Pobierz wykorzystanie analizy scenariuszowej otoczenia i więcej Streszczenia w PDF z Gospodarka tylko na Docsity! 228 Krzysztof Firlej Akademia Ekonomiczna w Krakowie WYKORZYSTANIE ANALIZY SCENARIUSZOWEJ OTOCZENIA W OKREŚLENIU KONKURENCYJNOŚCI SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW PRZEMYSŁU ROLNO - SPOŻYWCZEGO 1. Wstęp Każde przedsiębiorstwo funkcjonujące w nowocześnie zorganizowanej gospodarce wolnorynkowej musi przewidywać sposób swojego postępowania w najbliższej przyszłości uwzględniając warunki tworzone przez bieżącą sytuację gospodarczą. Aby wykorzystać nadarzające się okazje i wyeliminować destymulanty prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa ich menedżerowie powinni posłużyć się właściwym instrumentarium narzędziowym. W ekonomii istnieje wiele metod przewidywania i prognozowania najbliższej przyszłości, które można wykorzystać w tym celu. Jedną z nich jest analiza scenariuszowa otoczenia. 2. Scenariusze rozwoju sektora Obecnie, gdy jesteśmy członkami Unii Europejskiej menedżerowie naszych firm krajowych poszukują nowych możliwości rozwojowych, próbują rozpoznać i ograniczać niepewność oraz minimalizować ryzyko podejmowanych działań. W celu rozwiązania tych problemów można posłużyć się metodami prognozowania i planowania, które dzielą się na ilościowe, polegające na wykorzystaniu informacji statystycznych - dotyczące kształtowania się przeszłości oraz jakościowe - oparte na wynikach myślenia intuicyjnego, osądach i wiedzy. Najczęściej w tym celu wykorzystywane jest instrumentarium matematyczno – statystyczne i informacyjne nauki ekonomii. Niestety nie jest ono na tyle precyzyjne, aby wskazało jedyną i najlepszą drogę rozwoju gospodarczego badanego obiektu bez względu na to, czy jest to gospodarka narodowa, sektor lub przedsiębiorstwo. Jest to następstwem tego, że nie istnieją niezawodne metody prognozowania wartości zmiennych i parametrów autonomicznych, czyli zmiennych wejściowych warunkujących funkcjonowanie obiektu w przyszłości. Wartościowym sposobem przewidywania przyszłości jest tworzenie scenariuszy, jako hipotetycznych i możliwych dróg rozwoju badanych obiektów. Ich autorzy nie tworzą 229 prognoz, gdyż w wynikach swoich prac nie twierdzą, że tak będzie, nie wskazują, że tak ma być ani nie wybierają jedynej drogi postępowania. A. Stabryła zaznacza w swych opracowaniach, że koncepcję scenariuszy pierwsi spopularyzowali H. Kahn i A.J. Wiener w The Year 2000 w roku 1967 [Stabryła 2002, s.144], której istotę zawęzili do stwierdzenia, że scenariusz przedstawia zbiór obrazów (projekcji) dowolnego systemu lub sytuacji spodziewanych w przyszłości. W 1987 roku M. Godet zdefiniował scenariusz jako opis możliwych przyszłych zdarzeń oraz kierunków rozwoju rzeczywistości [Godet 1987, s. 19]. Scenariusz to wskazywanie możliwych dróg rozwoju obiektu, zwracanie uwagi na ich dodatnie lub ujemne strony oraz realność zaistnienia [Czerwiński 1998, s. 95]. Twórcy scenariusza mają zadanie ocenić kierunki rozwoju oraz wskazać dodatnie i ujemne jego cechy. Konstruowanie scenariusza to zbudowanie właściwej skali wartości, według której można ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia opracowanego scenariusza w przyszłości. Bardzo interesująca wydaje się rozwinięta interpretacja podejścia scenariuszowego, którą podaje L. Gerardin, wyróżniając cztery postawy wobec przyszłości [Stabryła, 1978, s. 328 in.]: - postawę bierną (oportunistyczną), poddającą się całkowicie biegowi wydarzeń, będącą w pewnym sensie wyrazem filozofii fatalistycznej, - postawę adaptacyjną, polegającą na optymalizowaniu dzisiejszego działania, tak aby jego efekty były lepiej przystosowane do przewidywanej przyszłości, - postawę prognostyczną, której istotą jest estymacja możliwego stanu rzeczy, w danym (przyszłym) momencie, przy założeniu kontynuacji dzisiejszych tendencji, - postawę kreatywną wobec przyszłości. Swój wkład w budowę koncepcji scenariuszowych wnieśli także polscy uczeni, którzy zajmowali się tym zagadnieniem na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat. Na uwagę zasługuje scenariusz autorstwa K. Fabiańskiej i J. Rokity, którzy określili metodę scenariuszową jako przygotowywanie wielu różnych wersji scenariuszy opisujących stan organizacji gospodarczej i warunki otoczenia, w jakich będzie w przyszłości funkcjonować oraz zbudowaniu dla każdej wersji planu rozwoju. Przedstawiona metoda polega na wyznaczeniu prostej ekstrapolacji występujących zmian w organizacji wraz z odniesieniem ich do przyszłych sytuacji [Fabiańska, 1986, s. 113 – 114]. Inne stanowisko na temat tworzenia scenariuszy podaje A. Klasik, który uważa, że studia prospektywne prowadzące do sformułowania celów i problemów strategicznych 232 sporządzono wykres burzliwości makrootoczenia sektora przedsiębiorstw przemysłu rolno – spożywczego [rys.1]. Tabela nr 2 Scenariusze stanów makrootoczenia sektora przedsiębiorstw przemysłu rolno – spożywczego Czynnik otoczenia Siła wpływu scenariusza Średnia siła wpływu scenariusza Optymisty- cznego pesymisty- cznego najbardziej prawdopo- dobnego optymisty- cznego pesymisty- cznego najbardziej prawdopo- dobnego 1 2 3 4 5 6 7 A. Otoczenie ekonomiczne Stopa wzrostu PKB +4 0 +3 Stopa inflacji +4 -3 +3 Stopa bezrobocia +3 0 +3 System podatkowy +5 -4 +4 Zatrudnienie w sektorze rolniczym +3 0 +2 Zatrudnienie w przemyśle spożywczym +4 -2 +4 Zatrudnienie w sektorze usługowym +5 -3 +4 System kredytowy +5 -2 +3 4,15 -1,75 3,25 ... Żródło: opracowanie własne. Rys.1. Wykres burzliwości makrootoczenia sektora przedsiębiorstw przemysłu rolno – spożywczego Źródło: opracowanie własne. Analiza burzliwości otoczenia wykazuje, że makrootoczenie sektora we wszystkich sferach cechuje duża burzliwość, to znaczy duża rozpiętość pomiędzy scenariuszem -4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 6 1 2 3 Średnia siła wpływu otoczenie ekonomiczne otoczenie polityczno - prawne otoczenie społeczno - kulturowe otoczenie demograficzne otoczenie technologiczno - naukowe scenariusz pesymistyczny scenariusz optymistyczny scenariusz najbardziej prawdopodobny 233 optymistycznym i pesymistycznym. Świadczy to o dużym oddziaływaniu zmian zachodzących w makrootoczeniu na funkcjonowanie sektora. Analiza scenariusza najbardziej prawdopodobnego w poszczególnych sferach wykazuje dużą rozpiętość. Elementy otoczenia ekonomicznego w większości przypadków wykazują wpływ dodatni o dużej rozpiętości, co świadczy o niejednorodności i słabej strukturze otoczenia. Pomimo dużej rozpiętości i niejednorodności wpływu poszczególnych czynników otoczenia ekonomicznego można stwierdzić, że mają one najważniejszy i pozytywny wpływ na funkcjonowanie sektora. Otoczenie polityczno – prawne i społeczno – kulturowe są niejednorodne i jak można przekonać się na podstawie przeprowadzonej analizy są słabo ustrukturalizowane, a ich wpływ na funkcjonowanie sektora jest zazwyczaj pozytywny. Otoczenie demograficzne jest natomiast bardziej skonsolidowane, chociaż na podstawie wyników analizy trudno upierać się w przekonaniu, że jest jednorodnym, a jego wpływ na funkcjonowanie sektora można uznać za pozytywny. Pozytywne wyniki zostały otrzymane po zbadaniu otoczenia technologiczno – naukowego, które wpływa na funkcjonowanie i rozwój sektora, pomimo tego, że można je uznać za niejednorodne i słabo ustrukturalizowane. Rys. 2. Wykres burzliwości mikrootoczenia sektora przedsiębiorstw przemysłu rolno – spożywczego Źródło: opracowanie własne. - 4 - 2 0 2 4 6 1 2 3 Ś r e d n i a s i ł a w p ł y w u s c e n a r i u s z a o t o c z e n ie k a p i t a ł o w e o t o c z e n ie s p o ł e c z n o - d e m o g r a f i c z n e o t o c z e n ie i n f r a s t r u k t u r a ln e o t o c z e n ie ś r o d o w is k o w e s s c e n a r i u s z n a jb a r d z i e j p r a w d o p o d o b n y s c e n a r iu s z p e s y m i s t y c z n y s c e n a r i u s z o p t y m is t y c z n y 234 Podobne kroki zastosowano wobec czynników i trendów dotyczących mikrootoczenia, gdzie stwierdzono, że mikrootoczenie sektora cechuje się dużą rozpiętością wyników pomiędzy scenariuszem pesymistycznym, optymistycznym i najbardziej prawdopodobnym [rys. 2]. Największą rozpiętością cechuje się otoczenie środowiskowe, ale pomimo tego jego wpływ na funkcjonowanie sektora jest bardzo pozytywny. Podobnie możemy powiedzieć o otoczeniu kapitałowym sektora i infrastrukturalnym. Wszelkie pozytywne działania czynione pod względem kapitałowym i infrastrukturalnym przynoszą wymierne efekty w ekonomicznym wyniku przedsiębiorstw sektora. Otoczenie społeczno – demograficzne można zaliczyć do charakteryzującego się dużą burzliwością, niemniej jednak ma ono pozytywny wpływ na funkcjonowanie sektora. 4. Podsumowanie Podsumowując te rozważania, przedstawiające jedynie zarys przeprowadzonych badań i oceny zastosowania analizy scenariuszowej dla wyznaczenia pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw sektora przemysłu rolno – spożywczego należy podkreślić, że może ona stanowić jedną z metod przewidywania sposobu ich funkcjonowania w niedalekiej przyszłości. Pomimo swej ogólnikowości może stanowić niezbędne instrumentarium do tworzenia i wyznaczania zachowania się firm na rynku, planowania wielkości produkcji lub sprzedaży. Jest to tym bardziej istotne, że wolny rynek Unii Europejskiej i państw ościennych wymusza tego rodzaju działania. Literatura: Czerwiński Z., Kiedrowski R., Konopczyński M., Panek E., Budowa makroekonomicznych scenariuszy rozwoju gospodarki polskiej na podstawie modelu KEMPO, Raporty. Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych, Warszawa 1998, s. 95. Fabiańska K, Rokita J., Planowanie rozwoju przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1986, s.113 – 114. Godet M., Scenarios and Strategic Management, Butterworths Scientific Ltd, London 1987, s. 19. Stabryła A., Zarządzanie startegiczne w teorii i praktyce firmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Kraków 2002, s. 144. Stabryła A., Zarządzanie...[w:] Planowanie strategiczne, red. A. Klasik, Warszawa 1993, s. 85. Stabryła A., Zarządzanie...[w:] Prognozowanie w technice, red. J.B. Bright, M. Schoeman, WN-T, Warszawa 1978, s. 328 in. Summary: THE USE OF SCENARIO ANALYSIS TO DETERMINE COMPETITIVENESS IN THE FOOD & THE AGRICULTURE SECTOR The paper delineates possible ways of applying scenario analysis techniques to assess competitiveness of companies in the food and the agriculture sector.