Wydatki publiczne - Notatki - Finanse Publiczne - Część 1, Notatki z Finanse publiczne

Pobierz Wydatki publiczne - Notatki - Finanse Publiczne - Część 1 i więcej Notatki w PDF z Finanse publiczne tylko na Docsity!

WYDATKI PUBLICZNE

• 1. Ogólne charakterystyka budżetu państwa
• 2. Wydatki publiczne
• 3. Problematyka racjonalizacji w gospodarce budżetowej
• 4. Wydatki budżetu w roku 2002 .........................................................................

1. Ogólne charakterystyka budżetu państwa

Pojęcie budżetu określić można w zależności, od tego, na co bardziej kładziemy nacisk.^1 W ustawie o finansach publicznych art. 61 definiuje budżet państwa zaś art. 109 budżet jednostek samorządu terytorialnego. Bez względu jednak, jakiego podmiotu dotyczy budżet ma kilka cech wspólnych:  jest zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków,  uchwalany jest w formie ustawy/uchwały budżetowej,  uchwalany na okres jednego roku kalendarzowego,  odpowiada określonym zasadom budżetowym,  pełni funkcję: redystrybucyjną, sygnalizacyjno-kontrolną^2 , Ogólną definicję przedstawić można jako: „ Budżet jest podstawowym planem finansowym, uchwalanym przez organy przedstawicielskie, w którym ustala się w sposób dyrektywny zadania polegające na bezzwrotnym gromadzeniu i rozdziale scentralizowanych zasobów pieniężnych, stosownie do planowanych zadań publicznych^3. Podstawowymi funkcjami, jakie realizuje się zarówno na szczeblu budżetu centralnego jak i budżetów lokalnych są^4 :

1. funkcja fiskalna - polegającą na gromadzeniu dochodów poprzez różne formy świadczeń na rzecz państwa (podatki, opłaty itp.) oraz finansowaniu rożnych ogniw aparatu państwowego i określonych zadań podejmowanych przez państwo,
2. funkcja redystrybucyjna - oznaczającą wtórny podział dochodu narodowego W tej funkcji państwo ściąga do swej dyspozycji część dochodu narodowego i przekazuje go w różnej postaci określonym grupom społecznym (np. świadczenia na rzecz bezrobotnych, finansowanie świadczeń emerytalnych, zasiłków chorobowych itp.),
3. funkcja stymulacyjna - polegającą na oddziaływaniu na koniunkturę i wzrost gospodarczy W tej funkcji występuje oddziaływanie zarówno systemu dochodów, jaki wydatków budżetowych np. wysokie opodatkowanie zysków może wpływać hamująco na inwestycje, ogólne zaś obniżenie stopy opodatkowania dochodów działa stymulujące na popyt społeczny i pobudza koniunkturę Wzrost wydatków państwa na cele inwestycyjne oraz na finansowanie zamówień publicznych przyczynia się do ożywienia w różnych dziedzinach gospodarki narodowe)

(^1) Por. Gaudemet, j. Molinier, Finanse publiczne, Rozdział 3.1.1. Ewolucja pojęcia budżetu I ustawy budżetowej, Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, str. 165 2 3 Głuchowski J., Wstęp do skarbowości, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997, str. 24 4 Ibidem, str. 19 Grabowski Tadeusz, Podstawowe teorie ekonomii, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1999, str. 275-

W teorii i w praktyce występuje wiele klasyfikacji wydatków publicznych. Do klasycznych podziałów należy wyodrębnienie wydatków ze względu na ich przeznaczenie na cele bieżące lub średnio- i długookresowe. Rozróżnia się więc wydatki:  bieżące,  kapitałowe (majątkowe). Udział tych drugich w wydatkach ogółem jest o tyle ważny, że państwo za ich pośrednictwem może oddziaływać na rozwój regionów, ograniczanie bezrobocia czy też procesy restrukturyzacji poszczególnych branż. Analiza danych zawartych w tabeli poniżej wskazuje na systematyczny wzrost wydatków w wartościach nominalnych. W 2000 r. wzrosły one w porównaniu z 1991 r. ośmiokrotnie. Przy czym, wydatki kapitałowe utrzymują się ciągle na bardzo niskim poziomie, przy tendencji spadkowej w latach 1999-2000 i stanowią zaledwie 7% wydatków całego sektora finansów publicznych.

Wysokość i udział wydatków sektora finansów publicznych w PKB w latach 1991-

Wyszczególnienie 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 (w mld zł) Wydatki ogółem

1. Wydatki bieżące
2. Wydatki kapitałowe

(w % PKB) Wydatki ogółem

1. Wydatki bieżące
2. Wydatki kapitałowe

Źródło: Wydatki publiczne Teoria i zastosowanie Wyd. Wyższej Szkoły Bankowej 2000 str. 145 Kolejny, najczęściej stosowany podział oparty jest na kryterium szczebla władzy wydatkującej środki publiczne. Rozróżnia się wydatki:  rządowe,  samorządowe. Czasami stosuje się według tego samego kryterium podział na wydatki: centralne, regionalne, lokalne. Rozróżnienie to jest o tyle istotne, że pozwala na analizę stopnia faktycznej decentralizacji władzy w państwie. Powszechnie przyjmuje się, że władze samorządowe (ponieważ są bliżej obywateli) lepiej znają potrzeby zbiorowości lokalnych i regionalnych, łatwiej także poddają się one kontroli. W praktyce stwarza to szansę na efektywniejsze wydatkowanie środków publicznych przez samorządy niż przez władze centralne.

Udział wydatków budżetowych w PKB według kryterium szczebla władzy wiatach 1991- 2000 (w %)

Wyszczególnienie 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Wydatki rządowe Wydatki samorządowe

Źródło: Wydatki publiczne Teoria i zastosowanie Wyd. Wyższej Szkoły Bankowej 2000 str. 145

Wydatki publiczne często dzieli się także na:  finalne (określane też jako realne lub bezpośrednie),  transferowe (zwane też redystrybucyjnymi lub pośrednimi). Podstawą ich wyodrębnienia jest związek poszczególnych rodzajów wydatków z ostatecznym wykorzystaniem produktu krajowego brutto. Tylko te pierwsze, które obejmują oprócz wydatków na zakup dóbr i usług materialnych, również wydatki osobowe wypłacane pracownikom sektora publicznego, wyrażają faktyczny udział sektora publicznego w produkcie społecznym. W przypadku transferów decyzje o wykorzystaniu produktu społecznego podejmowane są przez odbiorców transferów. W odniesieniu do tej grupy wydatków rola sektora publicznego sprowadza się do redystrybucji siły nabywczej w ramach sektora prywatnego. Według przyjętej powszechnie klasyfikacji wydatki finalne konsumpcyjne obejmują najczęściej środki na: obronę narodową, bezpieczeństwo publiczne, oświatę i ochronę zdrowia. Warto jednak zauważyć, że wydatki na szeroko pojętą oświatę nie są wydatkami konsumpcyjnymi, lecz powinny być traktowane jako inwestycje w człowieka. Głównymi składnikami wydatków redystrybucyjnych są natomiast: transfery socjalne, subsydia oraz odsetki od długu publicznego.

Inny istotny podział wydatków publicznych obejmuje wydatki:  stałe,  zmienne. Podział wydatków na stałe i zmienne nie jest w sposób jednoznaczny zdefiniowany. Czasami za wydatki stałe uznaje się wydatki zdeterminowane historycznie, to jest wydatki występujące w roku ubiegłym. Częściej jednak przyjmuje się, że stałymi są te wydatki, które nakładają na państwo ustawowe zobowiązania wobec obywateli oraz wydatki związane z obsługą długu publicznego. Te ostatnie bywają także określane jako wydatki sztywne. Niezrealizowanie jednych i drugich rodzi negatywne konsekwencje w postaci braku zaufania do władz publicznych danego państwa.

Warto również zaznaczyć, że rola wydatków publicznych jako krótkookresowego regulatora prywatnego popytu konsumpcyjnego w ramach polityki fiskalnej jest ograniczona. Większość wydatków charakteryzuje się dużą sztywnością i nie może być zmieniona w zależności od wymogów sytuacji koniunkturalnej. W warunkach recesji wzrost takich wydatków, jak na przykład emerytury, zasiłki itp., mógłby być łatwo osiągnięty. Jednak ich późniejsze obniżenie w sytuacji poprawy koniunktury jest nie tylko w praktyce bardzo trudne, ale i rzadko kiedy realne. Dlatego też wykorzystywanie transferów pieniężnych do regulowania popytu, ogranicza się jedynie do odpowiedniego rozłożenia w czasie podwyżek świadczeń. Instrumentem o istotnym znaczeniu dla prowadzonej gospodarki finansami publicznymi są wydatki na inwestycje publiczne. Wykazują one taką elastyczność, która pozwala na ich kumulację w okresach osłabienia koniunktury i obniżenie w okresach ożywienia. Nie jest ona jednak nieograniczona. Moment rozpoczęcia inwestycji może być odkładany w czasie, później jednak wstrzymywanie prac wiąże się ze stratami. Z tego punktu widzenia rozpoczęte inwestycje powinny być kontynuowane niezależnie od koniunktury. Dlatego też w celu ułatwienia zmian w poziomie tych wydatków i ograniczenia pochopnych decyzji powszechnie stosuje się wieloletnie programy inwestycyjne.

Klasyfikacja wydatków budżetowych może być więc dokonywana według różnych kryteriów. Zgodnie z art. 69 ust. l ustawy o finansach publicznych wydatki budżetu państwa dzielą się na:

1. wydatki bieżące,
2. wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,
3. wydatki majątkowe.

Wydatki bieżące. Wydatki bieżące obejmują:

1. subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
2. dotacje,
3. wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane,
4. inne świadczenia na rzecz osób fizycznych,
5. zakupy towarów i usług,
6. inne wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych lub realizacją ich statutowych zadań.

3. Problematyka racjonalizacji w gospodarce budżetowej

Sposób gromadzenia środków publicznych z poszczególnych tytułów określają odrębne ustawy. Sprostanie rozlicznym potrzebom społecznym przy ograniczonych zasobach zmusza do przestrzegania zasady gospodarności^5 i efektywności w odniesieniu do środków publicznych.^6 Różnice między racjonalnością^7 społeczno - gospodarczą a racjonalnością prywatno-gospodarczą określił O. Lange^8. Stwierdza on, że racjonalność społeczno- gospodarcza generuje hierarchiczną strukturę celów zadań publicznych. Rozróżnia on racjonalność rzeczową oraz racjonalność metodologiczną, wskazując jednocześnie, iż proces gospodarowania łączy się jedynie z tą ostatnią. W tym kontekście postulat racjonalności można realizować bądź w postaci zasady największego efektu bądź najmniejszego nakładu środków. Posługiwanie się tymi zasadami zakłada, że cele oraz środki będą skwantyfikowane. Podstawową jednak zasadą gospodarowania jest to, że środki publiczne, poza kilkoma wyjątkami nie powinny być przeznaczane na wyodrębnione imiennie wydatki. Zasada taka nazywana jest uniwersalizmem gospodarowała środkami publicznymi. Praktyka międzynarodowa pozwala na następujące wyjątki od tej zasady:  kredyty udzielone przez międzynarodowe instytucje finansowe mogą być wykorzystywane zgodnie z umową kredytową,  środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej powinny być wydatkowane zgodnie z wolą dawcy,  niektóre przychody lub dochody finansów publicznych mogą być wydatkowane na określone cele, np. składki emerytalne,  należące do sektora finansów publicznych jednostki prowadzące działalność gospodarczą mogą część swoich dochodów przeznaczać na finansowanie wydatków związanych z tą działalnością.

(^5) Pod pojęciem gospodarności rozumie się umiejętność oszczędnego wykorzystania czynników produkcji pozostających w dyspozycji jednostki, stanowi ona wyraz wewnętrznej efektywności jej działania, por. np. A. Melich, Efektywność gospodarowania. Istota, metody, warunki, Warszawa 1980, str. 18 6 7 Hellich Ewa, Rachunkowość jednostek samorządowych, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2000, str.25- W literaturze przedmiotu zasada racjonalności działania nazywana jest również zasadą gospodarności lub oszczędności. por. A. Jarugowa, Rachunek kosztów w zarządzaniu przedsiębiorstwem, Warszawa 1986, str. 11-12 8 Lange O., Ekonomia polityczna, tom I, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1959, rozdz. 5. zasada racjonalnego gospodarowania. Ekonomia a prakseologia.