wybrane zagadnienia z patologii społecznej, Ćwiczenia z Typologia

Pobierz wybrane zagadnienia z patologii społecznej i więcej Ćwiczenia w PDF z Typologia tylko na Docsity!

Jelenia Góra 2010

WYBRANE ZAGADNIENIA

Z PATOLOGII SPOŁECZNEJ

Leszek Albański

Spis treści

• Wstęp
• 1. Patologia społeczna i profilaktyka
• 2. Zachowania agresywne
• 3. Przemoc
• 4. Alkoholizm
  • 1.1 Pojęcie patologii społecznej
  • 1.2 Profilaktyka
  • 2.1 Pojęcie agresji i agresywności
  • 2.2 Teorie wyjaśniające
  • 2.2.1 Agresja jako instynkt
  • 2.2.2 Agresja jako reakcja na frustrację
  • 2.2.3 Agresja jako nabyty popęd
  • 2.2.4 Agresja jako nawyk
  • 2.3 Uwarunkowania zachowań agresywnych
  • 2.4 Skala zjawiska
  • 2.5 Skutki agresji
  • 2.6 Profilaktyka
  • 3.1 Definicje
  • 3.2 Przemoc w rodzinie – definicje
  • 3.2.1 Skala zjawiska
  • 3.2.2 Cykl przemocy
  • 3.2.3 Czynniki ryzyka występowania przemocy wobec dziecka w rodzinie
  • 3.2.4 Skutki przemocy
  • 3.2.5 Przejawy przystosowania ofiar przemocy
  • 3.2.6 Profilaktyka, resocjalizacja
  • 3.3 Przemoc rówieśnicza
  • 3.3.1 Pojęcie mobbingu i bullyingu
  • 3.3.2 Skala zjawiska
  • 3.3.3 Ofiary i sprawcy mobbingu w szkole
  • 3.3.4 Przyczyny występowania mobbingu w szkole
  • 3.3.5 Profilaktyka
  • 3.4 Cyberprzemoc
  • 3.4.1 Pojęcie
  • 3.4.2 Rozmiary zjawiska cyberprzemocy
  • 3.4.3 Przyczyny cyberprzemocy wśród dzieci i młodzieży
  • 3.4.4 Objawy przemocy
  • 3.4.5 Skutki przemocy
  • 3.4.6 Profilaktyka
  • 4.1 Definicje
  • 4.2 Typologie
  • 4.3 Skala zjawiska
  • 4.4 Koncepcje wyjaśniające uwarunkowania choroby alkoholowej
  • 4.5 Współuzależnienie
  • 4.6 Profilaktyka
• 5. Narkomania
• 6. Samobójstwo
• 7. Prostytucja
• 8. Sekta
• 9. Subkultury
• Biografia
  • 5.1 Pojęcia
  • 5.2 Typologie
  • 5.3 Skala zjawiska
  • 5.4 Rodzaje narkotyków
  • 5.5 Fazy uzależnienia
  • 5.6 Uwarunkowania narkomanii
  • 5.7 Profilaktyka, resocjalizacja
  • 6.1 Definicje
  • 6.2 Teorie wyjaśniające
  • 6.3 Rodzaje samobójstw
  • 6.4 Skala zjawiska
  • 6.5 Przyczyny podejmowania prób samobójczych
  • 6.6 Sygnały ostrzegawcze
  • 6.7 Syndrom presuicydalny
  • 6.8 Profilaktyka
  • 7.1 Definicje
  • 7.2 Skala zjawiska
  • 7.3 Typologia
  • 7.4 Zagrożenia
  • 7.5 Profilaktyka, resocjalizacja
  • 8.1 Definicje
  • 8.2 Teorie wyjaśniające
  • 8.2.1 De-modernizacja i protest przeciw nowoczesności
  • 8.2.2 Teoria Mc Dowell’a i Stewart’a
  • 8.3 Klasyfikacja sekt
  • 8.4 Przyczyny powstawania i rozwoju sekt
  • 8.5 Metody stosowane przez sekty
  • 8.6 Niepokojące objawy u osób będących pod wpływem sekty
  • 8.7 Zagrożenia
  • 8.8 Profilaktyka
  • 9.1 Definicje
  • 9.2 Fazy
  • 9.3 Teorie wyjaśniające
  • 9.4 Typologia subkultur młodzieżowych
  • 9.5 Przyczyny powstawania subkultur
  • 9.6 Charakterystyka wybranych subkultur
  • 9.6.1 Subkultura EMO
  • 9.6.2 Subkultura skatów
  • 9.6.3 Subkultura gotów
  • 9.6.4 Subkultura szalikowców
  • 9.7 Profilaktyka
  • 9.8 Podkultura więzienna
  • 9.9 Profilaktyka, resocjalizacja

pełnieniem jest ukazanie aspektu profilaktycznego i resocjalizacyjnego poszczególnych zjawisk patologicznych analiz. Pozwala to studiującym odnaleźć związek między prezentowanymi treściami, a problemami praktyki i teorii wychowania. Istotnym uzupełnieniem są pytania sprawdzające, które pozwalają studiującym na autoocenę nabytych wiadomości oraz ułatwiają syntezę studiowanych treści. Pomimo, że można dyskutować o zastosowanych kryteriach doboru poszczególnych zagadnień i zakresu ujęcia, należy wyrazić przekonanie, że opracowanie uzyska znaczne zainteresowanie wśród studentów peda- gogiki i praktyków zawodowo zajmujących się problemami patologii społecznych.

1. Patologia społeczna i profilatyka

1.1 Pojęcie patologii społecznej

Każdy z nas potrafi powiedzieć, co jest dobre, a co złe w wymiarze społecznym. Jednak po zastanowieniu się nad pojęciem normy okazuje się, że nie jest tak prosto ją zdefiniować, gdyż zależy ona od kultury, w jakiej się znajdujemy i wychowujemy, czasie historycznym w jakim żyjemy, medycyny, inżynierii genetycznej. Na ogół norma jest syno- nimem prawidłowości, tego co powinno być zgodne z oczekiwaniami społecznymi i standardami społeczno-kulturowymi. Samo słowo patologia (z gr. ) jest kojarzone z cierpieniem, czyli można by przyjąć, iż jest to nauka o cierpieniu. Za twórcę polskiej szkoły patologii społecznej uważa się Adama Podgóreckiego. Jego definicja jest najczęściej przywoływana. określa on „ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania społecznego, czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane” (Podgórecki, 1969, s. 24). W definicji zauważamy, że autor uzależnił patologię od społecznych ocen. Większość autorów podziela ten pogląd dodając własne kryteria występowania zjawiska w większej zbiorowości. Zjawisko społeczne, które jest niezgodne z wzorami zachowań (postaw) zawartymi w systemach normatywnych społeczności, stale się nasila i jest dysfunkcjonalne, bowiem wyraźnie zakłóca funkcjonowanie danej społeczności (realizacje jej celów) ( Wódz, 1973). Innym kryterium jest brak społecznej akceptacji dla tego rodzaju zachowań. Przykładowo: wszystkie zachowania jednostkowe lub zbio- rowe, które wykraczają poza obszar społecznej obojętności i wywołują potępienie (repulsje) lub też silną aprobatę (apulsje) to pierwsze można nazwać dewiacją negatywną, drugie – mianem dewiacji pozytywnej (Kwaśniewski, 1991). można określić jako negatywne zjawisko społeczne, które uwzględnia następujące warunki: naruszenie norm społecznych, destruktywność zachowania mierzoną skalą potępienia społecznego, występowanie w większej skali zbiorowości lub w skali masowej, konieczność występowania działań profilaktycznych (por. I. Pospiszyl, 2009, s.12).

pathos

Patologię społeczną

Patologię społeczną

resowanie nauką i szkołą, regularne praktyki religijne, poszanowanie norm wartości, czy przynależność do pozytywnej grupy.

PROFILAKTYKA

Eliminacja Wzmocnienie lub redukcja czynników ryzyka czynników chroniących

W praktyce wyróżniamy trzy stopnie zagrożenia:

1. Grupa niskiego ryzyka, do której należą osoby nie podejmujące zachowań ryzykownych;
2. Grupa podwyższonego ryzyka obejmuje osoby, które są po inicjacji;
3. Grupa wysokiego ryzyka obejmuje osoby, u których zachowania ryzykowne są głęboko utrwalone i, które odczuwają poważne, negatywne konsekwencje swoich zachowań ryzykownych.

Do wymienionych grup dostosowano poziomy profilaktyki, tj.:

1. Profilaktyka pierwszorzędowa obejmująca środki, które umożli- wiają zwalczanie zasadniczych przyczyn patologii, promocje zdro- wego stylu życia, zmniejszenie zasięgu zachowań ryzykownych;
2. Profilaktykę drugorzędową, która ma ograniczyć głębokość i czas trwania dysfunkcji, umożliwienie wycofania się z zachowań ryzy- kownych;
3. Profilaktykę trzeciorzędową oznaczająca interwencję, która ma zapobiegać komplikacjom i następstwom zachowań ryzykownych (Jedlewski 1993, s. 379-380).

Główne odmiany profilaktyki patologii społecznej, według Lesława Pytki, wyróżnia się ze względu na rodzaj intencjonalnie podejmowanych działań mających na celu przeciwdziałanie dewiacji. Wyróżniamy:

1. Profilaktykę powstrzymującą, polegającą na usuwaniu okazji do wykonania czynu niezgodnego z interesem społecznym;
2. Profilaktykę objawową, polegającą na sterowaniu czynnikami w otoczeniu, aby tworzyć sytuacje wychowawcze sprzyjające podejmowaniu przez osobę decyzji społecznie akceptowanych;

Źródło: J. Szymańska 2002, s. 18

3. Profilaktykę uprzedzającą polegającą na usuwaniu czynników i przyczyn wykolejenia społecznego (zob. Albański 2006, s. 19). Lesław Pytka proponuje profilaktykę kreatywną, tj. „wzmacniającą i podtrzymującą te formy i sposoby zachowania, które maja charakter prospołeczny, allocentryczny, a tym samym i godny naśladowania, wywierający wpływ na ludzi zagłuszając i tłumiąc siłę oddziaływań innych (w tym także szkodliwych) czynników konkurencyjnych” (Pytka 1993, s. 631). Diagnostyczne rozpoznanie symptomów, wewnętrznych mecha- nizmów i genezy patologii dotykającej jednostek i grup społecznych, decydują o podejmowaniu działań interwencyjnych, które są przedmio- tem profilaktyki społecznej i resocjalizacji (por. Pytka 2000, s. 96).

Pytania sprawdzające:

1. Przedstaw pojęcie patologii społecznej.
2. Omów czynniki chroniące.
3. Zaprezentuj odmiany profilaktyki.

2.2.2Agresja jako reakcja na frustrację

2.2.3Agresja jako nabyty popęd

2.2.4Agresja jako nawyk

Przedstawiciele teorii (J. Dollard, L. Berkowitz) wykazują związek między agresją a napięciem emocjonalnym pojawiającym się na skutek wystąpienia frustracji. Psycholog z Yale, John Dollard, wskazuje czynniki występowania agresji:

1. Siła pobudzenia do agresji zależy od stopnia frustracji;
2. Akty agresji mogą być zahamowane pod wpływem zamierzonej kary;
3. Akty agresji mogą być przeniesione;
4. Akty otwartej agresji szybciej i skuteczniej niż akty ukrytej agresji zmniejszają napięcie frustracyjne (Danilewska, 2002.s. 17).

Przedstawiciele teorii (CH. N. Cofer, M. N. Appley, A. Buss, R.R. Sears) sugerują, iż gniew jest wrodzonym popędem. Szarpanie, bicie oraz wrodzone reakcje trzewne są wrodzonymi reakcjami na pewne sytuacje. Agresja wystąpi wtedy, kiedy jest najsilniej wyuczoną reakcją na gniew. R. R. Sears zauważa możliwość tworzenia się popędu jako kon- sekwencji oczekiwania nagrody, bądź oczekiwania kary za określone zachowanie (Grochulska, 1993, s. 22-23).

Przedstawiciele teorii (A. Buss, A. Bandura, R. H. Wolters) przyj- mują, iż agresja jest zachowaniem utrwalonym do tego stopnia, że jest ono zautomatyzowane. Buss wymienił następujące czynniki determinujące siłę agre- sywności człowieka: Częstość i intensywność doznawanych frustracji i przykrości, które poprzedzają agresję; Rodzaj wzmacniania agresywnego zachowania. Może to być nagro- da lub kara osiągnięta przez jednostkę po określonych typach zachowań; Facylitacja społeczna, czyli wzajemny wpływ członków grupy,

powodujący wzrost zachowań określonego rodzaju. W grupie agresywnej jednostka jest nagradzana za inicjowanie zachowań agresywnych. Niejednokrotnie jest też atakowana, w związku z tym może odczuwać gniew; Temperament. Zachowania agresywne często prowadzą do zaspo- kajania określonych potrzeb. W efekcie utrwala się zachowania agresywne jako skuteczny w osiąganiu celu. Głównym czynnikiem pobudzającym do uczenia się agresywnych zachowań są określone kontakty społeczne, obserwacja i naśladowanie otoczenia (Bandura, Wolters, 1968, s. 37-39). Coraz częściej przy próbie wyjaśnienia agresji zarówno pedagodzy, jak i psycholodzy odwołują się do koncepcji interdyscyplinarnej wska- zującej, jako źródło wielość czynników i co wiąże się z tym – wzajem- nych interakcji między nimi (Danilewska, 2002, s. 23-24). Wymienia się następujące czynniki: wrodzony, aktywnościowy, frustracyjny, naśla- dowczy i instrumentalny.

W ocenie S. Orłowskiego efekty przemian zachodzących w Polsce tworzą zespół czynników mogących stymulować zachowania agresywne młodych ludzi. Oto niektóre z tych czynników: narastająca w społeczeństwie polskim frustracja z racji wysokich kosztów transformacji, co wywołuje nawet wzrost emocjonalnej agresji w codziennych stosunkach międzyludzkich; odrzucenie norm moralnych, w szczególności tych, które są nie- wygodne dla realizacji aktualnego celu; czynniki emocjonalne z elementami agresji werbalnej, obserwo- wane m.in. w środkach masowego przekazu; totalna krytyka autorytetów; powszechny w skali społecznej brak umiejętności w zakresie nego- cjowania i rozwiązywania problemów; dysproporcje między zaangażowaniem wielu osób i mediów na rzecz uświadomienia dzieci i młodzieży o przysługujących im prawach, a zwracaniem uwagi na odpowiedzialność (kształtuje to

2.3 Uwarunkowania zachowań agresywnych

MAKROSPOŁECZNE

Media

Wyniki badań (A. Bandury (1968), J. Izdebskiej (1996) i M. Braun- Gałkowskiej (1997) wskazują na media jako jeden z czynników w kształ- towaniu zachowań agresywnych. Jednym z mechanizmów, który może zachodzić, to zjawisko tzw. słuszności społecznej (Kmiecik-Baran, 2000, s. 49), jeżeli dużo się słyszy i mówi o przemocy, to staje się naturalne, że tak właśnie należy postępować, tym bardziej, że ci którzy stosują przemoc pozostają w większości bezkarni, a nawet są w różny sposób nagradzani. Wielu badaczy wskazuje, że obfitujące w przemoc filmy powodują obniżanie się u jednostki progu hamowania, chroniącego go od dopuszczania się do aktów przemocy (Frączek, 1996). J. Izdebska pisze o skutkach oglądania przemocy – „jednym z naj- bardziej groźnych efektów oddziaływania obrazów przemocy telewi- zyjnej na dziecko jest tzw. zjawisko odwrażliwienia, przejawiające się w utracie wrażliwości na krzywdę, ból, cierpienie innego człowieka” (Izdebska, 2000, s. 73). J. Izdebska kreśli hipotezy wyjaśniające relacje między telewizją a agresywnym zachowaniem się dzieci: naśladowanie: zgodnie z tą hipotezą postacie z filmów grozy, przemocy, funkcjonują jak modele, od których widz uczy się nowych wzorów zachowań; identyfikowanie się: widz przyswaja agresywne zachowanie bohatera, z którym identyfikuje się, a którego brutalne zachowanie jest przekazywane jako usprawiedliwienie; podżeganie: agresywne zachowanie odbiorcy jest konsekwencją wysokiego napięcia emocjonalnego, jakie zostało wywołane przez oglądane sceny; oczyszczanie: oglądanie przemocy fikcyjnej może wyniszczyć, zredukować, a nawet zlikwidować agresje u dziecka w sposób zastępczy; znieczulenie: oglądanie przemocy przytępia reakcję widza na gwałt dziejący się w rzeczywistości; wzmocnienie: w myśl tej teorii przemoc w TV ma nieznaczny wpływ na odbiorcę, a jedynie może wzmocnić wcześniej ukształtowane w środowisku społecznym, dzięki kontaktom społecznym, wzorce zachowań; kultywowanie (Izdebska, 1996, s. 35-37).

Liczne badania (Krężel, 1996, Tatarowicz 1998, Miłkowska- Olejniczak 1996, 1998, Surzykiewicz 2000, Ostrowska; Surzykiewicz

2005. ukazują wzrost zachowań agresywnych dzieci i młodzieży

• zwłaszcza u uczniów młodszych klas, oraz bardziej bogaty i wyrafinowany repertuar ich form i metod agresji. Cechy systemu szkolnego, które mogą nasilać a nawet wywoływać zachowanie agresywne to:

Zbyt dużo dzieci w klasach, ograniczona ruchliwość; Czas spędzony głównie w sposób jednostronnie ukierunkowany; Zbyt wiele sytuacji bez możliwości wyboru (np. wycofania się grupy); Struktura organizacyjna szkoły (nauka zmianowa, łączenie klas, duża liczebność uczniów w szkole powodująca anonimowość zarówno uczniów jak i nauczycieli); Ogólny standard budynku i otoczenia (oświetlenie, poziom hałasu, wystrój pomieszczeń); Niewłaściwa kontrola uczniów; Częste zmiany nauczycieli.

Frustracja wynikająca z braku dobrego kontaktu z dorosłymi lub agresja z ich strony; Niskie poczucie własnej wartości, połączone z dużą ilością otrzymy- wanych przez uczniów negatywnych komunikatów od dorosłych; Brak jasnych i przestrzeganych reguł życia szkolnego; Nieumiejętność radzenia sobie z przeżywaniem silnych i nega- tywnych uczuć, zwłaszcza złości; Nieumiejętność konstruktywnego rozwiązywania sytuacji konfliktowych; Frustracja spowodowana brakiem perspektyw życiowych.

Sytuacje konfliktowe rozwiązywane przez dorosłych w sposób siłowy; Niewłaściwy sposób komunikowania się z uczniami (poniżanie, krytykowanie, ośmieszanie, itd.);

Czynniki związane ze szkołą jako instytucją i jej organizacją:

Czynniki psychologiczne:

Czynniki związane z relacjami nauczyciel – uczeń:

ofiary – lub też nie współdziałają, lecz po prostu nie protestują

• zmniejsza poczucie winy i osobistej odpowiedzialności. Jeżeli przemoc ma charakter długotrwałego dokuczania czy znęcania, dołącza się jeszcze jeden czynnik ułatwiający przemoc – w miarę upływu czasu ofiara jest postrzegana jako coraz mniej wartościowa, znacząca; mówi się o niej, że „sama się naprasza, żeby bić”. Ten obraz zewnętrzny ofiary jest odbiciem jej własnego obrazu siebie, który pogarsza się na skutek długotrwałego znęcania się. (w: Wawryk, 2006, s. 38-39)

Z badań przeprowadzonych przez Najwyższą Izbę Kontroli obejmujących lata 2005-2006 i 2006-2007 wynika, że agresja jest najważniejszym problemem polskiej edukacji. Z dwóch tysięcy ankiet wypełnianych przez gimnazjalistów wynika, że aż 46% spotkało się z przypadkami wyśmiewania się z nielubianych kolegów, 49% z bójkami i przepychankami wśród uczniów, natomiast 51% z niegrzecznym i złośliwym zachowaniem wobec nauczycieli. Z badań przeprowadzonych we wrocławskich szkołach w 2005 roku przez Małgorzatę Mikołajczak wynika, że agresja uczniów jest coraz bar- dziej kierowana w stronę nauczycieli. Nauczycieli, którzy doświadczyli agresji i agresywnego zachowania uczniów ukazuje poniższy wykres.

2.4 Skala zjawiska

Nauczyciele, którzy doświadczyli agresji w szkole (%)

nauczyciele z zawodówek

z gimnazjów

z techników

z liceów profilowanych z liceów ogólnokształcących z podstawówek

0,00 10,00 20,00 30,00 40,00 50,

44,

39,

38,

38,

26,

24,

Rys. 1.

Z badań Grażyny Miłkowskiej-Olejniczak przeprowadzonych w gim- nazjach w 2000 roku wynika, że najczęstszymi zachowaniami agresy- wnymi uczniów są: bicie słabszych (65%), zaczepki słowne (59%), nękanie dobrych uczniów (31%), używanie wulgaryzmów (18%), niszczenie mienia szkoły (16%) (Miłkowska-Olejniczak, 2002, s. 75). Autorka wskazuje następujące cechy szkolnego agresora: systematycznie dokucza, wyśmiewa, przezywa, szydzi ze słabszych; bije, popycha bezbronnych; wykazuje potrzebę dominacji stosując siłę, pragnie innych pod- porządkować sobie; łatwo popada w gniew, jest impulsywny; trudno mu stosować się do ogólnie przyjętych reguł; nie radzi sobie z trudnościami i przeciwnościami; jest zadowolony ze swoich poczynań, nie wstydzi się, nie czuje się winny; nie współczuje dręczonym ofiarom; w trudnej sytuacji potrafi się wybronić, ma na wszystko odpowiedź; doskonale potrafi udawać; w porównaniu z innymi dość wcześnie prezentuje zachowanie aspołeczne, wpada w złe towarzystwo, kradnie, pije alkohol;

Na czym polega agresja uczniów (%)

lekceważenie poleceń nauczyciela aroganckie odnoszenie się do nauczycieli

wulgaryzm wobec nauczycieli

podważenie kompetencji nauczycieli

kpiny z nauczycieli

niewybredne żarty na temat nauczycieli nauczyciele przyznali, że byli obiektem uczniowskiej agresji (w tym: 98%, że była to agresja słowna, 13,5% - agresja fizyczna) 0 10 20 30 40 50 60 70 80

67

57

18

19,

7,

5,

27

Rys. 2.