Wykorzystywanie poezji do propagowania idei politycznych

Okres iliryzmu lub też hrvatskog narodnog preporoda to dla Chorwacji czas wzmożonego

działania wykształconej części społeczeństwa1 na rzecz pobudzenia ducha patriotyzmu w

całym narodzie. Trzeba pamiętać, że zadanie jakie przed sobą postawili iliryści wydawało

się być niemożliwe już przez sam fakt długoletniego pozostawania ziem chorwackich jak i

reszty Bałkanów pod obcymi wpływami. Niewątpliwie miało to największy wpływ na

obraną przez nich drogę do osiągnięcia swoich zamierzeń tj. zjednoczenia Słowian pod

wspólnym sztandarem2. Swoją walkę prowadzili ze stanowiska poety lub też pisarza

mającego swoją twórczością w określony sposób oddziaływać na odbiorcę ( rozumianego

tutaj jako człowieka, który ma odnaleźć w sobie umiłowanie do ojczyzny). Z pisarstwem

tego okresu jest związana ta praca, gdzie autor postara się przedstawić w jaki sposób

literatura była wykorzystywana w służbie idei na podstawie wiersza Ivana Filipovicia pt.

Danici i braći slavenskoj.

Jego wiersz jest przykładem sposobu w jaki działacze iliryzmu wpływali na

społeczeństwo chorwackie pierwszej połowy XIX wieku. Utwór utrzymany jest w duchu

iliryjskich schematów i nie stroni od pokrzepiających serca obietnic. Został opublikowany

18. października 1845 roku w 42. numerze „Danicy" Jak wskazuje sama nazwa

poświęcony jest naczelnemu czasopismu, poprzez które działacze ruchu wyrażali swoje

idee. Pomysł posiadania własnej gazety forsował jeden z głównych przedstawicieli ruchu,

młody i oddany sprawie Ljudevit Gaj. Za zgodą wywalczoną u cesarza Franciszka I w

styczniu 1835 roku ukazał się pierwszy numer gazety „Novine horvatzke", do którego

później dołączono dodatek literacki „Danica Horvatzka, Slavonzka y Dalmatinzka".

Wkrótce nazwa została zmieniona na „Ilirske narodne novine" i „Danica ilirska" (Jutrzenka

Ilirska). Dla twórców tego okresu „Danica" pozostawała jedną z niewielu możliwości na

publikowanie swoich dzieł, ponieważ większość wydawnictw nie chciała ponosić ryzyka

finansowego wydając książki w języku słowiańskim3.

Kolejny adresat stanowi krąg narodów słowiańskich określanych przez twórcę jako

brać4. Już w drugiej części tytułu autorowi udało się zawrzeć najważniejszy postulat

1 Z uwzględnieniem, że poprzez wykształconą część społeczeństwa rozumie się nowopowstałą

inteligencję mieszczańską. Przedstawiciele arystokracji pozostawali (z małymi wyjątkami) sceptyczni

wobec idei Iliryzmu. Por. J. Rapacka, Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa 1997, s 75.

2 Jest to duże uproszczenie. Program Iliryzmu zmieniał się wraz z rozwojem wydarzeń

historyczno-politycznych a wraz z tym terytoria i narody jakie miały wchodzić w skład

utopijnej wizji zjednoczeniowej. Por. ibidem, s. 75.

3 Por. M. Protrka, Stvaranje književne nacije, Zagrzeb 2008, s. 165.

4 Dawniej: rzeczownik zbiorowy od brat; bracia

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Wykorzystywanie poezji do propagowania idei politycznych i więcej Eseje w PDF z Historia i teoria literatury tylko na Docsity!

Okres iliryzmu lub też hrvatskog narodnog preporoda to dla Chorwacji czas wzmożonego działania wykształconej części społeczeństwa 1 na rzecz pobudzenia ducha patriotyzmu w całym narodzie. Trzeba pamiętać, że zadanie jakie przed sobą postawili iliryści wydawało się być niemożliwe już przez sam fakt długoletniego pozostawania ziem chorwackich jak i reszty Bałkanów pod obcymi wpływami. Niewątpliwie miało to największy wpływ na obraną przez nich drogę do osiągnięcia swoich zamierzeń tj. zjednoczenia Słowian pod wspólnym sztandarem 2. Swoją walkę prowadzili ze stanowiska poety lub też pisarza mającego swoją twórczością w określony sposób oddziaływać na odbiorcę ( rozumianego tutaj jako człowieka, który ma odnaleźć w sobie umiłowanie do ojczyzny). Z pisarstwem tego okresu jest związana ta praca, gdzie autor postara się przedstawić w jaki sposób literatura była wykorzystywana w służbie idei na podstawie wiersza Ivana Filipovicia pt. Danici i braći slavenskoj. Jego wiersz jest przykładem sposobu w jaki działacze iliryzmu wpływali na społeczeństwo chorwackie pierwszej połowy XIX wieku. Utwór utrzymany jest w duchu iliryjskich schematów i nie stroni od pokrzepiających serca obietnic. Został opublikowany

października 1845 roku w 42. numerze „ Danicy" Jak wskazuje sama nazwa poświęcony jest naczelnemu czasopismu, poprzez które działacze ruchu wyrażali swoje idee. Pomysł posiadania własnej gazety forsował jeden z głównych przedstawicieli ruchu, młody i oddany sprawie Ljudevit Gaj. Za zgodą wywalczoną u cesarza Franciszka I w styczniu 1835 roku ukazał się pierwszy numer gazety „ Novine horvatzke", do którego później dołączono dodatek literacki „ Danica Horvatzka, Slavonzka y Dalmatinzka". Wkrótce nazwa została zmieniona na „ Ilirske narodne novine" i „ Danica ilirska" (Jutrzenka Ilirska). Dla twórców tego okresu „Danica" pozostawała jedną z niewielu możliwości na publikowanie swoich dzieł, ponieważ większość wydawnictw nie chciała ponosić ryzyka finansowego wydając książki w języku słowiańskim 3. Kolejny adresat stanowi krąg narodów słowiańskich określanych przez twórcę jako brać 4_._ Już w drugiej części tytułu autorowi udało się zawrzeć najważniejszy postulat 1 Z uwzględnieniem, że poprzez wykształconą część społeczeństwa rozumie się nowopowstałą inteligencję mieszczańską. Przedstawiciele arystokracji pozostawali (z małymi wyjątkami) sceptyczni wobec idei Iliryzmu. Por. J. Rapacka, Leksykon tradycji chorwackich, Warszawa 1997, s 75. 2 Jest to duże uproszczenie. Program Iliryzmu zmieniał się wraz z rozwojem wydarzeń historyczno-politycznych a wraz z tym terytoria i narody jakie miały wchodzić w skład utopijnej wizji zjednoczeniowej. Por. ibidem, s. 75. 3 Por. M. Protrka , Stvaranje književne nacije , Zagrzeb 2008, s. 165. 4 Dawniej: rzeczownik zbiorowy od brat; bracia

ideologii, mianowicie zjednoczenie Słowian południowych. Poprzez zastosowanie określenia brać slavenska można dojść do wniosku, iż Filipović stara się odrzucić wszelkie granice jakie nakreślają między sobą ludy Słowiańszczyzny. Samo to powinno być niezbitym dowodem na próby wykorzystania literatury do celów przemycenia myśli iliryzmu. Pierwsze wersy utworu nakreślają przed czytelnikiem obraz ponurego, spowitego mrokiem i strasznego miejsca, w którym autor umiejscawia Jutrzenkę Iliryjską. Musi ona się zmagać z crnom otom vlasti 5 , a jej ciężką sytuację komplikują dalsze słowa podmiotu lirycznego, który stwierdza, że nie może ona liczyć na żadną pomoc. Operowanie przez pisarza takimi wizjami nie jest przypadkiem. Jest to ściśle obliczone działanie, które jako cel stawia sobie pobudzenie w odbiorcy konkretnych uczuć i reakcji. Iliryzm bazował na kanonie często powtarzających się w utworach działaczy ruchu pojęć, będących łatwymi do odczytania i spełniającymi to samo zadanie tj. rozniecenie współczucia i zainteresowania wobec losu ojczyzny. W tym przypadku „ Danicę" rozumieć należy jako ważną i nieodłączną część tradycji związanej z krajem ojczystym. Nie trzeba jednak długo czekać na dalszy, jak mogłoby się wydawać przewidywalny, rozwój wydarzeń. Już od trzeciej strofy pojawia się nieograniczona siła pod postacią Boga, z pomocą którego do utworu wprowadzona zostaje nadzieja. Istotny jest tutaj fragment: Njegova te ruka moćna, S pogibelih svih izbavi, Rasprisi se tmina noćna, Bolja sreća teb' se objavi. 6

Strofa ta zawiera nie tylko pocieszenie, ale w pewnym sensie jest gwarantem lepszego losu. Jak w wielu innych utworach ilirystów tak i tutaj czytelnik zostaje zapewniony o szczęśliwej przyszłości, która czeka aby ujawnić się we właściwym momencie. Czytając ten fragment można odnieść wrażenie o próbie zawarcia w tekście dozy mesjanizmu i martyrologii. Tutaj jednak zaczerpnięty ze świadomości chorwackiej ideologem nie ma odniesienia tylko i wyłącznie do Chorwacji ale wszystkich Słowian południowych. „ Danica" bowiem była gazetą iliryjską a zatem w rozumieniu ilirystów stanowiła własność kulturową nie tylko Chorwatów ale także Serbów, Słoweńców, Bośniaków itp. W dalszej części utworu podmiot liryczny rysuje losy gazety w przychylnym świetle. Rozwija się ona pomimo trudności i nieprzychylnych działań wrogów. Znamienne jest jednak to jaka rola zostaje jej przypisana. Ma ona stać na straży słusznej sprawy, o którą walczą iliryści i 5 I. Filipović, Danici i braći slavenskoj [w:] Pet stoljeća hrvatske književnosti , T. 29. Hrvatski narodni preporod , red. M. Franičević, Zagreb 1965, s. 335. 6 Ibidem, s. 335.

stawiał na utylitaryzm sztuki, miała ona spełniać określone cele, była narzędziem. Wymiar estetyczny utworu, który Culler podaje jako jeden z wyznaczników literatury 11 , dla działaczy odrodzeniowych stanowił problem drugorzędny. Dlatego też oceniając to dzieło respektować należy iliryjskie rozumienie twórczości. Kończąc rozważania podjęte w niniejszej pracy słusznym wydaje się być stwierdzenie, iż literatura stanowiła dla ilirystów środek do szerzenia swoich idei. Omawiany powyżej utwór stanowi jeden z wielu przykładów takiego rozumienia sztuki z tego okresu. Bez wątpliwości zaszczepienie w społeczeństwie postaw patriotycznych i zjednoczeniowych myśli(co widać w wierszu Filipovicia) było głównym wątkiem działalności członków ruchu odrodzeniowego. Choć iliryzm nie spełnił swojego zamiaru integracji narodów Słowiańszczyzny południowej to jego zasługi na gruncie chorwackim pozostają bezsprzeczne.

11 Por. J. Culler, Teoria literatury ,tłum. M. Bassaj, Warszawa 1998, s. 45.

Wykorzystywanie poezji do propagowania idei politycznych, Eseje z Historia i teoria literatury

Dokumenty powiązane

Podgląd częściowego tekstu

Pobierz Wykorzystywanie poezji do propagowania idei politycznych i więcej Eseje w PDF z Historia i teoria literatury tylko na Docsity!

Wykorzystywanie poezji do propagowania idei politycznych