Współczesne modele parlamentu dwuizbowego - Notatki - Prawo, Notatki z Prawoznawstwo

Pobierz Współczesne modele parlamentu dwuizbowego - Notatki - Prawo i więcej Notatki w PDF z Prawoznawstwo tylko na Docsity!

Wyższa Szkoła Administracji i Zarządzania

W Przemyślu

Współczesne modele parlamentu dwuizbowego

Specjalność: Administracja Transgraniczna

Przemyśl 2007

1. Historia „parlamentu”. Parlament jest to najwyższy organ przedstawicielski, sprawujący z reguły funkcję ustawodawczą i kontrolną, wybierany najczęściej w wyborach powszechnych na kilkuletnią kadencję. Podejmuje, tworzy ustawy stanowiące system prawny, uchwały w sprawach budżetu, podatków, powołania i kontroli rządu oraz innych naczelnych organów państwowych. Członkowie parlamentu mogą interweniować w każdej sprawie w drodze interpelacji^1 i zapytania. Nazwa „parlament” wywodzi się z tradycji francuskiej. W średniowiecznej Francji, parlament działał jako sąd, utworzony został po raz pierwszy przez Ludwika IX Świętego dla ograniczenia sądownictwa feudalnego. Poza działalnością sądowniczą, parlament paryski zajmował się rejestracją ordonansów^2 królewskich, wobec których miał uprawnienia zgłaszania zastrzeżeń. Zniesiony został przez Wielką Rewolucję Francuską. W zależności od organizacji ustroju państwowego parlament może się składać z jednej izby (unikameralizm) lub być dwuizbowy (bikameralizm). Większość współczesnych parlamentów składa się z dwóch izb. W systemie dwuizbowym wyróżniamy: izbę niższą i izbę wyższą, w zależności od rozwiązań konstytucyjnych mogą one pozostawać w równowadze lub jedna (zwykle niższa) ma przewagę kompetencji i uprawnień. Nazewnictwo poszczególnych izb jest zróżnicowane, w poszczególnych państwach jest ono zgodne z tradycją historyczną i ustrojową. We Francji parlament dzieli się na dwie izby – Senat i Zgromadzenie Narodowe, w Niemczech na Bundesrat i Bundestag, w Wielkiej Brytanii na Izbę Lordów i Izbę Gmin, a w Stanach Zjednoczonych Senat i Izbę Reprezentantów. Czasami również cały parlament ma swoją zwyczajową nazwę jak hiszpańskie Kortezy, czy amerykański Kongres. Najstarszym parlamentem jest istniejący od 930r. islandzki Althing. Izby wyższe parlamentów poszczególnych krajów europejskich powstały przeważnie z rad królewskich, natomiast izby niższe ze zgromadzeń stanowych.

(^1) Interpelacja (z łacińskiego interpellatio – przerwanie, przeszkadzanie), wystąpienie w parlamencie deputowanego skierowane pod adresem rządu lub jego członka, domagające się publicznego zajęcia stanowiska w sprawie wskazanej w interpelacji. 2 Ordonanse są to królewskie akty prawodawcze wydawane we Francji za panowania Kapetyngów i Burbonów. Normowały sprawy z zakresu prawa i administracji.

3. Włochy Przykładem parlamentu dwuizbowego są Włochy. Parlament ten składa się z Izby Deputowanych (630 deputowanych) oraz Senatu (315 senatorów wybieranych). Obie izby skonstruowane zostały jako przedstawicielstwo polityczne suwerennego ludu, obie powołuje lud jako taki, w swej całości, i żadna z izb nie jest przedstawicielstwem zorganizowanym na jakiejkolwiek innej podstawie (np. korporacji zawodowych czy terytorialnych, zasług czy urodzenia). Możliwość mianowania z tytułu „wybitnych zasług” (art.59 zd.2 Konstytucji RP) pięciu senatorów dożywotnich nie może zmienić zasadniczego charakteru Senatu. W związku z tym jednolicie skonstruowany został mandat parlamentarzysty: jest to mandat wolny, każdy członek Parlamentu reprezentuje Naród i wypełnia swe funkcje nie będąc związany niczyimi dyrektywami (art.67), a więc także ze strony partii politycznych, pomimo ich konstytucjonalizacji. Członkowie obu izb cieszą się również identycznym immunitetem: materialnym w zakresie wykonywania swych funkcji oraz formalnym, obejmującym odpowiedzialność karną w zakresie innych podejmowanych przez nich czynności (art.69). Każda z izb posiada bardzo podobną organizację wewnętrzną. Do wybierania członków jednej i drugiej izby odnoszą się te same zasady konstytucyjne – równość, tajności głosowania osobistego (art.48 oraz 57 i 57), powszechności i bezpośredniości (art.48 oraz art.56 zd.1 i art.58 zd.1). Znaczenie bardziej polityczne niż prawne posiada proklamowana w art.48 zasada „wolnych” wyborów. Prawo wyborcze czynne uregulowane jest jednolicie w art.48 ( a więc w części Konstytucji dotyczącej praw obywateli): uzyskuje się go z osiągnięciem pełnoletniości. Jednakże art.58 wprowadza pewną lex specialis^4 w odniesieniu do wyborów Senatu – tu prawo wyborcze czynne przysługuje po ukończeniu 25 lat. Różnica występuje tez w zakresie biernego prawa wyborczego: wybieranymi do Izby Deputowanych są obywatele którzy ukończyli 25 lat, natomiast do senatu – ci, którzy ukończyli 40 lat. Oprócz tego każdy były Prezydent republiki zostaje senatorem dożywotnim. Prezydent Republiki może z kolei mianować 5 osób senatorami dożywotnimi, spośród osób szczególnie zasłużonych dla państwa. Senat

(^4) Lex specialis — ustawa (przepis) specjalny (szczególny),

skonstruowany został więc jako swoista „izba rozwagi”, co jednak nie ma przełożenia na jego konkretne kompetencje, które idą znacznie dalej. Od roku 1963 Konstytucja zrównuje czas kadencji każdej z izb: wynosi on 5 lat (poprzednio 5 lat Izby Deputowanych i 6 lat Senatu). Nowe wybory winny być przeprowadzane w ciągu 70 dni od końca poprzedniej kadencji. Jednolicie ustalony został również początek zwyczajnych sesji obu izb: jest ich dwie w roku i zbierają się z mocy prawa w pierwszy nieświąteczny dzień lutego i października. Zwołanie jednej z izb na sesję nadzwyczajną powoduje, że i druga zbiera się w tym samym terminie automatycznie. Zwołanie sesji nadzwyczajnej następuje z inicjatywy przewodniczącego izby, Prezydenta Republiki lub jednej trzeciej swych członków. Kadencja obu izb może zostać skrócona zarządzeniem Prezydenta Republiki, podejmowanym na ogólnych warunkach, tj. na wniosek odpowiednich członków Rady Ministrów i za ich kontrasygnatą. W tym przypadku jednak, dodatkowo, Konstytucja wymaga „wysłuchania” przewodniczących izb. Konstytucja nie precyzuje przyczyn rozwiązania i jest to normalne dla systemu parlamentarnego, gdyż oprócz funkcji - raczej teoretycznie – „hamulca” w rekach Egzekutywy, rozwiązanie parlamentu następować może w sytuacji utraty zaufania parlamentarnego przez rząd. Jednakże parlament, którego kadencja upłynęła lub została skrócona, zachowuje swe pełnomocnictwa do dnia zebrania się nowo wybranych izb. Jednakowe są również pewne reguły funkcjonowania obu izb: jawność obrad (z możliwością wprowadzenia tajności), jednakowe warunki formalne rozstrzygnięć (zwykła większość przy frekwencji większej niż połowa), ich struktura wewnętrzna, na którą składają się: przewodniczący, prezydium i komisje jako konstytucyjne organy izb, a także wyłączne uprawnienie każdej z izb do uchwalenia swego regulaminu. Postępowanie ustawodawcze rozpocząć się może w każdej z izb i nie występują tu żadne konstytucyjne wyjątki.

Prezydenta, po zasięgnięciu opinii premiera i przewodniczących obu izb (art. Konstytucji). Takiego prawa Prezydent nie posiada jednak wobec Senatu. Konstytucja przewiduje sesyjny system funkcjonowania parlamentu, aktualnie przy jednej sesji w roku i w sposób jednolity dla obu izb ustala jej początek na pierwszy dzień roboczy października, a koniec na ostatni dzień roboczy czerwca (w sumie około 9 miesięcy). Nie ma więc potrzeby formalnego zwoływania sesji, ale też nie można jej poza wskazany termin przedłużyć. Jednocześnie w charakterystyczny dla jej „antyparlamentarnej” wymowy, ten sam przepis ogranicza liczbę posiedzeń w każdej sesji, których nie może być więcej niż 120. Aktualnie jednak większość członków każdej z izb może postanowić o zwiększeniu liczby posiedzeń, i to samo prawo przyznano również premierowi (po wysłuchaniu opinii przewodniczącego izby). Dni posiedzeń ustalać mają regulaminy izb; zgodnie z nimi odbywają się trzy razy w tygodniu, z możliwością przedłużenia na dzień następny. Izba może również podjąć decyzję, w które tygodnie sesji odbywać się będą posiedzenia, a w które nie. Poza tym Konstytucja wymaga, aby co najmniej jedno posiedzenie w tygodniu zarezerwowane zostało na stawianie pytań przez parlamentarzystów i odpowiedzi rządu. Warto może zwrócić przy tej okazji uwagę, że pierwotny tekst tego przepisu konstytucyjnego (art.28) przewidywał istotnie mniejszy okres sesji (ok. 5,5 miesiąca) niż tekst aktualny, przyjęty w nowelizacji z 1995r.. Konstytucja przewiduje również możliwość zwoływania sesji nadzwyczajnych, ale jedynie dla rozpatrzenia określonych przez wnioskujących zagadnień. Zwołuje je Prezydent na wniosek premiera lub większości członków Zgromadzenia Narodowego (senatorzy takiego uprawnienia nie posiadają). Parlament zwołany na wniosek deputowanych nie może zadecydować o rozpatrzeniu dodatkowej, nie ujętej we wniosku sprawy; może tak natomiast postąpić parlament zwołany na wniosek premiera. Każda z izb uchwala swój regulamin, czemu pośrednio daje wyraz również Konstytucja, choć w sposób nader szczególny, mianowicie wprowadzając uprawnienie Rady Konstytucyjnej do kontroli ex offico zgodności regulaminów z Konstytucją, i to przed ich wejściem w życie. Dotyczy to oczywiście każdej nowelizacji regulaminów. Jak widzimy autonomia izb parlamentarnych funkcjonuje we Francji w nieco

ograniczonym zakresie. Regulamin Zgromadzenia Narodowego wszedł w życie po decyzji Rady Konstytucyjnej 24 lipca 1959r., regulamin Senatu – 9 czerwca tegoż roku. Oczywiście od tego czasu były one wielokrotnie nowelizowane.

5. Konfederacja Szwajcarska Parlament szwajcarski jest wręcz modelowym parlamentem państwa federacyjnego. Jest to organ dwuizbowy, o łącznej nazwie dla obu izb „Zgromadzenie Federalne”. Pierwsza izba – Rada Narodu – jest reprezentantem suwerena w jego całości i jedności Szwajcarii, składa się z 200 „deputowanych Narodu”. Izba druga – pod utrwaloną już w tłumaczeniach polskich nazwą „Rada Kantonów” – jest reprezentantem 26 zbiorowości tworzących (każda z nich) część składową federacji i składa się z 46 „deputowanych kantonów”. Jednakże i ten organ jest organem Federacji i mimo szczególnych zasad powoływania nie można go uznać za wspólny organ 26 kantonów. Dwuizbowość szwajcarska jest przy tym całkowicie „egalitarna” („symetryczna”): prawa obu izb są takie same, na każde rozstrzygnięcie musi być wyrażona ostateczna zgoda obu izb, pojedynczo zaś izby mogą podejmować jedynie pewne akty niewiążące. Kadencja obu izb jest jednakowa, wynosi 4 lata, wybory odbywają się jednocześnie. Jedynym odstąpieniem od modelowego charakteru jest okoliczność, że 6 spośród 26 kantonów (dawne „półkantony”)wybiera nadal tylko po jednym reprezentancie do Rady Kantonów, a pozostałych 20 po dwóch. Zgodnie z zasadą dwuizbowości obie izby obradują odrębnie, postępowanie ustawodawcze rozpocząć się może w każdej z nich, w zasadzie kolejne sprawy winny być rozpatrywane i rozstrzygane przez odrębne izby w ciągu odrębnych sesji. W przypadku zaistnienia kontrowersji między nimi, postępowanie pojednawcze odbywa się na zasadzie parytetu. Jedynie w kilku sytuacjach, głównie dla celów dokonania wyboru dalszych władz federalnych, ma miejsce wspólne posiedzenie obu izb pod przewodnictwem przewodniczącego Rady Narodu. Głosuje się wówczas oraz liczy głosy bez rozróżnienia deputowanych jednej i drugiej izby.