Wstęp do literaturoznawstwa, Notatki z Historia i teoria literatury

Pobierz Wstęp do literaturoznawstwa i więcej Notatki w PDF z Historia i teoria literatury tylko na Docsity! WSTĘP DO LITERATUROZNAWSTWA poetyka- refleksja nad budową dzieła retoryka- sztuka wypowiadania się XIXw. narodzenie poetyki do końca XVIIIw. obowiązywała poetyka normatywna poetyka normatywna- poetyka, narzucająca określone normy stylistyczne i kompozycyjne utworom literackim takie jak: *styl, hierarchie tematów i gatunków *zasadę decorum (stosowności) *wzorce (czerpane z tradycji antycznej) zerwanie z poetyka normatywną nastąpiło w romantyzmie od początku XIXw. rozpoczęła się poetyka opisowa, taka która niczego nie narzucała WIEDZA O LITERATURZE nauka o literaturze: krytyka literacka (subiektywna opinia) -nauki pomocnicze historii i literatury -komparatystyka literacka (badania porównawcze) -metodologia badań literackich (strukturalizm) -historia literatury (jednostki procesu) - teoria literatury (o budowie działa) teoria dzieła teorie procesu = poetyka: * wersologia * stylistyka * genologia * morfologia wersologia- szczególne ukształtowanie tekstu na wersy stylistyka- nauka zajmująca się organizacją tekstu genologia- nauka o gatunkach i rodzajach morfologia- dział gramatyki zajmujący się budową wyrazów Dyscypliny, które wywierają wpływ na teorię literatury: a) językoznawstwo b) filozofia c) semiotyka ( nauka o komunikacji znakowej) d) antropologia kultury (nauka o miejscu człowieka na świecie) e) socjologia (nauka o społeczeństwie) f) badania genderowe (badania nad płcią kulturową) g) retoryka h) psychologia: nadawcy, odbiorcy, dzieła, relacji i) historia idei poetyka: -kulturowa (bardzo silnie osadzona w refleksji antropologicznej) -intertekstualna -doświadczenia (każde dzieło jest artykulacją ludzkiego doświadczenia) -geopoetyka (analiza przez podziały geograficzne) -kognitywna (nauka o procesach poznawczych) literatura- zespół tekstów spełniających warunki literackości, obowiązujących w danym miejscu i czasie warunki literackości: > obrazowość >fikcyjność >organizacja naddana obrazowość bezpośrednia- zdolność wypowiedzi literackiej do wywoływania u odbiorcy bogatych wyobrażeń obrazowość pośrednia- polega na obecności różnego rodzaju figur pozwalających ukazywać od niespodziewanej strony rzeczy i zjawiska organizacja naddana- specyficzne ukształtowanie tekstu, które jest zbędne z komunikacją czystego punktu widzenia fikcyjność- właściwość świata przedstawionego dzieła literackiego, polegająca na tym, że jest on tworem wymyślonym przez autora, nie można go zweryfikować przez odniesienie do rzeczywistości dzieła przedstawionego 1) R. Ingarden- filozof zajmujący się teorią dzieła -> zdania, które są sądami w tekście logicznym, orzekające o świecie ( prawdziwe lub fałszywe) -> zdania, ani fałszywe, ani prawdziwe, nie orzekające niczego o świecie tzw. quasi-sąd w dziele literackim, znajdują się nie tylko quasi-sądy, ale też sądy 2) H. Markiewicz- skrytykował koncepcję Ingardena, twierdził, że istnieje 9 zdań 3) J. Ziomek- nie badamy zdań, ale cały utwór literacki, tekst jest literacki bo jest zmediatyzowany wobec autora, powieść ma autora zewnętrznego, ale w utworze mówi medium nadawca kod odbiorca kontekst kontakt komunikat Funkcje języka: 1)ekspresywna (emotyczna) komunikat-nadawca 2)impresywna (konatywna) komunikat-odbiorca 3)metajęzykowa komunikat-kod 4)fatyczna (kontaktywna) komunikat-kontakt 5) poznawcza komunikat-kontekst 6) poetycka komunikat nastawiony na samego siebie, w relacji z samym sobą schemat Jakobsona to też przykład komunikacji literackiej, zdefiniował istotę poetyckości, pojawia się wtedy gdy komunikat jest w relacji z samym sobą Genologia: -rodzaj systematyki -z łac. genus -przypisanie tekstu do danej odmiany gatunkowej -uwarunkowana kulturowo 1. podział na rodzaje literackie został przyjęty z Grecji —> liryka, epika, dramat 2.odmiany rodzajowe: małe i wielkie formy epickie/liryczne 3.poziom gatunku np. sonet, oda, pieśń, powieść 4. poziom odmiany gatunkowej: np. powieść kryminalna, powieść psychologiczna, epistolarna E. Stajger- utwór może mieć cechy epickości, jednak to nie oznacza, że cały utwór jest epicki EPIKA cechy epickości: - obecność narracji - -opowiada o zdarzeniach, które rozegrały się w przeszłości - -świat przedstawiony - -fabuła (układ przyczynowo skutkowy) - zapis prozą narracja unaoczniająca (praesens historicum)- czas teraźniejszy występuje w funkcji czasu przeszłego, pisarz stara się stworzyć imitację, że akcja dzieje się dziś jednak opisane wydarzenia w powieści już się wydarzyły wielkie formy epickie- np. powieść małe formy epickie- np. nowela odmiany gatunkowe powieści kryterium typologiczne: *temat *struktura, konstrukcja dziennik: opowiada narrator- wyznaczniki: podział tekstu na porcje dzienne, data list i dziennik-gatunki użytkowe powieść uniwersytecka, powieść graficzna, powieść rzeka LIRYKA wyznaczniki rodzajowe: -podmiot liryczny -monolog liryczny (tekst wypowiadany przez podmiot) -sytuacja liryczna (przedmiotowe okoliczności towarzyszące podmiotowi, okoliczności mogą być dane albo ukryte) informacja stematyzowana- mówienie o sobie wprost informacja implikowana- wpisana w każdą wypowiedź, jest zawsze silniejsza styl poetycki: -konstrukcje, które często nie są potrzebne, są zbędne -polega na nagromadzeniu środków stylistycznych -rozczłonkowanie wersowe, stroficzne -regularna budowa -rymy poemat prozą- utwór poetycki, liryczny, napisany prozą odmiany rodzajowe: wielkie i małe formy liryczne gatunki liryczne: oda, hymn, panegiryk (pochwała władcy) DRAMAT -nie ma nadrzędnego podmiotu -występowanie akcji -dialog nie każdy dramat był przeznaczony na scenę: dramat książkowy, niesceniczny wypowiedzi: -2 teksty w obrębie głównego tekstu: dialog i monolog -tekst poboczny -3 teorie dramatu : * literacka- do czytania, bywa wystawiana na scenie * teatralna- do wystawiania * teoria utrakwistyczna- daje się opisywać za pomocą języka teorii literatury i języka teatrologicznego *przekładem intersemiotycznego teoria przekładu między 2 systemami znaków odmiany rodzajowe: wielkie i małe formy dramatyczne podział na akty (ze względu na zmianę dekoracji) i sceny (gdy zmieniają się postaci) gatunek: tragedia, komedia, dramat odmiana gatunkowa: mieszczańskim romantyczny, liturgiczny gatunki mieszane: sielanka, ballada E. Balcerzan- postanowił zmodyfikować koncepcje genologiczne, w nowym świecie gatunków: epika, liryka i dramat nie jest pełna, należy uznać także takie kategorie jak: esej, felieton, reportaż koniec XX/ początek XXIw. dla opisu gatunku literackiego istotne są 3 kategorie: a)reportaż- reportażowość b) felieton- felietonowość c) esej- eseistyczność ESEJ -XVIw. -M. Montaigna „Essai” („Próby”) -niektórzy twierdzą, że wywodzi się z antyku -charakteryzuje się subiektywnym wyrażaniem opinii -język zmetaforyzowany Jerzy Stempowski „Eseje dla Kasandry” Czesław Miłosz „Dolina Issy”, „Zniewolony umysł” Zbigniew Herbert „Przesłanie Pana Cogito”, „Barbarzyńca w ogrodzie”, „Zabirynt nad morzem” z czasem esej zaczął przenikać do innych gatunków literackich -> np. powieści eseistyczne Musil „Człowiek bez właściwości” H. Broch „Śmierć Wergilego” FELIETON -oznacza kartkę, list -XVIII/XIXw. prasa francuska i angielska -język żartobliwy, swobodny -aktualność, komentarz do wydarzeń Bolesław Prus „Kroniki tygodniowe” Antoni Słonimski „Wiadomości literackie”, „Kroniki tygodniowe” Stefan Kisielowski „Spis cudzołożnic” REPORTAŻ -poł. XIXw. -fran. reportage, łac. reportare -wziął się z opisów z podróży fabuły dzielimy ze względu na bohatera: aktywne i pasywne motyw-najbardziej elementarna jednostka konstytuująca świat przedstawiony dzieła literackiego np. zdarzenie, przedmiot, scena (motyw jest niepodzielny) haiku-17 zgłoskowiec (5-7-5) -zawiązanie akcji -rozwinięcie -punkt kulminacyjny (moment kluczowy) -perypetie -rozwiązanie akcji formy podawcze (literackie konstrukcje stylistyczno-językowe)- konstrukcje za pomocą których komunikuje się czytelnikowi pewne treści 1)opowiadanie 2)opis 3)dialog 4)monolog OPOWIADANIE typy opowiadania: właściwe, informacyjne, unaoczniające zabiegi służące zdynamizowaniu akcji: unaoczniające-czas teraźniejszy w funkcji czasu przeszłego futurum historicum-czas przyszły w funkcji czasu przeszłego OPIS- wyliczenie cech, informacji o właściwościach i rozmieszczeniu przedmiotów przedstawionych J. Sławiński- opis może istnieć w dziele literackim w sposób: *w związkowy (na poziomie zdania)- zdanie, które w w całości nie należy do zapisu, zawiera elementy opisowe *w rozproszeniu (na poziomie akapitu)- w część opowiadania wpisany jest opis *rozwinięty i scalony (więcej niż akapit)- utwór nigdy nie jest wolny od opisu opis jest ważnym elementem charakterystyki postaci charakterystyka: <pośrednia- opis zachowań <bezpośrednia-nazywanie cech bohaterów, podanie ich wprost opis i opowiadanie są komplementarne MONOLOG- dłuższa autonomiczna wypowiedź jednej osoby a) liryczny- ekspresja podmiotu lirycznego b) wypowiedziami- forma epicka, w której utwór ma charakter monologu adresowanego do osoby, której nie ma w tekście (narracja wypowiadana) c) dramatyczny- w utworze literackim pojawia się forma monologu gdzie wykreowany podmiot przemawia do wykreowanych milczących postaci d) wewnętrzny- w utworach epickich zapis myśli postaci literackiej soliloqvium- monolog w formie z samym sobą strumień świadomości- monolog, który wiernie przedstawia procesy myślowe DIALOG -rozmowa dwóch lub więcej osób -na dialog składają się pewne cząstki—> repliki -występuje nie tylko w dramacie (w dramacie dwie formy podawcze: dialog i monolog) -buduje akcje, sceny, akty, a także kreuje postaci -w epice oprócz dialogu występuje także opis i opowiadanie W stylistyce wyróżnia się 3 kategorie: 1. mowa zależna 2. mowa niezależna 3. mowa pozornie zależna relacje między narratora (opowiadania) a mową postaci (dialogu, monologu) narrator nie panuje nad treścią, ale sposobem jej przytaczania - mowa niezależna np. Janek powiedział: `’jest zimno w sali” - mowa zależna np. Janek powiedział, że jest zimno w sali - -mowa pozornie zależna np. Janek powiedział, że tak bardzo, bardzo boli go głowa ( istnieje uzależnienie składniowe, ale ma się wrażenie, że jest to dosłownie) słowa oznaczające mówienie (inquit): powiedział, rzekł, stwierdził, zauważył słowa oznaczające myślenie (pensat): domyślił się verba dicendi et sentiendi- wspólne inquit i pensat metafora- zespół wyrazów, który tworzy kontekst, odbierający poszczególnym wyrazom ich konkretne znaczenie bądź w zupełności bądź częściowo, jej istota polega na połączeniu w jedną semantyczną całość wyrazów nieraz całkowicie odległych np. „łzy to brylanty” synekdocha, metonimia} nie wiadomo czy to jest odmiana metafory czy osobny środek stylistyczny synekdocha- oparta jest na zależnościach ilościowych między zjawiskami, których nazwy zostały użyte jedna zamiast drugiej czyli użytemu słowu zostaje przypisane znaczenie bardziej ogólne lub bardziej szczegółowe 1)gatunku zamiast rodzaju- zastąpienie rodzaju nazwą gatunku np. hiena-zwierzę żywiące się padliną/ ludzie żywiący się nieszczęściem 2)rodzaju zamiast gatunku np. śmiertelni 3) liczny pojedynczej zamiast mnogiej „A z drzew leciał gęsty liść…” 4) liczby określonej zamiast nieokreślonej „I gwiazd tysiąc nad otchłanie leci” 5) materiału zamiast wykonanego przedmiotu „Stół zastawiony starą porcelaną” 6) część zamiast całości- pars prototo 7) całość zamiast części- totum pro parte np. Interweniowała policja (albo instytucja albo osoba) Metonimia- zastąpienie nazwy przedmiotu lub zjawiska nazwą innego przedmiotu lub zjawiska pozostającego w tym pierwszym w pewnej zależności 1. przyczyna zamiast skutku np. Zginął od kuli 2. skutku zamiast przyczyny np. Podał mu śmierć w ampułce 3. autora zamiast dzieła np. Przeczytałem Mickiewicza 4. rzeczy ogarniającej zamiast zawartości np. Sala gwizdała 5. organu zamiast przypisywanej mu funkcji np. Tęga głowa 6. narzędzia zamiast wytworu np. Ktoś ma świetne pióro 7. pojęcia abstrakcyjnego zamiast konkretnego np. Miłość ci wszystko wybaczy 8. właściciela zamiast jego własności np. Włamali się do Kowalskiego Metafora- wyrażenia, w którego obrębie występuje zamierzona przemiana znaczeń składających się na nie słów. Nowe zmienione znaczenie zwane metaforycznym kształtuje się zawsze na fundamencie znaczeń dotychczasowych pod presją kontekstu słownego wprowadzającego składniowe zależności między wyrazami dotąd w takich zespoleniach niewystępującymi. typy metafor: -konfrontacyjna -ewokacyjna konfrontacyjna- występuje zestawienie wyrazów, z których jeden użyty jest w znaczeniu właściwym, a drugi w przenośnym (pierwszy wyraz to temat, a drugi to nośnik) np. „łzy to brylanty” łzy-temat, brylanty- nośnik (musi być element podobieństwa, zestawia dwa rzeczowniki) ewokacyjna- temat jest niezwerbalizowany lub zwerbalizowany częściowo, ale nośnik jest zwerbalizowany np. „W jej oczach pojawiły się brylanty” *konfrontacyjno-ewokacyjna-> zwerbalizowany i temat i nośnik, a w dodatku nośnik może sam stanowić osobną metaforę ewokacyjną np. „Las to zielona kolumnada” metafora peryfrastyczna (peryfraza)- bez znajomości szerszego kontekstu możemy ją interpretować np. okręt pustyni, klejnot nieba teorie metafory: -porównawcza (skrócone porównanie) -substytucyjna (zastąpienie wyrażenia innym) -interakcyjna (wszystkie pojęcia oddziałują na siebie i się modyfikują) stylistyka- dyscyplina językoznawcza związana z nauką o literaturze, zajmująca się wartością emocjonalną, wyobrażeniową zarówno znaków mowy ludzkiej, doborem wariantów stylistycznych, systematyką i interpretacją stylów ekspresji / dziedzina językoznawcza zajmująca się opisem, typologią i wyjaśnianiem sposobów ekspresji językowej stylistyka interpretuje poszczególne elementy językowe wchodzące w skład utworów literackich: -pomaga wykrystalizować wyznaczniki literatury -pozwala periodyzować rozwój języka -mozna ustalić autorstwo