Docsity
Docsity

Przygotuj się do egzaminów
Przygotuj się do egzaminów

Studiuj dzięki licznym zasobom udostępnionym na Docsity


Otrzymaj punkty, aby pobrać
Otrzymaj punkty, aby pobrać

Zdobywaj punkty, pomagając innym studentom lub wykup je w ramach planu Premium


Informacje i wskazówki
Informacje i wskazówki

Wprowadzenie do Psychologii: Rozwój Myślenia, Uwagi i Pamięci, Notatki z Psychologia

notatki z wykładów przedmiotu Wprowadzenie do psychologii

Typologia: Notatki

2019/2020

Załadowany 16.10.2021

dagmara-sielska
dagmara-sielska 🇵🇱

1

(1)

5 dokumenty

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Wprowadzenie do Psychologii: Rozwój Myślenia, Uwagi i Pamięci i więcej Notatki w PDF z Psychologia tylko na Docsity!

INTELIGENCJA EMOCJONALNA

Czym jest inteligencja emocjonalna? Jest to zbiór zdolności umysłowych człowieka, umożliwiających śledzenie własnych i cudzych emocji oraz uczuć, różnicowanie ich oraz wykorzystywanie uzyskiwanych na tej drodze informacji w kierowaniu swoim myśleniem i działaniem. Są to zdolności odmienne od inteligencji poznawczej, czyli umiejętności czysto intelektualnych, mierzonych ilorazem inteligencji, ale je uzupełniające. Inteligencja emocjonalna a intelekt Możliwości intelektualne są czymś, z czym przychodzimy na świat. W zależności od środowiska, w jakim się wychowujemy, można je rozwinąć lub zaprzepaścić. Inteligencji emocjonalnej nie dostajemy od natury. Sami musimy jej nauczyć. Mamy na to całe życie, bo w każdym wieku jesteśmy zdolni do doskonalenia rozpoznawania własnych emocji i kierowania sobą.

  • Inteligencja, którą wykazujemy w nauce, ma niewiele wspólnego z życiem emocjonalnym
  • Ani oceny uzyskiwane w szkole, ani iloraz inteligencji nie pozwalają bezbłędnie przewidzieć kto odniesie w życiu sukces. Co składa się na inteligencje emocjonalną? Samoświadomość- znajomość własnych emocji:  Rozpoznawanie własnych stanów emocjonalnych i uczuciowych  Zdolność do akceptacji zarówno stanów pozytywnych, jak i negatywnych, umiejętność werbalizacji  Zrozumienie emocji i wiedzy o nas samych, która z nich wynika, świadomość skutków działania i tłumienia emocji  Rozumienie komunikatów emocjonalnych płynących z własnego ciała  Umiejętność relaksacji  Świadomość własnych wartości, hierarchii, celów osobistych  Poprawna samoocena: świadomość własnych zalet i wad oraz możliwości  Zdolność do poczucia humoru i dystansu do siebie  Wiara w siebie: umiejętność działania w sytuacjach wywołujących niepokój, odwaga w prezentowaniu swoich poglądów oraz obrona ich Samoregulacja czyli kierowanie własnymi emocjami
    • samokontrola: umiejętność panowania nad emocjami takimi jak (gniew, złość, trema itp.)
    • radzenie sobie w silnymi i gwałtownymi emocjami
    • niepoddawanie się emocjom innych ludzi (np. kiedy jest się przedmiotem gniewu)
    • elastyczność, otwartość na nowe sytuacje. Zdolność motywowania się to:  wiara w siebie i pozytywne nastawienie jako miara sukcesu  dążenie do osiągnięć (uczenie się i podwyższanie aspiracji  stawianie sobie celów

 zaangażowanie  optymizm: nadzieja i wytrwałość mimo przeszkód. Niepowodzenia traktowane jako lekcje do poprawy działania Empatia czyli rozpoznawanie emocji u innych

  • rozumienie innych, dostrzeganie potrzeb innych ludzi zarówno bliskich jak obcych, wyczuwanie stanów emocjonalnych i uczuć innych ludzi
  • umiejętność słuchania i zachowanie asertywności, utrzymywanie równowagi pomiędzy potrzebami innych, a własnymi.
  • doskonalenie innych: dostrzeganie talentów i możliwości rozwojowych
  • wspieranie różnorodności: szacunek dla ludzi odmiennych światopoglądów, tolerancja, akceptacja Umiejętności społeczne EQ — nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi  wpływanie na innych, bycie emocjonalnym autorytetem  porozumiewanie się: otwartość w kontaktach, uważne słuchanie  łagodzenie konfliktów: pośredniczenie w sporach, efektywne radzenie sobie w sytuacjach trudnych, rozważna analiza źródła konfliktu  przewodzenie: zdolność do inspirowania innych  obniżanie lęku u innych, wsparcie emocjonalne  tworzenie więzi: podtrzymywanie więzi i porozumienia z innymi Inteligencja emocjonalna u dzieci  Wiara w siebie  Ciekawość  Intencjonalność  Samokontrola  Towarzyskość  Umiejętność porozumienia się  Umiejętność współdziałania Panowanie nad impulsami — test cukierków Walter Mischel, amerykański psycholog, pod koniec lat 60 rozpoczął eksperyment badający samokontrolę u czterolatków. Dziecko zostawało same w pokoju, w którym był dzwonek. Miało do wyboru cierpliwie czekać na powrót dorosłego — za co dostawało dwa cukierki — albo zadzwonić, by wezwać psychologa, i otrzymać jeden cukierek. Niektóre przedszkolaki potrafiły się oprzeć chęci natychmiastowego zjedzenia cukierka, inne używały dzwonka. Ten wybór ma konsekwencje w późniejszym życiu. Świat dorosłych to stałe oczekiwanie na nagrodę. Zanim opanujemy jakąś umiejętność, poświęcamy na jej doskonalenie wiele czasu, nawet na deser czekamy do końca obiadu. Świat dzieci jest zupełnie inny — rządzi w nim hasło: Ja tego chcę, i to natychmiast! Z wiekiem umiejętność czekania na nagrodę zaczyna grać coraz większą rolę. By odnosić sukcesy w nauce, trzeba umieć odkładać przyjemności, wkuć tabliczkę mnożenia i zasady ortografii.

Zamiast tego poddają one kandydatów specjalnie opracowanym przez siebie testom mającym wychwycić ich emocjonalne zdolności. Zwraca się uwagę w tych środowiskach, że o sukcesie decyduje zarówno inteligencja emocjonalna, jak i wyuczenie się dodatkowych, niezbędnych umiejętności - np. zdolności do motywowaniu ludzi w zespole, czy tworzenia odpowiedniego kontaktu z klientami itp. Pracownicy o wysokim poziomie inteligencji emocjonalnej są bardziej oddani swojej pracy oraz mają z niej wyższą satysfakcję, w porównaniu do pracowników, których inteligencja emocjonalna pozostawia miejsce na poprawę. Pracownicy o wyższej inteligencji emocjonalnej lepiej rozumieją powody dla których zarząd firmy podejmuje niekiedy niezbyt korzystne dla pracowników decyzje oraz są bardziej skłonni konflikty w pracy rozwiązywać przez negocjacje i kompromis, nie zaś metodami, które mogły zostać odebrane jako agresywne. Inteligencja emocjonalna jest też silnie skorelowana z sukcesem — osoby o wysokim poziomie takich kompetencji częściej odnoszą sukces niż osoby, które z emocjami sobie nie radzą i nie potrafią ich rozpoznawać. Inteligencja emocjonalna w życiu Osiągnięcie najwyższego poziomu, polega na przyswojeniu umiejętności wzbudzania pożądanych emocji i zachowań. Osoby inteligentne emocjonalnie nawiązują lepsze kontakty z płcią przeciwną. Potrafią panować nad swoimi uczuciami i odpowiednio je uzewnętrzniając bądź, zależnie od sytuacji, ukrywając. EQ to kolejna „umiejętność” ułatwiająca życie zarówno we wspólnocie jak i w zgodzie z samym sobą. Czy EQ można się nauczyć? Zdaniem psychologów jedną z metod, która pozwala rozwinąć inteligencję emocjonalną jest medytacja. Może ona być środkiem pomocniczym do kształcenia IE. Poszerza naszą percepcję postrzegania świata od o sferę emocjonalną i duchową. Należy jednak pamiętać, że wszystkie działania okażą się nieprzydatne, jeśli nie będziemy mieli poczucia własnej wartości oraz wiary we własne siły. Korzyści rozwijania Inteligencji emocjonalnej  Lepsze znoszenie frustracji  Mniej agresywne zachowania  Lepsze radzenie sobie ze stresem  Lepsze rozwiązywanie konfliktów i wyjaśnianie nieporozumień  Większa pewność siebie w komunikowaniu się  Większa otwartość i popularność wśród rówieśników, bardziej przyjazne kontakty z nimi  Więcej zastanowienia i rozwagi  Lepsza współpraca w grupach  Większa chęć dzielenia się, współdziałania i pomagania innym  Większa empatia i wrażliwość na uczucia innych osób

MYŚLENIE

Komponenty myśleniamateriał , tj. informacje o świecie, zakodowane wyobrażeniach spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach (np. liczby całkowite);  operacje umysłowe , tzn. elementarne transformacje dokonywane na materiale (np. dodawanie lub odejmowanie);  reguły , czyli strategie porządkowania łańcucha operacji (np. wzory matematyczne). Materiał myślenie: pojęcia  Głównym zadaniem myślenia jest kategoryzowanie świata i tworzenie pojęć.  Pojęcia pozwalają systematyzować naszą wiedzę o świecie.  Pojęcia mogą reprezentować przedmioty materialne (np. okręt), czynności (np. rysować), istoty żywe (np. skowronek), właściwości (np. wysoki), abstrakcje (np. piękno), relacje między obiektami (np. mniejszy niż). Operacie umysłowe: analiza i synteza Analiza to wyodrębnianie komponentów całości (np. szukanie wątków utworu literackiego), a synteza to łączenie komponentów w całość (np. stawianie hipotezy na bazie obserwacji empirycznych). Operacje pochodne:

  1. abstrahowanie — wyodrębnianie pewnych cech obiektu z pominięciem innych
  2. uogólnianie — łączenie cech wspólnych dla klasy obiektów;
  3. porównywanie — szukanie podobieństw i różnic pomiędzy obiektami. Reguły myślenia: algorytmy i heurystyki Dwie przeciwstawne grupy reguł myślenia:
  4. Algorytmy określają zbiory operacji, które należy kolejno wykonać, chcąc zrealizować dany cel. Wykonanie algorytmu wymaga zwykle bardzo wiele czasu, choć oczywiście zależy to od stopnia skomplikowania problemu.
  5. Heurystyki mają charakter intuicyjny, lecz ułatwiają radzenie sobie w sytuacji problemowej. Cechy requł alqorytmicznych i heurystycznych
  6. Algorytmy są niezawodne, tzn. gwarantują rozwiązanie wszystkich zadań danej klasy, natomiast heurystyki są zawodne.
  7. Algorytmy są określone, tj. pokazują, jaki skończony łańcuch operacji trzeba wykonać w konkretnym zadaniu. Natomiast heurystyki są mniej określone, czyli pozostawiają użytkownikowi większą dowolność.
  8. Algorytmy są masowe, czyli pozwalają rozwiązać całą klasę zadań, natomiast heurystyki dzielą się na ogólne (niespecyficzne) i szczegółowe (specyficzne). Heurystyki ogólne (np. "Wykorzystuj dotychczasową wiedzę„) pozwalają rozwiązać wiele problemów, podczas gdy heurystyki szczegółowe (np. reguły gry w szachy) odnoszą się tylko do pewnej grupy zadań

ROZWÓJ MYŚLENIA wq J. PIAGETA - szwajcarski biolog i psycholog/ 1896 — 1980/ FAZA I Myślenie sensoryczno — motoryczne (od urodzenia do 2 r. ż.) FAZA II Myślenie konkretno — wyobrażeniowe , przedoperacyjne, (między 2 a 7 r. ż.)  Obserwuje się znaczące postępy w rozwoju funkcji symbolicznej.  Ma miejsce przyspieszenie tempa myślenła.  Myślenie ma charakter magiczny.  Myślenie jest egocentryczne.  W myśleniu ma miejsce centracja  Brak odwracalności myślenia.  Brak pojęć stałości. FAZA III Myślenie operacyjne , konkretne (między 7 a 11/12 r. ż.), czyli okres operacji konkretnych:  Myślenie staje się w pełni symboliczne  System myślenia jest powiązany z doświadczeniami konkretnymi.  Pojawia się odwracalność i związane z nią pojęcia stałości: pojęcie stałości liczby — 6 — 7 lat; pojęcie stałości masy — 7 — 8 lat; pojęcie stałości ciężaru — 9 — 10 lat; pojęcie stałości objętości— 12 lat  Doskonali się operacja grupowania (kategoryzacja). Doskonali się porządkowanie.  Jest to osiągnięcie okresu operacji konkretnych. FAZA IV Myślenie abstrakcyjne. Operacje formalne /od 11/12 lat/  Uwolnienie myślenia od bezpośredniego doświadczenia  Zdolność do śledzenia formuły dowodu I budowania hipotez nie wymagająca doświadczania konkretnych obiektów czy sytuacji.  Rozumowanie dedukcyjne (od przesłanek do konkluzji, od ogółu do szczegółu)  Rozumowanie na symbolach  Pojęcie prawdopodobieństwa

  1. Postęp, wymyślenie czegoś nowego dla jednostki,
  2. Odpowiednie zintegrowanie własnych umiejętności w celu zwrócenie ich na drogę dotychczas nieznaną i stworzenia w ten sposób nowej wartości,
  3. Jest nieodłącznym atrybutem każdej osoby; osobą kreatywną jest każdy, kto akceptuje samego siebie, ciągle się rozwija, żyje zdrowo i jest szczęśliwy (Maslow),
  4. To potencjał człowieka, dzięki któremu potrafi on wykonywać coś nowego i wartościowego dla siebie lub innych ludzi; BARIERY W MYŚLENIU Tkwią w psychice człowieka; są to:  stereotypy,  mechanizmy obronne,  niekorzystne nastawienia,  sztywność wyobraźni i myślenia,  lęki ,  niewiara we własne możliwości,  kompleksy,

 kryzysy,  niski stopień samowiedzy PROCESY POZNAWCZE: UWAGA I PAMIĘĆ UWAGA -> zdolność człowieka pozwalająca na skupianie całej świadomości na wybranym wycinku rzeczywistości: przedmiocie, obiekcie, zjawisku, wydarzeniu, doznaniu, przeżyciu, emocji oraz na przetwarzanie napływających informacji -> dzięki uwadze dokonujemy wyboru (selekcji) bodźców, które zostaną przez nas odebrane (spośród wielu napływających) -> dzięki uwadze jesteśmy w stanie koncentrować się na określonych bodźcach lub czynnościach RODZAJE UWAGI UWAGA MIMOWOLNA (reaktywna)

  • aktywują ją pewne cechy bodźców: odpowiednio silne, pojawiające się nagle, poruszające się, powtarzające się
  • nie wymaga wysiłku ze strony jednostki
  • najprostsza forma: odruch orientacyjny UWAGA DOWOLNA (kognitywna)
  • wymaga świadomego zamiaru i wysiłku woli
  • ma szczególne znaczenie w procesie uczenia się UWAGA WTÓRNA (czujność)
  • pozwala na koncentrowanie się na danym obszarze percepcyjnym przez dłuższy czas, bez dużego wysiłku CECHY UWAGI
  • POJEMNOŚĆ (ZAKRES) UWAGI
  • NATĘŻENIE UWAGI
  • TRWAŁOŚĆ UWAGI

• PRZERZUTNOŚĆ UWAGI

• HABITUACJA/DYSHABITUACJA

PAMIEĆ

  • dynamiczny system przetwarzania (kodowania), przechowywania i odzyskiwania, informacji
  • proces, który poprzez magazynowanie przeszłości pomaga lepiej zrozumieć teraźniejszość oraz antycypować przyszłość
  • właściwość psychiczna, umożliwiająca kształtowanie i funkcjonowanie doświadczenia człowieka
  • pamięć zapewnia poczucie ciągłości własnego (ludzkiego) rozwoju

 ten etap pamięci przebiega najczęściej poza naszą świadomością  przemija najszybciej (przed upływem 1 sekundy)  umożliwia zatrzymywanie wrażeń zmysłowych (obrazów)  jednorazowo może utrzymać do 16 informacji  dla każdego zmysłu mamy odrębny rejestr sensoryczny (pamięć dotykowa, węchowa, smakowa ...)  dane zmysłowe dostarczane są do pamięci krótkotrwałej  ułamek sekundy wystarcza, by informacja zmysłowa dotarła do pamięci krótkotrwałej i została tam oceniona jako informacja warta lub nie warta uwagi (dalsza obróbka)  wspomnienia sensoryczne: trwają dostatecznie długo, by dawać nam poczucie ciągłości doświadczeń i działań, a jednocześnie na tyle krótko, żeby nakładały się jedne na drugie PAMIEĆ KRÓTKOTRWAŁA (operacyjna) CENTRALNY OŚRODEK WYKONAWCZY

  • pamięć operacyjna jako „przekaźnik”: wybrane informacje z rejestrów sensorycznych zostają powiązane z danymi spoczywającymi w magazynie pamięci długotrwałej
  • pamięć operacyjna jako „przestrzeń robocza”: odpowiada za sortowanie i kodowanie (nadawanie znaczenia) informacjom przed włączeniem ich do magazynu pamięci długotrwałej
  • pamięć operacyjna jako „wąskie gardło” pamięci: ograniczona pojemność (ok. porcji) oraz usuwanie informacji po 20 sek. (pamięć kr. operuje informacją nie dłużej niż przez minutę)
  • ale radzimy sobie: łatwiej zapamiętujemy porcjami, np. E W A = 3 litery (3 „porcje”) EWA = znane imię (1 „porcja”)
  • radzimy sobie: powtarzamy to, co chcemy zapamiętać (powtarzanie utrzymujące i opracowujące) PRZYWOŁYWANIE WSPOMNIEŃ - PAMIEĆ JAWNA I UTAJONA - skuteczne wydobywanie informacji; sposób zakodowania oraz wskazówki

-> pamięć jawna: wspomnienia powstałe z udziałem uwagi (świadomości) i świadomie wydobywane -> pamięć utajona: wspomnienia powstały bez udziału świadomości (mogą wpływać na zachowania bez udziału świadomości, ale możemy też nie być świadomi faktu ich posiadania) -> utajone czy jawne - bez wskazówek („kluczy") wspomnienia nie uaktywnią się (wskazówka = bodziec) PAMIEĆ DŁUGOTRWAŁA : czas nie gra roli

  • pojemność: nieograniczona sieć powiązań (biblioteka: stale powiększający się ogrom) elastycznych półek, zakamarków i szufladek)
  • kumulowanie wiedzy i doświadczeń z całego życia (wszystko, co wiesz o sobie i o świecie)
  • informacje przechowywane są w sensownych dla osoby kategoriach umysłowych (według znaczeń)
  • biologia pamięci długotrwałej: hipokamp, ciała migdałowate i inne obszary kory mózgowej CZYNNIKI WPŁYWAJACE NA PRZYWOŁYWANIE WSPOMNIEŃ  właściwa wskazówka (szczegół)  sedno” - uchwycenie znaczenia  konieczność odtworzenia informacji  konieczność rozpoznania informacji  wspominanie zgodnie z aktualnym nastrojem  motywacja (zjawisko Zeigarnik)  nastawienie (już przy zapamiętywaniu: na długo czy na krótko, chętnie lub bez chęcią)  kontekst CIEKAWE ZJAWISKA PAMIECIOWE  AMNEZJA (dziecięca, wsteczna, następcza)  ZJAWISKO „NA KOŃCU JĘZYKA”  ROZTARGNIENIE: wyłączona uwaga  BŁĄD ATRYBUCJI: właściwe wspomnienie w niewłaściwym kontekście, miejscu, czasie  BLOKOWANIE INFORMACJI: stres, lęk  ZNIEKSZTAŁCENIA PAMIĘCIOWE (postawy, przekonania, oczekiwania, emocje)  FAŁSZYWE WSPOMNIENIA PROCESY POZNAWCZE: SPOSTRZEGANIE STYMULACJA - WRAŻENIE - SPOSTRZEŻENIE
  • PRÓG ABSOLUTNY: najmniejsza wartość (natężenie) bodźca wywołująca reakcję organizmu lub minimalne pobudzenie zdolne wywołać określone wrażenie (dolny i górny);
  • PRÓG RÓŻNICY: najmniejsza fizyczna różnica między dwoma bodźcami, którą dana osoba jest w stanie wykryć w co najmniej połowie poczynionych prób
  • PRAWO WEBERA: wielkość najmniejszej wyczuwalnej różnicy w intensywności bodźca jest proporcjonalna do intensywności tego bodźca WRAŻENIA WZROKOWE: INFORMACJA Z FALI ŚWIETLNEJ Transdukcja dokonuje się w siatkówce z udziałem fotoreceptorów (pręcików, czopków i innych)  pręciki: wrażliwe na światło o małej intensywności  czopki: wrażliwe na barwy (przy dobrym świetle) Receptory wrażliwe na krawędzie, ruch, światło i cień Komórki dwubiegunowe: integracja impulsów z receptorów Droga impulsu wzrokowego: komórki zwojowe -> nerw wzrokowy -> kora mózgowa  wrażenie jasności: duża intensywność bodźca świetlnego  wrażenie barw: odbiór fal świetlnych o różnej długości WRAŻENIA SŁUCHOWE: ROZPRACOWANIE FALI DŹWIEKOWEJ  cechy fal dźwiękowych: częstotliwość, amplituda i tembr  droga fali dźwiękowej: małżowina uszna -> błona bębenkowa -> kosteczki ucha środkowego -

ślimak (ucho wewnętrzne) -> -> błona podstawna (transdukcja drgań w impulsy nerwowe) -> nerw słuchowy -> kora mózgowa  wrażenie tonu: wysokość dźwięku  wrażenie głośności: natężenie dźwięku  wrażenie barwy (tembru): rozpoznawanie kombinacji (złożoności różnych tonów i ich natężenia) POZOSTAŁE ZMYSŁY -> zmysł kinestetyczny: pozycja i ruchy ciała, położenie części ciała względem siebie ( nieprzerwana informacja o aktywności motorycznej mięśni) -> zmysł przedsionkowy: pozycja ciała względem oddziaływania grawitacji (położenie w przestrzeni) -> zmysł powonienia i smaku: odbiór bodźców chemicznych węch: zapachy i innych sygnały węchowe (feromony) smak: słodki, kwaśny, gorzki, słony, urnami -> zmysły skórne: wrażenia dotyku, ciepła, zimna -> doświadczanie bólu: intensywna stymulacja której z dróg czuciowych jako ważny sygnał obronny STAŁOŚĆ PERCEPCYJNA - spostrzeganie danej cechy bodźca jako cechy niezmiennej, niezależnie od warunków otoczenia (np. stałość barw, masy, wielkości, kształtu itd.)

ŚLEPOTA NA ZMIANĘ - percepcyjna niezdolność rejestrowania zmian następujących w polu widzenia (rola oczekiwania i nastawienia: dostrzegasz zmianę, której się spodziewasz; przeoczysz to, co niespodziewaną) ZŁUDZENIA PERCEPCYJNE Nasze umysły czasem wprowadzają nas w błąd, dokonując niewłaściwej interpretacji bodźców.  złudzenia pojawiają się, gdy dane są niepełne lub niejasne, gdy znane elementy poukładane są w nietypowy sposób, gdy nie dostrzegamy znajomych bodźców  złudzenia podlegają doświadczeniom kulturowym  psychologia postaci: umysł ma skłonność do spostrzegania obiektów (figur) jako całości wyodrębnianych z otoczenia (tła)  złudzenie: co jest figurą, a co tłem?  zasada domykania: dopowiadamy sobie to, czego nie ma  zasady organizowania percepcji: prawa grupowania  zasady minimalizmu percepcyjnego OSOBOWOŚĆ Czym jest osobowość? W literaturze psychologicznej istnieją dziesiątki jeśli nie setki definicji osobowości. Każda z nich opisuje osobowość od innej strony, bądź prezentuje ją jako trochę inny konstrukt psychiczny. Osobowość jest często mylona z temperamentem, stąd wiele teorii przedstawia ją jako hybrydę czystej osobowości(zespołu cech) i temperamentu. Najpopularniejszą definicją osobowości jest ta, która przedstawia ją jako zespół cech wzajemnie wpływających na siebie, które manifestowane są poprzez ludzkie zachowania. Teorie osobowości zostały podzielone na osiem głównych części (nurtów), które powiązane są z różnymi koncepcjami rozumienia człowieka (jako całości).  Teorie typów

  • Teoria Hipokratesa – wyodrębnia cztery podstawowe typy temperamentu: choleryk, sangwinik, melancholik, flegmatyk
  • Teoria W.H. Sheldona – typy budowy ciała są ściśle związane z rozwojem osobowości  Teorie cech
  • Teoria R.B. Cattella – oparta na zbiorze cech źródłowych. Cechy te mają istnieć w odpowiednich wielkościach u każdego człowieka i stanowić „rzeczywiste czynniki strukturujące, leżące u podstaw osobowości”. Celem tej teorii było takie sformułowanie cech osobowości, by można było przewidywać zachowanie jednostki  Teorie psychodynamiczne i psychoanalityczne  Behawioryzm  Humanizm  Teorie uczenia się społecznego  Sytuacjonizm  Interakcjonizm