Wykład 3 i 4. Popyt i podażmikro i makroekonomia, Ćwiczenia z Ekonomia

Pobierz Wykład 3 i 4. Popyt i podażmikro i makroekonomia i więcej Ćwiczenia w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!

Wykład 3 i 4. Popyt i podaż Materiały przygotowane na podstawie literatury przedmiotu przez profesor Marię Majewską Rynek to całokształt transakcji kupna i sprzedaży regulowany przez interakcje między popytem (D) i podażą (S). Te interakcje, nazywane mechanizmem rynkowym, wyznaczają cenę (P) oferowanych na rynku produktów i usług. Stąd mamy trzy główne elementy rynku : popyt, podaż i cena. Popyt i jego determinanty Popyt jest to odwrotna relacja między ceną dobra lub usługi a ich ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym odcinku czasu przy założeniu ceteris paribus (wszystkie inne czynniki pozostają bez zmian). Bardzo ważne jest założenie ceteris paribus , bowiem w rzeczywistości gospodarczej na popyt wpływają nie tylko ceny, ale także inne czynniki nazywane determinantami niecenowymi popytu oraz różnorodne uwarunkowania prowadzenia działalności gospodarczej. Te uwarunkowania można nazwać otoczeniem makroekonomicznym i mikroekonomicznym kreacji popytu przez przedsiębiorstwa. Rozmiary popytu to konkretna ilość towaru nabywana przy danej cenie. Na przykład przy cenie równej 1000 zł konsumenci są w stanie kupić 500 lodówek danej firmy w ciągu miesiąca. Popyt rzeczywisty to taki, przy którym chęć nabycia towaru (preferencje nabywców) poparta jest posiadaniem odpowiedniej siły nabywczej. Innymi słowy, konsumentów stać na zakup danego produktu. Popyt potencjalny to taki , przy którym występuje pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi. W przypadku poprawy sytuacji dochodowej nabywcy popyt potencjalny może się przekształcić w popyt rzeczywisty.

W badaniach rynku warto sprawdzać wysokość obu rodzajów popytu zadając standardowe pytanie jakie dobra kupuje Pan/Pani przy posiadanym dochodzie a jakie wybrałby Pan/Pani, gdyby cena i dochody nie miały znaczenia. W przypadku dóbr luksusowych często popyt potencjalny jest wyższy od rzeczywistego, a w przypadku dóbr niższego rzędu, które są kupowane ze względu na złą sytuację materialną nabywcy występuje sytuacja odwrotna. Popyt jest funkcją o nachyleniu ujemnym, co wynika z jego definicji. Nachylenie ujemne, czyli relację odwrotną (wartość jednej zmiennej rośnie a drugiej spada) między ceną (P) i rozmiarami popytu (QD) opisuje prawo popytu. Prawo popytu mówi, że wraz ze wzrostem ceny danego dobra maleją rozmiary popytu na to dobro w danym momencie czasu i przy założeniu ceteris paribus. Dlatego liniowa funkcja popytu wyrażona jest następującym wzorem: Y = - ax + b Gdzie: Y – cena, a – współczynnik nachylenia, x – QD, czyli rozmiary popytu, b – wyraz wolny, czyli determinanta niecenowa. Stąd: P = -a QD + det. niec. Współczynnik nachylenia liniowej krzywej popytu obliczamy ze wzoru: a = Y 1 – Y 2 / X 1 – X 2 , czyli a = P 1 – P 2 / QD 1 – QD 2 Jest to zatem zmiana ceny (ΔP) w czasie podzielona przez odpowiadająca jej zmianę rozmiarów popytu (ΔQD). Prawo popytu działa na różnych poziomach. Rozważmy sytuację całej gałęzi przemysłu wytwarzającej lodówki, w skład której wchodzi analizowany przez nas producent lodówki marki X oraz kilku innych, dużych konkurentów. Przypuśćmy, że główni producenci lodówek podnoszą ceny z powodu podwyżki cen czynników produkcji, z których te lodówki wytwarzają.

krzywej odzwierciedla działanie prawa popytu, co pokazuje rysunek. Przy spadku ceny z P 1 do P 2 rosną rozmiary popytu z Q 1 do Q 2. Funkcje popytu , przedstawiane w postaci wykresów i równań, mają szerokie zastosowanie w ekonomii. Chcąc przewidzieć konsekwencje wprowadzenia przez firmę produkująca lodówki promocji w postaci na przykład dodawania za darmo proszku przy zakupie czy zbadać wpływ podwyżki cen benzyny na wielkość popytu na samochody, trzeba odwołać się do krzywych i równań popytu. Stąd przedsiębiorstwa wykorzystują funkcje popytu jako podstawę do przewidywania wpływu różnych wariantów decyzji produkcyjnych i cenowych na wielkość osiąganego utargu. Funkcja popytu pozwala bowiem przewidzieć jaka ilość towaru zostanie sprzedana w wyniku zmian czynników oddziaływujących na popyt z zewnątrz. To z kolei pozwala obliczyć wielkość utargu jako iloczyn sprzedanej ilości i ceny. Innymi słowy, równanie popytu odzwierciedla obecną zależność ilościową między popytem na dany produkt a jego ceną lub determinantą niecenową. Do opisu zależności w funkcji popytu przyjmuje się na ogół funkcję liniową lub potęgową. Częściej jednak w analizie popytu wykorzystuje się modele potęgowe niż liniowe, ponieważ nie zakładają one braku interakcji między zmiennymi niezależnymi, tak jak to jest w modelach liniowych. Ponadto chłonność rynku na dany produkt jest na ogół ograniczona, więc w tym przypadku do opisu zależności w funkcji popytu należy przyjąć funkcję o malejących przyrostach. Model liniowy jest funkcją o stałych przyrostach, natomiast model potęgowy jest funkcją o malejących przyrostach, gdy suma współczynników elastyczności punktowych jest mniejsza od jedności. Parametry funkcji popytu są szacowane na podstawie danych statystycznych, przykładowo uzyskanych w wyniku przeprowadzenia badań marketingowych, najczęściej przy użyciu analizy regresji (przy użyciu metody najmniejszych kwadratów). Wielkość popytu stanowi zatem wartość funkcji regresji.

Musimy również pamiętać o tym, że oceniając ogólna przydatność oszacowanego już równania popytu, trzeba odpowiedzieć sobie na takie pytania, jak:  Czy oszacowane równanie ma sens ekonomiczny, to znaczy jakie zależności ekonomiczne leżą u podstaw tego równania?  Czy zmienne objaśniające zostały dobrane właściwie, to znaczy czy nie pominięto jakiś istotnych zmiennych?  Czy postać algebraiczna równania jest zgodna z zasadami ekonomii, to znaczy czy znaki i wartości oszacowanych parametrów są zgodne z oczekiwanymi?  Czy w świetle uzyskanych wyników dane równanie ma wartość informacyjną i czy one pasuje ono do danych rzeczywistych?  Jakie czynniki są najważniejszymi determinantami wielkości popytu? W zależności od motywacji nabywców popyt możemy podzielić na trzy kategorie: funkcjonalny, niefunkcjonalny i spekulacyjny. Popyt spekulacyjny wiąże się z oczekiwaniami, co do kształtowania się cen w przyszłości. Często występuje on na giełdzie papierów wartościowych. Popyt funkcjonalny wynika z cech jakościowych danego dobra — jest funkcją jego wartości użytkowej. Często występuje on u konsumentów pragmatycznych lub oszczędnych. Popyt niefunkcjonalny wynika z oddziaływania tzw. efektów zewnętrznych na wizerunek danego produktu, czyli ze spostrzeganej użyteczności marginalnej produktu. Oznacza to, że użyteczność danego dobra może się zmieniać w zależności od zachowania się innych konsumentów lub poprzez różnego rodzaju działania marketingowe. Możemy wyróżnić trzy rodzaje zachowań nabywców: efekt owczego pędu (efekt naśladownictwa), efekt snobizmu i efekt veblenowski. Są one jednocześnie wyjątkami od prawa popytu. Oznacza to, że w przypadku tych trzech rodzajów zachowań nabywców prawo popytu nie działa. Popyt na takie dobra wzrasta wraz ze wzrostem ich cen. Wyjątki od prawa popytu Efekt owczego pędu oznacza, iż popyt na dane dobro wzrasta dlatego, że inni konsumują to dobro. Oznacza on potrzebę utożsamiania się z innymi konsumentami i ich stylem bycia.

w następujący sposób. Nabywcy chcąc się najeść rezygnują z droższej wędliny lub mięsa na rzecz tańszych ich odpowiedników, kupując w zamian więcej chleba i ziemniaków. W przypadku wszystkich wyjątków od prawa popytu efekt dochodowy jest bardzo silny. Niecenowe determinanty popytu Popyt jest funkcją wielu zmiennych. Pierwsza z nich wynika niejako z definicji — jest to cena. Cena nie jest jedyną zmienną określającą rozmiary popytu na dany produkt. Są one determinowane też czynnikami, które określiliśmy wyżej jako determinaty niecenowe. Determinant niecenowych popytu jest wiele a ich liczba i znaczenie determinuje przede wszystkim rodzaj sprzedawanego przez przedsiębiorstwo produktu na rynku i jego segmentacja, czyli dla jakich grup konsumentów ten produkt jest skierowany. Zmiana popytu może więc następować w wyniku równoczesnych zmian wielu czynników. Stosując klauzulę ceteris paribus możemy rozważać związek między zmianami popytu a zmianami badanej determinanty niecenowej. Oznacza to następujące postępowanie badawcze - jeśli jakaś wielkość jest określona przez kilka czynników i chcemy uchwycić związki między zmianami tej wielkości a zmianami jednego z nich, przyjmujemy, że inne czynniki nie zmieniają się. Pozwala nam to na stworzenie hierarchii determinant, co do ich siły oddziaływania na popyt na dany produkt. Przykładowo, jeżeli cena w tej hierarchii zajmie pierwsze miejsce, to wiemy, że w reklamie powinniśmy pozycjonować produkt jako tani a jednocześnie wystarczająco dobry – np. po co przepłacać, jak pranie jest równie białe. Na ogół wyróżnia następujące podstawowe grupy determinant niecenowych popytu :  dochody nabywców,  ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych,  oczekiwane zmiany sytuacji rynkowej (ceny i dochody),  gusty i preferencje nabywców,  zmiana liczby i struktury ludności (demografia). Jeżeli działa determinanta niecenowa (wyraz wolny) a cena produktu pozostaje stała (nie zmienia się współczynnik nachylenia), to krzywa popytu przesuwa się równolegle w górę lub

w dół. Przy danej cenie kupujemy albo większą liczbę towarów albo mniejszą liczbę towarów. Na przykład, gdy dochód nabywców rośnie a dobro jest dobrem normalnym, to krzywa popytu na rysunku przesunie się z poziomu D 2 do D 3. Oznacza to wzrost rozmiarów popytu z QD 2 do QD 3 przy tym samym poziomie ceny. Działanie determinanty niecenowej

P

Pconst.

D 1 D 2 D 3

Q 1 Q 2 Q 3 Q

**Determinanty niecenowe

1. Preferencje nabywców** W obecnej rzeczywistości gospodarczej stanowią najważniejszą determinantę niecenową popytu. Gusty i preferencje konsumentów są istotne szczególnie przy kształtowaniu się popytu na takie produkty, jak odzież, obuwie, wyposażenie mieszkania, czyli określających styl życia. Dokonując wyboru spośród towarów oferowanych do sprzedaży nabywca daje wyraz swoim upodobaniom, swoim preferencjom. Mówimy, że nabywca ma swobodę wyboru. Nie należy tej kategorii mylić z suwerennością nabywcy, czyli jego niezależnością w podejmowaniu decyzji rynkowych. Jak już podkreślaliśmy, zachowania rynkowe jednych osób są zależne od zachowań rynkowych innych osób (np. efekt owczego pędu), są one również kształtowane przez działania producentów, czyli reklamę i inne środki promocji sprzedaży. W tym wypadku sprzedajemy produkty tworząc pożądane przez konsumentów ich wizerunki. Na przykład jeżdżę takim samym samochodem, co James Bond czy ubieram się jak bohaterka serialu Gra o tron.

wzrost popytu na margarynę. Kawa i herbata zaspakajają tą sama potrzebę – napicia się, ale między tymi produktami nie zachodzi zjawisko substytucji. Spadek ceny herbaty nie wpłynie na spadek popytu na kawę. Najczęściej zjawisko substytucji zachodzi w przypadku bliskich konkurentów na rynku – np. oferujących pralki w segmencie średnich dochodów. Natomiast dobra komplementarne to dobra uzupełniające się w zaspokajaniu określonej potrzeby. Mamy tutaj do czynienia z relacją ujemną (odwrotną). Wzrost ceny danego dobra (np. komputera), powodujący spadek popytu na to dobro, implikuje spadek popytu na dobro komplementarne względem niego (np. drukarkę). Obecnie konkurencja przeniosła się w sektory dóbr komplementarnych. Dobrym przykładem są takie produkcje filmowe jak Matrix, Gwiezdne wojny, Kraina lodu, gdzie zarabia się na produktach komplementarnych z nimi związanymi. Na przykład okulary, zabawki, ubrania, organizowanie zlotów fanów, prawa do reklam itp. Przyciąga się zatem konsumenta promując produkt podstawowy a potem oferuje mu się całe pakiety dóbr komplementarnych związane z tym produktem. 4) Liczba ludności i jej struktura to następny czynnik współokreślający wielkość i rodzaj popytu. Czynnikami różnicującymi ofertę produktów i metody kreacji popytu mogą być na przykład płeć, wiek, miejsce urodzenia, zamieszkania, wykształcenie, rasa, religia, wykonywany zawód. Na przykład starzejące się społeczeństwo charakteryzuje się wzrostem skłonności do oszczędzania, co wpływa na spadek popytu konsumpcyjnego i zwiększa zapotrzebowanie na usługi medyczne. 5) Oczekiwania co do zmiany cen produktów i usług oraz dochodów nabywców w przyszłości. Ta determinanta jest przykładem oddziaływania popytu spekulacyjnego. Ceny Jak konsumenci przewidują, że ceny produktów, które chcą nabyć spadną i mogą poczekać, to odwlekają zakup w czasie. W rezultacie popyt na rynku spada, a jak spada popyt to spadają także ceny. Natomiast jak konsumenci przewidują, że ceny produktów, które chcą nabyć wzrosną i mają potrzebną siłę nabywczą, to przyspieszają zakup w czasie. W rezultacie popyt na rynku rośnie, a jak rośnie popyt to rosną także ceny. Producenci za pomocą metod wysyłania sygnałów rynkowych ( signalingu) stymulują wzrost popytu wywołany wizją wzrostu cen. Przykładem może być wzrost popytu na samochody w okresie wstępowania Polski do UE z powodu puszczenia w obieg plotki, że po przystąpieniu

ceny samochodów wzrosną. Inny przykład signalingu to informowanie na przykład, że zaraza zniszczyła uprawy ziemniaka i z tego powodu ziemniaków będzie mało, co powoduje, że ludzie zaczynają wykupować ziemniaki. Dochody Jak konsumenci przewidują, że ich dochody wzrosną, to decydują się na zakup jakiś dodatkowych produktów. Często na ten cel zaciągają kredyt, gdyż uważają, że będą w stanie go spłacić. W rezultacie popyt na rynku rośnie zwłaszcza na tak zwane dobra prestiżowe czy luksusowe. Natomiast jak konsumenci przewidują, że ich dochody spadną, to zaczynają oszczędzać przynajmniej w teorii na czarną godzinę. W rezultacie popyt na rynku spada. Podaż i określające ją czynniki Podaż danego dobra jest to ilość tego dobra zaoferowana przez producentów do sprzedaży przy różnych poziomach cen w określonym czasie i przy założeniu ceteris paribus. Jest to założona dodatnia relacja między ilością produktów i usług, którą producenci są skłonni i są w stanie zaoferować na rynku a ich ceną w danym odcinku czasu i założeniu ceteris paribus. W obecnych czasach podaż musi się dostosować w większości przypadków do popytu na rynku. Jak pisze Wojciech Wrzosek przedmiotem podaży mogą być wszystkie podstawowe przedmioty wymiany. Dlatego wyróżniamy:  podaż produktów,  podaż usług,  podaż czynników produkcji, w tym pracy,  podaż pieniądza. Występują ścisłe powiązania podaży pieniądza z podażą produktów, usług, czynników produkcji. Wrzosek wyjaśnia to w następujący sposób. Podaż pieniądza wpływa na popyt na produkty i usługi finalne oraz czynniki produkcji, w tym na popyt na pracę. Zaspokojenie popytu na rzeczowe czynniki produkcji oraz popytu na pracę wpływa z kolei na podaż produktów i usług. Wzrost podaży produktów i usług może

Gdzie: Y – cena, a – współczynnik nachylenia, x – QS, czyli rozmiary podaży, b – wyraz wolny, czyli determinanta niecenowa. Stąd: P = +a QS + det. niec. Współczynnik nachylenia liniowej krzywej podaży obliczamy ze wzoru: a = Y 1 – Y 2 / X 1 – X 2 , czyli a = P 1 – P 2 / QS 1 – QS 2 Jest to zatem zmiana ceny (ΔP) w czasie podzielona przez odpowiadająca jej zmianę rozmiarów podaży (ΔQS).

P

S

P 2

P 1

Q 1 Q 2 Q

Pozacenowe determinanty podaży Rozmiary podaży określane są również przez czynniki pozacenowe. Wśród nich należy wymienić  koszty wytwarzania, w tym ceny czynników produkcji, postęp technologiczny lub jego brak, subsydia i podatki,  rentowność produkcji dóbr substytucyjnych (naszych konkurentów),

 czynniki naturalne (przy pewnych rodzajach produkcji) jak pogoda, ukształtowanie terenu itp.  inne czynniki o charakterze obiektywnym jak polityka monetarna czy przedsiębiorczości, naukowo-technologiczna,  rentowność produkcji dóbr substytucyjnych i branży,  faza życia branży i produktu określająca rentowność produkcji i sensowność inwestowania w dalszy rozwój,  liczba wchodzących i wychodzących z rynku. Porównanie kosztów całkowitych z całkowitym przychodem osiąganym ze zrealizowanej produkcji (inaczej utargiem całkowitym) informuje producenta o osiąganej rentowności produkcji, czyli o realizacji funkcji celu. Zmiana kosztów produkcji może być spowodowana zmianami cen czynników wytwórczych, zmianami technologii i organizacji produkcji, a także zmianami polityki ekonomicznej rządu. Zarówno polityka monetarna, wpływająca na wysokość stopy procentowej, jak i polityka fiskalna, która wpływa na wysokość podatków lub subsydiów, oddziałuje na koszty wytwarzania. Na przykład wzrost stopy procentowej oznacza wyższe koszty pozyskania kapitału. Przedsiębiorcy wzrost podatków traktują z kolei jako wzrost kosztów wytwarzania produktów. Inaczej działają subsydia — oznaczają one spadek kosztów wytwarzania. Zmiana kosztów produkcji powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo lub w prawo, czyli ma wpływ na jej położenie. Możemy to przedstawić graficznie. Przesunięcie krzywej podaży w lewo, czyli spadek rozmiarów podaży odpowiada wzrostowi kosztów produkcji, gdyż wzrost kosztów produkcji przy danej cenie produktu oznacza spadek rentowności (opłacalności) tej produkcji, co skłania producentów do jej ograniczenia.

P

S 1 S 2 S 3

Pconst.