Pobierz Współczesne państwo demokratyczne. Struktura polityczno ... i więcej Streszczenia w PDF z Rolnictwo tylko na Docsity!
Współczesne państwo demokratyczne. Struktura
polityczno-terytorialna państwa
Wprowadzenie Przeczytaj Schemat Sprawdź się Dla nauczyciela
Bibliografia:
Źródło: Rafał Klepka, Współczesny federalizm. Wybrane zagadnienia, [w:] W poszukiwaniu fundamentów czyli o potrzebie stałości w zmieniającym się świecie. Księga Jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Adamowi Rosołowi, red. Renata Bizior, Częstochowa 2013, s. 186. Źródło: Jerzy Świeca, Współczesne demokracje. Analiza instytucjonalna, dostępny w internecie: sbc.org.pl [dostęp 22.04.2020 r.].
Źródło: Encyklopedia PWN: praworządność, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 22.06.2020 r.]. Źródło: Encyklopedia PWN: państwo unitarne, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 8.07.2021 r.]. Źródło: oprac. własne.
Władze regionalne w państwach unitarnych i federalnych
Formy współczesnych państw (ustroje terytorialno-prawne)
Modele ustrojowe państw europejskich
Przeczytaj
Ćwiczenia
W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
wyjaśnij twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‐skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów; każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Państwo unitarne
Państwo unitarne (jednolite) charakteryzuje się najprostszym rodzajem wewnętrznej organizacji. W państwie o takim ustroju centralne organy państwa sprawują niepodzielnie suwerenną władzę nad całym jego obszarem.
Polska to przykład kraju unitarnego. Źródło: TUBS, licencja: CC BY-SA 3.0.
Nie wyklucza to wieloszczeblowego systemu organów władzy realizujących konstytucyjnie przyznane kompetencje na obszarze jednostek podziału terytorialnego (np. lokalne i regionalne organy administracji, instancje władzy sądowej).
Państwa mogą wiązać się w związki i porozumienia pod względem stopnia integracji (konfederacje, unie, wspólnoty, jak np. Commonwealth of Nations – Wspólnota Narodów, czyli rodzaj konfederacji Wielkiej Brytanii z suwerennymi państwami, które w przeszłości
typy ustroju[br] polityczno-terytorialnego [br]państwa{color=#9D69A3} państwo unitarne{value=35}{color=#533F72} państwo federalne[br] (złożone){value=35}{color=#533F72} państwo[br] zregionalizowane{value=35}{color=#533F72}
były jej dominiami, protektoratami czy koloniami). W tym przypadku każde z nich zachowuje jednak suwerenność, która podlega dobrowolnym i odwracalnym ograniczeniom.
System władz terytorialnych w państwie unitarnym (pionowy podział władzy) może być zorganizowany według modelu centralistyczno‐biurokratycznego lub decentralistyczno‐samorządowego. W obu przypadkach chodzi wyłącznie o dział władzy wykonawczej (administracyjnej). W pierwszym z nich możliwie najwięcej kompetencji zachowują centralne władze wykonawcze państwa (rząd, ministrowie) oraz organy władz administracyjnych wyższych stopni kosztem niższych. Organy administracji (w skrajnym przypadku na wszystkich szczeblach) pochodzą bezpośrednio lub pośrednio z mianowania władz centralnych, są przez nie kierowane i ponoszą przed nimi odpowiedzialność.
W drugim przypadku władze lokalne i regionalne pochodzą w całości lub w części z wyboru dokonywanego przez mieszkańców jednostki administracyjnej podziału terytorialnego określonego szczebla (w Polsce: gminy, powiaty, województwa). Z reguły na każdym szczeblu władze samorządowe składają się z wybieranych bezpośrednio organów przedstawicielskich (stanowiących i kontrolnych) oraz z władz wykonawczych. Te ostatnie wybierane są bezpośrednio przez wyborców lub przez organy przedstawicielskie, przed którymi ponoszą odpowiedzialność typu parlamentarnego (czyli ponoszą odpowiedzialność za każde swe działanie, nawet jeśli jest zgodne z prawem).
Algorytm (wzór) podziału kompetencji między władze poszczególnych szczebli administracji odbywa się najczęściej według zasady pomocniczości (subsydiarności).
Władze centralne wykształciły różnorodne instrumenty oddziaływania na władze samorządów. Należą do nich:
system dublowania władz administracyjnych tego samego szczebla (np. w Polsce na szczeblu województwa działają rządowy wojewoda i samorządowy sejmik, marszałek i zarząd województwa); system zespolenia władz rządowych i samorządowych na jednym szczeblu; instrumenty kontroli i nadzoru (zatwierdzanie lub możliwość wetowania przez władze rządowe wyborów i decyzji podjętych przez władze samorządowe – w Polsce np. możliwość uchylenia uchwały organu stanowiącego samorządu przez wojewodę; ustanawianie zarządu komisarycznego; rozpisywanie przedterminowych wyborów samorządowych).
Zasada pomocniczości głosi, że władza powinna znajdować się możliwie najbliżej obywatela. Według niej władzom niższych jednostek terytorialnych należy przekazać maksimum
federalny sąd konstytucyjny rozstrzygający spory między federacją a jej podmiotami.
Federalny charakter państwa znajduje też odbicie w strukturze parlamentu federalnego (centralnego). Jedna z izb (zwana zwyczajowo niższą) reprezentuje ogół obywateli federacji. Podział mandatów między okręgi w wyborach do tej izby jest proporcjonalny do liczby zamieszkałych w nich wyborców. Funkcją izby niższej jest wyrażanie interesu państwa jako całości. Druga izba (określana mianem wyższej) jest reprezentacją podmiotów federacji. Każdy z nich posiada w niej przeważnie równą reprezentację – niezależnie od liczby obywateli mieszkających na jego terytorium. Niekiedy liczebność reprezentacji podmiotów uwzględnia jednak w pewnym stopniu różnice zaludnienia miedzy poszczególnymi podmiotami. System taki przyjęto przy określaniu składu Bundesratu w Niemczech. Jeżeli chodzi o rolę w procesie legislacyjnym, izby są z reguły równouprawnione, niższa ma natomiast wyłączny głos przy powoływaniu i kontroli rządu.
Państwo zregionalizowane
Państwo zregionalizowane jest formą pośrednią między państwem jednolitym a federalnym. Suwerenna władza państwowa należy tu wyłącznie do centralnych organów państwa, lecz regionalnym częściom składowym, na które jest podzielone, gwarantuje się szeroką autonomię prawno‐polityczną na mocy konstytucji. Jednak w odróżnieniu od federacji, regiony nie miały wcześniej ani nie uzyskują udziału w suwerennej władzy państwa. O ich statusie decyduje wola centralnych władz państwa i ona ustala zakres, warunki i ograniczenia regionalnej samodzielności. Statuty, które ją określają, mogą podlegać jednostronnej rewizji ze strony centralnych władz państwa.
Dzięki samodzielności prawno‐politycznej regiony mają własne władze ustawodawcze i wykonawcze oraz odpowiedni zakres kompetencji. Centralne władze państwa sprawują jednak nadzór formalny i merytoryczny, posiadając niekiedy powoływanego i odwoływanego przez rząd przedstawiciela (komisarza) wyposażonego w uprawnienia kontrolne lub nadzorcze. Decyzje ustawodawcze podjęte przez regionalne organy władzy nie mają charakteru ostatecznego. Ustawodawstwo regionalne podlega weryfikacji ze strony centralnych władz państwa, która obejmuje badanie zgodności z prawem nadrzędnym (konstytucją, ustawodawstwem centralnym), a niekiedy także ocenę ich zgodności z dobrem wspólnym (interesem państwa jako całości). W pierwszym aspekcie kontrolę sprawuje sąd konstytucyjny, a w drugim – parlament (uchylanie ustaw regionalnych) lub głowa państwa (zatwierdzanie ustaw regionalnych). Niekiedy przewidziana jest droga pozwalająca państwu zastąpić decyzję regionalną decyzją władzy centralnej.
W proporcji do wielkości całego państwa regiony są względnie dużymi jednostkami terytorialnymi. Niejednokrotnie mają wyraziste oblicze geograficzne, kulturowe, etniczne i tradycję historycznej odrębności, a ich potencjał ekonomiczny pozwala im na prowadzenie dość samodzielnej polityki gospodarczej.
Skład władz regionalnych jest kształtowany przez wybory dokonywane przez mieszkańców regionu. W wyniku wyborów bezpośrednich wyłania się parlament regionalny, który następnie powołuje odpowiedzialny przed nim rząd regionalny. Do państw zregionalizowanych należą Hiszpania i Włochy.
Autonomia
Szczególnym typem organizacji władzy na części terytorium państwa jest autonomia. Region (część terytorium państwa) ma status zbliżony do części składowej w państwie federalnym. Dysponuje nim jednak na zasadzie wyjątku, stanowiąc swoistą wyspę w strukturze prawno‐politycznej państwa. Zakres samodzielności reguluje statut wyposażający jednostkę autonomiczną we własne wybieralne organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Status autonomii ma niekiedy umocowanie w centralnej konstytucji, ale z reguły może podlegać jednostronnej (odgórnej) modyfikacji. Zdarza się, że wydanie statusu autonomicznego odbywa się w drodze negocjacji między parlamentem regionalnym a centralnym, natomiast jego ewentualne modyfikacje wymagają wzajemnego porozumienia (np. status organiczny autonomii śląskiej w okresie międzywojennym, statuty autonomiczne prowincji hiszpańskich). Przykładem autonomii jest m.in. status Grenlandii i Wysp Owczych na terytorium Danii; Wysp Alandzkich w ramach Finlandii; Kraju Basków i Katalonii w Hiszpanii; Sycylii i regionu Doliny Aosty we Włoszech.
W Szkocji i Walii, gdzie taki system wprowadzono w 1999 r., szefa rządu regionalnego powołuje monarcha, a regionalny gabinet musi mieć zaufanie regionalnego parlamentu. Głowa państwa ma również prawo rozpisać przedterminowe wybory do parlamentu regionalnego. Decyzję taką może podjąć zarówno na wniosek szefa rządu regionalnego (premiera Szkocji lub premiera Walii), jak i szefa rządu państwa (premiera Wielkiej Brytanii). W ten sposób władze centralne mają wpływ na kształtowanie składu władz regionalnych. Centralne władze mogą także mieć stałych reprezentantów (komisarzy państwowych) wyposażonych w kompetencje nadzorcze oraz możliwość czasowego ograniczenia (zawieszenia) autonomii regionalnej.
Słownik
Bundesrat
Schemat
Polecenie 1
Zapoznaj się z mapami. Zastanów się, co łączy te państwa.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Prowincje oraz regiony autonomiczne dzielą się na prefektury, prefektury autonomiczne oraz miasta na prawach prefektury. Te z kolei dzielą się na powiaty, powiaty autonomiczne i miasta na prawach powiatu. Wyjątek stanowi Mongolia Wewnętrzna, gdzie ze względu na tradycję historyczną zamiast prefektur istnieją związki, zaś powiatom i powiatom autonomicznym odpowiadają chorągwie i chorągwie autonomiczne. Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 1 Wskaż czynniki, które mogą wpływać na to, że w skład powyższych państw wchodzi relatywnie dużo terenów autonomicznych.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia: 輸 醙 難
Ćwiczenie 1
Wskaż państwa federalne.
Belgia
Chorwacja
Argentyna
Hiszpania
Polska
Niemcy
Stany Zjednoczone
Ćwiczenie 3
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.
Państwo podzielone jest na 20 prowincji. Władzę w prowincji sprawuje wybierana w wyborach rada generalna i odpowiedzialny przed nią zarząd. Do kompetencji prowincji należy oświata, służba zdrowia, opieka społeczna, drogi publiczne i rolnictwo. Ustawy prowincjonalne wchodzą w życie, jeżeli w ciągu trzech miesięcy po przedstawieniu ich rządowi premier nie skorzysta z prawa weta.
Źródło: oprac. własne.
Źródło: oprac. własne.
Wskaż, o jakim systemie podziału terytorialnego mowa.
Zaznacz odpowiedź najbliższą swojej.
Porównaj swoją odpowiedź
Ćwiczenie 4
Dopasuj państwa do właściwych struktur.
państwa unitarne
państwa zregionalizowane
Litwa Japonia Czechy
Polska Boliwia Indonezja
Islandia Hiszpania Włochy
Ćwiczenie 5
Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.
Wyniki wyborów stanowią prawdziwą zagadkę dla krajowych i zagranicznych obserwatorów. Poważne straty zanotowali konserwatyści, uzyskując jedynie 35 proc. głosów. Dający się we znaki kryzys wzmocnił socjalistów, którzy utworzą największy klub parlamentarny. Niezły rezultat zanotowali Zieloni – 6 proc.; natomiast liberałowie z 11 proc. zachowali dotychczasowy stan posiadania. Języczkiem u wagi będzie z pewnością mała grupa autonomistów, której zdanie może zadecydować o losach najbliższych czterech lat rządów w tym kraju.
Źródło: oprac. własne.
Przedstawiona analiza wyników wyborów pokazuje scenę polityczną hipotetycznego państwa. Wskaż, jaki model systemu partyjnego opisuje.
Zaznacz odpowiedź najbliższą swojej.
Porównaj swoją odpowiedź
Ćwiczenie 7
Zapoznaj się z definicją praworządności i wykonaj ćwiczenie.
Encyklopedia PWN: praworządność
Przestrzeganie prawa przez organy państwa; w znaczeniu formalnym
jest to stan faktyczny, polegający na tym, że organy państwa działają na
podstawie obowiązującego prawa i zgodnie z jego normami;
w znaczeniu materialnym – stan, w którym są spełnione wymogi
praworządności w znaczeniu formalnym, a obowiązujące prawo jest
zgodne w swej treści z postulatami aksjologicznymi (postulatami
„dobrego prawa”), zwłaszcza powinno być ono równe dla wszystkich
i respektować podstawowe wolności i uprawnienia człowieka
i obywatela.
Źródło: Encyklopedia PWN: praworządność, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 22.06.2020 r.].
Rozstrzygnij, kto (zwolennicy praworządności w znaczeniu formalnym czy materialnym) będzie uważał, że przestrzegać prawa trzeba zawsze, nawet jeśli jest to złe prawo. Uzasadnij swoje zdanie.
Rozstrzygnięcie: zwolennicy prawa w znaczeniu. Uzasadnienie:
Ćwiczenie 8
Zapoznaj się z definicją państwa unitarnego i wykonaj ćwiczenie.
Encyklopedia PWN: państwo unitarne
forma państwa wyodrębniona ze względu na strukturę organów państw;
w państwie unitarnym (scentralizowanym) są utrzymane duże
uprawnienia administracji centralnej, zaś ograniczone uprawnienia
administracji lokalnej
Źródło: Encyklopedia PWN: państwo unitarne, dostępny w internecie: encyklopedia.pwn.pl [dostęp 8.07.2021 r.].
Rozstrzygnij, czy Rzeczpospolita Polska jest pod względem ustroju terytorialnego państwem spełniającym kryteria przedstawione w tekście źródłowym. Uzasadnij swoje zdanie.
Rozstrzygnięcie: tak
Uzasadnienie:
