Wykłady - Edukacja Kulturalna, Egzaminy z Edukacja kulturalna

Pobierz Wykłady - Edukacja Kulturalna i więcej Egzaminy w PDF z Edukacja kulturalna tylko na Docsity!

Edukacja kulturalna – wykład 1

• EDUKACJA KULTUROWA – TO NIE „UKULTURALNIANIE”! SZEROKIE, ANTROPOLOGICZNE, USPOŁECZNIAJĄCE ROZUMIENIE KULTURY

 - edukacja dla kultury  - edukacja w dziedzinie kultury  - to nie tylko ćwiczenie do uczestnictwa w ofercie instytucji kultury.  - to nie tylko podwyższanie kompetencji grup odbiorców teatralnych, filowych, artystycznych, czytelniczych.  - to nie przygotowanie „człowieka kulturalnego”.  - to nie upowszechnianie jedynie kultury wyższej.  - to nie tylko przygotowanie „do odbioru” – rozumianego, jako bierne korzystanie z dóbr kultury  Edukacja kulturowa:

1. PROCES PRZYGOTOWANIA DO BARDZIEJ AKTYWNEGO, SAMODZIELNEGO I KRYTYCZNEGO UCZESTNICTWA W KULTURZE.
2. DOSTARCZA NARZĘDZI DO: samodzielnego, krytycznego, pogłębionego rozumienia sensów wytworów kulturowych (interpretacja kulturowa)

• sprawnego działania w sieci społeczno-kulturowych relacji  - może wyrównywać społeczne nierówności;  - podwyższać społeczne i kulturowe kapitały poszczególnych jednostek i wspólnot;  - „uwłasnowalniać” podmioty – a więc dodawać im więcej świadomości, wiedzy i kompetencji, a tym samym sprawczości w świecie społecznych relacji;  - wspierać i wzmacniać określone postawy, dodawać siły, wspomagać procesy poszukiwania kulturowej tożsamości;  - ułatwiać komunikację i współpracę z innymi społecznościami;

Co to jest edukacja kulturowa?

Edukacja kulturowa, w najogólniejszym sensie, jest procesem przygotowania do bardziej aktywnego, świadomego, często też krytycznego uczestnictwa w kulturz e. Dostarcza narzędzi do: 1) samodzielnego, krytycznego, pogłębionego rozumienia sensów poszczególnych wytworów kulturowych; 2) sprawczego działania w sieci społeczno-kulturowych relacji. Posługuje się pojęciem interpretacji kulturowej, a także krytycznej praktyki kulturowej, dostarczając narzędzi do rozumienia, jak i działania: przygotowuje podmioty do praktyki rozumiejącej. Edukacja kulturowa pogłębia wiedzę i kompetencje potrzebne do interpretacji kulturowej rozmaitych wytworów, tekstów kultury, sytuacji twórczych, przekazów kulturowych: może być edukacją do różnych form analizy kulturowej1. Pozwala także zwiększać kompetencje w zakresie interpretacji kulturowej działań jednostek i grup w polu społeczno-kulturowych relacji, również działań własnych uczącego się podmiotu. Umiejętność interpretowania i rozumienia działań własnych, jak i innych podmiotów jest warunkiem niezbędnym pogłębionego uczestnictwa w kulturze, zdolnego wytwarzać nowe społeczne relacje, przeobrażać już istniejące oraz stwarzać możliwości dla zaistnienia zmiany społeczno-kulturowej. W tym obszarze edukacja kulturowa jest formą krytycznej praktyki kulturowej, wzmacniającej i rozwijającej krytyczne praktyki kulturowe innych podmiotów i grup2. Pojęcie interpretacji kulturowej było kluczowe dla koncepcji receptywnego, odbiorczego uczestnictwa w kulturze. Takie rozumienie partycypacji kulturowej wybrzmiało mocno na gruncie tak zwanych mentalistycznych koncepcji kultury, gdzie uczestnictwo w kulturze rozumiano jako działalność intelektualną, myślową, świadomościową3. Traktowano ją jednak jako „odtworzenie”, „odbiór”, „recepcję”, „percepcję” treści kulturowych, jako „odtworzenie i odkrycie trafnej interpretacji”4. Ujęcia

tego rodzaju niewolne były od wartościującego rozróżnienia na aktywne i bierne uczestnictwo w kulturze. To pierwsze miałoby być uczestnictwem „aktywnym wewnętrznie”5, a więc rodzajem „rozumiejącego odbioru kultury”6 czy „rozumiejącej interpretacji komunikatu kulturowego”7, niekoniecznie przekładających się na jakąkolwiek formę sprawczego działania. Uczestnictwo bierne rozumiano z kolei jako „bezrefleksyjne konsumowanie kultury”8, pozbawione pogłębionego rozumienia sensów poszczególnych wytworów kulturowych. W obu przypadkach kulturę rozumiano jako porządek zewnętrzny wobec uczestniczących w niej myślowo podmiotów. Porządek, którego strukturę i reguły należy poznać i zrozumieć, a następnie nauczyć się zgodnie z nimi postępować. Konsekwencją takiego rozumienia partycypacji kulturowej było zrównanie pojęcia edukacji kulturowej z upowszechnianiem kultury. Proponujemy wyjść poza to wąskie rozumienie uczestnictwa w kulturze oraz edukacji kulturowej jako upowszechniania kultury, zachowując przy tym kategorię interpretacji kulturowej. Edukacja kulturowa, wyposażająca podmioty i grupy w krytyczne narzędzia interpretacji kulturowej, może bowiem nie tyle zachowywać i konserwować istniejący porządek społeczno-kulturowy, ale też pogłębiać jego rozumienie, zachęcając do modyfikacji, tworzenia w jego obrębie nowych wiązań społecznych, do zmiany społeczno- kulturowej9. Interpretacja kulturowa i jej konsekwencje mogą być więc rozumiane o wiele szerzej, niż bierny odbiór dóbr kultury – a mianowicie jako działanie pobudzające sferę emocjonalną, intelektualną, prowadzące do zmiany postaw, światopoglądów, przekonań, zachęcające do nowych działań10. Na przykład pogłębianie kompetencji do interpretacji sytuacji i wytworów artystycznych może być rozumiane jako dostarczanie analitycznych narzędzi krytycznych, pozwalających nie na dotarcie do „trafnej interpretacji”, ale na bardziej osobiste doświadczanie sztuki 11. Edukacja kulturowa pozwala zatem nie tylko inaczej, nowatorsko i krytycznie rozumieć, ale także sprawczo i kreatywnie działać. Jest edukacją do postaw aktywnych, twórczych, jest poznawaniem kultury, a jednocześnie ćwiczeniem jej nowych, możliwych form12. W każdym przypadku zakłada wzmacnianie podmiotu, przygotowywanie go do działań kreatywnych, otwartych, odważnych, samodzielnych. Edukacja kulturowa wspomaga także umiejętność uzasadniania i wyjaśniania działań podmiotu, umieszczania ich w szerszym, socjo-kulturowym kontekście i wyznaczania w nim możliwych dla nich horyzontów. To wspomaganie podmiotów do wpisywania się w sieć różnorodnych społecznych relacji i kształtujących je zobowiązań.

Dlaczego „edukacja kulturowa”, a nie „kulturalna”?

Nasza propozycja rozumienia edukacji kulturowej zrywa z rozumieniem kultury jako pewnego niezmiennego, monolitycznego i dającego się hierarchicznie uporządkować systemu aksjologicznego. Zakładamy, że wszystkie jednostki i grupy posiadają swoją kulturę, żyją w jakiejś kulturze, uczestniczą w niej i tworzą ją. Że zamiast jednego, istnieje wiele zróżnicowanych porządków kulturowych. Interesuje nas egalitarne, demokratyczne, a nie wartościujące rozumienie kultury. Edukator kultury, podobnie jak animator, nie powinien zakładać, że jednostki, z którymi pracuje, to plemiona „dzikusów”, z których w procesie edukacji należy uczynić „ludzi kulturalnych”. Edukacja kulturowa nie jest zatem formą „ukulturalnienia” jednostek i grup. Dlatego też rozumiemy ją jako formę krytycznej praktyki kulturowej, opartej na świadomości, że pojęcie kultury może służyć także do pogłębiania wykluczenia społecznego, marginalizacji, może utrwalać nierówności, niesprawiedliwość, nietolerancję. W tym sensie pojęcie kultury może być potężnym narzędziem w kształtowaniu porządku społeczno-politycznego. Aby uświadomić sobie tę, szczególnie podatną, na instrumentalizację polityczną wagę pojęcia kultury, należy zrozumieć, że to, co kulturowe, nie pozostaje w separacji względem tego, co społeczne i polityczne. Kulturowe są działania podmiotów i grup w każdej sferze ich aktywności, kultura nie tworzy wyodrębnionego wobec innych aktywności życiowych osobnego obszaru, jest całościową formą życia. Porządek kulturowy jest jednocześnie porządkiem aksjo-normatywnym, wyznaczającym horyzont społecznych możliwości: tego, co wyobrażamy sobie jako możliwe, niemożliwe, bezpieczne, niebezpieczne, słuszne, niesłuszne, normalne,

które przejawiają się w użyciu znaków konwencjonalnych, czyli symboli, i których przeznaczenie nie ma charakteru instrumentalnego, nie jest środkiem do celu. I naczej mówiąc kultura symboliczna to wytwory i zachowania o charakterze autotelicznym – będącym celem samym w sobie****. Ona nie zaspokaja potrzeb, jak składniki kultury antropologicznej, która daje nam pokarm i ubranie. Kultura symboliczna wypełnia jakiś obszar duchowy, świadomościowy, w którym człowiek zaczyna interpretować, rozumować, zastanawiać się i przeżywać. W kulturze symbolicznej mieszczą się nie tylko wytwory artystyczne, ale również religia i nauka.

- edukacja do kultury artystycznej - sztuki piękne. Jest to literatura, muzyka, plastyka, teatr, itp. Twórcy programu, reformatorzy systemu edukacji, wprowadzając nowe bloki przedmiotów, ścieżki międzyprzedmiotowe, myśleli o edukacji kulturalnej, jako o kulturze symbolicznej, sprowadzanej do tego poziomu artystycznego.

Różne koncepcje "upowszechniania kultury" w pedagogice kultury: H.Radlińska i J.Kargul promowali upowszechnianie kultury jako prozelityzm tj. szerzenie jakieś religii, ideologii, idei oraz pozyskiwanie zwolenników dla niej. Wyróżnia się 2 metody: misjonarska- pokojowe pozyskiwanie nowych zwolenników oraz kulturkampf- wprowadzanie idei za pomocą siłowych metod totalitarnych. M.Czerwiński i J.Kargul definiowali upowszechnianie kultury jako popularyzację kultury elitarnej , umożliwianie kontaktów szerokiej publiczności z dziełami kultury wysokiej w szczególności z nauką i sztuką profesjonalną. J. Czerniak i B.Suchodolski określali upowszechnianie kultury jako jej uspołecznienie tj. aktywizowanie społeczności lokalnej, aby każdy włączył się w działalność kulturalną, wykorzystując swój potencjał. Koncepcja akcentuje kulturę lokalną, regionalną danej społeczności, stanowi pierwowzór współczesnej animacji kulturalnej i społeczności lokalnych. F.Znaniecki i B. Suchodolski w upowszechnianiu kultury widzieli działania mające na celu nasycenia wartościami humanistycznymi cywilizację zdominowaną przez technikę stad upowszechnianie kultury traktowali jako humanizację cywilizacji naukowo - technicznej. J.Kmita i J.Gajda przez upowszechnianie kultury rozumieją jako upowszechnianie uczestnictwa w kulturze stąd działania upowszechnieniowe to działania zmierzające do poszerzenia kręgu aktywnych odbiorców/uczestników kultury, to również działania zmierzające do przygotowania jednostek do aktywnego odbioru kultury. S.Szuman i T. Aleksander określali upowszechnianie kultury jako udostępnianie i uprzystępnianie. Udostępnianie czyli stwarzanie warunków aby dzieła kultury stały się przedmiotem bezpośredniego oddziaływania na odbiorcę szerokiego. Uprzystępnianie to przygotowanie do odbioru i rozumienia dzieł kultury. I. Wojnar w upowszechnianiu kultury widzi działania mające na celu uszlachetnianie współczesnej kultury poprzez promowanie wartościowej oferty, stąd upowszechnianie kultury traktuje jako wzbogacanie oferty kulturalnej. K. Korniłowicz traktuje upowszechnianie kultury jako upowszechnianie twórczości , czyli tworzenie warunków oraz działania pomocowe wszystkim zainteresowanym podejmowaniem i rozwijaniem własnej aktywności twórczej. Dz. Jankowski przez upowszechnianie kultury rozumie prowadzenie przez państwo polityki kulturalnej z jednej strony restrykcyjnej, ograniczającej niepożądane wzorce z drugiej strony protekcyjnej, wspierającej wzory/ wartości istotne dla współczesnej kultury tj. tradycję, kulturę narodową. Koncepcja upowszechniania kultury jako ingerencja w procesy dyfuzyjne.

Bogdan Suchodolski:

• WSPÓLNOTA OPARTA NA DIALOGU

- BYĆ JAKIMŚ > MIEĆ COŚ - Jakość życia ważniejsza niż posiadanie rzeczy

- WARTOŚCI NIEINSTRUMENTALNE > WAROŚCI INSTRUMENTALNE

- WARTOŚCI > KORZYŚCI

• WARTOŚCI UNIWERSALNE W KULTURACH – DIALOG KULTUR. Wielość kultur – poszanowanie ich wartości, poszukiwanie ich wartości uniwersalnych. Edukacja dla pokoju

Tworzenie a nie destrukcja. Jakość życia ważniejsza niż posiadanie rzeczy. Otwartość na to co nowe. Myślimy o współtworzeniu, pamiętając o dziedzictwie.

Według Suchodolskiego są t r z y h o r y z o n t y e d u k a c j i k u l t u r a l n e j: a) kształcenie osobowości na podstawie wartości; paideia – gr. zespół wartości, wedle którego „[…] człowiek miał kształtować swoją postawę wobec życia, siebie samego i podejmować los, który mu został wyznaczony”; b) z punktu widzenia narodu i jego losów edukacja kulturalna to edukacja w tożsamości narodowej; c) z punktu widzenia losów świata edukacja kulturalna jest wychowaniem w duchu ogólnoludzkiego dialogu ponad podziałami. Edukacja kulturalna rozumiana jako wprowadzanie człowieka w świat kultury duchowej identyfikuje edukację kulturalną z edukacją humanistyczną. Takie ujmowanie edukacji kulturalnej (por. też Wychowanie estetyczne młodego pokolenia. ) można opatrzyć mianem edukacji humanistycznej, której treść polega na rozwijaniu w człowieku jego człowieczeństwa.

„Edukacja kulturalna jest sposobem ratunku człowieka z chaosu życia, z wewnętrznej i zewnętrznej niewoli, drogą wiodącą ku temu, by jego egzystencja stała się prawdziwie ludzka w świecie urządzonym po ludzku.”- Suchodolski

Edukacja kulturalna wg UNESCO:

• edukacja artystyczna
• edukacja twórcza
• edukacja do korzystania z ofert instytucji kultury i współtworzenia kultury
• edukacja kształcąca postawy wobec dziedzictwa kulturowego

CELE EDUKACJI KULTURALNEJ GENEWA 1992:

 Wprowadzenie do wiedzy i oceny dziedzictwa kulturowego oraz do uczestnictwa we współczesnym życiu kulturalnym  Uwrażliwienie na równoważną godność kultur i na podstawową więź łączącą dziedzictwo ze współczesnością  Zaangażowanie w procesy upowszechniania kultury  Edukacja estetyczna i artystyczna  Kształcenie do wartości moralnych i obywatelskich  Przygotowanie do krytycznego korzystania z masowych środków przekazu  Kształcenie interkulturalne i wielokulturalne

Ponadto na gruncie polskim funkcjonuje kilka koncepcji edukacji kulturalnej. Na przykład według Józefa Kargula, jednego z teoretyków edukacji kulturalnej, podobnie jak u innych autorów, edukacja ta jest ujmowana w kilku znaczeniach: a) równoznacznie z edukacją humanistyczną (przygotowanie jednostki i społeczeństwa do tworzenia oraz realizowania świata humanistycznych wartości, będącego według Suchodolskiego, jedyną i prawdziwą ojczyzną człowieka) b) wychowanie estetyczne , rozumiane jako wykształcenie estetycznej wrażliwości i estetycznej kultury (koncepcja Stefana Szumana, ważne pojęcia i wyrażenia: udostępnianie, uprzystępnianie i

„W trudnej sytuacji finansowej najłatwiej rezygnuje się z wydatków na kulturę, co może grozić pogłębiającym się kulturowym regresem, ten zaś w sposób oczywisty musi wywołać patologie społeczne, bierność i cynizm w życiu społecznym, zanik motywacji do wysiłku związanego z własnym rozwojem, a w konsekwencji podatność na manipulacje, bezwzględność w walce o własną pozycję, wrogość wobec innych widzianych jako stałe zagrożenie. Z tej perspektywy determinacja w prowadzeniu edukacji kulturalnej mimo poważnych trudności finansowych jest dziś jednym z najważniejszych wyzwań Polski pierwszych lat XXI wieku” prof. dr hab. Katarzyna Olbrycht

 Jak zmotywować ludzi do tego, by nie ograniczali swoich kontaktów z kulturą do festynów, imprez „biesiadnych”, telewizji lub dydaktycznych lekcji muzealnych?  Jak zwiększyć dostępność ofert kulturalnych i wzbudzić zainteresowanie nimi w obliczu presji kultury masowej?  Jak poszerzyć możliwości kształcenia artystycznego uzdolnionej młodzieży?  Jak postrzegać rolę edukacyjną instytucji kultury świadomych swojego otoczenia społecznego?  Czy wszystkie formy uczestnictwa w kulturze warto wspierać edukacją kulturową? Czy niektóre z nich nie są wykluczające?  Co z konkurencyjnymi wzorcami normatywnymi stojącymi za różnymi modelami edukacji?  Jak pogłębiać kompetencje edukacyjne w interdyscyplinarnym modelu łączącym sztukę, kulturę i wiedzę społeczną: nie instrumentalizować edukacją i nie dać się zinstrumentalizować?  Jak sprawić, aby edukacja kulturowa przestała być traktowana jako mniej ważny dodatek w działalności instytucji oświatowych i kulturalnych?

Wykład 2 – Czy można zdefiniować sztukę?

Starożytna definicja sztuki (V w.p.n.e.-XVIw.) bardzo szeroka - umiejętność wytwarzania rzeczy wedle reguł (“techne”, “ars”) i postępowanie według nich, np. zarządzanie wojskiem też było sztuką. Sztuki wyzwolone (nauka, muzyka) i pospolite (wymagające wysiłku fizycznego - np. malarstwo, rzeźbiarstwo) – liberales (sztuki wyzwolone) i vulgares (sztuki pospolite).

W starożytności definicja sztuki była znacznie szersza. np. umiejętność mierzenia pola, umiejętność dowodzenia wojskiem Czyli nauki i rzemiosło. Nie była to poezja i muzyka.

Poeta była dla wieszczów, muzyka dla kapłanów. Natchnienie i wyrażenie uczuć to irracjonalna robota.

Odkrycie prawa harmonii dźwięku – odkryto reguły więc muzyka zaczęła być sztuką. Sztuka wolna – jeśli dana umiejętność wymagała wysiłku intelektualnego – matematyka Sztuka pospolita – jeśli dana umiejętność wymagała wysiłku fizycznego – malarstwo, rzeźba

Bardziej poważane były sztuki wolne niż sztukami pospolitymi w starożytności.

ARTES LIBERALES – sztuki wyzwolone ARTES VULGARES – sztuki pospolite

1. GRAMATYKA 1. SŁUŻĄCA ŻYWIENIU LUDZI

2. RETORYKA 2. SŁUŻĄCA PRZYODZIANIU

3. LOGIKA 3. DAJĄCA SCHRON

4. ARTMETYKA 4. DAJĄCA ŚRODKI TRANSPORTU

5. GEOMETRIA 5. LECZĄCA CHOROBY

6. ASTRONOMIA 6. UMIEJĘTNOŚĆ WYMIANY DÓBR

7. MUZYKA 7. SZTUKA BRONIENIA SIĘ PRZED

WROGIEM

W starożytności sztuka była rozumiana technicznie, nie artystycznie; oznaczała wszelką wytwórczość dokonywaną wedle reguł (obejmowała sztukę cieśli i tkacza nie mniej niż architekta czy rzeźbiarza), ściślej zaś oznaczała samą umiejętność wytwarzania, wiedzę umożliwiającą wytwórczość (toteż geometrię czy astronomię również zaliczano do sztuki). Sztuka miała więc zakres szerszy niż obecnie o rzemiosło i naukę, węższy zaś o poezję. Starożytni nie włączyli poezji do sztuki, mając ją za rzecz natchnienia, a nie umiejętności; dopiero Arystoteles, zestawiwszy reguły poezji, potraktował ją jako sztukę. Natomiast starożytni do końca nie oddzielili sztukę od rzemiosła i umiejętności. Dzielili sztuki na pospolite i wyzwolone, wytwórcze i odtwórcze (jak malarstwo), użytkowe i służące przyjemności, ale nie rozróżniali sztuk pięknych i rzemiosł.

Odrodzenie: POTRZEBA ZMIANY: ODDZIELENIE - SZTUKI/NAUKI/RZEMIOSŁA

 poezja: xvi wiek – tłumaczenie „poetyki” arystotelesa  artyści „plastycy” dążą do podwyższenia swej pozycji społecznej  piękno: wzrost jego znaczenia w życiu w renesansie malarze i rzeźbiarze: uczeni – matematyczna precyzja, proporcje  sztuka: lokata kapitału  uświadomienie różnicy między rzeźbą i stolarstwem  uświadomienie podobieństwa między rzeźbą i poezją

Czasy odrodzenia dały początek innemu rozumieniu sztuki. Plastycy osiągnęli to, że ich sztuka została uznana za wyzwoloną. Wszakże nie od razu; nawet Leonardo da Vinci za wyzwoloną sztukę miał tylko malarstwo, a nie rzeźbę. Jednakże właśnie w odrodzeniu po raz pierwszy powstała świadomość pokrewieństwa architektury, malarstwa, rzeźby i została przyjęta dla nich wspólna nazwa: sztuki rysunkowe (arti del disegno); nazw sztuki plast. i sztuki piękne jeszcze wówczas nie znano. Aby oddzielić je od rzemiosł, dowodzono, że sztuki są oparte na wiedzy, są rodzajem nauki; dowodzili tego dla malarstwa np. L. Pacioli, P. della Francesca, Leonardo da Vinci. Powstanie akad. sztuk pięknych (fr. akad. malarstwa i rzeźby 1648) usankcjonowało oddzielenie artystów od rzemieślników, ale nie uczonych. Dopiero pod koniec XVII w. wytworzyła się świadomość, że w sztuce ważna jest nie tyle wiedza, ile talent i smak, a więc sztuka jest czymś różnym od nauki. Ch. Perrault był zapewne pierwszym, który to wyraźnie stwierdził i przeciwstawił sztuki piękne — wyzwolonym.

Nowożytna definicja sztuki (1750-1900/1950) zawężenie definicji- sztuka jest wytwarzaniem piękna (sztuka jest naśladowaniem natury, wybierając z niej to, co piękne) - Ch. Batteux “Sztuki piękne”

Przesłaniem filmu, wspomnianym w planszy na początku i na końcu, są słowa: Pomiędzy rozumem a rękami musi być serce

CECHY SWOISTE SZTUKI:TATARKIEWICZ

1. Wytwarzanie piękna
2. Odtwarzanie rzeczywistości
3. Nadawanie rzeczom kształtu (forma)
4. Ekspresja (artysta)
5. Wywoływanie przeżyć estetycznych
6. Wywoływanie wstrząsu

l. Cechą swoistą sztuki jest to, że wytwarza piękno , to klasyczna definicja stosowana od XVIII wieku. W maksymalnie skróconej postaci brzmi tak: sztuką nazywa się ten rodzaj produkcji ludzkiej, który zmierza ku pięknu i osiąga je. U podłoża tej definicji leży przekonanie, że piękno jest intencją sztuki, jej celem, osiągnięciem, naczelną wartością, cechą rozpoznawczą. Myśl o związku sztuki i piękna jest bardzo dawna: "Służba muzom-pisał Platon (Resp., 403c) - powinna prowadzić do kochania piękna". W dwa tysiące lat później L. B. Alberti {De pictura, II., s. 88) domagał się od malarza, by ponad wszystko starał się o to, by części jego dzieła "zbiegły się w jedno piękno". Z tych sugestii wyłoniła się w końcu definicja sztuki - od Batteux zapanowała w XVIII wieku, a w XIX była właściwie obowiązująca. Definicja ta jednak budzi dziś wątpliwości. Między innymi dlatego, że "piękno" nie jest wyrazem jednoznacznym****. W znaczeniu szerszym oznacza wszystko, co kto chce, jest wyrazem zachwytu czy upodobania raczej niż określeniem. W znaczeniu zaś węższym sprowadza się do rozwagi, jasności, przejrzystości form; "piękne jest to, co harmonijne" (pulchrum est quod commensuratum est), jak określano w XVI wieku. Takie określenie piękna odpowiada sztuce klasycznej, wątpliwe natomiast jest, czy odpowiada sztuce gotyckiej, manierycznej, barokowej, znacznej części sztuki XX wieku; nie może więc definiować całej sztuki.

2. Cechą swoistą sztuki jest to, że odtwarza rzeczywistość. W przeszłości w definicji tej najczęściej posługiwano się taką formułą: sztuka naśladuje rzeczywistość. Sokrates określał malarstwo jako odtwarzanie rzeczy widzialnych. A w dwa tysiące lat później Leonardo miał za "najbardziej godne pochwały to malarstwo, które wykazuje największą zgodność z rzeczą odtwarzaną" (Trat-tato, frg. 411). Była to jednak dla obu definicja sztuki tylko odtwórczej, takiej jak malarstwo, rzeźba, poezja. Dopiero w połowie XVIII wieku Batteux (ten sam, który wprowadził definicję sztuka = piękno) "usiłował-jak pisze-zastosować tę samą zasadę naśladowania także do muzyki i do sztuki gestu"; i dodaje, że "sam się zdziwił, do jakiego stopnia i tym również sztukom zasada ta odpowiada". Wyprowadził stąd wniosek, że

naśladowanie natury jest wspólnym zadaniem sztuk; że stanowi właściwą ich definicję. "Naśladowanie" od początku było wyrazem wieloznacznym; ale w sensie zwykłym, najbardziej rozpowszechnionym, nie odpowiada ani architekturze, ani muzyce, ani malarstwu abstrakcyjnemu, a tylko z zastrzeżeniem odpowiada malarstwu figuratywnemu i znacznej części literatury. Toteż definicja ta, niegdyś tak wzięta, dziś jest tylko historycznym przypomnieniem. Pojawiły się natomiast przynajmniej cztery nowe (lub względnie nowe) definicje.

3. Cechą swoistą sztuki jest to, że nadaje rzeczom kształt. Sztuka kształtuje rzeczy, czy używając innych pokrewnych wyrażeń - formuje je, materii i duchowi nadaje kształt, formę, strukturę. Temu jej rozumieniu właściwie dał wyraz już Arystoteles pisząc, że od dzieł sztuki "nie należy żądać nic ponad to, że mają pewien kształt" (Ethica Nicomach., 1105 a 27). Wszakże dopiero niektórzy pisarze XX wieku sprowadzili tę cechę sztuki do jej definicji: najwcześniej i najskrajniej uczynili to Anglicy i Polacy: Beli, Fry, S. I. Witkiewicz, który pisze, że pojęcie twórczości artystycznej jest "równoznaczne z konstrukcją form" {Nowe formy w malarstwie, 1919). Ta definicja podająca formę, kształt, jako swoistą własność sztuki, jest najbardziej współczesna, najbardziej dzisiejszego człowieka pociąga. Zwłaszcza może w formule Augusta Zamoyskiego: "Sztuką jest wszystko, co powstało z potrzeby kształtu" ("Zwrotnica", nr 3, 1922). Wszakże i ta definicja napotyka trudności. Nieistotne jest to, że operuje różnymi terminami: forma, kształt, konstrukcja, struktura. Są to bowiem terminy bliskoznaczne. Obciąża natomiast definicję to, że wszystkie te terminy są dwuznaczne.

Gdy Witkiewicz mówi o "konstrukcjach", że tworzenie ich "było, jest i będzie celem sztuki", to ma na myśli "oderwane" konstrukcje. Większość natomiast dzisiejszych teoretyków sztuk pięknych czy literatury rozumie "formę" szerzej, tak iż obejmuje nie tylko formy oderwane, ale także konkretne, nie tylko konstruowane, ale także odtwarzane, czerpane z realnego świata. Definicja Witkiewicza jest niewątpliwie za wąska, nie obejmuje wszystkich przedmiotów powszechnie nazywanych "sztuką"; Witkiewicz wcale zresztą nie zamierzał obejmować całego tego zakresu, znaczną jego część wykluczał, jego intencją nie była rekonstrukcja tradycyjnego pojęcia sztuki, lecz stworzenie nowego; jego definicja nie była sprawozdawcza, lecz regulująca czy wręcz arbitralna. Zwykłe, szerokie rozumienie formy czy konstrukcji jest natomiast za szerokie. Wszak nie tylko artysta, ale także inżynier, technik, konstruktor maszyn nadaje materii formę, kształt, strukturę. Jeśli więc definiuje się sztukę jako nadawanie formy, to trzeba formę bliżej określić; jako piękną czy jako działającą estetycznie, czy regularną, czy odpowiednią, czy silną, czy spoistą itd. A nie inaczej jest, gdy do definicji wprowadza się "kształt" czy "strukturę". Formę, kształt, strukturę ma wszystko, co istnieje, więc forma, kształt, struktura nie może stanowić swoistej cechy sztuki, lecz tylko jakaś szczególna forma, szczególny kształt, struktura.

Szczególną formę sztuki niektórzy artyści i teoretycy widzą w formie czyste j: takiej, która przemawia sama za siebie (intrinsic form, jak ją nazywają Anglosasi) bez względu na to, co przedstawia i czemu służy. Wszakże używana i ceniona w sztuce jest też taka forma, która dobrze służy jakiemuś celowi, formę taką, nazywaną funkcjonalną, mają dzieła sztuki użytkowej, domy czy krzesła. A po trzecie, używana i ceniona w dziełach sztuki jest również forma odpowiadająca temu, co przedstawia: taka forma, nazywana przedstawiającą (representantional, extrinsic), właściwa jest dziełom sztuki odtwórczej, portretom czy krajobrazom. W sztuce występują formy zarówno czyste, jak funkcjonalne i przedstawiające: ale ani formy funkcjonalne, ani przedstawiające nie są formami "czystymi". Wniosek stąd: jeśli forma ma definiować sztukę, to nie każda forma; ale też niekoniecznie musi to być forma czysta. Więc definicja "swoistą cechą sztuki jest forma" jest

kierunek artystyczny, który rozwinął się najpełniej w malarstwie francuskim, w l. 70. XIX w. Później na przełomie XIX i XX w. upowszechnił się w całej Europie, oddziałując również na muzykę i literaturę.

Założeniem impresjonizmu było przedstawianie świata takiego, jaki daje się ogarnąć zmysłami, jakim postrzega go artysta, a nie na podstawie tego, co o nim wie. Temat był drugorzędny, ważne było wrażenie artysty. W literaturze impresjonizm również przejawiał się w ukazywaniu świata przez pryzmat wrażeń poety

Sześć definicji jednego i tego samego zjawiska to dużo. A jeszcze każda z sześciu ma warianty, ma swe postaci rozwinięte lub zwężone. Przykładem ich byłaby definicja wywodząca się od E. Cassirera, a rozwinięta przez S. Langer, która określa sztukę jako tworzenie form, ale tylko form symbolicznych. A poza tymi fundamentalnymi sześcioma definicjami, ich wariantami i kombinacjami można by myśleć o innych jeszcze. Na przykład o definicji opartej o pojęcie doskonałości. Można by się przy tym odwołać nawet do pisarzy z poprzednich stuleci, do szkoły Wolffa, do Diderota. Byłaby to jednak definicja zbyt szeroka: bo doskonałe mogą być też osiągnięcia nauki i ustroje społeczne. A zarazem za wąska: może tylko nieliczne, najznakomitsze dzieła sztuki są doskonałe. Co więcej: Jak stwierdzić ich doskonałość? Jaka może być jej miara?

Subiektywne definicje sztuki:

- Wilde - sztuka jest najsilniejszym wyrazem indywidualizmu - Joseph Conrad – „sztukę (…) można określić jako wysiłek ducha dążący do wymierzenia

najwyższej sprawiedliwości widzialnemu światu, przez wydobycie na jaw prawdy – wielorakiej i

jedynej – ukrytej pod wszelkimi pozorami.

• Tomasz Mann - sztuka jest sumieniem
• Schopenhauer - sztuka jako środek ukojenia bólu i przykrości życiowych. - Comte : „sztuka to najpełniejszy, a zarazem najbardziej naturalny wyraz jedności tego, co ludzkie, ponieważ związana jest bezpośrednio z trzema rodzajami zjawisk psychicznych: z uczuciem, myślą i działaniem.” - Duchamp: „W życiu wszystko jest sztuką. Jeśli nazywam coś sztuką, jest nią, lub jeśli wieszam coś w muzeum, to jest to sztuka.”

Definicja alternatywna - Tatarkiewicz: Sztuka jest odtwarzaniem rzeczy, bądź konstruowaniem form, bądź wyrażaniem przeżyć - jeśli wytwór tego odtwarzania, konstruowania, wyrażania jest zdolny zachwycać, bądź wzruszać, bądź wstrząsać. (intencja artysty + działanie na odbiorcę)

Połowa XX wieku - nie można zdefiniować sztuki - rezygnacja z definicji.

Grzegorz Dziamski:

• ostatni wyróżnik sztuki - wolność sztuka jest sferą wolności - działań bezcelowych
• powiązanie sztuki z szerszym kontekstem kulturowym - patrzymy na sztukę z punktu widzenia współczesnej kultury, polityki, ekonomii.

CECHY SZTUKI NAJNOWSZEJ:

• zasada permanentnej negacji
• zacieranie granic między poszczególnymi rodzajami artystycznymi
• aleatoryzm i antyestetyzm
• dekompozycja
• komputeryzacja i technicyzacja
• zmiana postawy odbiorcy

Aleatoryzm – technika kompozytorska w muzyce współczesnej polegająca na dopuszczeniu przez kompozytora przypadkowości podczas wykonywania kompozycji w zakresie pewnych jej elementów, zakładając tym samym niepowtarzalność samego wykonania

Marcel Duchamp, Fontanna – sztuka - Ready-made (fr. objet

trouvé , 'gotowy przedmiot')

Tracey Emin MY BED (1998)

JEFF KOONS

BALLOON DOG

CHRISTO

OPAKOWANIE

REICHSTAGU

w naturalny sposób starali się podporządkować jej sztuki plastyczne. Mało kto wie, że Pitagoras ceniony był nie za swoje słynne twierdzenie, obecne w szkolnych podręcznikach, ale za to, że dokonał złotego podziału odcinka.

> Platon -Uważał że człowiek rodzi się z ukształtowanym charakterem i określonymi

skłonnościami. Celem wychowania było ukształtowanie ciała, duszy, panowania nad sobą i

mądrości.

> Arystoteles –Na ukształtowanie charakteru składają się : natura, przyzwyczajenie, rozum.

> Św. Augustyn : Prawda i piękno najważniejsze.

> Św Franciszek z Asyżu : człowiek na tle przyrody w 4 kategoriach miłości wzajemnej

> J.J Roussea-w książce „Emil”, dbanie o rozwój fizyczny, wychowanie bliżej natury.

> H.J.M Elzenberg –Powinnością człowieka jest tworzenie kultury.

> B.Suchodolski : Kultura jest zespołem wartości wyznaczającym sposób życia i nadającym mu

sens.

Dwa kręgi wychowania moralnego :

1. orientacja platońska - sztuka pokazująca wzory, ideały, bohaterów cnotliwych

Dla Platona recepta na dobre wychowanie człowieka brzmiała: „Trudno znaleźć lepsze od tego, które za dawnych czasów wymyślono: to jest przecież dla ciał gimnastyka, a dla duszy służba Muzom” – Platon „Państwo” Tylko bohater idealny, cnotliwy, zawsze postępujący moralnie

2. orientacja arystotelesowska - bohater z problemami, bliższy nam, sztuka która wzburza

W starożytności doceniano nie tylko eksponowanie moralizatorskich aspektów oddziaływania sztuki (wzory moralnego postępowania, przywracanie wewnętrznej harmonii), lecz także sztukę działającą na zasadzie arystotelesowskiego katharsis, wywołującą silne emocje, prowadzącą do oczyszczenia i tym samym wzbogacenia człowieka.

Pojęcie utworzył i zdefiniował Arystoteles w VI rozdziale Poetyki. Uznał on, że celem sztuki jest wzbudzenie u widza uczuć litości i trwogi, aby przez to następnie oczyścić jego umysł z tych doznań

Dyskobol – Platon Grupa Laokoona - Arystoteles

Problematyką określenia wartości wychowawczych sztuki zajmowano się od zarania dziejów. W starożytności, już Platon sądził, że kontakt człowieka z dziełem wyrywa go z codziennych uwarunkowań i przyczynia się do jego uspokojenia rozchwiania. Umożliwia mu koncentrację nad problemami, które aktualnie przeżywa i ułatwia ich rozwiązywanie. Sztuka wzbogaca ludzi o nowe doznania jest dla nich źródłem wzorów moralnych i kształtuje postawy moralne. Arystoteles z kolei wyraził pogląd, iż sztuka nie tylko dostarcza ludziom wzorów postępowania w życiu, ale także umożliwia im wyładowanie nadmiaru energii, wyzwolenia się z natłoku różnorodnych przeżyć, których dostarcza ludziom życie.

WYCHOWAWCZE ODDZIAŁYWANIE SZTUKI:

SZTUKA:

HARMONIA MIĘDZY ŻYCIEM EMOCJONALNYM A MORALNOŚCIĄ I WYMAGANIAMI SPOŁECZNYMI

Wychowanie estetyczne jako przedmiot zainteresowania różnych autorów, pojawił się na przełomie

XVIII i XIX wieku. Termin wychowanie estetyczne zawarty został w pracy - listy o estetycznym

wychowaniu człowieka – wydanej w 1795 roku w Niemczech, poświęconej zagadnieniom

filozoficznym ukazującej umoralniający wpływ sztuki na człowieka. Współcześnie wychowanie

estetyczne jest rozumiane szeroko. Zakres tego pojęcia obejmuje wychowanie przez sztukę,

wychowanie do sztuki (I. Wojnar 1995) jest traktowane jako – zespół oddziaływań zmierzających do

ukształtowania wrażliwości wychowanka na wartość sztuki, wyrobienie w nim smaku estetycznego

i kultury artystycznej zapewniającej tożsamość kulturowego dziedzictwa w świadomości kolejnych

pokoleń. Obok wspomnianych wyżej pojęć – wychowanie przez sztukę i wychowanie do sztuki –

występuje trzeci termin – wychowanie estetyczne (w wąskim znaczeniu) oznacza on, zgodnie z

etymologią słowa estetyka (z. grec. aestheticus – postrzeganie) procesy oddziaływań zmierzających

do wzbogacenia przeżyć ludzi z wykorzystaniem wartości tkwiących w zjawiskach pochodzących z

poza dziedziny sztuki. Dotyczy to szczególnie zjawisk przyrodniczych i niektórych tworów techniki.

Reasumując, stwierdzić należy iż wychowanie estetyczne, zarówno w węższym jak i szerszym

znaczeniu, odnosi się do różnych wytworów i działań o charakterze artystycznym np. plastycznym,

muzycznym, teatralnym, malarskim literackim, filmowym itp.

ŚREDNIOWIECZE: FUNKCJE SZTUKI:

 SAKRALNA - przejawia się w przedmiotach powstałych w związku z pobudkami metafizycznymi, które mają za zadanie rozbudzić uczucia, służyć życiu duchowemu

WYCHOWANIE ESTETYCZNE

„LISTY O ESTETYCZNYM WYCHOWANIU CZŁOWIEKA” (XVIIIw)

Fryderyk Schiller - ”Aby człowieka zmysłowego uczynić człowiekiem rozumnym, nie ma innego sposobu,

jak tylko uczynić go człowiekiem estetycznym”

• PEŁNE ZAUFANIE DO SZTUKI (przeobrażenie człowieka za sprawą sztuki).
• REWOLUCJA ESTETYCZNA JAKO PIERWSZY KROK NA DRODZE REWOLUCJI SPOŁECZNO- POLITYCZNEJ - - bo sztuka to wolność, mamy się jej uczyć
• HARMONIJNY I WSZECHSTRONNY ROZWÓJ CZŁOWIEKA - natura ludzka to wzajemne oddziaływanie dwóch przeciwstawnych sił: popędu zmysłowego (fizyczny wymiar egzystencji człowieka)/popędu formy (dążność do rozumowego uporządkowania świata) – ich relacją jest trzeci popęd: gry i zaba wy, w którym przymus fizyczny i moralny znoszą się wzajemnie. Wiąże to, co sprzeczne. Tworzy „żywy kształt”-piękno.

Friedrich Schiller i wychowanie przez sztukę (artyzm) Od Schillera pochodzi termin „wychowanie estetyczne” (niem. ästhetische Erziehung). W 1795 roku ogłosił on traktat zatytułowany Listy o estetycznym wychowaniu człowieka. Dowodził w nim, że jedynie sztuka daje szansę na przezwyciężenie dwóch tendencji, które niejako kłócą się w człowieku. Schiller nazwał te tendencje popędami. Pierwszy z nich – popęd zmysłowy – wiąże człowieka z naturą i tym co materialne. Drugi – popęd formy – jest jego zwierciadlanym przeciwieństwem, oznacza mianowicie rozumność i moralność ludzkiej natury. Rywalizację czy nawet walkę, jaka między nimi się toczy, można rozstrzygnąć tylko przez kultywowanie popędu gry. Jego zadaniem jest rozwinięcie w człowieku prawdziwego człowieczeństwa.

Popęd gry nawiązuje do przedstawionej powyżej koncepcji wzniosłości Kanta. Wzniosłość to sąd smaku powstający w teleologicznej władzy sądzenia jako wynik współgrania (harmonii) między intelektem a wyobraźnią. Schillerowi chodziło głównie o zharmonizowanie zmysłowości i duchowości, uczuć i rozumu. Dzięki ich syntezie miał się narodzić nowy człowiek. Drogą do urzeczywistnienia tej wizji winno być wychowanie estetyczne. Kim miał być ten człowiek? Według Schillera będzie on wolny, wrażliwy i moralny; będzie twórcą trzeciego – obok państwa siły i państwa prawa – radosnego państwa sztuki i swobody twórczej. Powstanie tego państwa będzie naturalnym skutkiem rozwoju sztuki i wzrostu jej roli w życiu społecznym. W wychowaniu nowego człowieka szczególna rola przysługuje zdaniem Schillera sztukom pięknym. Wynika to z jego romantycznego zauroczenia kulturą starożytnej Grecji. Powiązanie piękna i wolności, jakie ma miejsce w Schillera Listach o estetycznym wychowaniu człowieka, określa Irena Wojnar „arkadyjskim urzeczeniem”. Jest

to wielka utopia głosząca bezgraniczne zaufanie do sztuki. Oprócz zachwytu kulturą grecką,

drugim ich źródłem – może o wiele ważniejszym niż pierwsze – były współczesne poecie

wydarzenia Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789). DUCH REWOLUCJI ESTETYCZNEJ –

POCZĄTEK DO REWOLUCJI, POLITYCZNEJ. SZTUKA JEST PRZESTRZENIĄ, KTÓRA UCZY ŻYCIA

W WOLNOŚC I Schiller był zafascynowany rewolucją we Francji. Wydarzenia rewolucyjne

odczytywał jako ogromną szansę kształtowania tego, co nowe i nieznane. Pragnął, aby ten

sam płomień zapłonął również w „skostniałych” państewkach niemieckich. Rewolucja

estetyczna była jego zdaniem pierwszym krokiem na drodze rewolucji politycznej i

społecznej. Hasło rewolucji estetycznej wyrastało się w harmonijnym i wszechstronnym

rozwoju człowieka, który do tej pory był rozdarty wewnętrznymi sprzecznościami. Schiller

postuluje więc wyzwolenie twórczych sił człowieka; przeobrażenie go za pomocą sztuki. Pisał

m.in. Aby człowieka zmysłowego uczynić człowiekiem rozumnym, nie ma innego sposobu,

jak tylko uczynić go człowiekiem estetycznym. A nieco dalej: stan moralny może rozwinąć

się tylko ze stanu estetycznego. Koniecznym warunkiem powstania człowieka estetycznego

jest wolność. Wolność jest zdaniem Schillera nieodłącznym atrybutem człowieczeństwa.

Widać to szczególnie wyraźnie w twórczości: „ Unosząc się na skrzydłach wyobraźni, porzuca

człowiek ciasne granice teraźniejszości, w których zamyka się zwykła zwierzęcość, aby

podążyć naprzód w nieograniczoną przyszłość’’. Dzięki wyobraźni i sztuce otwiera się więc

droga do „państwa estetycznego”, gdzie będzie zapewniony wszystkim swobodny rozwój i

godne życie. To państwo ma być „radosnym państwem gry i pozoru”. Schiller pisze na ten

temat następująco: Wyobraźnia (...) przechodzi jednym skokiem do gry estetycznej. Przejście

to nazywamy skokiem, albowiem zaczyna tu działać zupełnie nowa siła. Tu po raz pierwszy

duch prawodawczy wkracza w czynności ślepego instynktu, poddaje samowolną aktywność

wyobraźni prawu swej niezmiennej i wiecznej jedności, swą samodzielność narzuca

zmienności, a swą nieskończoność – zmysłowości. Wspomniane „państwo gry i pozoru”

będzie respektować prawa jednostki, spełniać ideał równości wszystkich ludzi i godności

każdego człowieka. Wszystko to stanie się możliwe, gdyż według Schillera: Jedynie piękno

uszczęśliwia cały świat, a każda istota zapomina o swych ograniczeniach, dopóki pozostaje

pod jego czarodziejskim działaniem. Tyle odnośnie do Schillera. Nie da się przecenić

znaczenia jego koncepcji. Bez wątpienia nurt artyzmu jest od ponad dwustu lat dominującym

nurtem uprawiania teorii wychowania estetycznego.

 Sztuka może pełnić ważną funkcję społeczną, może być obszarem nauki, kształcenia do wolności i przyszłości.