Pobierz Wykład 8. Teoria wyboru konsumentamikro i makroekonomia i więcej Ćwiczenia w PDF z Ekonomia tylko na Docsity!
Wykład 8 Teoria wyboru konsumenta Materiały przygotowane na podstawie literatury przedmiotu przez profesor Marię Majewską Ekonomiczna teoria konsumenta jest bardzo prosta: ekonomiści zakładają, że konsumenci wybierają najlepszy zestaw dóbr, na jaki ich stać w danym momencie. W teorii konsumenta zakłada się, iż konsument jest podmiotem racjonalnym. Przypominając oznacza to, że dąży do maksymalizacji własnego zadowolenia. Celem działalności konsumenta jest zatem maksymalizacja użyteczności (satysfakcji) czerpanej ze spożycia koszyka dóbr, które może on nabyć przy danym dochodzie nominalnym i danych cenach. Konsument dokonuje wyboru zarówno struktury konsumpcji bieżącej, jak i dąży do optymalizacji konsumpcji w czasie, czyli podejmuje decyzje o wielkości oszczędności. Przedmiotem wyboru konsumenta są dobra. Przedmiot wyboru konsumenta nazywamy koszykiem konsumpcji. Jest to kompletna, zamknięta lista dóbr i usług, które są wybierane przez konsumenta. Słowo kompletna zasługuje na podkreślenie. Kiedy analizujemy problem wyboru, przed jakim stoi konsument, musimy się upewnić, że włączyliśmy wszystkie właściwe dobra do definicji koszyka konsumpcji. Oznacza to, że dobrze jest przeprowadzić badania pilotażowe czy wstępne, w których pytamy jakie produkty i ich odmiany konsument bierze pod uwagę dokonując zakupu. Na przykład, gdy analizujemy rynek czajników kupowanych przez kobiety o średnich dochodach, to musimy zadać im pytanie, które marki w ogóle rozważają myśląc o zakupie czajnika, jakie parametry te czajniki powinny posiadać, jakie kolory preferują itp. W ten sposób staramy się stworzyć kompletny koszyk konsumpcji rozważany przez dany segment nabywców. Konsument dokonuje wyboru zgodnie ze swoimi gustami lub preferencjami. Preferencje konsumenta odzwierciedlają subiektywne oceny przydatności poszczególnych dóbr i ich kombinacji. Decydują one o kolejności, w jakiej konsument szereguje poszczególne
kombinacje dóbr. Innymi słowy, można je wyrazić w formie hierarchii produktów uporządkowanych według stopnia postrzeganej przez konsumenta satysfakcji (użyteczności) z ich zakupu lub posiadania. Wybory konsumenta są jednak ograniczone przede wszystkim przez jego dochody i ceny wybieranych dóbr. Przy tych ograniczeniach konsument dokonuje takich wyborów, które zapewnią mu maksymalizację użyteczności całkowitej, czyli maksymalizację sumy satysfakcji (użyteczności marginalnych) czerpanej ze spożycia określonej struktury dóbr. Podsumowując możemy stwierdzić, że otoczenie konsumenta w teorii wyboru charakteryzują cztery elementy :
- dochód konsumenta,
- ceny poszczególnych dóbr,
- gusty i preferencje konsumenta dające możliwość uszeregowania różnych kombinacji (koszyków dóbr) według stopnia satysfakcji dostarczanej konsumentowi,
- założenie maksymalizacji własnej użyteczności. Użyteczność marginalna a użyteczność całkowita Użyteczność to całokształt psychicznych przyjemności odczuwanych przez jednostkę (człowieka) w wyniku nabywania, konsumpcji i gromadzenia danego dobra. Możemy wyróżnić dwa typy teorii użyteczności: Teoria użyteczności kardynalnej (ilościowa teoria użyteczności), która zakładała mierzalność użyteczności w utylach, od której obecnie się odchodzi; Teoria użyteczności porządkowej , która zakłada tylko możliwość uporządkowania preferencji konsumpcyjnych każdego człowieka zgodnie z jego hierarchią. Oznacza to, że konsument w badaniach jest proszony tylko o stwierdzenie czy woli produkt X od produkt Y. Szkielet teorii wyboru konsumenta nadają zasady Gossena. Zasady Gossena odpowiadają na cztery podstawowe pytania:
- Jak kształtuje się użyteczność każdej kolejnej konsumowanej jednostki danego dobra, czyli użyteczność krańcowa/marginalna?
Druga zasada Gossena mówi o tym, że funkcja użyteczności całkowitej z tytułu konsumpcji danego dobra wzrasta aż do osiągnięcia punktu maksimum, gdy użyteczność krańcowa jednostki tego dobra osiąga wartość zerową, a następnie spada. Mamy zatem do czynienia z sytuacją maksymalizacji zadowolenia konsumenta w momencie, gdy wartość marginalna równa się zeru. Nowoczesna mikroekonomia została przeformułowana w stronę konsumenta i jego preferencji. Użyteczność obecnie traktowana jest jako kategoria porządkowa, a nie liczbowa, a więc użyteczność odzwierciedla uporządkowany system preferencji. Podstawą wyboru konsumenta jest uporządkowany system preferencji, co do konsumpcji dóbr.
Mamy trzy podstawowe założenia teorii konsumenta , co do kształtowania się hierarchii preferencji:
- Założenie zupełności preferencji , tutaj przyjmujemy, że każde dwa koszyki (kombinacje dóbr) mogą być porównywane, czyli konsument potrafi zdecydować, czy woli kombinacje 1 czy 2, lub czy te obie kombinacje są tak samo pożądane , to znaczy obojętne.
- Założenie przechodniości preferencji , które oznacza, że konsument potrafi uporządkować poszczególne kombinacje dóbr w sposób logicznie zgodny. Jeśli porównując kombinacje A i B wybiera on A, następnie porównując B i C wybiera B, to porównując A i C wybierze A lub jeśli konsument sądzi, że koszyk A jest przynajmniej tak samo dobry jak Y, a Y przynajmniej tak dobry jak Z, to sądzi on również, że A jest przynajmniej tak dobry jak Z.
- Założenie więcej znaczy lepiej - inaczej mówiąc założenie nienasyconości zadowolenia konsumenta. Tłumaczy to rozróżnienie między popytem w ujęciu ilościowym i jakościowym. Popyt ilościowy , bardziej elementarny, to pragnienie konsumenta by mieć więcej niż się już posiada: więcej żywności, większy dom, dodatkowy zestaw ubrań. Mogłoby się wydawać, że tego rodzaju popyt stale wzrasta. W rzeczywistości jest jednak ograniczony, choć może osiągnąć bardzo wysoki pułap (np. 100 par butów, 50 torebek, 30 koszul). Podczas gdy o popycie ilościowym można powiedzieć, iż jest popytem na większe zaopatrzenie w istniejące produkty, popyt jakościowy odzwierciedla pragnienie posiadania innego rodzaju produktu. W przypadku telewizorów popyt ilościowy jawi się w kategoriach stosunkowo prostego pragnienia konsumenta by posiadać więcej niż jeden odbiornik. Popyt jakościowy natomiast odzwierciedla pragnienie posiadania zarówno lepszego telewizora (np. technologią 3D), jak i całkiem nowego, choć związanego z nim produktu komplementarnego (np. specjalny fotel do oglądania telewizji).
dodatkową ilość jednego dobra uzyskuje się kosztem coraz mniejszych ilości drugiego dobra. Oznacza to, że gdy wzrasta ilość konsumowanych jednostek dobra X, to ma to miejsce kosztem spadku konsumpcji dobra Y wzdłuż krzywej obojętności. Jest to mierzone marginalną stopa substytucji (MSS), która określa ilość jednego dobra jaką należy poświęcić na rzecz zwiększenia konsumpcji drugiego dobra o jednostkę w sytuacji, gdy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności: MSSx = ∆Y/∆X. Jest to zatem miernik efektu substytucji jednego dobra przez drugie. Wartość marginalnej stopy substytucji X przez Y maleje wraz ze wzrostem konsumpcji X, gdyż nabywca będzie skłonny rezygnować z mniejszej ilości dobra Y na rzecz dalszego zwiększenia konsumpcji dobra X o jednostkę. Na przykład najpierw MSSx będzie wynosić 2, a potem 0,5, co oznacza najpierw 2 jednostki Y za jeden X a potem tylko pół jednostki Y za jeden X.
- Krzywa obojętności jest wypukła w stosunku do środka układu współrzędnych, co wynika z założenia modelu teorii wyboru konsumenta więcej znaczy lepiej. Na poniższym rysunku pokazano, że krzywa obojętności nie może przechodzić przez ćwiartkę czwartą bo to łamie prawo więcej znaczy lepiej. QA wzrost I. Ćwiartka II. Ćwiartka rozmiarów więcej dobra A więcej dobra A i B konsumpcji dobra A QA 1 spadek IV. Ćwiartka III. Ćwiartka rozmiarów mniej dobra A i B więcej dobra B konsumpcji dobra A QB 1 QB spadek rozmiarów wzrost rozmiarów konsumpcji dobra B rozmiarów konsumpcji dobra B
- Krzywe obojętności nie mogą się przecinać , co wynika z założenia przechodniości preferencji. Gdyby miały punkt wspólny, to wszystkie warianty byłyby dla konsumenta obojętne, czyli tak samo preferowane.
- Krzywych obojętności jest nieskończenie wiele , co wynika z założenia więcej znaczy lepiej , a wzajemne położenie krzywych obojętności wskazuje na różnice w poziomach zadowolenia konsumenta. Zadowolenie konsumenta jest najwyższe na krzywej UC 3 , gdyż poziom zadowolenia wzrasta w miarę przesuwania się konsumenta z krzywej położonej niżej na krzywą położoną wyżej. Daje to możliwość ustalenia porządku preferencji konsumenta, co do rozważanych dóbr. W ten sposób powstaje mapa obojętności konsumenta pokazująca system uporządkowanych preferencji. System uporządkowanych preferencji, czyli mapa obojętności konsumenta
Ograniczenie budżetowe
Wybory konsumenta są ograniczone cenami produktów i usług na rynku oraz wysokością jego dochodów. Ograniczenie budżetowe oddziela te kombinacje dóbr, które konsument może nabyć przy danych cenach i dochodzie od tych niedostępnych dla niego. Ograniczenie budżetowe konsumenta oznacza, że ilość pieniędzy wydanych na dwa dobra nie może wynosić więcej niż ogólna suma pieniędzy, jaką konsument ma do wydania.
Nachylenie linii budżetu jest ujemne i mierzy stopę, według której konsument jest skłonny zamienić jedno dobro na drugie, co oznacza, że jest odpowiednikiem marginalnej stopy substytucji (MSS). Wobec tego nachylenie linii budżetu mierzy koszt alternatywny rezygnacji z konsumpcji jednego dobra na rzecz drugiego. Efekt substytucji ma miejsce w sytuacji zmiany ceny i stałym dochodzie, co musi doprowadzić do zmiany proporcji konsumpcji dobra X lub Y. Jeżeli cena X obniża się, to konsument w ramach posiadanego dochodu może nabyć więcej dobra X, gdyż działa prawo popytu. Wielkość konsumpcji Y pozostaje stała, gdyż nie ma przesłanek do jej zmiany. Linia ograniczenia budżetowego w omawianej sytuacji na poniższym rysunku odchyla się względem punktu przecięcia z osią pokazującą rozmiary konsumpcji dobra Y, to jest w górę do poziomu QX 2. Staje się ona mniej stroma, gdyż wartość współczynnika nachylenia PX/PY spadła. Licznik się zmniejszył. Efekt substytucji cena dobra X się zmienia QY QYconst. R 3 R 1 R 3 QX 3 QX 1 QX 2 QX Jeżeli cena X wzrośnie, to konsument w ramach posiadanego dochodu może nabyć mniej dobra X, gdyż działa prawo popytu. Wielkość konsumpcji Y pozostaje stała, gdyż nie ma przesłanek do jej zmiany. Linia ograniczenia budżetowego w omawianej sytuacji na powyższym rysunku odchyla się względem punktu przecięcia z osią pokazującą rozmiary konsumpcji dobra Y, to jest w dół do poziomu QX 3. Staje się ona bardziej stroma, gdyż wartość współczynnika nachylenia PX/PY rośnie. Licznik się zwiększył.
Taką sama analizę można przeprowadzić dla dobra Y. Jeżeli cena Y obniża się, to konsument w ramach posiadanego dochodu może nabyć więcej dobra Y, gdyż działa prawo popytu. Wielkość konsumpcji X pozostaje stała, gdyż nie ma przesłanek do jej zmiany. Linia ograniczenia budżetowego w omawianej sytuacji na poniższym rysunku odchyla się względem punktu przecięcia z osią pokazującą rozmiary konsumpcji dobra X, to jest w górę do poziomu QY 2. Staje się ona bardziej płaska, gdyż wartość współczynnika nachylenia PX/PY rośnie. Mianownik się zmniejszył. Jeżeli cena Y wzrośnie, to konsument w ramach posiadanego dochodu może nabyć mniej dobra Y, gdyż działa prawo popytu. Wielkość konsumpcji X pozostaje stała, gdyż nie ma przesłanek do jej zmiany. Linia ograniczenia budżetowego w omawianej sytuacji na powyższym rysunku odchyla się względem punktu przecięcia z osią pokazującą rozmiary konsumpcji dobra X, to jest w dół do poziomu QY 3. Staje się ona bardziej stroma, gdyż wartość współczynnika nachylenia PX/PY spada. Mianownik się zwiększył. Efekt substytucji cena dobra Y się zmienia QY QY 2 QY 1 QY 3 QX constans QX Efekt dochodowy ma miejsce w sytuacji zmiany dochodu i stałym poziomie cen dobra X i Y. W tym wypadku proporcjonalnie zmienia się konsumpcja obu dóbr, gdyż współczynnik nachylenia nie ulega zmianie a zmienia się wartość wyrazu wolnego R/PY zgodnie z formułą ograniczenia budżetowego: QY = -PX/PY∙ QX + R/PY.
Konsument będzie osiągał maksimum całkowitej użyteczności z tytułu konsumpcji rozważanych dóbr, przy danych ograniczeniach cenowych i dochodowych wówczas, gdy użyteczności krańcowe jednostki pieniądza przeznaczonej na zakup tych dóbr zrównają się , co będzie odpowiadać krańcowej stopie substytucji. Innymi słowy, optymalny koszyk dóbr jest to koszyk, w którym dochód konsumenta jest alokowany między dobrami tak, że użyteczność krańcowa każdego dobra jest proporcjonalna do jego ceny. Wyraża to następujące równanie: MUX/MUY = PX/PY = ∆Y/∆X. Zgodnie z tym równaniem użyteczność krańcowa ostatniej jednostki pieniężnej wydanego na zakup dobra X jest równa użyteczności krańcowej wynikającej z wydania ostatniej jednostki pieniężnej na dobro Y. Koszyk zapewniający konsumentowi równowagę, czyli maksymalizujący użyteczność całkowitą, charakteryzuje zatem to, że użyteczność krańcowa ostatniej jednostki pieniężnej wydanej na wszystkie dobra w koszyku jest taka sama. Jeżeli nie jest spełniony ten warunek to konsument może uzyskać większy poziom użyteczności poprzez zmianę zawartości koszyka dóbr. To równanie pokazuje także, że cena na rynku jest odbiciem wartości jaką dane dobro lub usługa przedstawia dla konsumenta, a nie tylko wynika z kosztów wytwarzania. Przykładowe interpretacje równania: Zgodnie z równaniem MUY może być zwiększona na skutek wzrostu konsumpcji dobra X, gdyż MU X spadnie, a zatem i jego cena, a cena dobra Y wzrośnie. Równowaga zostanie zachowana. Natomiast, gdy obniżymy cenę dobra X, to zgodnie z prawem popytu wzrośnie ilość nabywanych dóbr X, a to z kolei zgodnie z prawem malejącej użyteczności krańcowej doprowadzi do spodku satysfakcji czerpanej z tego dobra przez konsumentów. Równowaga zostanie zachowana.
Poniższy rysunek ilustruje te zależności. Widać, że jak wielkość konsumpcji dobra A rośnie, to jednocześnie zmniejsza się mierzona przez UM satysfakcja konsumentów ze spożycia tego dobra a rośnie ze spożycia dobra B. W ten sposób przykładowo możemy zarządzać zjawiskiem kanibalizacji własnych marek. Na przykład, gdy produkujemy kilka odmian proszków do prania białych rzeczy pod różnymi nazwami, to możemy promować jedną odmianę mówiąc, że unowocześniliśmy ją i nie niszczy już tak tkanin (zarabiamy na cenie) bo jest wytwarzana z droższych ekologicznych komponentów a wzrost jakości kosztuje, a drugą reklamujemy na przykład jako tańszą bo zmieniliśmy opakowanie na bardziej standardowe i przez to cena mogła spaść przy utrzymaniu dotychczasowego poziomu jakości (zarabiamy na ilości). Kolejna zasada Gossena mówi, że konsument znajdujący się w stanie równowagi może zwiększyć swoją całkowitą użyteczność z tytułu konsumpcji wszystkich dóbr tylko wówczas, gdy odkryje nową potrzebę, przy założeniu, iż istnieje dobro (usługa) zaspokajająca ją i przewartościuje swój system preferencji lub gdy zmienią się warunki ograniczające (wzrośnie jego dochód lub spadną ceny dóbr konsumowanych przez niego). Mamy zatem ponownie do czynienia z efektem dochodowym lub substytucyjnym, albo zmianą hierarchii preferencji.
Przykład efektu dochodowego między dobrami normalnymi A i B
Ten przykład dotyczy wzrostu dochodu nabywców. Wówczas rośnie proporcjonalnie konsumpcja obu dóbr tego rodzaju (co pokazuje promień r), bo współczynnik nachylenia nie zmienia się a zwiększają się siła nabywcza konsumentów. QA promień r E 2 E 1 QB
