stworzone przez ludzi należących do tej samej rasy mogą się różnić w równym stopniu jak dwie kultury grup odmiennych rasowo Po 20 latach stwierdził, że rasa jest jedną z funkcji kultury. Formy kultury są określane przez rytm ewolucji biologicznej i jej kierunek Kultury specjalizują się, a każda z nich umacnia i chroni inne cechy, np. odporność Eskimosów na zimno, czy plemion afrykańskich na upał

Ludzkie geny nie określają szczegółowo wszystkich aspektów naszego zachowania, np. zdolność mówienia posiada każde dziecko, ale to środowisko uczy je tego języka ~ współzależność pierwiastka biologicznego i społecznego. ~brak spójnego sposobu wyjaśnienia problematyki natura- kultura ~nieumiejętność określenia granicy przejścia od natury do kultury

Różne podejścia do kategorii kultury

1. węższe i wartościujące ujęcie kultury- kultura elitarna, wysoka
2. antropologiczne- wszystkie stworzone przez człowieka materialne czy niematerialne aspekty całokształtu środowiska ludzkiego. W modelu Zachodu wyraża się m.in. opozycją kultury wyższej i niższej, która nie występuje w kontekście kultur prymitywnych.

Melville Herskovits - cechy kultury:

1. kultury się uczymy;
2. kultura wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji;
3. kultura jest zorganizowana;
4. kultura jest wieloaspektowa;
5. kultura jest dynamiczna;
6. kultura jest zmienna
7. w kulturze występują pewne prawidłowości, które pozwalają analizować ją metodami naukowymi
8. kultura jest instrumentem przystosowania jednostki do całokształtu otoczenia oraz zdobycia środków do twórczej ekspresji.

• kultura jako coś niezależnego, obiektywnie się narzucającego, podległe własnym prawom. Kultury się uczymy, ale reszta wskazuje jakbyśmy byli jej zakładnikami. Skłonność do reifikacji i esencjalizacji. Cechą badań Xx-wiecznych nad kulturą było poszukiwanie takich systemów, które można uporządkować ku ukazaniu „antropologicznego ładu świata”. Społeczeństwa prymitywne były całościami, które jeśli tylko nie dochodziło do zewnętrznych ingerencji, bezustannie się odtwarzały w niezmiennej postaci ~reprezentanci solidarności mechanicznej

Alfred Louis Kroeber i Clyde Kluckhohn – ustalenie wspólnej treści wszystkich def. Kultury:

• na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, nabyte i przekazywane głównie poprzez symbole i stanowiące wraz z ich wcieleniami w wytworach ludzkich znamienne osiągnięcia grup ludzkich. Zasadniczy trzon kultury stanowią tradycyjne idee, a szczególnie związane z nimi wartości. Tu kultura jawi się jako proces albo zespół myślenia , odczuwania i reagowania zapośredniczony przez symbole i znajdujący także wyraz w wytworach materialnych. W tym znaczeniu kultura to zespół idei, ma charakter mentalny, a uzewnętrznia się jedynie przez zachowanie. Jest to próba potraktowania kultury jako bytu zasadniczo ideacyjnego.

1. Normy-które wyznaczają ideały; zgoda co do standardów zachowania, wg których oceniane jest zachowanie. Dzięki normom wiemy, jak zachować się wobec innych i czego oczekiwać z ich strony w stosunku do nas.
2. Wartości- podzielane powszechnie idee dotyczące pożądanych celów i sposobów życia , wpływ wartości jest z reguły nie uświadamiany i nie zwerbalizowany wprost.(np. ideał chrześcijańskiego porządku świata)
3. Światopogląd- sposób w jaki w wyróżnionych systemach społeczno- kulturowych postrzega się i interpretuje rzeczywistość, zawarte w niej zdarzenia i relacje między nimi; sądy odnośnie pojęcia dobra, zła, sił sprawczych.

Ważną cechą wiedzy kulturowej jest poczucie wspólnoty przekonań. Gilbert Ryle –2 rodzaje wiedzy: wiedzieć, ze ; wiedzieć jak Geertz – model: czegoś i dla czegoś. Wiedza kulturowa jest modelem czegoś i „podpowiada” Kultura zatem określoną formą pojęciową rzeczywistości przyrodniczej i społecznej z jednej strony i zespołem wzorów przystosowujących jednostki do właściwego poruszania się w obrębie tej rzeczywistości. Podział na trzy sfery: duchowa, społeczna, materialna

IDEACYJNA KONCEPCJA KULTURY : kultura jest zawsze symboliczna, gdyż wszystkie zachowania i ich artefakty można interpretować w kontekście odpowiednich systemów pojęciowych będących modelem dla działań. Porządek materialny jest porządkiem symbolicznym.

Przemiany:

1. Dominacja antropologii historyczno-porównawczej(ewolucjonizm i szkoły kulturowo- historyczne)
2. Relatywistyczny etap- „jądro kulturowe”- to nie ewolucja, lecz kultura tłumaczy zróżnicowania obyczajów, stylów życia itd., def. o charakterze holistycznym
3. Okres kryzysu metanarracji, antropologia postmodernistyczna, postkolonialna, krytyczna. Pojęcie kultury ma oddać napięcie miedzy globalnością i homogenizacją, a lokalnością i tradycją. Dziś nie powstają systemowe teorie kultury. Ukazywane są procesy transformacji i zmienności.

ROZDZ. 3

JĘZYK I MYŚLENIE O ŚWIECIE

Zasada antropologii- poznawanie i objaśnianie innych kultur jest nieuchronnie samoobjaśnianiem się nas samych Sfera języka- w niej zakodowane są kulturowo funkcjonujące poglądy na świat, systemy terminologiczne, normy, wartości

Edmund Sapir - odseparował języki i kulturę. Kultura jest tym co społeczeństwo robi i o czym myśli; język- zbiorową sztuką myślenia, intuicyjnym przyswajaniem doświadczeń. Kultura jest podstawą istnienia języka, ale ten ostatni nie odzwierciedla bynajmniej pierwszej, poza relacją pomiędzy słownictwem danego języka a „inwentarzem” kultury. Dwojaki charakter tego typu relacji: 1)związek słownictwa z zainteresowaniami kultury; 2)historyczny rozwój języka i innych dziedzin kultury

Słownictwo języka odzwierciedla dana kulturę, cele którym ono służy- jako takie, są zaś nieporównywalne. Język powinien spełniać kryteria kultury:

1. języka się uczymy;
2. wywodzi się z biologicznych, środowiskowych, psychicznych i historycznych elementów ludzkiej egzystencji;
3. zorganizowany;
4. wieloaspektowy
5. dynamiczny
6. zmienny
7. można go badać metodami naukowymi
8. jest instrumentem przystosowania się jednostek

Charles Hockett – cechy definicyjne języka

1. dwustopniowość (dwupoziomowość)
2. produktywność
3. arbitralność
4. zdolność do wzajemnej wymiany;
5. specjalizacja
6. przemieszczanie się (możliwość odnoszenia się do przedmiotów i zdarzeń odległych w czasie i przestrzeni)
7. transmisja kulturowa
8. nieciągłość
9. semantyczność 10)całkowite sprzężenie zwrotne(nadawca jest równoczesnym odbiorcą danego sygnału, może go kontrolować i modyfikować) 11)samozwrotność (język może mówić o sobie samym, ma walor metajęzykowy);
10. wyuczalność (każda jednostka zdolna jest nauczyć się dowolnego języka)
11. dwuznaczność albo nadużywalność ~ tylko język ludzki odznacza się wszystkimi łącznie

Język posiada cechy specyficzne tylko dla siebie: DWUZNACZNOŚĆ /PODWÓJNE ROZCZŁONOWANIE/- język ma dwa poziomy organizacji strukturalnej :gramatyczny i fonologiczny. Na podstawie niewielkiej liczby fonemów- tworzy się ogromną liczbę połączeń wyrazowych. ARBITRALNOŚĆ-znak językowy wiąże się ze swoim odniesieniem przedmiotowym tylko pośrednio PRODUKTYWNOŚĆ-konstruowanie i rozumienie nieskończonej liczby możliwych zdań w języku; NIECIĄGŁOŚĆ/DYSKRETNOŚĆ SEMANTYCZNOŚĆ-wpływ na to, co myślimy, czujemy, widzimy; DWUZNACZNOŚĆ-formułowanie hipotez naukowych, formowanie obrazu świata, przekazywanie informacji zmanipulowanych ~ występują we wszystkich językach

Analiza relacji języka i kultury: Pytania: Czy zjawiska językowe pozostają w bezpośrednim czy jedynie pośrednim związku z kulturą symboliczną? Czy wzory językowe kształtują, czy wręcz determinują nasz sposób myślenia ?Czy kultura jako rzeczywistość myślowa daje się z nich wyprowadzić?

1. środkiem transmisji kultury w procesie filo i ontogenetycznym rozwoju człowieka
2. inne dziedziny, systemy kultury – np. mitologia, religia, sztuka „nadbudowują się” na języku i posiadają zbliżoną budowę strukturalną Język traktowany jako zasadniczy fakt kulturowy:- jest jej częścią, jest instrumentem dzięki któremu przyswajamy kulturę grupy; jest najdoskonalszym ze wszystkich przejawów porządku kulturowego. To co jest prawdziwe w odniesieniu do języka, jest także prawdą w odniesieniu do całej kultury symbolicznej. Myślenie symboliczne określa i porządkuje całość doświadczanego przez człowieka świata przyrodniczego i społecznego a język umożliwia człowiekowi ujmowanie świata w systemy opozycji. Każdy myśli tak samo, czerpie tylko z innego materiału. Bronisław Malinowski - „etnograficzna teoria języka”
3. zjawisk językowych nie wolno wyabstrahować z kontekstu kultury- należy traktować je jako integralną jej częścią;
4. znaczenie danego wyrażenia uwarunkowane jest kontekstem sytuacji – wyraz twarzy, gesty, wykonywane czynności, itd.
5. Zrozumienie wyrazów wypływa z faktu ścisłego związku wyrażenia z sytuacją kulturową
6. Mowa wiąże się z działaniem
7. Mowa narracyjna- wiąże się z działaniem pośrednio (opowieści snute przy ognisku wiążą się z uprzednim działaniem)
8. Funkcja mowy- jest współuczestniczenie fatyczne- więź wspólnotowa tworzy się przez samą tylko wymianę słów Głównym zadaniem języka- nie jest wyrażanie myśli lub powielanie procesów intelektualnych, ale raczej odgrywanie aktywnej, pragmatycznej roli w zakresie ludzkich zachowań.

Dziś przedmiotem refleksji są złożone procesy dialektyczne łączące ekspresję językową ze znaczeniami kulturowymi. Nabywanie wiedzy o świecie- za pośrednictwem schematów, prototypów, metafor. W procesie enkulturacji jednostki nabywają kompetencji w coraz rozleglejszej sferze doświadczenia. Wokół nich organizuje się typowe słownictwo- ich znak rozpoznawalny. Doświadczenia istotne z punktu widzenia kultury- wyodrębniane są językowo pod postacią schematów i stają się prototypami ludzkiego doświadczenia- wg nich oceniamy ludzi, określając co w ich zachowaniu jest ”normalne”, a co nie. Tu rodzą się podstawy do spontanicznego etnocentryzmu. METAFORA:

1. wyrażeniem językowym
2. schematem artykulacji pojęciowej opartym na przekształceniu semantycznym

George Lakoff, Mark Johnson- metafory tkwią głęboko w ludzkim doświadczeniu i tworzą koherentne systemy zorganizowane wokół pewnych pojęć, pojęcia tworzą strukturę; ludzkie działania mają charakter metaforyczny. Duża część zmian w obrębie kultury powstaje w wyniku wprowadzenia nowych pojęć metaforycznych, np. czas to pieniądz- metafora przejęta ze Stanów Zjednoczonych

Jack Goody – wpływ pisma, czytania i pisania na zmiany w sposobie ludzkiego myślenia; Forma pisana- statyczna i podkreślająca walor komunikacyjny Forma mówiona- dynamiczna, komunikacyjna i podkreślająca emocjonalny aspekt języka

Możliwe 3 warianty sytuacji językowej:

1. społ. Posiada tylko formę oralną

2. mówioną i pisaną, którą a)posługują się wszyscy, b)jedynie wąska wyspecjalizowana grupa ludzi 3)język jest tylko formą pisaną, gdyż: a)forma oralna zanikła, b) nigdy nie istniała Odmienność społeczeństw prymitywnych i nowożytnych – wynikła z innych sposobów i możliwości komunikowania. Pismo- sprawia, że język jest bardziej krytyczny, racjonalny, receptywny; słowo pisane jest oddzielone od rzeczywistości; umożliwia, utrwala schematy i prototypy kumulowanie wiedzy.

ROZDZ..

WZGLĘDNOŚĆ I UNIWERSALNOŚĆ

Do czasów Franza Boasa i Bronisława Malinowskiego w antropologii niepodzielnie dominowało stanowisko obiektywistyczne- uniwersalizm.

Boas- def. kultury:- to reakcje na czynności, które charakteryzują zachowania jednostek stanowiących grupę społeczną w relacji do jej otoczenia naturalnego, do innych grup oraz wytwory czynności i ich rola w życiu grup. Kultura jest czymś więcej niż wyliczeniem tych elementów- posiada bowiem strukturę, a jej elementy nie są niezależne Należy badać ją całościowo Pierwszym zadaniem antropologii- drobiazgowy opis całokształtu każdej konkretnej kultury ze szczególnym uwzględnieniem jej języka.. Kontekst kultury decyduje o różnicach w myśleniu.

Teza relatywizmu kulturowego

• Ukazanie, że wszystkie kultury są równe. Nie ma najbardziej racjonalnego sposobu organizacji społecznej. Odmienne kultury dopracowały się różnych systemów wartości i instytucji społecznych. Najlepszą drogą poznania alternatywnych sposobów organizacji społeczeństw jest uczestnictwo w ich życiu. Wartości kulturowych nie powinno się ujmować w terminach filozoficznych.
• Kultury są ze sobą nieporównywalne, gdyż każda z nich tworzy swoisty i niepowtarzalny układ odniesienia dla żyjących w niej jednostek(nabyte w procesie enkulturacji postrzeganie świata fizycznego i społecznego)
• Nie ma rzeczywistości jako takiej- lecz widziana przez pryzmat „MOJEJ KULTURY”

Melville Herkovitz - należy odróżnić pojęcie absolutów kulturowych, od kulturowych uniwersaliów UNIWERSALIA- to powszechne typy instytucji (rodzina, system moralny; które możemy odnaleźć we wszystkich typach społeczeństw ABSOLUT- nie ma kulturowych absolutów, gdyż nie ma obiektywnych wartości absolutnych Nie ma norm, które pozwalałyby ustalić wyższość jednej kultury nad drugą- nie ma usprawiedliwienia dla kulturowego imperializmu.

Względność norm i wartości- tylko w perspektywie międzykulturowej.

Odmiany relatywizmu kulturowego:

1. r. etyczny
2. r. prawny
3. r. rozumu
4. r. postrzegania