Wprowadzenie do romantyzmu, Notatki z Język polski

Pobierz Wprowadzenie do romantyzmu i więcej Notatki w PDF z Język polski tylko na Docsity!

Temat: Wprowadzenie do romantyzmu

1. Nazwa i ramy czasowe epoki

Romantyzm – z łac. romanticus „niezwykły”

Okres preromantyczny (1767-1785r.) – Sturm und Drang – okres burzy i

naporu (Niemcy, Anglia, Francja)

 Świat: od wybuchu rewolucji francuskiej (1789r.) do Wiosny Ludów (1848-1849r.)  Polska: od wydania „Ballad i romansów” A. Mickiewicza (1822r.) do wybuchu powstania styczniowego (1863r.)

2. Epoka rewolucji i narodziny nowej wrażliwości

Zmiany w mentalności całego pokolenia spowodowane rewolucjami: amerykańską (1775-1783r.) i francuską (1789-1799r.), które obaliły porządek oparty na feudalnej hierarchii i były wyrazem buntu wobec tyranii władców w imię ideałów równości i wolności oraz wojnami napoleońskimi (1799-1815r.), kiedy to Napoleon Bonaparte niósł hasła rewolucji francuskiej na sztandarach, co przyczyniło się do rozpowszechnienia tych ideałów w całej Europie. Ucieczka od cywilizacji młodego pokolenia. Młodzi ludzie urodzeni w niespokojnych czasach byli często narażeni na śmierć, przez co szukali ukojenia w kontaktach z nieskażoną przez człowieka przyrodą co wpływało na stosunek pokolenia romantyków do dużych miast. Metropolie ich przyciągały (szanse społecznego awansu i zdobycia majątku), ale jeszcze silniej ich przerażały (miejsca bezwzględnej walki o bogactwo i wpływy, gdzie nie obowiązywały żadne zasady moralne) Negatywne wizje wielkomiejskiej egzystencji vs wyidealizowany obraz wsi i życia na łonie natury

3. Początki romantyzmu

a) Preromantyzm w Niemczech – okres burzy i naporu

1776r. – w Niemczech wystawiono dramat Friedricha Maximiliana von Klingera – „Sturm und Drang” (manifest ideowy młodego pokolenia, które buntowało się przeciwko oświeceniowemu racjonalizmowi) Przedstawiciele okresu burzy i naporu podkreślali w swoich dziełach znaczenie uczuć i intuicji (irracjonalizm) , a inspiracji szukali w:  folklorze  podaniach ludowych  twórczości Williama Szekspira Jednym z ważnych tematów uczynili dramat wybitnej jednostki, która przegrywa w zderzeniu z …………………bezdusznymi konwenansami społecznymi. Inspiracja dla późniejszych twórców romantycznych w całej Europie:  „Cierpienia młodego Wertera” (1774r.) – Johanna Wolfganga Goethego  dramat „Zbójcy” (1781r.) – Fryderyka Schillera

b) Preromantyzm i początki romantyzmu w Anglii

W literaturze angielskiej zapowiedzią nowych tendencji było pojawienie się treści nawiązujących do średniowiecza, łączących fascynację dawnością z nastrojem grozy i lęku ( gotycyzm ). Bohaterami zostawali zbrodniarze lub samotnicy skrzywdzeni przez los i pragnący zemsty. Ukazywano ich często na tle malowniczego krajobrazu w towarzystwie wampirów, czarownic i upiorów. Ten proromantyczny nurt, zwany literaturą gotycką , zapoczątkował Horace Walpole wydaniem w 1764r. powieści „Zamczysko w Otranto” ( początek horrorów ) Lakiści – poeci jezior, byli nimi, m.in.: William Wordsworth i Samuel Taylor Coleridge , którzy wspólnie wydali tom wierszy „Ballady liryczne” (1798r.) i tym samym zapoczątkowali romantyzm w Anglii. Postulowali oni zwrócenie się ku naturze i czerpanie z jej kontemplacji siły i radości, których niedostatek odczuwał człowiek poddawany na co dzień oddziaływaniu niszczącej go duchowo i moralnie cywilizacji przemysłowej.

4. Romantyczna wizja świata

a) irracjonalizm – romantycy poszukiwali nowych dróg poznania. Doceniali to co irracjonalne – ukryte, tajemnicze, a niekiedy budzące odrazę i strach. Odrzucono naukę i racjonalizm – tam, gdzie ludzie oświecenia dostrzegali

Boga jako osoby) – dostrzegali w niej obecność boskiego ducha i traktowali jak organiczną całość. Przyroda nie jest już „ulubionym jaworem”, lecz siłą czującą, obdarzoną duszą.

5. Romantyzm w Polsce

a) Spór romantyków z klasykami Lata 20. XIX w. – w Polsce rozgorzała dyskusja o nowych zjawiskach w sztuce:  Kazimierz Brodziński (historyk literatury) – rozprawa „O klasyczności i romantyczności, tudzież o duchu poezji polskiej” (1818r.). Apelował, aby literatura wyrażała przede wszystkim sielankową tkliwość i łagodność.  Jan Śniadecki (matematyk, astronom i filozof) – artykuł „O pismach klasycznych i romantycznych” (1819r.). Skrytykował romantyków za oddawanie się mętnym metafizycznym spekulacjom oraz szerzenie nieładu i zamieszania w literaturze.  Adam Mickiewicz – szkic „O poezji romantycznej” + karykaturalna postać Śniadeckiego w wierszu „Romantyczność”, włączony do cyklu „Ballady i romanse”. Oba teksty ukazały się w 1 tomie „Mickiewiczowskich Poezji” (1822r.).  Maurycy Mochnacki (krytyk literacki) – sformułował program polskiej literatury romantycznej i narodowej w pracy „O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym” (1830r.). Istotnym czynnikiem tego sporu stał się pokoleniowy bunt romantyków przeciwko politycznemu zniewoleniu ojczyzny. Atak wymierzony w klasyków był w istocie

krytyką ich stanowiska politycznego – rezygnacji z dążeń niepodległościowych na rzecz ugody z zaborcą. b) Ruch spiskowy i powstanie listopadowe Romantycy – pierwsze pokolenie urodzone po rozbiorach Polski, wezwanie do rewolucji w literaturze musi pociągnąć za sobą działania polityczne.  9 czerwca 1815r. — utworzono Królestwo Polskie (Kongresowe)  29 listopada 1830 – 21 października 1831r. — wybuch powstania listopadowego c) Wielka Emigracja –ucieczka do Francji po upadku powstania listopadowego. Poza krajem tworzyli: Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński i Cyprian Kamil Norwid. W 1833r. powstał w Paryżu obóz polityczny Hotel Lambert od siedziby jego przywódcy księcia Adama Jerzego Czartoryskiego (dążenie do odzyskania niepodległości przez Polskę w sposób dyplomatyczny). Innego zdania byli zwolennicy Towarzystwa Demokratycznego Polskiego, którzy planowali powstanie z udziałem ludu.

6. Życie codzienne w romantyzmie

W pierwszej połowie XIXw. rewolucja przemysłowa objęła całą zachodnią Europę:  Obniżka cen żywności i produktów przemysłowych  Polepszenie jakości życia wydłużyło je średnio o 15 lat  Migracje siły roboczej = gwałtowny wzrost liczby ludności w miastach = problemy społeczne i higieniczne  ok. 1830r. – wybuch epidemii cholery w Europie = wybudowanie nowoczesnych podziemnych sieci wodociągowo-kanalizacyjnych umożliwiających dostarczenie wody do mieszkań i odprowadzanie nieczystości.  Masowo zakładano publiczne zakłady kąpielowe  Masowo głoszono pogląd, że ciało oddycha przez skórę, dlatego należy ją często oczyszczać za pomocą ciepłej wody i mydła  Przestano nosić peruki  Wynalazek kolei i parowców

o istotą człowieka jest wolność, która objawia się w działaniu; o każdy czyn zbliżający nas do uniwersalnego ideału człowieczeństwa jest dobry, a bierność zawsze jest złem ( filozofia czynu ).  Georg Wilhelm Friedrich Hegel: o świat materialny jest kształtowany przez ponadnaturalną siłę, która powoduje, że rzeczywistość rozwija się w sposób logiczny i uporządkowany ( duch dziejów ); o przemiany historyczne są procesem dialektycznym, tzn., że składają się z 3 etapów:

1. teza – istnieje jakiś stan rzeczy
2. antyteza – następnie zostaje on zanegowany przez zasadę opozycyjną
3. synteza – z tego konfliktu wyłania się nowy element pozytywny, godzący dawne przeciwieństwa = postęp społeczny, a człowiek zdobywa coraz więcej wolności b) Mesjanizm – koncepcja historiozoficzna, wg której w niedługim czasie, po okresie katastrof i nieszczęść, dojdzie do radykalnej przemiany świata i nastania Królestwa Bożego na ziemi. Szczególne uznanie koncepcja ta zyskała w środowiskach polskich na emigracji po klęsce powstania listopadowego. Polacy, jako naród wybrany, w rezultacie doznanych cierpień mieli zgodnie z wolą Boga stać się zbawicielem całej ludzkości. Szczególny wpływ na twórczość Adama Mickiewicza. c) Kto wg romantyków ma zdolność poznania duchowej części świata?  Dziecko – istota niewinna, która nie interpretuje rzeczywistości poprzez rozum i naukę;  Artysta (zwłaszcza poeta) – otrzymał moc pozwalającą poznać tajemnice rzeczywistości; jest medium, przez które przepływa wielka siła, mogąca zmienić świat, czyli sztuka ;  Prosty lud – rozumie prawa rządzące światem, bo nie jest skażony racjonalizmem; odbiera świat sercem;  Szaleniec – obłęd jest dowodem wielkości duszy, a nie chorobą.

8. Sztuka powinna wyrażać indywidualność twórcy i charakter

poszczególnych narodów. Sztuka jest absolutem , tajemnicą niemożliwą do jednoznacznego zdefiniowania i wielką siłą , która tworzy i niszczy. a) malarstwo  Kolor i ekspresja ważniejsza od rysunku;  Dynamika kompozycji wyżej ceniona niż jej harmonia;  Oryginalność i siła emocjonalna, jako najistotniejsze kryterium wartości dzieła;  Nowy sposób przedstawiania tematów historycznych, religijnych, mitologicznych i antycznych;  Podkreślano dramatyzm wydarzeń, eksponowali namiętności targające bohaterami;  Indywidualizm i kult wybitnej jednostki sprawiły, że malarze chętnie przedstawiali burzliwe i dramatyczne epizody z życia wielkich artystów, np. Dantego;  Fascynacja Szekspirem. Często ilustrowano sceny z tragedii Szekspira, tworząc wyobrażone portrety jego bohaterów: Makbeta, Hamleta, Julii czy Romea;  Portretowano wybitnych wodzów, głównie Napoleona;  Fascynacja naturą = malowanie pejzaży (głównie w Anglii), które ukazywały związki między ludzkimi emocjami a przyrodą;  Natura często przedstawiana jako pierwotna siła i groźny żywioł:  William Turner – angielski mistrz scen morskich i obrazów katastrof naturalnych;  Caspar David Friedrich – najpopularniejszy niemiecki romantyczny malarz, malował tajemnicze pejzaże pełne niezwykłości i melancholii – przedstawiał naturę za pośrednictwem symboli podkreślających jej mistyczny wymiar;  Henry Fuseli – Szwajcar tworzący w Anglii, tworzył m.in. dzieła inspirowane twórczością Szekspira. W jego obrazach można odnaleźć elementy niesamowitości i grozy. Aura tajemniczości – wiele jego prac ukazuje wizje z sennych koszmarów

o Klasyczne formy, takie jak sonata i symfonia, ciągle były dominujące na początku XIX wieku o Dopiero z czasem pojawiały się nastrojowe poematy bądź miniatury liryczne na fortepian. o Muzykę romantyczną charakteryzują:  uczuciowość;  prostota;  tajemniczość;  wpływ folkloru;  zacieranie cech gatunkowych. Wszystkie te cechy łączy twórczość Franciszka Schuberta (Austriak) – twórcy pieśni romantycznej, np. „Król elfów”  Carl Maria von Weber (Niemiec, kompozytor opery „Wolny strzelec”) — twórca opery romantycznej;  Fryderyk Chopin – autor muzyki fortepianowej, ale i wielu innych gatunków, m.in. nokturny, wariacje, itd. W oryginalny sposób wplatał do swoich kompozycji tradycyjne motywy polskiej muzyki ludowej. o Do programowych gatunków tego okresu należały: dramat muzyczny oraz poemat symfoniczny. o Pojawienie się stylów narodowych (nowe zjawisko); wybitnym przedstawicielem był Stanisław Moniuszko , autor oper „Halka”; „Straszny dwór” W późniejszym okresie ukształtował się neoromantyzm :  nasilenie elementów uczuciowych;  rozluźnienie zasad formalnych  dążenie do syntezy sztuk, zwłaszcza muzyki z literaturą. Jego najwybitniejszymi przedstawicielami byli:  Hector Berlioz (Francuz)  Ferenc Liszt (Austriak)  Ryszard Wagner (Niemiec)  Antonin Dvorák (Czech) d) architektura i rzeźba  Historyzm – naśladowanie stylów z poprzednich epok, w tym przypadku neogotyk ;  Ogród angielski;  Eklektyzm – łączenie w jedno różnych stylów.